Universal Declaration of Human Right - Full text, all languages This plain text version prepared by the "UDHR in XML" project, http://efele.net/udhr. ------ (Bataknese) TINGTING TOHAP NI MANISIA PAMUHA Mangarajumi ala panjangkonon uruk ni tohonan na tandos dohot tohap-tohap na sarupa jala ndada dapot dibutbut sian luhut ruas sisolhot jolma marupahon dasor sian haluaon, hatigoran dohot pardamean di portibi, Ala haleason dohot pangaleaan maradophon tohap ni manisia nunga mangkorhon parulan na so ture na naung mamugangi roha ni ruas jolma, jala portibi didia jolma naeng manikmati haluaon mandok hata dohot marhaporseaon dohot haluaon sian roha biar dohot sian hahurangan nunga dibaritahon ansiat sinta-sinta na tumimbo sian jolma na somal, Ala ringkot do, molo manisia ndada tarpaksa mangalap dalan na asing, ansiat upaya na parpudi, laho mamborontak mangalo panindason, ala tohap ni manisia ingkon diondihon marhitehite ruhut ni uhum, Hape mansai ringkot do laho manalopi pangambangon ni parbogason pardonganan sian akka bangso-bangso. Ala bangso-bangso sian Pardomuan Bangso-Bangso dalom surat nunga manangkasi muse haporseaon nasida di tohap manisia na mandasor, di tohonan dohot arga diri ni manisia jala di hadoson tohap baoa dohot parompuan jala nunga marsitutu laho mamajuhon hamajuan sosial dohot tarap ni hangoluan na lobi denggan haluaon na lobi balga, Ala ruas ni Nagara-nagara nunga marjanji laho mandapot, rap mangula dohot Pardomuan Bangso-Bangso pamajuon pasangapon natorop dohot pangolooloan dohot hataaton maradophon tohap ni manisia dohot haluaon dasar, Manimbang ala pangantusion rap tontang tohap-tohap dohot haluaon-haluaon on ima na timbil ringkot di mangulahon padan on, Nuaeng angkup alani i, Majelis Umum, Manatahon Tingting Tohap ni Manisia on ansiat gabe hatotapon boa padungdungion tu sude jolma dohot sude bangso, dohot tahi asa ganup poti ni masarakat, jala gabe mangingot tingting on, laho mangusahahon pangajaron dohot parsiajaran laho mamajuhon hasangapon taradop tu tohap-tohap on. Tohap dohot haluaon dohot langka-langka progresif, nasional jala internasional, laho padamehon dohot pangolooloan universal jala tulbas nasida, tama di masarakat luat di toru ni yurisdiksi nasida. BINDU 1 Ganup manisia ditubuhon lentes dohot marimbang di bagas tohonan dohot tohap dibagabagahon do di nasida angkal huhut roha jala ingkon mangalalushon taradop sada tudoshon na asing di bagas girgir pardonganon. BINDU 2 Ganup jolma martohap di sude tohap dohot haluaon na tarsurat di tingting on, sopola mangimbarhon bangso (marga), uarna sisik, ragam (pilat), bahasa, ugamo,politik manang pandapot na asing, haroro ni (asal/bona) habangsoon manang social, hagabeon, parsorang, manang pangkat na asing. Angkup ni i, ndada boi paimbarhon siala dasor pangkat politik, yurisdiksi manang internasional, sian nagara manang luat sasahalak maringanan, atik na independen, perwalian, dang marpamarentaon sandiri manang di toru tuho hadaulaton na asing. BINDU 3 Ganup jolma martohap di ngolu, haluaon, dohot hadameon diri. BINDU 4 Ndada sahalak pe laho ditahan di bagas parhatobanon manang panghatobanon; parhatobanon dohot parboniagaan anak lobu ingkon dioraidohot di sagala rupana. BINDU 5 Ndada sahalak pe na di loas mandalani pamusaon manang parlakkuon manang panguhuman na jungkat, dang manusiawi, manang manoruhon tohonan. BINDU 6 Ganup jolma martohap panjangkonon di dia pe gabe diri di adopan uhum. BINDU 7 Saluhut (manisia) dos do i di jolo ni uhum laos martohap do di atas parlinggoman ni uhum na sarupa sopola mardingkan. Saluhut (manisia) martohap parlinggoman na dos di ganup dingkan na mangose tingting on jala tu sude hasutan bahen mangulahon dingkani. BINDU 8 Nasa jolma martohap di paulakhon na tulbas sian pengadilan nasional na malo di parulan na mangalaosi tondolan ni tohap na dilehon tu ibana sian konstitusi manang undang-undang (tonggo/hara). BINDU 9 Ndada sahalak pe na boi ditangkup, ditahan, manang dipinjilhon marlomo-lomo. BINDU 10 Ganup jolma martohap di bagas parrentaon na gok di atas pamaresoon na bonar huhut tarbuha marhitehite sada pengadilan na mardeka jala dang mardingkan manontuhon tohap dohot toktokna laos di siganup pangaluan pidana na didabuhon tu ibana. BINDU 11 1. Jolma na dituhas na so jadi dokhonon marsala andorang so dipartahi jala diangkupi sude na ringkot laho mangapini dirina. 2. Ndada sahalak pe nisalahon mamabaen tindak pidana ala ni pambaenan na lalap na so pola tindak pidana hombar tu aturan Nasional dohot Internasional, jala dang boi dipadabu uhuman na umborat sian uhum na masa di tingki mambaen hasalaan. BINDU 12 Ndada sahalak pe boi diardoi hamoraon, hagabeon, dohot hasangapona. Sude jolma martohap digomgomi sian sude na jat. BINDU 13 1. Nasa jolma martohap do marhangoluan dohot mangula di angka parbalokan naung ditontuhon pamarenta (Nagara). 2. Nasa jolma martohap manadinghon nagara diape agia nagarana sandiri, dohot mulak tu nagarana muse. BINDU 14 1. Nasa jolma martohap laho manghilala haulion ni nagara na asing sian pandoboon. 2. Namasa on dang boi dipakke maradophon kasus penuntutan na tarida sian hajahaton na so politik manang na maralo tu tahi ni Perserikatan Bangsa-Bangsa. BINDU 15 1. Nasa jolma martohap markewarganagaraan. 2. Ndada sahalak pe marlomo-lomo dibutbut kewarganagaraanna manang ditulak tohap na laho mangganti kewarganagaraanna. BINDU 16 1. Baoa dohot boru-boru na matoras, naso adong bolatbolat alani ras, kebangsaan manang ugamo, boi do laho marhasohotan dohot mamukka parsaripeon. Dang adong imbar na di nasida soal parsaripeon, saleleng parsaripeon dohot nalao marsirang. 2. Parsaripeon boi diulahon molo mardos ni roha nasida nadua. 3. Sisolhot ima hasadaan ni masyarakat naparjolo, jala ingkon mandapot parlinggoman sian natorop dohot bangso. BINDU 17 1. Ganup jolma martohap laho marhamoraon na be manang raphon dongana. 2. Ndada jolma na boi dirampas hamoraona na so sian dalana. BINDU 18 Nasa jolma martohap lentes marpingkir, maroha, dohot marugamo; jala boi mangganti ugamo manang haporseaona, jala boi do muse tu diritta sandiri manang tu halak, di joloni natorop manang di sihabunian, laho mangulahon ugamo manang haporseaona hombar tu pangajarion, pangulahonon, dohot partangiangan. BINDU 19 Sude jolma boi do mandok hata dohot mangulahon; dohot mai boi mangalehon hata nasoadong abal-abal dohot nalao mangalului, manjalo dohot pasahatton barita dohot hata sian media ahape, jala dang marimbar. BINDU 20 1. Nasa jolma lentes marpungu dohot berserikat di bagasan dame. 2. Nasa jolma pe dang boi dipaksa laho marpungu di bagasan perserikatan. BINDU 21 1. Ganup jolma martohap laho mambuat jambar di pamarentaon di nagarana, sandiri manang marhitehite paruakkilan na ditodo. 2. Ganup jolma martohap dapot panghobasonnatorop di nagarana. 3. Hombar tu lomo ni roha ni jolma na gabe bingkas hahuasaon ni pamarenta; harohaon on ingkon di tolhashon dibagas pamiliton na marombas dohot pita na laho di ulahon dohot tohap pamiliton na tarias dohot na marimbang, jala naeng dipaadong dohot papunguhon soara pisik manang dohot termin papunguhon soara malua na marimbang. BINDU 22 Ganup jolma, songon ruas ni masarakat, martohap mandapot pahangkungon dohot realisasi, sian pambahenan nasional dohot harentaon internasional jala hombar tu punguan dohot gogo ni nagara, tohap ni ekonomi, sosial, dohot ugari na porlu tu hasangapona dohot laho parhambangon hadirionna. BINDU 23 1. Ganup jolma martohap laho mangula, lentes mamillit ulaon, kondisi ulaon na tigor dohot abak jala parlindongon sian parlindungan sian naso karejo dope. 2. Ganup jolma, sopola mardingkan aha pe, martohap gaji na sarupa tu ulaon na sarupa. 3. Ganup jolma na mangula martohap gaji na tigor jala abak na boi mananggung hangoluonna sandiri dohot tondongna gabe hangoluan na patut bahen hasangapon ni manisia, jala molo porlu di tamba dohot pahangkungon. 4. Ganup jolma pahangkungon laho mambahen jala mardomu dohot punguan parkarejo laho manggomgomi haringkotonna. BINDU 24 Ganup jolma martohap laho mangalap gogo dohot marsonang, padohot jom karejo na patut jala pakansi marombas dohot gaji. BINDU 25 1. Ganup jolma martohap taraf hangoluan na singkop tu hasehaton dohot hadumaonna dohot tondongna, padohot balanjo, pahean, parjabuan,dohot hahipason angkup pangurupion sosial na diporluhon, dohot tohap borotan di tikki naso karejo, marsahit, martihas, namabalu, namatua manang hahurangan di ngolungoluna na asing di bagas passorion naso tarparesona. 2. Tingki itataring dohot tingki dakdanak martohap panjagaon dohot pangurupion sudung. Sude dakdanak, na tubu dibagas manang di luar parsaripeon, ingkon mandai parlindungan sosial na Sarupa/ dos. BINDU 26 1. Ganup jolma martohap tu parsiajaran, parsiajaron ingkon dang martuhor, pinomat di tahap dasor dohot fundamental. Parsiajaron dasar ingkon diwajibhon. Parsiajaron teknis dohot professional ingkon tarparade tu natorop parsiajaron na timbo ingkon boi di lului mandosdos angkup sude jolma marhitehite hamaloonna. 2. Parsiajaron ingkon di jujui laho pangambangon hadirion jolma sahibulna jala laho margogoihon panghormaton maradophon tohap ni jolma dohot haluaon na bingkas. On naeng patuginjang pangantusion, toleransi dohot pardonganon di holangholang saluhut bangso, horong ras dohot ugamo, huhut laho mamajuhon pardomuan bangso-bangso di namanjaga pardamean. 3. Natoras martohap naparjolo hian laho mamillit ragam parsiajaron na naeng dilehon tu anak- anakna. BINDU 27 1. Ganup jolma martohap laho parsidohot di bagasan hangoluan kebudayaan masarakat. Menikmati ujar dohot ihut angkup bagas hamajuon parbinotoan dohot artina. 2. Ganup jolma martohap pangondian haringkoton ni parange dohot material na diabakkon sian produksi ilmiah, sastra, manang seni aha pe didia ibana ma panompana. BINDU 28 Ganup jolma martohap ruhutruhut sosial dohot internasional di dia tohap dohot haluaon na adong di bagasan tingting on boi pamasahon sahibulna. BINDU 29 1. Ganup jolma nampuna toktok maradophon parsadaan/parpunguan di dia pangambangon hadirionna na malua dohot gok kemungkinan. 2. Di namangulahon tohap dohot haluaonna, sude jolma holan boi tunduk tu bolatbolat naung di tontuhon undang-undang nama dohot sangkap laho mananggung panjangkonon dohot panghormaton na sapatutna tohap dohot haluaon ni halak jolma dohot na laho manggohi syarat na tingkos sian ketertiban ni natorop dohot hadumaon ni natorop di masarakat demokratis. 3. Tohap dohot haluaon on sasahali dang boi di hangoluhon maralo rap sipareahon dohot hadirion pardomuan ni bangso bangso. BINDU 30 Ndada sada pe di bagasan tingting on na boi dilapati na mangalehon tohap tu nagara, saringkat manang jolma dia pe na gabe dohot di bagasan ulaon aha pe manang nalaho mangulahon parulaon aha na ditodo laho manghassurhon tohap dohot haluaon aha pe na adong di son. ---- (Bizisa) SIFGAIF RENRQIANR XIANXYANR ZIXGEX NIER SAR Novdiex nier cov nier cenryanrdiex hufniv xief niexxir zunxyanr niex qianrlir pinrdenv buryir cenrrenf, Sifgaif zifyour, zenfyif niex horpinr nier jixcuv, Renrqianr wursif niex wuvmier baofxinr yevmanr zif liex, gaif baofxinrdiex novdiex nier lixkoxlof dianfwux liex, novdiex hufniv yanrlunf niex xinfyanv zifyour xief, gev tav, taif tav niexxir Sifgaif enrjier, puvtongx nier novdiex nier yanfwanf gaox xix taif lirlu. Novdiex per bur deryiv, tinv er zouvxianv baofzenf niex yafper huanvpanf tav, aivliermor renrqianr huarzif gof baovhuf dor. Guirjiaxdiex guanxxif caf huarzanv cufjinf dor, Lianrhor Guir guirjiaxdiex nier novdiex Lianrhor Guir Xianfzanx wortuv gixzex renrqianr jixbenv, renrger zunxyanr niex jiafzir, novbar norgarnir davzer niexxir qianrlir bor xief niexxir xinfnianf lirlu, zifyour nafbiex civ workuv nier sefhuif jinfbuf niex senxhor suivpinr caf zif diex xir lirlur, Huifyanr guirdiex lirlur: Lianrhor Guir dav sar riv bor, renrqianr niex zifyour jixbenv puvbianf zunxzongf niex zunxxinr dor, Gaif qianrlirdiex niex zifyourdiex puvbianf haxrir gaif sifyanf congxhunf sirxianf bor zongfyaof liex zongfyaof, Aixliermor muflanx, Dafhuif, Gaif Sifgaif Renrqianr Xianxyanr huarbuf, novdiex niex guirjiaxdiex hufniv xierqif siv bor sirxianf niexxir biaoxzunv gongftongr riv, hofnief, novdiex niex sefhuif jixgoufdiex jinxdor gaif xianxyanr minrnianf, xierqif siv bor jiaofhuiv niex jiaofyir gof qianrlir niex zifyour tix xix curjinf, guirjiax nier guirjif nier jianfjinf corsix gof, gaif qianrlirdiex niex zifyourdiex liex huifyanrguirdiex nier novdiex, gixzex guanvxiar nier liv garhaf nier novdiex wortuv cenrrenf niex zunxxinr puvbianf niex youvxiaof tir dor. Nav Novdiex nongv liex hufniv dav zer nier, zunxyanr niex qianrlir garhaf hufniv dav zer nier. Gixzex livxinf niex lianrxinx xief, xiongxdif guanxxif nier jinxsenr gof dav duifdaif dor. Niev Novdiex hufniv zixger xief gaif xianxyanr gof hxaf niexxir qianrlirdiex niex zifyourdiex xief, zongvzur, huxser, xinfbier, yivyanr, zongxjiaof, zenfzif sox tovlenv jianfgaiv, guirjir sox sefhuif cursenx, caircanv, cursenx sox tovlenv senxhunf denv qixbierdiex axpix tax dor. Nov naof nier guirjiax sox liv nier zenfzifnier, xinrzenfnier sox guirjifnier difweif dav zer tav bor qixbier xief tav dor, liv ta dor: Gaif liv durlirnier, torguanvnier, zifzif tav sox tovlenv zuvqianr xianfzif niexxir qinrkuanf partir gaoflar. Sov Novdiex hufniv senxminf, zifyour niex renrsenx nganxqianr xief niexxir qianrlir xief. Rev Novdiex nurdif zif tav dor, nov gof nuryif tav dor; qiev xinrsif nier nurdif zifduf niex nurdif maivmaif hufniv riv tav dor. Ongv Novdiex bor kufxinr riv tav dor, daifyif sox xinrhuar canrrenv, renrdaof tav sox wuvruvxinf riv tav dor. Wor Novdiex keifdux hufniv huarlir zixgex nier renrqianr cenrrenf niexxir qianrlir xief. Nier Huarlir zixgex novdiex hufniv dav zer, huarlir gof pinrdenv baovhuf niexxir qianrlir xief, qirsif tav dor. Novdiex hufniv pinrdenv baovhuf xianvsouf niexxir qianrlir xief, hofnief, gaif xianxyanr weirhuanv niexxir qirsif xinrweirdiex niex gaif qirsifdiex sanxdongf niexxir xinrweir gof weirhaif tav. Yer Xianfhuar sox huarlir gof liex niexxir jixbenv qianrlir qinxhaif zaoxsouf bor, novdiex guirjiax huartinr horger gaif qinxhaif xinrweir bor xiaofgov xief niexxir buvjiuf riv niexxir qianrlir xief. Ger Novdiex renfyif daifbuv, jixjinf sox huanfzur tav dor. Hif Novdiex hufniv dav zer bor youf durlir youf pianxyiv taif nier huartinr naf daf gof gongxzenf gongxkaix senvxinf niexxir qianrlir xief, hofnief, goxniex qianrlif niex yifwuf qiordinf daivxir, gof bor zuf niexxir xinrsif zivkongfdiex panfdinf daivxir. Nav hif Nav (Nav) Xinrsif kongfgaof xief maxdiex, bianfhuf garhaf div niexxir gongxkaix senvpanf tir, huarlir yixzaof bor zuif xief xix zenfsir daf, zuif taif dav zer bor bav niexxir qianrlir xief. (Niev) Novdiex nier xinrweirdiex sox bur xinrweirdiex, gixzex zuf bor guirjiax huar sox guirjif huar gof hufniv xinrsif zuif zif daf, xinrsif zuif xief xix panf tav dor. Xinrhuar gof zuif huanf zuf siv nier huarlir guixdinf duv nier tav dor. Nav hif niev Novdiex guanfdor nier niexkax, cov, ongr nier cov nier tongxxinf renfyif ganxser tav dor, goxniex rongryif niex minryif gongxjir tav dor. Novdiex huarlir gof baovhuf, gaif ganxser sox gongxjir zaoxsouf tav niexxir qianrlir xief. Nav hif sov (Nav) Novdiex guirjiaxdiex wortuv zifyour qianxxir niex ongr nier qianrlif xief. (Niev) Novdiex renfhor guirjiax zuf niexxir qianrlif xief, gixzex wortuv guanfdor nier guirjiax xief, goxniex guirjiax bor songxkox niexxir qianrlif xief. Nav hif rev (Nav) Novdiex wortav nier guirjiax bifhuf div nier xief niexxir qianrlif xief, hofnief, gixzex perhaif bifmianv daivxir. (Niev) Zenfzifxinf taif niexxir zuifxinr sox Lianrhor Guir nier zongxziv niex yanrzer weirbeif niexxir xinrweir liex qivsuf bor, gaif qianrlif siv tav dor. Nav hif ongv (Nav) Novdiex guirjir xief niexxir qianrlif xief. (Niev) Novdiex nier guirjir renfyif bordor tav dor, guanfdor nier guirjir gaivbianf niexxir qianrlif houvrenf tav dor. Nav hif wor (Nav) Novbardiex norgarnirdiex, zongvzur, guirjir sox zongxjiaof nier renfhor xianfzif xief tav dor, hunxjiaf niex cov zif niexxir qianrlif xief. Gixzex hunxyinx garhaf, hunx jier zuf niex hunxyor gaivcur zuf, qianrlif dav zer dor. (Niev) Novbar naof niex norgarnir naof zifyouf niex hufniv tongryif liex, hunx jier daivxir. (Sov) Cov sefhuif danxyanr tianfranr niex jixbenv, sefhuif niex guirjiax gof baovhuf dor. Nav hif nier (Nav) Noxdiex guanfdor nier caircanv xief niexxir qianrlif xief, tovlenv nier novdiex dav xief niexxir qianrlif xief. (Niev) Novdiex nier caircanv renfyif bordor tav dor. Nav hif yer Novdiex diefciv, lianrxinx niex zongxjiaof zifyour nier qianrlif xief; gaif qianrlif goxniex zongxjiaof sox xinfyanv gaivbianf niexxir zifyour xief, guanfdor sox davhar, gongxkaix sox mirmir jiaofyif, sirjianf, livbaif niex gaiflir gof goxniex zongxjiaof sox xinfyanv biaovsif niexxir zifyour xief. Nav hif ger Novdiex zuvzanx niex yifjianf huarbiaov niexxir zifyour xief; gaif qianrlif zuvzanx xief bor ganxser tav nier zifyour xief, renfhor meirgaif gof, guirgaif sivrev tav, xiaoxxir niex diefciv div, tir niex liex niexxir zifyour xief. Niev hif (Nav) Novdiex horpinr dav yir niex sef jier niexxir zifyour xief niexxir qianrlif xief. (Niev) Renfhor nov beifper tuanrtiv naf daf bor qixlier tav dor. Niev hif nav (Nav) Novdiex zirjier sox zifyour xianvzer niexxir daifbiaov gof guanfdor nier guirjiax zifliv xix canxyir niexxir qianrlif xief. (Niev) Novdiex guanfdor nier guirjiax gongxwuf canxjiax niexxir jixhuif dav zer nier qianrlif xief. (Sov) Novdiex nier yifzif kuaxkar qianrlir nier jixcuv; gaif yifzif dinfqix nier zenxzenf nier xianvjiv gof biaovxianf dor, xianvjiv puvbianf niex pinrdenv nier piaoftour qianr liex, minr jif tav niexxir tourpiaof sox gof dav zer niexxir piaof tour cenrxif gof riv dor. Niev hif niev Nov naof, sefhuif nier cenryanr naof riv bor, sefhuif baovzanf xief niexxir qianrlif xief, guanfdor nier zuxyanr niex renrger zifyour huarzanv bor div niexxir jinxjif, sefhuif niex wenrhuaf garhaf nier qianrlifdiex sirxianf niexxir qianrlif xief, gaifdux guirjiax xierqif zuf niex guirjif dav riv gof sirxianf nier, guirjiaxdiex nier zuvzir niex zixyanr qinrkuanf yixzaof nier. Niev hif sov (Nav) Novdiex jief riv, zifyour jief xianvzer, gongxzenf niex horsir nier jief riv niexxir tiaorjanf xief, jief taif xix bifmianv niexxir baovzanf xief niexxir qianrlif xief. (Niev) Novdiex jief dav zer cour dav zer niexxir qianrlif xief, renfhor qirsif xief tav dor. (Sov) Jief riv maxdiex, hufniv gongxzenf niex horsir nier baofcour xief niexxir qianrlif xief, hofnief baovzenf daivxir: Gof guanfdor niex zovnirdiex novdiex nier senxhor tiaorjianf, biryaof zuf tovlenv nier sefhuif baovzanf xief dor. (Rev) Novdiex hufniv guanfdor nier lifyif weirhuf bor gongxhuif zuvzir, canxjiax neixxir qianrlif xief. Niev hif rev Novdiex hufniv hif niex sar riv tav niexxir qianrlif xief, gixzex wortuv xief: Jief riv zuf horliv xianfzif xief, dinfqix xinx liex bor hif nier qianflif. Niev hif ongr (Nav) Novdiex guanfdor niex zovnirdiex nier jianfkanx niex hurlif weircir bor, gixzex div nier senxhor suivzunv (yer, sivbax, cov, yixliaor niex sefhuif hurriv biryaof xief) xianvsouf niexxir qianrlif xief; Jief taif, dif, canrhuif, novbar sefliex, laovgax zif liex sox tovlenv kongfzif tav tir nier qinrkuanf partir moursenx nenrlir bivlier zuf, baovzanf xianvsouf niexxir qianrlif xief. (Niev) Arniexdiex boxlirdiex terbier zaofguf niex davxir xianvsouf niexxir qianrlif xief. Boxlirdiex, hunxsenx sox huix hunxsenx, sefhuif baovhuf hufniv dav zer dor. Niev hif wor (Nav) Novdiex hufniv jiaofyir jiersouf niexxir qianrlif xief, jiaofyir gof tongrqianr div tav dor, puvcir xix taif cuxjir niex jixbenv gaixduanf hofnief riv dor. Cuxjir jiaofyir yifwuf nier sif dor. Jifsur niex ziryer jiaofyir puvbianf serlir dor. Gaoxdenv jiaofyir cenrjir liex novdiex bor pinrdenv tongf pov dor. (Niev) Jiaofyir nier murdir: Congxhunf nov nier gofxinf huarzanv, renrqianr niex jixbenv zifyour tiv xix jiax qianr dor. Jiaofyir guirjiaxdiex, zongvzurdiex sox zongxjiaof jirtuanrdiex nier liaovgaiv, rongrrenv nier davcaf curjinf dor, Lianrhor Guir horpinr weirhuf niexxir hordongfdiex curjinf dor. (Sov) Nierbar gixzex nier boxlirdiex jiersouf dor jiaofyir nier zongvluif bor, youxxianx xianvzer nier qianrlif xief. Niev hif nier (Nav) Novdiex zifyour sefhuif nier wenrhuaf senxhor canxjiax niexxir qianrlif xief, yifsur xianvsouf niexxir qianrlif xief, koxxior jinfbuf niex gof liex zuf niexxir hurlif dav siv niexxir qianrlif xief. (Niev) Novdiex guanfdor gof riv nier renfhor koxxior, wenrxior sox meivsur zorpinv liex zuf nier jinxsenr niex wurzir nier lifyif bor, baovhuf xianvsouf niexxir qianrlif xief. Niev hif yer Novdiex sefhuif niex guirjif nier zifxif naf daf div niexxir qianrlif xief, gaif zifxif wortuv, gaif xianxyanr gof hxaf nier qianrlif niex zifyour congxhunf sirxianf daivxir. Niev hif ger (Nav) Novdiex sefhuif bor yifwuf xief, sefhuif wortuv guanfdor nier gofxinf zifyour congxhunf huarzanv daivxir. (Niev) Novdiex guanfdor nier qianrlif niex zifyour siv zuf, huarlir gof qiordinf nier xianfzif jiersouf liex, gaif xianfzif nier weiryir murdir novdiex nier qianrlir niex zifyour xief dor cenrrenf niex zunxzongf baovzenf qiordinf liex, minrzuv nier sefhuif wortuv daofder, gongxgongf zifxif nier puvbianf hurlif siryinf niexxir zenfdanf xixyaof qiordinf. (Sov) Gaif qianrlifdiex zifyourdiex siv, renfhor qinrxinf partir Lianrhor Guir nier zongxziv niex yanrzer weirbeif tav dor. Sov hif Gaif xianxyanr nier renfhor tiaorwenr, gaivsif renfhor guirjiax, jirtuanr sox nov renfhor gaif xianxyanr gof hxaf nier renfhor qianrlif niex zifyour pofhuaif niexxir hordongf sox xinrweir riv niexxir qianrlif xief zif tav dor. ---- (Jinan) 世界人权宣言 序言 鉴于对人类家庭所有成员的固有尊严及其平等的和不移的权利的承认，乃是世界自由、正义与和平的基础， 鉴于对人权的无视和侮蔑已发展为野蛮暴行，这些暴行玷污两人类的良心，而一个是人都享有言论和信仰自由并免予支惊和匮乏的世界的来临，已被宣布为普通人民的最高愿望， 鉴于为使人类不致迫不得已铤而走险对暴政和压迫进行反叛，有必要使人权受法治的保护， 鉴于有必要促进各国间知己关系的发展， 鉴于各联合国国家的人民已在联合国宪章中重申他们对基本人权、人格尊严和价值以及男女平等权利的信念，并决心促成较大自由中的社会进步和生活水平的改善， 鉴于各会员国业已誓愿同联合国合作以促进对人权和基本自由的普遍尊重和遵行， 鉴于对这些权利和自由的普遍知道对于这个誓愿的充分实现具有死大死大的重要性， 因此这会儿， 大会， 发布这一世界人权宣言，作为所有人民和所有国家使劲儿实现的共同标准，以期每一个人和社会机构时记住本宣言，使劲儿通过教诲和教育促进对权利和自由的尊重，并通过国家的和国际的渐进措施，使这些权利和自由在各会员国本身人民及在其管辖底下的领土的人民中得到普遍和有效的承认和遵行； 第一条 是人都生而自由，在尊严和权利上一律平等。他们赋有理性和良心，并应以弟兄关系的精神相对待。 第二条 是人都有资格享有本宣言所载的一切权利和自由，不分种族、肤色、性别、语言、宗教、政治或其他见解、国籍或社会出身、财产、出生或其他身分等任何区别。 并且不得因一人所属的国家或领土的政治的、行政的或者国际的地位之不同而有所区别，无论该领土是独立领土、托管领土、非自治领土或者处于其他任何主权受限制的事儿之下。 第三条 是人都有权享有生命、自由和人身安全。 第四条 任何人不得使为奴隶或奴役；一切形式的奴隶制度和奴隶买卖，均应予以禁止。 第五条 任何人不得加以酷刑，或施以残忍的、不人道的或侮辱性的待遇或刑罚。 第六条 是人都在四面八方都有权被承认在法律前的人格。 第七条 法律之前是人都平等，并有权享受法律的平等保护，不受任何歧视。是人都有权享受平等保护，以免受违反本宣言的任何歧视行为以及煽动这种歧视的任何行为之害。 第八条 任何人当宪法或法律所赋予他的基本权利遭受侵害时，有权由合格的国家法庭对这种侵害行为作有效的补救。 第九条 任何人不得加以任意逮捕、拘禁或放逐。 第十条 是人都完全平等地有权由一个独立而无偏倚的法庭进行公正的和公开的审讯，以确定他的权利和义务并判定对他提出的任何刑事指控。 第十一条 ㈠ 凡受刑事控告者，在未经获得辩护上所需的一切保证的公开审判而依法证实有罪以前，有权被视为无罪。 ㈡ 任何人的任何行为或不行为，在其发生时依国家法或国际法均不构成刑事罪者，不得被判为犯有刑事罪。刑罚不得重于犯罪时适宜的法律规定。 第十二条 任何人的私生活、家庭、住宅和通信不得任意干涉，他的荣誉和名誉不得加以攻击。是人都有权享受法律保护，以免受这种干涉或攻击。 第十三条 ㈠ 是人都在各国境内有权自由迁徙和居住。 ㈡ 是人都有权离开任何国家，包括其本国在内，并有权返回他的国家。 第十四条 ㈠ 是人都有权在其他国家拾翻和享受庇护以避免迫害。 ㈡ 在实在由于非政治性的罪行或违背联合国的宗旨和原则的行为而被起诉的事儿下，不得援用此种权利。 第十五条 ㈠ 是人都有权享有国籍。 ㈡ 任何人的国籍不得任意剥夺，亦不得否认其改变国籍的权利。 第十六条 ㈠ 成年男女，不受种族、国籍或宗教的任何限制有权婚嫁和成立家庭。他们在婚姻方面，在结婚期间和在离婚时，应有平等的权利。 ㈡ 只有经男女双方的自由和完全的同意，才能缔婚。 ㈢ 家庭是天然的和基本的社会单元，并应受社会和国家的保护。 第十七条 ㈠ 是人都得有自家的财产所有权以及同他人合有的所有权。 ㈡ 任何人的财产不得任意剥夺。 第十八条 是人都有思想、良心和宗教自由的权利；此项权利包括改变自家的宗教或信仰的自由，以及自个儿或集体、公开或秘密地以教义、实践、礼拜和戒律表示自家的宗教或信仰的自由。 第十九条 是人都有权享有主张和发表意见的自由；此项权利包括持有主张而不受干涉的自由，和通过任何媒介和不论国界拾翻、接受和传递消息和思想的自由。 第二十条 ㈠ 是人都有权享有和平集会和结社的自由。 ㈡ 任何人不得迫使隶属于某一团体。 第二十一条 ㈠ 是人都有直接或通过自由选择的代表参与治理本国的权利。 ㈡ 是人都有平等机会参加本国公务的权利。 ㈢ 人民的意志是政府权力的基础；这一意志应以定期的和的的确确的选举予以表现，而选举应依据普遍和平等的投票权，并以不记名投票或相当的自由投票程序进行。 第二十二条 每个人，作为社会的一员，有权享受社会保障，并有权享受他的个人尊严和人格的自由发展所必需的经济、社会和文化方面各种权利的实现，这种实现是通过国家使劲儿和国际合作并依照各国的组织和资源事儿。 第二十三条 ㈠ 是人都有权工作、自由选择职业、享受公正和适宜的工作条件并享受免于失业的保障。 ㈡ 是人都有同工同酬的权利，不受任何歧视。 ㈢ 每一个工作的人，有权享受公正和适宜的报酬，保证使他自家和家属有一个符合人的尊严的生活条件，必要时并辅以其他方式的社会保障。 ㈣ 是人都有为维护其利益而组织和参加工会的权利。 第二十四条 是人都有享有休息和闲暇的权利，包括工作时间有合理限制和定期给薪休假的权利。 第二十五条 ㈠ 是人都有权享受为维持他自家和家属的健康和福利所需的生活水准，包括吃头儿、衣着、住房、医疗和必要的社会服务；在遭到失业、疾病、残废、守寡、衰老或在其他不能控制的事儿下丧失吃饭能力时，有权享受保障。 ㈡ 母亲和儿童有权享受特别侍弄和协助。一切儿童，无论婚生或非婚生，都应享受同样的社会保护。 第二十六条 ㈠ 是人都有受教育的权利，教育应当免费，至少在初级和基本阶段应如此。初级教育应属义务性质。技术和职业教育应普遍设立。高等教育应根据成绩而对一切人平等开放。 ㈡ 教育的目的在于充分发展人的个性并加强对人权和基本自由的尊重。教育应促进各国、各种族或各宗教集团间的知道、容忍和友谊，并应促进联合国维护和平的各项活动。 ㈢ 父母对其子女所应受的教育的种类，有优先选择的权利。 第二十七条 ㈠ 是人都有权自由参加社会的文化生活，享受艺术，并分享科学进步及其产生的福利。 ㈡ 是人都对由于他所创作的任何科学、文学或美术作品而产生的精神的和物质的利益，有享受保护的权利。 第二十八条 是人都有权要求一种社会的和国际的次序，在这种次序中，本宣言所载的权利和自由能获得充分实现。 第二十九条 ㈠ 是人都对社会负有义务，因为只有在社会中他的个性才可能得到自由和充分的发展。 ㈡ 是人都在行使他的权利和自由时，只受法律所确定的限制，确定此种限制的唯一目的在于保证对旁人的权利和自由给予应有的承认和尊重，并在一个民主的社会中适应道德、公共秩序和普遍福利的正当需要。 ㈢ 这些权利和自由的行使，无论在任何情形下均不得违背联合国的宗旨和原则。 第三十条 本宣言的任何条文，不得解释为默许任何国家、集团或个人有权进行任何旨在 破坏本宣言所载的任何权利和自由的活动或行为。 ---- (Klau) Vleis ti Tauxtsenv Chix ti Chianrlif Shianxyanr Tsheis Lusqey Yinsweir tueif qe chix ti tshenryanr nu nes ti tsunxyanr kufyou thungs chianrlif phinrten thungs puryir ti saix, tshus vleis ti tauxtsenv ti tsifyour, tsenfyif thungs horphinr ti qaf, Yinsweir tueif chix ti chianrlif ti tsuf a tshenrweir key paufshinr yemanr, paufshinr nir tianfwux key chix ti leyx o. Chix nu nes tsifyour tsheis thungs tsenv, laus a qer a ti vleis ti tauxtsenv ti this, ngkair yur key tshus chix yirpanx ti yanfwangf tsueif vis, Yinsweir zurko teyr chix tueif pauftszenf thungs yafpor ngkair pixpor panfnif a, chix ti chianrlif nes piryauf ngkair fartsif pauhuf, Yinsweir nes piryauf tshurcinf kuercas ti kuanxshif peyrnter ti fartsan, Yinsweir Kuer Lianrhor ti kuercas ti chix an luskleyx Kuer Lianrhor ti Shianftsangx tsaif yur key tsoxnur tueif chix ti chianrlif chixpen, chix ti tsunxyanr thungs qotaux qoyov ti chianrlif phinrten ti shinfnianf, teyr key tshufcinf tsifyour su ti luskleyx ti cinfpuf sefhueif thungs sueiphinr senxhor ti kaisanf, Yinsweir kuer hueifyanr sifyanf key thungs Kuer Lianrhor hortsof tshufcinf tueif chix ti chianrlif thungs tsifyour cixpen ti tsunxtsungf thungs tsunxshinr phupianf, Yinsweir tueif chianrlif thungs tsifyour nir ti sa phupianf tueif sifyanf nir ti sirshianf tshungxfenx nes tsungfyaufshinf lungv lungv, Soyi sefnir, Hueif Lungv, Thus Vleis ti Tauxtsenv Chix ti Chianrlif Shianxyanr nir, thas chix soyou thungs kuercas soyou thus tshens sirshianf ti piauxtsun kungfthungs, teyr chix thungs chixkouf sefhueif tshangrsir cif shianxyanr nir, thus tshens laiv sey thungs caufyur tshufcinf tueif chianrlif thungs tsifyour ti tsunxtsungf, laiv kuercas ti thungs kuercif ti tshorsix cianfcinf, si chianrlif thungs tsifyour nir kuer hueifyanr tsifcas ti chix thungs ngkair tsoxnur kuanshar ti thox ti chix ti luskleyx pof saix thungs tsunxshinr phupianf thungs nes shauf. Si Chix zox key zifyour, an hu tsunxyanr thungs chianrlif nu phinrten. Tsoxnur nes lishinf thungs leyx o, laiv kuanxshif to tseyr ti cinxsenr shiangxtaif. Su Chix nu nes tsixker nes ngkair shianxyanr nir zas ti chianrlif thungs tisfyour, tsix saix tsungtsur, yanrser qov, shinfpier, tsheis, tsungxcauf, tsenftsif huertse pleis tsoxnur ti cianfkai, kuercir, tshursenx sefhueif, tshairtshan, tsox huertse pleis tsoxnur ti senxfenf ti chixpier a. Tsix yinsweir chix ti kuercas huertse lar ti tsenftsif ti, shinrtsenf ti huertse kuercif ti tifweif nes purtungr soyi nes chixpier a, tsix saix lar nir tshus lar turlir, lar thorkuan, lar tsiftsif a huertse an tsenv pleis tsoxnur ti tsuchianr nes shianftsif ti qhau a. Ta Chix nu nes chianrlif nes tshaus, tsifyour thungs anxchianr chix. Pu Tsix chix nu nurtif huertse nuryif thas a. Tsix tsiftuf nurtif thungs sen sais nu nes a, tsix saix shinrsif nov a. Mpus Tsix chix pof shinrkhuf a, tsix saix xennov a. Tsix nes taifyif huertse shinrfar tshanrzen, zenrtauf a huertse wuzushinf a. Nan Chix an nansnov nu nes chianrlif ngkair saix lusqey farlir ti zenrker. Shif Lusqey farlir chix nu phinrten, nes chianrlif ngkair farlir phinrten pauhuf, tsix nes chirsif nov a. Chix nu nes chianrlif ngkair farlir phinrten pauhuf, ngkair weirfan shianxyanr nir ti chirsif thungs sanxtungf chirsif nir ti shinrweir weirhaif a. Vlas Tsix saix tshus xennov, ngkair shianffar huertse farlir nir ti chianrlif cixpen ngkair chinxhaif thuf, nes chianrlif ngkair farthinr kuercas horker tueif chinxhaif nir thas nes shauf ti puciuf. Seyf Tsix zenfyif ninr, tangx huertse tshaus chix a. Pef Chix nu phinrten nes chianrlif ngkair farthinr turlir thungs nes a pianxyi thas senshinf kungxtsenf thungs kungxkaix, chortinf chianrlif thungs yifwuf u, panftinf tueif u thus ti tsikhungf shinrsif. Si nen pef (Si) Chix pof key khungfkauf shinrsif, zurko ngkair hu pianfhuf maiv ti pautsenf nu nes ti senphanf kungxkaix thungs farlir tsenfsir nes tsueif mpar, nes chianrlif ngkair tsenv nes a tsueif. (Su) Chix ti shinrweir huertse pur shinrweir, zurko thuv thus yeys far kuercas thungs far khuercif nu tsueif shinrsif nes a, tsix phanftinf nes tsueif shinrsif a. Tsix shinrfar pi thuv thas tsueif laiv ti kueixtinf farlir xen a. Su nen pef Tsix zenfyif kanxser chix ti tsev hu tsifcas, qe, qe su thungs thungxshinf a, tsix paf yungryif thungs minryif a. Chix nu nes chianrlif ngkair farlir pauhuf, pof a kanxser huertse paf nir. Ta nen pef (Si) Chix an kleyx kuercas nov nu nes chianrlif tsifyour tey thungs su. (Su) Chix nes chianrlif thus kuer, tsix saix kuercas nov a, klei nir nes kuercas tsifcas, nes chianrlif penx kuercas u. Pu nen pef (Si) Chix nu nes chianrlif an kuercas pleix maiv thungs pof pifhuf, pof a pherhaif. (Su) Zurko ngkaur yeys tsueifshinr nes a tsenftsifshinf huertse weirpeif Kuer Lianrhor ti tsungxtsi thungs yanrtse ti shinrweir ngkair chisuf key, tsix laiv chianrlif nir a. Mpus nen pef (Si) Chix nu nes chianrlif nes kuercir. (Su) Tsix zenfyif las chix ti kuercir, tsix fuzenf chix kaipianf kuercir u ti chianrlif. Nan nen pef (Si) Lorsu, nes qotaux thungs qoyov, tsungtsur, kuercir huertse tsungxcauf ti shianftsif nov nu nes a, nes chianrlif ngkau, vlos thungs thas qe. Tsoxnur an hu hunxyinx, an thuv cerhunx thungs thuv lirhunx, nu nes chianrlif phinrten. (Su) Tsiyu qotaux thungs qoyov nu tsifcas thungsyif key, tshair cerhunx. (Ta) Qe tshus tanxyanr sefhueif vleis tsox thungs cixpen, ngkair sefhueif thungs kuercas pauhuf. Shif nen pef (Si) Chix tsifcas nes chianrlif tshairtshan, thungs qux nes chianrlif tshairtshan. (Su) Tsix zenfyif las chix ti tshairtshan a. Vlas nen pef Chix nu nes tsifyour teyr, leyx o thungs tsungxcauf ti chianrlif. Chianrlif nir nes kaipianf tsungxcauf huertse tsenv u ti tsifyour, thungs tanxtur huertse cirthi, kungxkhaix huertse mirmir laiv caufyif, sircanf, lipaif thungs kaiflir piausif tsungxcauf huertse tsenv u ti tsifyour. Seyf nen pef Chix nu nes chianrlif nes tsutsangx thungs farpiau yifcanf ti tsifyour. Chianrlif nir nes tsifyour nes tsutsangx ngkair kanxser a, meirkaif nov nu laiv thung saix a kuerkaif laiv, pof thungs nir qhau thungs teyr ti tsifyour. Su pef (Si) Chix nu nes chianrlif nes tsifyour horphinr cirhueif thungs cersef. (Su) Tsix chix ngkair lur thuanrthi nov a. Su pef si (Si) Chix nu nes chianrlif tsircer huertse laiv taifpiau tsifyour tshes tshanxyi tsifli kuercas u. (Su) Chix nu nes chianrlif phinrten thas kuercas u ti kungxwuf. (Ta) Yiftsif chix tshus tshens tsenffu ti qaf, yifzif nir laiv tshes tinfchix thungs ngkaur piausianf. Tshes yixcif chianr nir phiauf phupianf thungs phinrten, laiv nir phiauf zas a ntsais huertse nox ti tshenrshif nir phiauf tsifyou thas. Su pef su Chix tshus sefhueif ti tshenryanr, nes chianrlif pof pautsangf sefhueif, nes chianrlif pof tsunxyanr thungs zenrker u tsifyour fartsan maiv ti cinxcif, sefhueif thungs wenrhuaf ti chianrlif ti sirshianf. Sirshianf nir laiv kuercas thus tshens thungs kuercif hortsof thungs yixtsauf kof kuer ti chinrkuangf tsutsir thungs tsixyanr. Su pef ta (Si) Chix nu nes chianrlif thas key, tsifyour tshes key, pof thiaurcanf tahs key kungxtsenf thungs horsir thungs pof thastauf a key ti pautsangf. (Su) Chix nu nes chianrlif key thungs tsheis thungs, tsix nes chirsif nov a. (Ta) Thas key ti chix nu nes chianrlif pof pauftshour kungxtsenf thungs horsir, pautsenf u thungs si qe chix nu nes furhor tsunxyanr chix ti thiaurcanf tsev hu, thuv maiv nir pleix ti pautsangf sefhueif. (Pu) Chix nu nes chianrlif thas thungs lur kungxhueif weirhuf lifyif u. Su pef pu Chix nu nes chianrlif theys thas thungs nes a key, u nes chianrlif thuv thas key nes shianftsif horli thungs tinfchix nir tsheis theys thas. Suf pef mpus (Si) Chix nu nes chianrlif pof weirtshir u thungs si qe chix ti tshan o thungs furlif maiv ti sueitsun tsev hu, nes mpaisxo, lungs, qe su, yixliaur thungs maiv ti furwuf sefhueif. An thastauf key, zaiv, tshan sauf, qotaux pen, kaux huertse an pleix tsoxnur pof khungftsif a ti qhau ti tsenv thastauf tshens tsev hu ti thuv, nes chianrlif pof pautsangf. (Su) Mov thungs leirklaix nes chianrlif pof tsaufkuf thungs tsaitshens thersux. Leirklaix, tsix saix tshus ngkair qotaux lais tsox mix huertse thsus ngkair qotaux lais tsox mix a, nu pof pauhuf sefhueif phinrten. Suf pef nan (Si) Chix nu nes chianrlif ngkair sey. Tsix sey maiv tsheis a, tsueif teiv an kaixtuanf tshuxcir thungs cixpen tshus syex nir. Sye tshuxcir tshus shinftsir yifwuf. Sey cifsur thugs key phupianf nes. Sey vis yeys tshenrcir tueif chix phinrten ho. (Su) Murtir sey tshus tshungxfenx fartsan kofshinf chix thungs caxchiangr tueif chix ti chianrlif thungs tsifyour cixpen ti tsunxtsungf. Sye tshufcinf kof kuer, kof tsungtsur huertse cirtuanr tsungxcauf ti sa, zongrzen thungs youyir, tshufcinf Kuer Lianrhor hortungf weirhuf horphinr. (Ta) Phos mov tueif leiv leivmov tsoxnur maiv pof ti tsungleif sey, nes chianrlif key tshes. Suf pef shif (Si) Chix nu nes chianrlif tsifyour tshanxcax sefhueif ti tsev hu wenrhuaf, pof yifsur, thungs nu pof chinfpuf khoxshor thungs ngkair u tsox ti furlif. (Su) Chix tueif ngkair u thas ti tsofphin khoxshor, wenrshor huertse meisur ti lifyif cinxsenr thungs wurtsir, nes chianrlif ngkair pauhuf. Suf pef vlas Chix nu nes chianrlif maiv si nen tsifshif sefhueif thungs kuercif. An kleyx tsifshif nir, ngkair shianxyanr zas ti chianrlif thungs tsifyour pof tshungxfenx sirshianf. Suf pef seyf (Si) Chix tueif sefhueif nu nes yifwuf, yinsweir tsiyu an kleyx sefhueif kofshinf u tshair pof fartsan tsifyour thungs tshungxfenx. (Su) Chix laiv chianrlif thungs tsifyour u ti thuv, tsi pof ngkair farlir chortinf ti shianftsif. Chortinf shianftsif nir ti murtir weiryir tshus pautsenf tueif chianrlif thungs tsifyour xenlens nir saix thungs tsunxtsungf maiv nes, thungs an kleyx sefhueif minrtsu siryinf maiv tsenftangf taufter, tsifshif kungxkungf thungs furlif phupianf. (Ta) Laiv chianrlif thungs tsifyour, an tsenv qhau nov nu, tsix weirpeif tsungxtsi thungs yanrtser Kuer Lianrhor a. Ta pef Ngkair shianxyanr nir zas ti thiaurwenr, tsix yur tshus morshi kuercas, cirthuanr huertse chix nov nes chianrlif thas tsungxtsi tshus mplaf sauf ngkair shianxyanr nir zas ti chianrlif thungs tsifyour nov ti hortongf huertse qhau. ---- (Maiunan) Xifzef Rentchwent Xwenxyant Wat Nal Centrenf gufyaol zunxyant ndams chuantlif pingtdengl ndams bufyit centywent yainr renr, xif zixcul xifzef zifyaot, ndams hetpingt, Wutsif ndams wuxmief rentchwent xif wail baofsint yelmant, nait baofsint dianfwux wail lyangtsinx rent, tangr xifzef renr mev zifyaot yantlunf ndams sinfyangl kaml mev konglzif ndams kuiffat, xif yanfwangf zwaif vongr rentmint pultongx, Rwent kaml pofbufdetyil tingletzaolxenl fanlpanf baofzengf ndams yaxpof, falzif mev bifyaof baolhuf rwentchwent, Mev bifyaof cufzinf faxzanl gwenxsif daiiv kef kwotcas, Yintmint kef kwotcas Lyanthet Kwot yaiul Xenfzangx Lyanthet Kwot congtsenx wail sinfnyanf zixbenl rwentchwent, rwentget zunxyant ndams cafzit ndams chwentlif pingtdengl aimrbanr lakfbiks, zetsinx cufcengt gailsanf sefhuif zinfbuf ndams sengxhwot yaiul suilpingt zifyaot lauf, Kef hweifyant kwot sifyanf wail ndams Lyanthet Kwot hetzwof cufzinf zunxzongf pulbyanf ndams zunxsint rwentchwent ndams zifyaot zixbenl, Lyaolzel pulbyanf nait chwentlif ndams zifyaot sitxenf congxfenx nait sifyanf mev zongfyaofsingf lauf, Potnait, Dafhweif, faxbuf nait Xifzef Rwentchwent Xwenxyant, zwofweit yintmint ndams kwotcas nullif sitxenf byaoxzunl gongftongt, nont rwent ndams zixgaof sefhweif zingtyonf nais nait xwenxyant, nullif tongxkwof zaofhuil ndams zaofyif cufzinf zunxzongf chwentlif ndams zifyaot, tongxkwof cwofsix zanfzinf kwotcas ndams kwotzif, nait chwentlif ndams zifyaot yaiul yintmint hweifyant kwot benlsenx ndams yaul yintmint tit daif centrenf ndams zunxsint pulbyanf ndams mev saofkwol. Tit tov Renr rangf lyeuf xif zifyaot, yur zunxyant ndams chwentlif xif pingtdengl. Ter mev lilsingf ndams lyangtsinx, zingxsent gwanxsif vaif nungf. Tit yar Renr mev zixget mev chwentlif ndams zifyaot yaul xwenxyant, kaml fenx zonglzut, fuxsef, singfbyet, was, zongxzaof, zenfzif wol cittax zanfzel, kwotzit wol sefhweif cuxsenx, caitcanl, rangf wol cittax senxfenf denl renfhet cixfenx. Difweif zengfzif, singtzengf wol kwotzif kwotcas wol tit deuv air kaml tongt kaml mev cixbyet, kaml sail nait tit xif tit dutlif, tit twoxgwanl, tit kaml zifzif wol cittax cingtkwangf zulchwent mev xenfzif. Tit samr Renr mev chwent mev sengxminf, zifyaot ndams rwentsenx anxchwent. Tit sis Renfhet rwent kaml finr nutlif wol nutyif; zifduf nutlif ndams ndyail pyer nutlif, yunl zinfzil. Tit ngof Renfhet renr kaml daif singtkuf wol daifyif wol singtfat cantrenl, kaml renrdaof wol wulrulsingf. Tit lyokw Renr caur yunl mev chwentlif tingf centrenf rentget nal fallif. Tit xitx Nal fallif renrrenr yunl xif pingtdengl, mev chwentlif daif bolhuf pingtdengl fallif, kaml tingf citsif. Renrrenr yunl mev chwent tingf pingtdengl bolhuf, kaml tingf renfhet citsif singtweit weitfanl nait xwenxyant ndams renfhet singtweit sanxongf nait citsif weixhaif. Tit pyats Renr chwentlif zixbenl xenffal wol fallif tingf cinxhaif rof, mev chwent tingf faltingt kwotcas hetget nait cinxhaif singtweit zwof bulzaof mev saofkwol. Tit cul Renfhet renr kaml renfyif daifbul, zixzinf wol fangfzut. Tit repw Renrrenr yunl pingtdengl mev chwent tingf faltingt dutlif ndams kaml pianxyil gongxzengf gongxkaix senlpanf, cofdingf chwentlif ndams yifwuf ndams panfdingf renfhet singtsif zilkongf. Tit repw tov (Tov) Renr daif kongfgaof singtsif, kaml tingf senlpanf gongxkaix baolzengf bianfhuf mev zengfsit zuif mev, mev chwent tingf xins zweif kaml mev. (Yar) Renfhet singtweit wol kaml singtweit renfhet renr, faxsengx rof yixzaof kwotcas fal wol kwotzif fal kaml finr zweif singtsif, kaml panfdingf mev zweif singtsif. Singtfat kaml ranr gweixdingf fallif zweif fanf rof sifyong. Tit repw yar Sengxhwot six, yainr, yainr naiut ndams tongxsinf kaml renfyif ganxsef, kaml gongxzix rongtyif ndams mintyif. Renr mev chwent tingf fallif baolhuf rof, kaml daif nait ganxsef wol gongxzix. Tit repw samr (Tov) Renr yaiul kwotzingf mev chwent zifyaot canxsit ndams naiut. (Yar) Renr mev chwent ukx renfhet kwotcas, mev kwotcas ris, mev chwent mar kwotcas ris. Tit repw sis (Tov) Renr mev chwent tingf cittax kwotcas bifhuf rof kaml tingf pofhaif. (Yar) Mev rof singtweit zuifsingr kaml mev zengfzifsingf wol weitbeif zongxzil ndams yantzet Lyanthet Kwot tingf cilsuf rof, kaml nait chwentlif yongf. Tit repw ngof (Tov) Renr mev chwent mev kwotzit. (Yar) Kwotzit renr kaml renfyif boxdot, kaml fulrenf chwentlif gailbyanf kwotzit. Tit repw lyokw (Tov) Airmbainr lakfbiks, kaml tingf kwotzit wol zongxzaof xenfzif mev chwent hunx zaf ndams centlif yainr. Ter yur hunxyinx, hunx zet rof ndams zelcut rof hunxyot, mev chwentlif pingtdengl. (Yar) Airmbainr lakfbiks zifyaot ndams pingtdengl tongtyif wail, nangv dif hunx. (Samr) Yainr xif danxyant sefhuif tyanxrant ndams zixbenl, tingf sefhweif ndams kwotcas baolhuf. Tit repw xitx (Tov) Renr mev chwent caitcanl ris ndams chwent mev cher gongftongt mev. (Yar) Caitcanl renr renfyif kaml boxdot. Tit repw pyats Renr mev chwentlif zifyaot sixsangl, lyangtsinx ndams zongxzaof; nait chwentlif mev zifyaot gailbyanf zongxzaof wol sinfyangl, zifyaot danxdut wol zittil, gongxkaix wol mifmif yongf zaofyif, sitzanf, lilbaif ndams zeflif byaolsif zongxzaof wol sinfyangl. Tit repw cul Renr mev chwent mev zifyaot zulzangx ndams faxbyaol yifzanf; nait chwentlif mev zifyaot mev zulzangx kaml tingf ganxsef, zifyaot yongf meitzef ndams kaml sail kwotzef nimr, daif ndams cwantdif saoxsit ndams sixsangl. Tit yar repw (Tov) Renr mev chwent mev zifyaot hetpingt zithweif ndams zet sef. (Yar) Renfhet renr kaml tingf pofsil lifsul twenttil. Tit yar repw tov (Tov) Renr mev chwentlif zitzex wol tongxgwof daifbyaol zifyaot xenlzet canxyil ziflil kwotcas. (Yar) Renr mev chwentlif zixhweif pingtdengv canxzax kwotcas gongxwuf. (Samr) Yifzif yinrminr xif zixcul chwentlit zengfful; nait yifzif tingf xwenlzil dingfcix ndams zenxzengf byaolxenf, xwenlzil yixzif toutpyaof chwent pulbyanf ndams pingtdengl, yongf toutpyaof kaml zif mint wol centxif toutpyaof zifyaot sangxdangx zinfsingt. Tit yar repw yar Renr zwofweit centyant sefhweif, mev chwent daif baolzangf sefhweif, mev chwent daif sitxenf chwentlif zingxzif, sefhweif ndams wentwaf zunxyanr ndams renrget zifyaot faxzanl aur, nait sitxenf yongf kwotcas nullif ndams kwotzif hetzwof ndams cingtkwangf zulzix ndams zixyant kwotcas. Tit yar repw samr (Tov) Renr mev chwent gongxzwof, zifyaot xwenlzet zityef, daif tyaotzanf gongxzwof gongxzengf ndams hetsif ndams daif baolzangf kaml sityef. (Yar) Renr mev chwent tongt gongx tongt cout, kaml tingf citsif. (Samr) Renr gongxzwof, chwent mev daif baofcout gongxzengf ndams hetsif, ris ndams renr yainr mev tyaotzanf sengxhwot fulhet renr, baolzangf sefhweif mev rof byfyaof mev cittax fangxsif. (?) [missing] Tit yar repw sis Renr mev chwentlif mev souxxit ndams santsat, sitzanx gongxzwof mev sanfzif hetlil ndams dingfcix geilsinx souxzav. Tit yar repw ngof (Tov) Renr mev chwent daif sweilzunl sengxhwot weitcit zanfkangx ndams futlif ris ndams renr yainr aur, mev sitwuf, kukx, yainr, yixlyaot ndams futwuf sefhweif bifyaof; daif sixyef, zitbingf, cantfeif, soulgwav, swaixlaol wol cittax cingtkwangf kaml nangv kongfzif kaml mev rof nengtlif moutsengx, mev chwent daif baolzangf. (Yar) Nif ndams lakfmbanr lakfbikf mev chwent daif zaofguf ndams xetzuf tefbyet. Lakfmbanr lakfbikf, hunx sengx wol feix hunx sengx, yunl daif baolhuf sefhweif tongtyangf. Tit yar repw lyokw (Tov) Renr yunl mev chwentlif tingf zaofyif, zaofyif kaml aur ryenv, zwaif xeul zexdwanf cuxzit ndams zixbenl xif yait. Zaofyif cuxzit xif singfzif yifwuf. Zaofyif zifsuf ndams zityef pulbyanf seflif. Zaofyif gaoxdengl genxzif cengtzif duif renr pingtdengl kaixfangf. (Yar) Mufdif zaofyif xif congxfenf faxzanl gefsingf renr zaxchangt zunxzongf renrchwent ndams zifyaot zixbenl. Zaofyif cufzinf lyaolzel, rongtrenl ndams yaolyit kwotcas, zonglzut wol zittwant zongxzaof, cufzinf hwotdongf Lyanthet Kwot weithuf hetpingt. (Samr) Tev nif duif zonglleif zaofyif lakfmbanr lakfbikf daif, mev chwentlif youxxenx xenlzet. Tit yar repw xitx (Tov) Renr mev chwent zifyaot canxzax sengxhwot wentwaf sefhweif, sanglsouf yifsuf, fenxsangl zinfbuf kexxwet ndams futlif manv rangf. (Yar) Renr duif lifyif zingxsent ndams wufzif zwofpinl kexxet, wentxet wol meilsuf ris, mev chwentlif tingf baolhuf. Tit yar repw pyats Renr mev chwent aur zifxif sefhuif ndams kwotzif, nait yaiul zifxif, chwentlif ndams zifyaot yaiul nait xwenxyant nangf daif congxfenf sitxenf. Tit yar repw cul (Tov) Renr duif sefhuif mev yifwuf, yaiul sefhuif gefsingf daif faxzanl zifyaot ndams congxfenf. (Yar) Renr singtsil rof chwentlif ndams zifyaot, tingf xenfzif fallif chefdingf, mufdif weityix chefdingf nait xenfzif xif baolzengf duif chwentlif ndams renr jilyil cengtrenf ndams zunxzongf, yaiul sefhuif mintzul sifyingf aur zengfdangf daofdet, zifxif gongxgongf ndams futlif pulbyanf. (Samr) Singtsil nait chwentlif ndams zifyaot, renfhet cingtkwangf kaml weitbeif zongxzil ndams yantzet Lyanthet Kwot. Tit samr repw Renfhet tyaotwent nait xwenxyant, kaml zelsif weit mofxil renfhet kwotcas, zittwant wol renr mev chwent zinfsingt renfhet hwotdongf wol singtweit pofhwaif renfhet chwantlif ndams zifyaot yaiul nait xwenxyant. ---- (Mijisa) Sifgaif Renqian Xianyan Zixge ai sa Novzeu ai cov ai cenyanzeu kylix xie ai zunyan nie qianlif pindenv buyi cenrenf xi, zenfyif nie hopin ai jicuv, Renqian wusif xi nie wuvmie xi baofxin yevman zif lie, iv baofxinzeu novzeu ai lixtolo ca dianfwu lie, novzeu kylix sa li nie xinfyanv ai zifyou xie, geuv ta, tai ta ai sifgaif invji, nov puvtong zeu ai diefciv gao lai gao li lu, Novzeu pebudeyiv tenvezouvxianv baofzenf nie yafpe ov huanvpanf xi jinfxin ta liev do, renqian huazif go baovhuf liev do, Guijiazeu ai guanxi ca huazanv xi cujinf do, Lianho Gui guijiazeu ai novzeu Lianho Gui Xianfzan ku gyxzeu renqian jibenv ov, renge zunyan nie jiafzi ov, novba novgani davzeu ai qianlif ov xie ai xinfnianf li ov zu lu, zifyou nafbi qi ku ai sefhuif ca zif xi nie nieka suivpin ca zif xi cujinf die, Huifyan guizeu li lu: Lianho Gui dafhax sa riv bonie renqian nie jibenv zifyou puvbianf tiv xi riv xi cujinf do, Iv qianlifnzeu zifyouzeu puvbianf hala xi, iv diefciv conghunf riv daov xi ov zongfyaofxinf qi lai qi xie, Aivga amu, Dafhuif, Iv Sifgaif Renqian Xianyan hxaf ov zu, novzeu guijiazeu liqif zu bonie sixianf ai gongftong biaozunv riv bonie die: Novzeu nie sefhuif jigouf qiaowav iv xianyan die bonie, liqif zu bonie zeu xi afhxef xi go qianlif nie zifyou tiv xi cujinf, guijia ai nie guijif ai jianfjinf cosi go, iv qianlifzeu zifyoufzeu huifyan gui gyxzeu daov ai novzeu nie gyxzeu rof ai novzeu ku puvbianf nie xiaofgov xie ai cenrenf xi zunxin xi ti liev; Nav Novzeu nongv lie kylix dav zeu xi, zunyan nie qianlif gahaf kylix dav zeu xi. Gyxzeu livxinf nie lixtolo ca xie, xiongdif guanxif ai jinsen go duifdaif do. Niev Novzeu kylix iv xianyan hxaf ai qianlif nie zifyou xie, zongvzu, huxse, xinfbie, sa, zongjiaof, zenfzif lax qita ai diefciv, guiji lax sefhuif cusen, caicanv, nongv lax qita senhunf dav zeu xi api ta do. Nov naof ai guijia lax rof ai zenfzif ai, xinzenf ai lax guijif ai difweif dav zeu ta bonie api ta do, sivreuv ta do: Iv rof go daov kav ai rof, novzeu go kav ai rof, go daov kav ta ti ai rof lax qita zuvqianf xianfzif ai qinkuanf xie. Sov Novzeu kylix senminf, zifyou nie soti nganqian ai qianlif xie. Reuv Novzeu kylix nudif lax nuyif zif ta do; renfho xinsif ai nudif zifduf nie nudif pu xi lu xi kylix riv ta do. Ongv Novzeu kylix kufxin ti ta do, canrenv ai, rendaof ta ai lax wuvruv ai daifyif lax xinhua lie ta do. Wo Novzeu renfho lancan hxong bonie huali zixge ai renge cenrenf ai qianlif xie. Geuv Huali zixge novzeu kylix dav zeu xi, huali go dav zeu bonie baovhuf ai qianlif xie, api bonie bav ta do. Novzeu kylix dav zeu ai baovhuf ti ai qianlif xie, iv xianyan dav zeu ta ai api bonie bav xi, iv qisif sandongf ai xinwei go di xi bifmianv do. Heuf Novzeu ai ianfhua lax huali go ov lie ai jibenv qianlif di zu, guijia huaten hoge go iv di ov xiaofgo xie ai buvjiuf riv ai qianliff xie. Ye Novzeu renfyif zo ta do, guan ta do, pov ta do. Nie Novzeu kylix dav zeu bonie youf pianyiv tai ai huaten nav bu go gongzenf gongkai sivreuv ai qianlif xie, iv dav zeu, guaiv qianliff nie yifwuf qioden gavxi, go ov zu ai xinsif zivkongfzeu panfden gavxi. Nav nie nav (nav) Xinsif kongfgaof xie ma zeu, bianfhuf gahaf div ai gongkai senvpanf ti, huali lie zuif xie xi zenfsi dai, zuif tai xi dav zeu bonie bav ai qianlif xie. (niev) Novzeu ai xinweizeu lax bu xinweizeu, gyxzeu riv zu guijia hua lax guijif hua lie xinsif zuif zif dai, xinsif zuif xie xi panfdenf ta do. Xinhua zuif huanf zu siv ai huali guidenf qi nie ta do. Nav nie niev Novzeu gyxzeu daov ai nieka, cov, hxong ai congv nie tongxinf renfyif ganse ta do, guaiv rongyif nie minyif ha ta do. Novzeu huali go baovhuf bonie, iv ganse xi lax ha xi bifmianv ai qianlif xie. Nav nie sov (nav) Novzeu guijiazeu ku zifyou hxeu nie hxong ai qianlif xie. (niev) Novzeu guijiazeu zu ai qianlif xie, gyxzeu ku gyxzeu daov ai guijia xie, gyxzeu daov ai guijia ov songvko ai qianlif xie. Nav nie reuv (nav) Novzeu qita guijia ku bifhuf div bonie xianvsouf bonie pehaif bifmianv ai qianlif xie. (niev) Zenzenf zenfzif guanxif tai ai zuifxin lie, Lianho Gui ai zongziv nie yanze dav zeu ta ai xinwei lie qivsuf ai qinkuanf pati, iv qianlif siv ta do. Nav nie ongv (nav) Novzeu kylix guiji xie ai qianlif xie. (niev) Novzeu ai guiji renfyif bodo ta do, gyxzeu guiji gengaiv ai qianlif houvrenf ta do. Nav nie wo (nav) Nov qiba zif ai novba novgani, zongvzu, guiji lax zongjiaof go xianfzif ta, cov zif ai qianlif xie. Gyxzeu hunyin gahaf, hun jie zu nie hun li zu dav zeu ai qianlif xie do. (niev) Novba novgani niev mianf ai zifyou nie kylix tongyif lie xi, hun jie gavxi. (sov) Cov myef nongv ai jivben sefhuif danyan, sefhuif nie guijia go baovhuf do. Nav nie geuv (nav) Novzeu gyxzeu daov ai caicanv qian xie, qita novzeu dafhax xie ai caicanv qian xie. (niev) Novzeu ai caicanv renfyif bodo ta do. Nav nie heuf Novzeu kylix diefciv, lixtolo ca nie zongjiaof zifyou ai qianlif xie. Iv qianlif xie: Gyxzeu daov ai zongjiao lax xinfyanv gaivbianf ai zifyou, gyxzeu daov lax dafhax, gongkai lax hxeu bonie jiaofyif, sijianf, tiv xi lax gaiflif go gyxzeu zongjiaof lax xinfyanv ai zifyou. Nav nie ye Novzeu kylix zuvzan nie yifjianf li ov zu ai zifyou xie. Iv qianlif xie: Zuvzan xie bonie ganse ta ai zifyou, meigaifzeu go guiji sivreuv ta bonie xiaoxi nie diefciv niv, jiesouf, lie ai zifyou. Niev nie (nav) Novzeu kylix hopin huif ji nie sef jie ai qianlif xie. (niev) Novzeu gyxzeu daov die ta, tuantiv ov qilie ta do. Niev nie nav (nav) Novzeu gyxzeu daov lax zifyou xianvze ai daifbiaov go gyxzeu daov ai guijia zifliv xi canjia ai qianlif xie. (niev) Novzeu jihuif dav zeu bonie gyxzeu daov ai gongwuf canjia ai qianlif xie. (sov) Novzeu ai yifzif kuaka qianli ai jicuv; iv yifzif denqi nie zenzenf nie xianvjiv go biaovxianf do, xianvjiv puvbianf nie pindenv nie piaof tou qian lie riv do, min jif ta ai piaof tou xi lax iv dav zeu ai zifyou piaof tou ai cenxif riv do. Niev nie niev Nov nav hu, sefhuif ai cenyan naof riv bonie, sefhuif baovzanf ti ai qianlif xie, go daiv ai zunyan nie renge zifyou huazanv div ai jinjif, sehuif nie wenhuaf gahaf ai qianlifzeu sixianf xi ti ai qianlif xie, iv sixianf guijia liqif zu, guijiazeu dafhax riv, guijiazeu ai zuvzi nie ziyan qinkuanf lie xi. Niev nie sov (nav) Novzeu jief riv, gyxzeu daov ai jief xianvze, gongzenf nie hosif nie jief riv ai tiaojianf ti, jief tai xi bifmianv ai baovzanf ti ai qianlif xie. (niev) Novzeu jief dav zeu bonie baofcou dav zeu ai qianlif xie, kylix api bonie bav ta do. (sov) Jief riv ai nov naof, gongzenf nie hosif nie baofcou ti ai qianlif xie, go daov nie guaiv zovyi nov ai zunyan dav zeu ai nieka tiaojianf xie xi baovzenf, biyaof zu qita huansif ai sefhuif baovzanf lie do. (reuv) Novzeu kylix gyxzeu lifyif weihuf bonie gonghuif zuvzi canjia ai qianlif xie. Niev nie reuv Novzeu kylix houv nie sa riv ta ai qianlifzeu xie, gyxzeu ku xie: jief riv ai sijie holiv xianfzif, denqi qian lie bonie houv ai qianlif xie. Niev nie ongv (nav) Nov naof go daov nie guaiv zovyi ai jianfkan nie hulif weici bonie div ai nieka suivzunv ti ai qianlif xie, gyxzeu ku si, xivba, cov, yiliao nie sehuif huwuf xie; jief tao, di, canhuif, novba seu, laovga zif lax gyxzeu wotav kongfzif ta ti ai qinkuanf pati nieka ai nenli tao zu, baovzanf ti ai qianlif xie. (niev) Aniex nie akai tebie nie zaofguf nie davxi ti ai qianlif xie. Akaizeu, hun nongv lax hun nongv busif, kylix dav zeu bonie sefhuif go baovhuf do. Niev nie wo (nav) Novzeu kylix zeu ai qianlif xie, zeu qian div ta do, puvci lai puvci cuji nie jibenv gaiduanf iv dav zeu do. Cuji zeu yifwuf xinfzi sif do. Jifsu nie jief riv ai zeu puvbianf riv do. Gaodenv zeu cenji lie novzeu ov dav zeu bonie tongf do. (niev) Zeu ai mudi conghunf novzeu ai gofxinf huazanv, renqian nie jibenv zifyou ov tiv xi qiba liev do. Zeu guijiazeu, zongvzuzeu lax zongjiaof jituanzeu ai liaovgaiv, rongrenv nie dav ca xi cujinf do, Lianho Gui hopin weihuf ai hodongfzeu cujinf do. (sov) Aniex aba gyxzeu akaizeu ai zeu ov, dafbie xianvze ai qianlif xie. Niev nie geuv (nav) Novzeu zifyou sefhuif ai wenhuaf hodongf canjia, yifsu xianvsouf, koxio jinfbuf nie go nongv ai hulif dafhax ti ai qianlif xie. (niev) Nov naof go daov riv ov zu ai koxio, wenxio lax meivsu zopinv lie zu ai jinsen nie wuzi gahaf ai lifyif ov, baovhuf ti ai qianlif xie. Niev nie heuf Novzeu sefhuif nie guijif ai zifxif nav bu div ai qianlif xie, iv zifxif ku, iv xianyan go hxaf ai qianlif nie zifyou conghunf riv daov gavxi. Niev nie ye (nav) Nov naof sefhuif ov yifwuf xie, sefhuif ku guaiv gofxinf zifyou nie conghun huazanv gavxi. (niev) Nov naof guaiv qianlif nie zifyou riv zu, huali qioden ai xianfzif sou yisou, iv xianfzif qioden ai mudi weiyi novzeu ov qianlif baovzanf xi nie zifyou ov xie do cenrenf xi nie tiv xi lie xi, sefhuif minzuv nav bu ku daofde, gonggongf zifxif nie puvbianf hulif ai zenfdanf div xi siyinf. (sov) Iv qianlifzeu nie zifyouzeu riv xi, qiev qinkuanf pati kylix Lianho Gui ai zongziv nie yanze dav zeu ta ta do. Sov nie Iv xianyan ai qiev tiaowen, kylix qiev guijia, jituan lax nov qianlif xie iv xianyan go hxaf ai qianlifzeu nie zifyouzeu pofhuaif ai hodongf lax xinwei riv ai qianlif xie xi gaivsif ta do. ---- (Minjiang, spoken) Sigai Renquan Xuanyan Qiantou li hua Yinwei dui renlui soyou cenyuan li guyou zunlian jie qi pinden li ho bwyi li quanli li cenren, laisi sigai ziyou, zenli yu hopin li jicu, Yinwei dui renquan li vusi ho vumie yi fazan wei yiman baoxin, zixi baoxin dianvu la renlui li liangxin, er yego renren xiangyou yanlun ho xinyang ziyou bin mianyu kongju ho kuifa li sigai li lailin, yi bei xuanbu wei putong renmin li zuigao yuanwang, Yinwei wei si renlui bwzi pae bw dae yi tin er zou xian dui baozen ho yapae jinxin fanpan, you bieyao si renquan sou fazi li baofu, Yinwei you bieyao cwjin go guae jian youhao guanxi li fazan, Yinwei go Lianho Guae guaejia li renmin yi zai Lianho Guae Xianzang zong congsen tamen dui jiben renquan, rengae zunlian ho jiaze yijie lanlü pinden quanli li xinlian, bin juexin cwcen jiaoda ziyou zong li sehui jinbu ho senho suipin li gaisan, Yinwei go cenyuan guae yeyi siyuan tong Lianho Guae hozo yi cwjin dui renquan ho jiben ziyou li pubian zunzong ho zunxin, Yinwei dui zixi quanli ho ziyou li pubian liaogai zuiyu zigo siyuan li congfen sexian juyou henda li zongyao xin, Soyi ziha, Dahui, Fabu zi ye Sigai Renquan Xuanyan, zowei soyou renmin ho soyou guaejia nulie sexian li gongtong biaozun, yi qi mei ye go ren ho sehui jigou jincang minlian ben xuanyan, nulie tonggo jiaohui ho jiaoyue cwjin dui quanli ho ziyou li zunzong, bin tonggo guaejia li ho guaeji li jianjin cosi, si zixi quanli ho ziyou zai go huiyuan guae bensen renmin jie zai qi guanxia xia lintu li renmin zong daedao pubian ho youxiao li cenren ho zunxin; Di ye tiao Renren sen xialai de si ziyou li, zai zunlian ho quanli sang yelue pinden. Tamen fuyou lixin ho liangxin, hai yingai na xiongdi guanxi li jinsen fuxiang duidai. Di er tiao Renren you zigae xiangyou zi go xuanyan xi de yitou li quanbu quanli ho ziyou, bwfen zongzw, fusae, xinbie, yuyan, zongjiao, zenzi huae qita jiangai, guaejie huae sehui cwsen, caican, cwsen huae qita senfen den renho qubie. Binqi bwdae yi ye ren so sw li guaejia huae lintu li zenzi li, xinzen li huaezai guaeji li diwei zi bwtong er you so qubie, vulun gai lintu si dwlie lintu, toguan lintu, fei zizi lintu huaezai cuyu qita renho zuquan sou xianzi li qinkuang zixia. Di san tiao Renren de you quan xiangyou senmin, ziyou haiyou rensen nganquan. Di si tiao Renho ren bw koyi bipae dang ludi huaezai luyi; yeqie xinsi li ludi zidu ho ludi maimai, jun yin yuyi jinzi. Di vu tiao Renho ren bw koyi ngai kuxin, huaezai soudai canren li, bw rendao li huae vuruxin li daiyu huae xinfa. Di lw tiao Renren de renho difang de youquan bei cenren zai falue qian li rengae. Di qie tiao De falue qiantou renren de si pinden li, bin youquan xiangsou falue li pinden baofu, bw sou renho qisi. Renren you quan xiangsou pinden baofu, yi mian sou weifan ben xuanyan li renho qisi xinwei yijie sandong zizong qisi li renho xinwei li weihai. Di ba tiao Renho ren de xianfa huae falue so ge ta li jiben quanli zaodao qinhai li sihou, youquan you hogae li guaejia fatin dui zizong qinhai xinwei zo youxiao li bujiu. Di jiu tiao Renho ren bw koyi renyi daibu, jujin huaezai fazw. Di se tiao Renren wanquan pinden li youquan you yege dwlie er wu pianyi li fatin jinxin gongzen li ho gongkai li senxun, zongkai lai qiodin ta li quanli ho yiwu bin pandin dui ta ticw li renho xinsi zikong. Di se ye tiao (Ye) Fansi zao xinsi konggao zai, zai wei jin hodae bianfu sang soxu li yeqie baozen li gongkai senpan er yi fa zense qi you zui yiqian, youquan bei siwei vu zui. (Er) Renho ren li xinwei huae bw xinwei, zai qi fasen si yi guaejia fa huae guaeji fa jun bw goucen xinsi zui zai, bwdae bei panwei fanyou xinsi zui. Xinfa bwdae zongyu fanzui si seyong li falue guidin. Di se er tiao Renho ren li guan li senho, jiatin, zuzae ho tongxin bwdae renyi gansae, ta li yongyu ho minyu bwdae jiayi gongjie. Renren youquan xiangsou falue baofu, yi mian sou zizong gansae huae gongjie. Di se san tiao (Ye) Renren zai go guae jinlui de you quan ziyou qianxie ho juzu. (Er) Renren you quan likai renho guaejia, baoko qi ben guae zai lui, bin youquan fanhui ta li guaejia. Di se si tiao (Ye) Renren de youquan de qita guaejia xunqiu ho xiangsou bifu yi bimian paehai. (Er) Zai zenzen youyu fei zenzixin li zuixin huae weibei Lianho Guae li zongzi ho yuanzae li xinwei er bei qisu li qinkuang xia, bwdae yuanyong cizong quanli. Di se vu tiao (Ye) Renren de youquan xiangyou guaejie. (Er) Renho ren li guaejie bwdae renyi bodo, yi bwdae fouren qi gaibian guaejie li quanli. Di se lw tiao (Ye) Cenlian lanlü, bw sou zongzw, guaejie huae zongjiao li renho xianzi you quan hun jia ho cenlie jiatin. Tamen zai hunyin fangmian, zai jiehun qijian ho zai gaicu hunyo si, yin you pinden li quanli. (Er) Ziyou jingo la lanlü suangfang li ziyou ho wanquan li tongyi, cailen di hun. (San) Jiatin si tianran li ho jiben li sehui danyuan, bin yin sou sehui ho jiatin li baofu. Di se qie tiao (Ye) Renren dae you dandw li caican soyou quan yijie tong taren hoyou li soyou quan. (Er) Renho ren li caican bw koyi suibian qiang zou. Di se ba tiao Renren de you sixiang, liangxin ho zongjiao ziyou li quanli; cixiang quanli baoko gaibian ta li zongjiao huae xinyang li ziyou, yijie dandw huae jieti, gongkai huae miemie li yi jiaoyi, sejian, libai ho gailue biaosi ta li zongjiao huae xinyang li ziyou. Di se jiu tiao Renren de you quan xiangyou zuzang ho fabiao yijian li ziyou; cixiang quanli baoko ciyou zuzang er bw sou gansae li ziyou, ho tonggo renho meigai ho bwlun guaegai xunqiu, jiesou ho cuandi xiaoxie ho sixiang li ziyou. Di er se tiao (Ye) Renren de you quan xiangyou hopin jiehui ho jie se li ziyou. (Er) Renho ren bwdae paesi disw yu mou ye tuanti. Di er se ye tiao (Ye) Renren de you zejie huae tonggo ziyou xuanzae li daibiao canyu zili ben guae li quanli. (Er) Renren de you pinden jihui canjia ben guae gongvu li quanli. (San) Renmin li yizi si zenfu quanlie li jicu; zi ye yizi yin yi dinqi li ho zenzen li xuanju yu yi biaoxian, er xuanju yin yiju pubian ho pinden li toupiao quan, bin yi bw jimin toupiao huae xiangdang li ziyou toupiao cenxu jinxin. Di er se er tiao Mei go ren, zowei sehui li yego cenyuan, youquan xiangsou sehui baozang, bin youquan xiangsou ta li goren zunlian ho rengae li ziyou fazan so biexu li jinji, sehui ho wenhua fangmian gozong quanli li sexian, zizong sexian si tonggo guaejia lulie ho guaeji hozo bin yizao go guae li zuze ho ziyuan qinkuang. Di er se san tiao (Ye) Renren de you quan gongzo, ziyou xuanzae zelie, xiangsou gongzen ho hose li gongzo tiaojian bin xiangsou mianyu selie li baozang. (Er) Renren you tong gong tong cou li quanli, bw sou renho qisi. (San) Mei yego gongzo li ren, you quan xiangsou gongzen ho hose li baocou, baozen si ta benren ho jiasw you ye go fwho ren li zunlian li senho tiaojian, bieyao si bin fuyi qita fangsi li sehui baozang. (Si) Renren you wei weifu qi liye er zuze ho canjia gonghui li quanli. Di er se si tiao Renren de you xiangyou xiuxie ho xianxia li quanli, baoko gongzo sijian you holi xianzi ho dinqi gei xin xiujia li quanli. Di er se vu tiao (Ye) Renren de you quan xiangsou weici ta benren ho jiasw li jiankang ho fwli so xu li senho suizun, baoko sevw, yizo, zufang, yiliao ho bieyao li sehui fwvu; zai zaodao selie, jiebin, canfei, sougua, suailao huae zai qita bwlen kongzi li qinkuang xia sangse mousen lenlie si, you quan xiangsou baozang. (Er) Muqin ho ertong you quan xiangsou taebie zaogu ho xiezu. Yeqie ertong, vulun hunsen huae fei hunsen, dou yin xiangsou tongyang li sehui baofu. Di er se lw tiao (Ye) Renren de you sou jiaoyue li quanli, jiaoyue yindang mianfei, zisao zai cujie ho jiben gaiduan yin ruci. Cujie jiaoyue yin sw yivu xinze. Jisw ho zilie jiaoyue yin pubian saelie. Gaoden jiaoyue yin genju cenjie er dui yeqie ren pinden kaifang. (Er) Jiaoyue li mwdie zaiyu congfen fazan ren li goxin bin jiaqiang dui renquan ho jiben ziyou li zunzong. Jiaoyue yin cwjin go guae, go zongzw, ho go zongjiao jietuan jian li liaogai, yongren ho youli, bin yin cwjin Lianho Guae weifu hopin li go xiang hodong. (San) Fumu dui qi zilü sou yin sou li jiaoyue li zonglui, you youxian xuanzae li quanli. Di er se qie tiao (Ye) Renren de youquan ziyou canjia sehui li wenhua senho, xiangsou yisw, bin fenxiang koxio jinbu jie qi cansen li fwli. (Er) Renren dui youyu ta so cuangzo li renho koxio, wenxio huae meisw zopin er cansen li jinsen li ho vwze li liye, you xiangsou baofu li quanli. Di er se ba tiao Renren de you quan yaoqiu ye zong sehui li ho guaeji li zixu, zai zizong zixu zong, ben xuanyan so zai li quanli ho ziyou len hodae congfen sexian. Di er se jiu tiao (Ye) Renren dui sehui de fuyou livu, yinwei ziyou zai sehui zong ta li goxin cai kolen daedao ziyou ho congfen li fazan. (Er) Renren zai xinsi ta li quanli ho ziyou si, zi sou falue so qiodin li xianzi, qiodin cizong xianzi li weiye mwdie zaiyu baozen dui pangren li quali ho ziyou geiyu yinyou li cenren ho zunzong, bin zai yego minzu li sehui zong seyin daodae, gonggong zixu ho pubian fwli li zendang xuyao. (San) Zixi quanli ho ziyou li xinsi, vulun zai renho qinxin xia jun bwdae weibei Lianho Guae li zongzi ho yuanzae. San se tiao Zigo xuanyan li renho tiaowen, bw koyi gaisi cen maexu renho guaejia, jietuan huae goren you quan jinxin zizai pohuai ben xuanyan so zai li renho quanli ho ziyou li hodong hua xinwei. ---- (Minjiang, written) Sigai Renquan Xuanyan Qianyan Jianyu dui renlui soyou cenyuan li guyou zunlian jie qi pinden li ho bwyi li quanli li cenren, laisi sigai ziyou, zenli yu hopin li jicu, Jianyu dui renquan li vusi ho vumie yi fazan wei yiman baoxin, zixi baoxin dianvu la renlui li liangxin, er yego renren xiangyou yanlun ho xinyang ziyou bin mianyu kongju ho kuifa li sigai li lailin, yi bei xuanbu wei putong renmin li zuigao yuanwang, Jianyu wei si renlui bwzi pae bw dae yi tin er zou xian dui baozen ho yapae jinxin fanpan, you bieyao si renquan sou fazi li baofu, Jianyu you bieyao cwjin go guae jian youhao guanxi li fazan, Jianyu go Lianho Guae guaejia li renmin yi zai Lianho Guae Xianzang zong congsen tamen dui jiben renquan, rengae zunlian ho jiaze yijie lanlü pinden quanli li xinlian, bin juexin cwcen jiaoda ziyou zong li sehui jinbu ho senho suipin li gaisan, Jianyu go cenyuan guae yeyi siyuan tong Lianho Guae hozo yi cwjin dui renquan ho jiben ziyou li pubian zunzong ho zunxin, Jianyu dui zixi quanli ho ziyou li pubian liaogai zuiyu zigo siyuan li congfen sexian juyou henda li zongyao xin, Yinci xianzai, Dahui, Fabu zi ye Sigai Renquan Xuanyan, zowei soyou renmin ho soyou guaejia nulie sexian li gongtong biaozun, yi qi mei ye go ren ho sehui jigou jincang minlian ben xuanyan, nulie tonggo jiaohui ho jiaoyue cwjin dui quanli ho ziyou li zunzong, bin tonggo guaejia li ho guaeji li jianjin cosi, si zixi quanli ho ziyou zai go huiyuan guae bensen renmin jie zai qi guanxia xia lintu li renmin zong daedao pubian ho youxiao li cenren ho zunxin; Di ye tiao Renren sen er ziyou, zai zunlian ho quanli sang yelue pinden. Tamen fuyou lixin ho liangxin, bin yin yi xiongdi guanxi li jinsen xiang duidai. Di er tiao Renren you zigae xiangyou ben xuanyan so zai li yeqie quanli ho ziyou, bwfen zongzw, fusae, xinbie, yuyan, zongjiao, zenzi huae qita jiangai, guaejie huae sehui cwsen, caican, cwsen huae qita senfen den renho qubie. Binqi bwdae yi ye ren so sw li guaejia huae lintu li zenzi li, xinzen li huaezai guaeji li diwei zi bwtong er you so qubie, vulun gai lintu si dwlie lintu, toguan lintu, fei zizi lintu huaezai cuyu qita renho zuquan sou xianzi li qinkuang zixia. Di san tiao Renren you quan xiangyou senmin, ziyou ho rensen nganquan. Di si tiao Renho ren bwdae si wei ludi huae luyi; yeqie xinsi li ludi zidu ho ludi maimai, jun yin yuyi jinzi. Di vu tiao Renho ren bwdae jiayi kuxin, huae siyi canren li, bw rendao li huae vuruxin li daiyu huae xinfa. Di lw tiao Renren zai renho difang youquan bei cenren zai falue qian li rengae. Di qie tiao Falue ziqian renren pinden, bin youquan xiangsou falue li pinden baofu, bw sou renho qisi. Renren you quan xiangsou pinden baofu, yi mian sou weifan ben xuanyan li renho qisi xinwei yijie sandong zizong qisi li renho xinwei zi hai. Di ba tiao Renho ren dang xianfa huae falue so fuyu ta li jiben quanli zaosou qinhai si, youquan you hogae li guaejia fatin dui zizong qinhai xinwei zo youxiao li bujiu. Di jiu tiao Renho ren bwdae jiayi renyi daibu, jujin huae fazw. Di se tiao Renren wanquan pinden li youquan you yege dwlie er wu pianyi li fatin jinxin gongzen li ho gongkai li senxun, yi qiodin ta li quanli ho yiwu bin pandin dui ta ticw li renho xinsi zikong. Di se ye tiao (Ye) Fan sou xinsi konggao zai, zai wei jin hodae bianfu sang soxu li yeqie baozen li gongkai senpan er yi fa zense qi you zui yiqian, youquan bei siwei vu zui. (Er) Renho ren li xinwei huae bw xinwei, zai qi fasen si yi guaejia fa huae guaeji fa jun bw goucen xinsi zui zai, bwdae bei panwei fanyou xinsi zui. Xinfa bwdae zongyu fanzui si seyong li falue guidin. Di se er tiao Renho ren li si senho, jiatin, zuzae ho tongxin bwdae renyi gansae, ta li yongyu ho minyu bwdae jiayi gongjie. Renren youquan xiangsou falue baofu, yi mian sou zizong gansae huae gongjie. Di se san tiao (Ye) Renren zai go guae jinlui you quan ziyou qianxie ho juzu. (Er) Renren you quan likai renho guaejia, baoko qi ben guae zai lui, bin youquan fanhui ta li guaejia. Di se si tiao (Ye) Renren youquan zai qita guaejia xunqiu ho xiangsou bifu yi bimian paehai. (Er) Zai zenzen youyu fei zenzixin li zuixin huae weibei Lianho Guae li zongzi ho yuanzae li xinwei er bei qisu li qinkuang xia, bwdae yuanyong cizong quanli. Di se vu tiao (Ye) Renren youquan xiangyou guaejie. (Er) Renho ren li guaejie bwdae renyi bodo, yi bwdae fouren qi gaibian guaejie li quanli. Di se lw tiao (Ye) Cenlian lanlü, bw sou zongzw, guaejie huae zongjiao li renho xianzi you quan hun jia ho cenlie jiatin. Tamen zai hunyin fangmian, zai jiehun qijian ho zai gaicu hunyo si, yin you pinden li quanli. (Er) Ziyou jin lanlü suangfang li ziyou ho wanquan li tongyi, cailen di hun. (San) Jiatin si tianran li ho jiben li sehui danyuan, bin yin sou sehui ho jiatin li baofu. Di se qie tiao (Ye) Renren dae you dandw li caican soyou quan yijie tong taren hoyou li soyou quan. (Er) Renho ren li caican bwdae renyi bodo. Di se ba tiao Renren you sixiang, liangxin ho zongjiao ziyou li quanli; cixiang quanli baoko gaibian ta li zongjiao huae xinyang li ziyou, yijie dandw huae jieti, gongkai huae miemie li yi jiaoyi, sejian, libai ho gailue biaosi ta li zongjiao huae xinyang li ziyou. Di se jiu tiao Renren you quan xiangyou zuzang ho fabiao yijian li ziyou; cixiang quanli baoko ciyou zuzang er bw sou gansae li ziyou, ho tonggo renho meigai ho bwlun guaegai xunqiu, jiesou ho cuandi xiaoxie ho sixiang li ziyou. Di er se tiao (Ye) Renren you quan xiangyou hopin jiehui ho jie se li ziyou. (Er) Renho ren bwdae paesi disw yu mou ye tuanti. Di er se ye tiao (Ye) Renren you zejie huae tonggo ziyou xuanzae li daibiao canyu zili ben guae li quanli. (Er) Renren you pinden jihui canjia ben guae gongvu li quanli. (San) Renmin li yizi si zenfu quanlie li jicu; zi ye yizi yin yi dinqi li ho zenzen li xuanju yu yi biaoxian, er xuanju yin yiju pubian ho pinden li toupiao quan, bin yi bw jimin toupiao huae xiangdang li ziyou toupiao cenxu jinxin. Di er se er tiao Mei go ren, zowei sehui li ye yuan, youquan xiangsou sehui baozang, bin youquan xiangsou ta li goren zunlian ho rengae li ziyou fazan so biexu li jinji, sehui ho wenhua fangmian gozong quanli li sexian, zizong sexian si tonggo guaejia lulie ho guaeji hozo bin yizao go guae li zuze ho ziyuan qinkuang. Di er se san tiao (Ye) Renren you quan gongzo, ziyou xuanzae zelie, xiangsou gongzen ho hose li gongzo tiaojian bin xiangsou mianyu selie li baozang. (Er) Renren you tong gong tong cou li quanli, bw sou renho qisi. (San) Mei yego gongzo li ren, you quan xiangsou gongzen ho hose li baocou, baozen si ta benren ho jiasw you ye go fwho ren li zunlian li senho tiaojian, bieyao si bin fuyi qita fangsi li sehui baozang. (Si) Renren you wei weifu qi liye er zuze ho canjia gonghui li quanli. Di er se si tiao Renren you xiangyou xiuxie ho xianxia li quanli, baoko gongzo sijian you holi xianzi ho dinqi gei xin xiujia li quanli. Di er se vu tiao (Ye) Renren you quan xiangsou weici ta benren ho jiasw li jiankang ho fwli so xu li senho suizun, baoko sevw, yizo, zufang, yiliao ho bieyao li sehui fwvu; zai zaodao selie, jiebin, canfei, sougua, suailao huae zai qita bwlen kongzi li qinkuang xia sangse mousen lenlie si, you quan xiangsou baozang. (Er) Muqin ho ertong you quan xiangsou taebie zaogu ho xiezu. Yeqie ertong, vulun hunsen huae fei hunsen, dou yin xiangsou tongyang li sehui baofu. Di er se lw tiao (Ye) Renren dou you sou jiaoyue li quanli, jiaoyue yindang mianfei, zisao zai cujie ho jiben gaiduan yin ruci. Cujie jiaoyue yin sw yivu xinze. Jisw ho zilie jiaoyue yin pubian saelie. Gaoden jiaoyue yin genju cenjie er dui yeqie ren pinden kaifang. (Er) Jiaoyue li mwdie zaiyu congfen fazan ren li goxin bin jiaqiang dui renquan ho jiben ziyou li zunzong. Jiaoyue yin cwjin go guae, go zongzw, ho go zongjiao jietuan jian li liaogai, yongren ho youli, bin yin cwjin Lianho Guae weifu hopin li go xiang hodong. (San) Fumu dui qi zilü sou yin sou li jiaoyue li zonglui, you youxian xuanzae li quanli. Di er se qie tiao (Ye) Renren youquan ziyou canjia sehui li wenhua senho, xiangsou yisw, bin fenxiang koxio jinbu jie qi cansen li fwli. (Er) Renren dui youyu ta so cuangzo li renho koxio, wenxio huae meisw zopin er cansen li jinsen li ho vwze li liye, you xiangsou baofu li quanli. Di er se ba tiao Renren you quan yaoqiu ye zong sehui li ho guaeji li zixu, zai zizong zixu zong, ben xuanyan so zai li quanli ho ziyou len hodae congfen sexian. Di er se jiu tiao (Ye) Renren dui sehui fuyou yivu, yinwei ziyou zai sehui zong ta li goxin cai kolen daedao ziyou ho congfen li fazan. (Er) Renren zai xinsi ta li quanli ho ziyou si, zi sou falue so qiodin li xianzi, qiodin cizong xianzi li weiye mwdie zaiyu baozen dui pangren li quali ho ziyou geiyu yinyou li cenren ho zunzong, bin zai yego minzu li sehui zong seyin daodae, gonggong zixu ho pubian fwli li zendang xuyao. (San) Zixi quanli ho ziyou li xinsi, vulun zai renho qinxin xia jun bwdae weibei Lianho Guae li zongzi ho yuanzae. San se tiao Ben xuanyan li renho tiaowen, bwdae gaisi wei maexu renho guaejia, jietuan huae goren you quan jinxin zizai pohuai ben xuanyan so zai li renho quanli ho ziyou li hodong hua xinwei. ---- (Muzzi) Sifgaif Renrjjuan Xuanyanr DDiggof wur hof Nia ca wur zzenyuanr bbumlix yif wur zunyanr gix zzifsof gix zir bianf wur jjuanlif wur zzenrenf, sifgaif zifyiyr, zenfyif gix horpinr wur jicux, Renrjjuan zir bbom gix wuxmier baofxinr yexmanr jjif lar, jjiar baofxinr wo niangir wur xierfux cor dianfwu lar, nia ngir ngir yanrlunf gix xinfyangx zifyiyr yif, ggye gix dayif gilief wur sifgaif wur imddix, puxtong wur niangir ddiex zuim ga xxix lar, Niangir zir ha zir rim zir cex xianx maof dur baofzenf gix yafper bbux lamddix, renrjjuan xxim farlvr baoxhuf wur biryaof yif, Guirjiax der guanxif cor farzanx cufjinf hix, LIanrhor Guir guirjiax wur niangir Lianrhor Guir Xianfzang der garxier jibenx renrjjuan, renrger zunyanr gix jiafzir gix amgoxbbier amyoxbbier zzifsof jjuanlif wur xinfnianf zaim xxix lar, zifyiyr biaf qi der sefhuif jinfbuf gix niekox suixbbin wur cor jjif cufjinf ddiex, Huifyuanr Guir ddiex gix xxix lar: Gix Lianrhor Guir la lo sim rim, renrjjuan gix jibenx zifyiyr puxbianf zunzongf gix zunxinr cufjinf, JJiar jjuanlif gix zifyiyr wo puxbianf xiex cex jjiar xxix gix ddiex congfen rim ddyf zongfyaofxinf gaif qi yif, JJiarnanf, Dafhuif, JJiar Sifgaif Renrjjuan Xuanyanr wox zzyf, niangir gix guirjia bbumlix lirqif zzyf dur rim ddyf zzifsof wur murbiao, nia ngir ngir gix sefhuif jigyf bbur bbur zzangzzang jjiar xuanyanr ddiex ddyf, cor cor bbier hxef gix afhxef dur jjuanlif gix zifyiyr zunzongf cufjinf, guirjia wur gix guijif wur jianfjinf zzosi, jjiar jjuanlif gix zifyiyr huifyuanr guir bbur bbur cobbo wur niangir gix ga wur addif wur niangir der puxbianf gix xiaofgox yif wur zzenrenf gix zunxinr ddir; Lax Nia ngir ngir ym mexker bbumlix zifyiyr, zunyanr gix jjuanlif alyf bbumlix zzifsof wur. Garxier lixxinf gix xierfux cor yif, xiongxdif guanxif wur jinsenr la lo rim hix. Liex Nia ngir ngir bbumlix xxim jjiar xuanyanr wox wur jjuanlif gix zifyiyr yif wur ziger yif, zongxzu, girlor wur yanrser, xinfbier, hof, zongjiaof, zenfzif xxamsir jjita jianfgaix, guirjir xxamsir sefhuif dompox zzyx, gurlur, sif xxamsir jjita senfenf denx apif zir hix. Nia ngir wur guirjia xxamsir rax wur zenfzif wur xinrzenf wur xxamsir guirjir wur difweif zir zzifsof dur apif zir hix, jjiar rax cobbo ddu wur, xxim nia ddoguanx wur, cobbo guanxlix zir cex wur xxamsir jjita zuxjjuan xxim xianfzif wur sim yif xxix zir hix. Sax Nia ngir ngir bbumlix senminf, zifyiyr gix dompox nganjjuan yif wur jjuanlif yif. Rem Nia ngir ngir bbulix nurdif xxamsir nuryif rim zir hix; Cyx xinrsif wur nurdif zifduf gix nurdif maofyif, bbumlix rim zir cex. Ngi Nia ngir ngir kufxinr dif zir hix, xxim zzanrenx wur, renrdaof maimyix wur xxamsir wuxrux wur daifyuf xxamsir xinrfar liex zir hix. Yf Nia ngir ngir cyx raxddor ym dur bbumlix xxim farlvr ddiggof wur renrger zzenrenf wur jjuanlif yif. Lircorsa Farlvr ddiggof nia ngir ngir bbumlix zzifsof wur, xxim farlvr zzifsof dur baoxhuf wur jjuanlif yif, xxim apif dur bbom zir hix. Nia ngir ngir zzifsof wur baoxhuf dif wur jjuanlif yif, jjiarggir xxim jjiar xuanyanr weirfanx wur apif dur bbom gix jjiar apif dur bbom sandongf wur xinrweir zir ddir. Amlaxsor Nia ngir xxim xianmfar xxamsir farlvr liex wur jibenx jjuanlif xxim ddir dur, xxim horger wur guirjiax fardden jjiar qinhaif xinrweir xiaofgox yif wur buxjiyf rim wur jjuanlif yif. Lircorqi Nia ngir xxim renfyif ddax, guanx xxamsir arjjiem zir hix. Lar hir Nia ngir bbumlix zzifsof dur xxim cobbo ddu gix pianyix da yif wur fardden gongzenf gongkai gixref wur jjuanlif yif, jjiarggir ga wur jjuanlif gix yifwuf jjiodenf cex, duif ga zzyx wur xinrsif zixkongf panfdenf cex. Lar hir lar (Lax) Xinrsif kongfgaof yif nia ngir, bianfhuf alyf ddim wur gongkai dif, farlvr gar zuif yif zenfsir mairyix, xxim zuif da yif zzifsof dur bbom wur jjuanlif yif. (Liex) Nia ngir wur xinrweir xxamsir zir xinrweir, ga zzyx dur guirjia far gix guirjif far gar bbumlix xinrsif zuif zzif mairyix, xxim xinrsif zuif yif panf zir hix. Xinrfar bix zuif fanf dur yongm wur farlvr guidenf ddyf zir hix. Lar hir liex Nia ngir cobbo wur nie kox, ca, cabbur gix tongxinf renfyif ganser zir hix, ga wur yongryuf gix minryuf bbux zir hix. Nia ngir ngir bbumlix xxim farlvr baoxhuf dur, jjiar ganser xxamsir bbux zir dif wur jjuanlif yif. Lar hir sax (Lax) Nia ngir guirjinf der cobbo bbye gix ym wur jjuanlif yif. (Liex) Nia ngir guirjia zzyx wur jjuanlif yif, garxier der cobbo wur guirjia yif, ga wur guirjia lamddix wur jjuanlif yif. Lar hir rem (Lax) Nia ngir sixggirnenf wur guirjia der bifhuf ddif gix dif dur bbehaif zir dif wur jjuanlif yif. (Liex) Zenfzifxinf da yif zuifxinr xxamsir Lianrhor Guir wur zongzix gix yuanrzer weirbeif xinrweir gar xxim suf ddu dur, jjiar jjuanlif yongm zir hix. Lar hir ngi (Lax) Nia ngir guirjir yif wur jjuanlif yif. (Liex) Nia ngir wur guirjir renfyif bordor zir hix, ga guirjir gaixbianf wur jjuanlif fouxrenf zir hix. Lar hir yf (Lax) Amgoxbbier amyoxbbier, zongxzur, guirjir gix zongjiaof wur xianfzif da yif dur hun jiaf gix ca zzif wur jjuanlif yif. Garxier hunyin alyf, hun jier dur hunyor zir ddim dur, zzifsof wur jjuanlif yif hix. (Liex) Amgoxbbier ngir gix amyoxbbier ngir cobbo bbumlix ddongyif mexker, hun jier cex. (Sax) Ca myer sif wur gix jibenx wur sefhuif danyuanr, xxim sefhuif gix guirjia baoxhuf hix. Lar hir lircorsa (Lax) Nia ngir cobbo wur gurlur yif jjuanlif gix nia lalo yif wur jjuanlif yif. (Liex) Nia ngir wur gurlur renfyif bordor zir hix. Lar hir amlaxsor Nia ngir ddiex, xierfux cor gix zongjiaof zifyiyr wur jjuanlif yif; jjiar jjuanlif yif: Ga wur zongjiaof xxamsir xinfyangx gaixbianf wur zifyiyr, cobbo xxamsir la lo, gongkai xxamsir mirmir jiaofyif, sirjianf, lixbaif gix gaiflvr gar ga wur zongjiaof xxamsir xinfyangx biaoxsif wur zifyiyr. Lar hir lircorqi Nia nigr zuxzang gix yifjianf farbiaox wur zifyiyr yif; jjiar jjuanlif yif: Zuxzang yif dur xxim ganser maimyix wur zifyiyr; meirgaif gar guirgaif zir gixref dur xiaoxir gix ddiex ddim, dif gix liex wur zifyiyr. Liex hir (Lax) Nia ngir ngir bbumlix horbbin jihuif gix sef jier wur zifyiyr yif. (Liex) Nia nigr xxim bbesix dur dduantix bbur ym zir hix. Liex hir lax (Lax) Nia ngir ngir bbumlix zirjier xxamsir cobbo xif wur daifbiaox gar cobbo wur guijiax ziflix canyux wur jjuanlif yif. (Liex) Nia ngir ngir bbumlix jihuif zzifsof dur cobbo wur guirjia wur gongwuf canjia wur jjuanlif yif. (Sax) Nia ngir wur yifzif zenmfux jjuanlir wur jicux; jjiar yifzif qi denf wur gix zenzenf wur xif gar biaoxxianf hix, xif bbumlix yif gix zzifsof wur piaof ddy jjuan gar, minr zir jif dur piaof ddy xxamsir zzifsof wur cobbo piaof ddy zzenxuf rim hix. Liex hir liex Nia ngir, sefhuif wur zzenyuan lar ngir rim dur, sefhuif baoxzangf dif wur jjuanlif yif, cobbo wur zunyanr gix renrger cobbo farzanx dur ddim wur jinjif, sefhuif gix wenrhuaf alyf jjuanlif garxier rim ddyf wur jjuanlif yif, jjiar rim ddyf guirjia lirqif zzyx gix guirjif la lo rim gar, cobbo wur zuxzir gix ziyuanr jjinkuangf gar imddix wur. Liex hir sax (Lax) Nia ngir ngir gumfux rim, cobbo gumfux xif, gongzenf gix horsir wur gumfux rim ddiaojianf yif, gumfux zir da yif wur baoxzangf yif wur jjuanlif yif. (Liex) Nia ngir nigr gumfux zzifsof gurlur zzifsof wur jjuanlif yif, xxim apif dur bbom zir hix. (Sax) Gumfux rim nia ngir, gongzenf gix horsir wur gurlur dif jjuanlif yif, jjiarggir ga cobbo gix ca der wur nia ngir nia wur zunyanr furhor wur nie kax ddiaojianf yif, biryaof sirhym jjita fangsif wur sefhuif baoxzangf liex hix. (Rem) Nia ngir cobbo wur lifyi weihuf gonghuif zuxzir gix canjia wur jjuanlif yif. Liex hir rem Nia ngir ngir hi gix sim zir rim wur jjuanlif yif, garxier der yif: Gumfux rim sirhym horlix xianfzif yif gix denfqi gurlur liex dur hi wur jjuanlif. Liex hir ngi (Lax) Nia ngir cobbo gix ca der nia ngir wur dompox cor gix furlif weirzzi dur ddim wur nie kox suixzunx, sir, xidif, ca ym, yiliaor gix biryaof wur sefhuif furwuf yif; gumfux da yif, ddir, zzanfeim, ruxngir ser lar, hxynia zzif lar xxamsir jjita kongfzif zir cex jjinkuangf addif nie kox nenrlir da yif dur, baoxzangf dif jjuanlif yif. (Liex) Armar gix safbbier ddebier zaofguf gix arxir wur jjuanlif yif. Safbbier garxier, hun sif xxamsir hun sif maimsif , bbumlix zzifsof wur sefhuif baoxhuf dif hix. Liex hir yf (Lax) Nia ngir ngir bbumlix saf dif jjuanlif yif, saf gurlur ddim zir hix, zuim pu cujir gix jibenx wur gaiduanf jjiarggir rim hix. Cujir saf yifwuf xinfzir suryur hix. Jifsur gix ziryer saf puxbianf ddu hix. Gaodenx saf zzenjir gar nia ngir ngir bbumlix zzifsof dur kaifangf hix. (Liex) Saf wur murdir congfenf nia wur gofxinf farzanx, renrjjuan gix jibenx zifyiyr zunzongf jia qi hix. Saf guirjia garxier, zongvzur garxier xxamsir zongjiaof jirdduan garxier der liaoxgaix, rongrrenx gix lalo cor zzujinf hix, Lianrhor Guir horbbin weirzzi hordongf garxier zzujinf hix. (Sax) Armar amdax safbbier dif hix wur saf wur zongxleif, bbief xif wur jjuanlif yif. Liex hir lircorsa (Lax) Nia ngir cobbo sefhuif wur wenrhuaf nie kox canjia, yifsur xiangxsyf, koxior jinfbuf gix ga sif wur furlif dif wur jjuanlif yif. (Liex) Nia ngir xxim ga rim wur koxior, wenrxior xxamsir meixsur zofpinx gar zzyx jinsenr wur gix wurzir wur lifyif baoxhuf dif wur jjuanlif yif. Liex hir amlaxsor Nia ngir ngir bbumlix sefhuif wur gix guirjif wur zifxuf lar bbur ddim wur jjuanlif yif, jjiar zifxuf der, xxim jjiar xuanyanr wox wur jjuanlif gix zifyiyr xxim congfenf rim ddyf cex. Liex hir lircorqi (Lax) Nia ngir sefhuif zerrenf yif, yinweif sefhuif der ga wur gofxinf zifyiyr gix congfenf farzanx dif cex. (Liex) Nia ngir ga wur jjuanlif gix zifyiyr rim dur, xxim farlvr jjiodenf wur xianfzif dif, jjiar xianfzif jjiodenf weiryir wur murdir nia wur jjuanlif gix zifyiyr yif hix zzenrenf gix zunzongf liex baoxzenf, minrzux wur sefhuif der daofder, gonggongf zifxuf gix puxbianf furlif wur zenfdangf ddim siryinf. (Sax) JJiar jjuanlif gix zifyiyr xinrsix, cyx jjinxinr addif bbumlix Lianrhor Guir wur zongzix gix yuanrzer weirbeif zir hix. Sax hir JJiar xuanyanr wur cyx ddiaowenr, bbumlix hof zir xxix dur cyx guirjia, jidduan xxamsir nia ngir xxim jjiar xuanyanr wox wur jjuanlif gix zifyiyr gaox girnor wur hordongf xxamsir xinrweir rim jjuanlif yif xxix zir hix. ---- (Yeonbyeon) 세계인권선언 전문 인류의 전체 성원의 고윤 존엄과 평등과 변하지 않는 권리를 승인함이 세계의 자유, 정의하고 화평의 기초이다, 인권을 무시함과 모욕함이 야만은 극악으로 되였고, 이 극악들이 인류의 양심을 오염 하였고, 전체 사람 모두 연설과 신앙자유가 있고 공구하고 빈곤이 없는 세계 옴이 보통은 인민의 가장 높은 소원으로 발표받였다, 사람들이 폭력과 억압으로 반변으로 끝의 수단을 하지 않으러, 법치로 언권을 보호하는 필요함이 있는다, 모든 나라의 좋은 관계의 개발을 촉진하는 필요함이 있는다, 련합국의 모든 회원국의 인민이 련합국헌장에서 기본인권, 사람의 존엄과 가치하고 남녀평등권에 신념을 중신하였고, 큰 자유에서 사회진보하고 살는 수평의 개선 함을 촉진하기로 결심하였다, 모든 회원국이 련합국과 협력함으로 인원과 기본자유에 보편존중과 준행을 촉진함을 맹세하였다, 이 권리들과 자유들을 보편으로 알음이 이 맹세를 충분으로 실현음에 큰 중요성이 있는다, 이에 지금, 련합국대회, 모든 사람과 모든 나라가 노력으로 실현는 공동표준을 하고, 모든 사람과 사회기구가 늘 이 선언을 기억하고, 노력으로 교회하고 교육으로 권리하고 자유에 존중을 족진하고, 나라의하고 국제의 점진하는 조시로, 이 권리들과 자유들에 모든 회원국 자신의 인민과 관할하받는 땅의 인민에게서 보변과 효과이 있는 승인과 준행을 얻게 한으로, 이 세계인권선언을 발 포하는다, 첫째 사람들이 이 세계로 오다가 모두 자유하고, 존엄과 권리이 평동으로 있는다, 그들 리성과 양심이 있눈고, 형제의 정신으로 상호로 치료하 소. 둘째 사람들이 모두 이 선언에서 쓴 전체 권리하고 자유가 있는 자격이 있는다. 종족, 부색, 성별, 말, 종교, 정치 또는 다른 견해, 국적 똘는 사회출신, 속성, 출생 또는 다른 차이가 있지 말아라. 사람의 나라 또는 땅의 정치의, 행정의 또는 국제의 지위의 차이로 차이가 있지 말아라, 아무리 이 땅 독립령토, 탁관령토, 비자치령토 또는 다른 모든 주권한제가 있는다. 셋째 사람들이 모두 생명, 자유하고 인신안전이 있는 권리가 있는다. 넷째 사람들이 쿨리또는 노예을 하지 말아라, 모든 형식의 노예제도하고 노예무역을 금지하소. 다섯째 사람들이 혹형, 잔혹한, 비인돈 또는 모욕하는 치료 또는 형벌을 받지 말아라. 여섯째 사람들이 모든 곳에서 법으로 인격을 승인받는 권리가 있는다. 일곱째 사람들이 법으로 평등하고, 법의 평등하는 보호를 받고, 모든 차별을 받않는권리가 있는다, 이 선언을 위반하는 모든 차별과 이 차별을 선동하는 행동의 위험을 피로 사람들이 평등하는 보호를 받는 권리가 있는다. 여덟째 헌법 또는 법으로 받는 기본권리가 침해받다, 사람이 공인된 나라법원에서 이 침해로 효과가 있는 구제 수단을 얻는 권리가 있는다. 아홉째 사람을 임의로 체포, 구금 또는 추방하지 말아라. 열째 그의 권리하고 의무를 확인하고 그에게 오는 모든 형사 고발을 심판하로 모든 사람이 완전동등한 독립은 편애가 없는 법원에서 그냥과 열기 재판을 받는 권리가 있는다. 열한째 1. 형사 고발을 받는사람이국 방의 모든 보증이 있는 열기 심판에서 밥으로 죄가 있음을 입증지 않으면 죄가 없음을 생각받는 권리가 있는다. 2. 모든 사람의 모든 행동 또는 부행동, 오는 시간에서 나라법 또는 국제법으로 모두 형사 범죄 아니면, 형사 범죄가 있음을 심판하지 말 아라. 형벌 이 범죄하눈시간에서 사용하는 법률을 초과하지 말 아라. 열 둘째 사람의 사생활, 집, 주거용과 통신을 임의로 간섭하지 말아라. 명성과 평판을 공격하지 말아라. 이 간섭 또는 공격을 피려, 사람들은 법에 보호받는 권리가 있는다. 열 셋째 1. 모든 사람 모든 나라에서 자유한 이주하고 정착하는 권리가 있는다. 2. 사람 그 자신의 나라가 있는 모두 나라부터 떠나고 자신의 나라에 가는 권리가 있는다. 열 넷째 1. 사람들이 박해를 피하러 외국에서 망명을 탐색하고 받는 권리가 있는다. 2. 정말 비정치적의 범죄 또는 련합국의 목적과 원칙을 위반한 행동으로 기소받면 이 권리를 쓰지 말 아라. 열 다섯 째 1. 사람들이 모두 국적이 있는 권리가 있는다. 2. 사람의 국적을 임의로 박탈하지 말고 국적을 변하는 권리을 부인하지 말 아라. 열 여섯째 1. 성숙한 남녀가 종족, 국제 또는 종교의 한제가 없고 기혼과 가족을 설정하는 권리가 있는다. 2. 남녀양면이 자유하고 완전으로 동의하아야 결혼한다. 3. 가족이 자연은과 기본은 사회단위가 이고 사회하고 나라에 보호받소. 열 일곱째 1. 사람들이 모두 자신의 재산소유권이 있고, 남들과 공유하는 소유뤈이 있는다. 2. 임의로 사람의 재산을 박탈하지 말 아라. 열 여덟째 사람들이 모두 사상, 양심과 종교자유의 권리가 있는다. 이 권리에서 그의 종교 또는 신앙을 변하는 자유가 있고, 혼자로 또는 집단으로, 공개로 또는 은밀히 교리 연습, 예배하고 계명으로 그의 종교 또는 신앙을 대표하는 자유가 있는다. 열 아홉째 사람들이 모두 의견을 주장과 발표하는 자유가 있는 권리가 있는다. 이 권리에서 주장이 있고 간섭받지 않는 자유가, 있고 모든 매개로 국계를 무시하여서 소식과 사상을 탐색, 수락과 합격하는 자유가 있는다. 스무째 1. 사람들이 모두 평화로 집회하고 협회하는 자유가 있는 권리가 있는다. 2. 모든 사람이 강제로 단체에서 있지 말 아라. 스무 첫째 1. 모든 사람이 직접으로 또는 자유로 고른 대표로 자신의 나라를 관리함을 참여하는 권리가 있는다. 2. 모든 사람이 평등은 기회로 자신의 나라의 공무를 참여하눈 권리가 있는다 3. 인민의 윌 정부권력의 기 조이다. 이 윌 정기의하고 정말은 선거로 표현하소 선거가 공통은과 평등은 의결권으로 비밀 투표 또는 비슷한 자윤 투표 절차로 오소. 스무 둘째 사람이 사회의 성원으로서 사외보호를 받는 권리가 있고, 그의 개인존엄과 개성의 자윤 개발이 요구하는 경제, 사회하고 문화의 모든 권리의 실현을 받는 권리가 있고 나라의 노력과 국제 협력으로, 모든 나라의 조직과 자원 상황에 실현하는다. 스무 셋째 1. 사람들이 모두 일하는, 자유로 직업을 고르는, 그냥과 적합한 근무 조건을 받는, 실업을 피하는 보호를 받는 권리가 있는다. 2. 사람들이 모두 같은 근무로 같은 임금을 받고 모든 차별을 피하는 권리가 있는다. 3. 일하는사람이 자신과 가족이 사람의 존엄에 맞춴 생활 조건이 있으러 그냥과 적합한 임금을 받눈 권리가 있는다. 필요가 있으면 다른 양식의 사회보호를 받소. 4. 자신의 이자를 보호하러, 사람들이 모두 공회를 조직하는 권리하고 공회에 들는 권리가 있는다. 스무 넷째 사람들이 모두 쉬는과 여가 시간이 있는 권리가 있는다. 이 권리에서 일하는 시간이 합린 한도가 있고, 규칙적으로 임금을 받아서 쉬하는 권리가 있는다. 스무 다섯째 1. 사람들이 자신과 가족의 건강과 복지를 유지하는 필욘 생활 수준을 받는 권리가 있고, 음식, 옷, 집, 의료하고 필욘 사회북무가 있는다, 실업, 앓음, 병신, 사별, 노화 또는 기타 통제하지 못하는 일으로 생계를 잃으면, 보호를 받는 권리가 있는다. 2. 어머니하고 아이 특별은 조고하고 지원을 받는 권리가 있는다. 아이들, 아무리 혼생 또는 비혼생, 모두 평등은 사회보호를 받소. 스무 여섯째 1. 사람들이 모두 교육을 받는 권리가 있는다. 교육이 최소한 초심과 기본단계에서 무상이소. 초등교육이 의무이소. 기술 과 직업교육을 크게로 설정하소. 대학교육을 점수로 모든 사람에게 평등으로 열소. 2. 교육의 목적이 사람의 개성을 전체로 개발함과 인권과 기본자유에 존중을 강화함이 이다. 교육이 모든 나라, 모든 종족 또는 모든 종교 단체의 이해. 공차하고 우정을 촉진하고, 련합국이 평화를 보호하는 모든 활동을 촉진하소. 3. 아버지하고 어머니가 그들의 아이가 받는 교육의 범주에서 먼저 고르는 권리가 있는다. 스무 일곱째 1. 사람들이 모두 자유로 사회의 문화 생활에 가입하고, 예술을 향수하고, 과학의 진보하고 이 진보가 만들은 복지를 공유하는 권리가 있는다. 2. 사람이 그에게 만들은 모든 과학, 문학 또는 예술작품으로 있은 정신과 재료의 이자에 보호를 받는 권리가 있는다. 스무 여덟째 사람들이 모두 한 사회의하고 국제의 주문을 요청하는 권리가 있는다. 이 주문에서, 이 선언에서 쓴 모든 권리하고 자유가 전첸 실현을 받겠다. 스무 아홉째 1. 사회에서 있으면 사람의 개성이 자유하고 전체로 개발한다. 이에, 모든 사람 사회에 의무가 있는다. 2. 사람이 그의 권리하고 자유를 운동하음연서, 법에 확정받않으면, 제한이 없는다. 이 세한을 확정한 목적 오직 기타 사람의 권리하고 자유에 필욘 승인과 존중을 줌을 보증함이 이고, 민준 사회에서 도덕, 공공 질서하고 보편복지의 필요한을 적응함이 이다. 3. 이 권리들과 자유들을 행사면서 모든 상황에서 련합국의 목적과 원칙을 위반하지 말 아라. 서른째 이 선언의 모든 조문은 어떠한 나라, 집단 또는 사람이 이 선언에서 쓴 어떠한 권리하고 자유를 파괴할 활동 또는 행동을 하는 권리가 있음을 인수함을 설명받지 말 아라. ---- Abkhaz Ауаҩытәыҩса изинқәа Зегьеицырзеиҧшу Адекларациа Алагалажәа Дызусҭзаалак, ауаатәыҩсатә ҭаацәара иалахәу иҳаҭыри, иара иузиҟәымҭхо имоу изинқәеи, ахақәиҭреи, аиашареи, адунеижәларбжьаратәи аҭынчреи шьаҭас ишрымоу хшыҩзышьҭра азуа, иара убас ауаҩы изинқәа ратәамбареи хырҩаа рымҭареи, ламыс змоу дарбанзаалак изымычҳаша агыгшәыгратә хымҩаҧгашьа аҟынӡа ауаҩы дышнанагахьо еилкааны, насгьы ауаҩы иажәеи идунеихәаҧшышьеи дрықәиҭны, ашәареи амамзаареи дыдмыргәаҟуа – адунеи иахьабалак абри аҩыза аҧсҭазаара аҧҵара ауаҩы зегь иреиҳау игәыҕрақәа ишыруакыу хшыҩзышьҭра азуа, иара убас, ауаҩы аџьамыҕәеи ахәуреи иаартны дырҿамгылар ада царҭа имамкәа аҟынӡа инамгараз, ауаҩы изинқәа азакуан амчра иамыхьчар ада ҧсыхәа шыҟам хшыҩзышьҭра азуа, иара убас ажәларқәа реиҩызара аизҳазыҕьара ацхыраара шаҭахыу хшыҩзышьҭра азуа, иара убас Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара иалахәу ажәларқәа ауаҩ ихадароу изинқәеи, ипатуи, ауаҩ ихаҭара аҳаракыреи, хаҵеи ҧҳәыси зинла реиҟарареи – абарҭ зегь рахь ирымоу агәрагара рыҧҟаҧҵа аҟны ишьақәрҕәҕәаны ауаажәларратә ҿиареи ауаҩ еиҳа ахақәиҭра иманы иҧсҭазаара аиҕьтәреи иацхраарц шырыӡбаз хшыҩзышьҭра азуа, иара убас еилахәу аҳәынҭқаррақәеи Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаареи рус еицурала, зегь еицырзеиҧшу аҳаҭыреиқәҵареи ауаҩытәыҩса изинқәеи ихадароу ихақәиҭрақәеи рымҩаҧгара иацхраарц ахьырыӡбаз хшыҩзышьҭра азуа, иара убас арҭ азинқәеи ахақәиҭрақәеи еицеиҧшны зегь рзы аилкаареи, рхы иадырҵаз абри аус анагӡареи аҵак ду шрымоу хшыҩзышьҭра азуа Ассамблеиа Хада ирыланаҳәоит ауаҩытәыҩса изинқәа Зегьеицырзеиҧшу Адекларациа, ажәларқәеи аҳәынҭқаррақәеи зегьы зынагӡара рҽазыршәо хықәкык аҳасабала иахәаҧшны, дарбанзаалак ауаҩи, аилазаара иарбан хуҭазаалакгьы абри Адекларациа рхы иархәаны, аҵарадырра аларҵәара амҩала абарҭ азинқәеи ахақәиҭрақәеи ҳаҭыр рықәҵара иацхраауа, еиуеиҧшым амилаҭтәи, жәларбжьаратәи апрогрессивтә усхкқәа рынагӡарала, иахьабалк, Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара иалахәу аҳәынҭқаррақәа рыҟнеиҧш, урҭ рнапаҵаҟа иҟоу атәылақәа ирықәнхо ажәларқәагьы еицырзеиҧшны ирыдыркыларц, иагьынарыгӡаларц азы. Ахәҭаҷ 1 Дарбанзаалак ауаҩы дшоуп ихы дақәиҭны. Ауаа зегь зинлеи патулеи еиҟароуп. Урҭ ирымоуп ахшыҩи аламыси, дара дарагь аешьеи аешьеи реиҧш еизыҟазароуп. Ахуҭаҷ 2 Дарбанзаалак ауаҩы абри Адекларациа ирыланаҳәо азинқәеи ахақәиҭрақәеи зегь имазароуп, милаҭлеи, хаҵалеи ҧҳәыслеи, бызшәалеи, хылҵшьҭралеи, динлеи, маллеи, маҵуралеи, нхарҭа ҭыҧлеи дунеихәаҧшышьалеи, цәаҧшшәахәылеи дызҵазкуазаалак. Иара убас дахьықәнхо атәыла аполитикатә, азинтә, ма Адунеижәларбжьаратәи астатус зеиҧшразаалак, уи атәыла хьыҧшымзаргь, ма ахатә напхгара амамкуа аӡәыр инапаҵаҟа иҟазагь, мамзаргьы даҽакала ахақәиҭра наӡа амамзаргьы. Ахәҭаҷ 3 Дарбанзаалак ауаҩы аҧсҭазаареи, ахақәиҭреи, хаҭала аӡә диламкьысуа аҟазаареи рзин имоуп. Ахәҭаҷ 4 Дарбанзаалак ауаҩы атәра дҭаргыламзароуп, ма акгьы дақәиҭымкәа ҽаӡә инапаҵаҟа дыҟамзароуп; атәреи атәыҭииреи зеиуахк рылазаалагьы рзин ыҟам. Ахәҭаҷ 5 Дарбанзаалак ауаҩы ирҳәацәарара, иргәаҟра, иаҳаҭыр аларҟәра, иакәым иақәыршәара залшом. Ахәҭаҷ 6 Дарбанзаалак ауаҩы, тәылас дахьыҟазаалакгьы азин имоуп иара изинхаҭара азхарҵаларц. Ахәҭаҷ 7 Азакәан аҿаҧхьа ауаа зегь еиҟароуп, насгьы еилых ҟамҵакәа азин рымоуп азакәан еиҟараны иахьчаларц. Дарбанзалак ауаҩы изинқәа реилагара, ма игәы иаҭахымкәа зинеилагарак иалархәра азакәан иалнамыршозароуп. Ахәҭаҷ 8 Дарбанзаалак ауаҩы аконституциа ма азакәан ирҭаз ихадароу изинқәа анааилагаха азин имоуп иашьашәалоу амчхара змоу амилаҭтә усӡбарҭала изинқәа реиҭашьақәыргылара. Ахәҭаҷ 9 Дарбанзаалак ауаҩы хаҳәатәыла ирбаандаҩтәра, иаанкылара, мамзаргьы иқәцара ҟалом. Ахәҭаҷ 10 Дарбанзаалак ауаҩы, иара изинқәеи уалс идуи еилкаахарцаз, насгьы иара идырҵоз ашьауҕатә аара ҵаҵҕәыс иамоу ашьақәыргылараз азин имоуп зегьы рзы иҟоу аиҟарара ихы иархәаны иус аартны, иашала, ихьыҧшым аусӡбара иаӡбартә аҟаҵара. Ахәҭаҷ 11 1. Дарбанзаалак, ацәгьара ҟаиҵеит ҳәа ахара здырҵаз ауаҩы, азин имоуп аара змам ҳәа дыҧхьаӡазарц, иду аара азакәанмҩа инақәыршәаны, иаарту усӡбарала еилырганы ишьақәыргылахаанӡа. Аара здырҵо изаҧҵахароуп закәанла ихы ихьчартә еиҧш аҭагылазаашьақәа. 2. Дарбанзаалак ауаҩы заа иҟаиҵахьаз ирахәым уск ма иуалҧшьа ахьынеимыгӡаз азы аус даҭаны иқәӡбара ҟалом, аара зхаидырҵо аус инапы аналакыз амилаҭтә закәан ма адунеижәларбжьаратәи азин ас еиҧш иҟоу аус цәгьоураны иамҧхьаӡозҭгьы. Насгьы еиҳа еицәоу хьырхура дузақәыршәом, ацәгьара аниуаз аамҭаз хьырхушьас иҟаз аамҷыдрахаз. Ахәҭаҷ 12 Дарбанзаалак ауаҩы ихатәи иҭаацәаратә ҧсҭазаареи хаҳәатәыла, азакәан иаҵанамкуа аҧырхагахара аӡәгьы азин имам, иара убасгьы инхарҭа ҭыҧи, шәҟәыла‐быҕьшәыла имоу аимадарақәа рымаӡеи, ихьӡ‐иҧшеи иаҳаҭыри кьыс рықәым. Дызусҭзаалак абас еиҧш ианиҧырхагаха ма ианилакьыс аамҭаз азакәан дахьчароуп. Ахәҭаҷ 13 1. Дарбанзаалак ауаҩы ҳәынҭқаррас дахьыҟазаалакгьы дахцо‐дахьаауеи, иахьааиҭаххалак иҭыӡ‐ҭыҧ алхреи дрықәиҭуп. 2. Дарбанзаалак ауаҩы иарбан тәылазаалакгьы, иара итәылагь убрахь иналаҵан далҵны ацареи иҧсадгьылахь ахынҳәреи рзин имоуп. Ахәҭаҷ 14 1. Дарбанзаалак ауаҩы иара итәылаҿ дыкҿацалан дрымазар, азин имоуп даҽа тәым тәылак аҿы ахыҵәахырҭа аҧшаара. 2. Ари азин хархәара амоуроуп, аполитикатә ҵакы змоу ацәгьоура акәымкәа ус даҽа цәгьоурак иуызар, мамзаргьы Еиду Амилаҭқәа Реиҿкара ахықәкәеи апринципқәеи ирҿагыло уск иадҳәалазар. Ахәҭаҷ 15 1. Дарбанзаалак ауаҩы азин имоуп атәылауаҩ ҳәа ахьӡ аиура. 2. Дарбанзаалак ауаҩы хаҳәатәыла итәылауаҩра ма итәылауаҩра аҧсахразы имоу азин иалхәдаара ҟалом. Ахәҭаҷ 16 1. Зықәра наӡоу арҧарацәеи аҳәса хәҷқәеи цәаҧшшәахәыла, милаҭла ма динхаҵарала ҳәа ҧкра ҟамҵакуа аҭаацәара алалара азин рымоуп. Урҭ аҭаацәара ианалало аамҭазгьы, ҭаацәаракны ианеицынхогьы, мамзаргьы еилыҵуазар аӡәи аӡәи зинла еиҟароуп. 2. Аҭаацәара алаларазы ашәҟәҭагалара ҟалоит аҭаацәара иалало рҩыџьагьы ирҭахны, еиқәшаҳаҭны еибагозар. 3. Аҭаацәара ҧсабаратәла ауажәларратә еилазаара гәцәс иамоуп, убри аҟынтә аилазаарагь аҳәынҭқаррагь аҭаацәара рыхьчозароуп. Ахәҭаҷ 17 1. Дарбанзаалак ауаҩы азин имоуп амазара ихала ма ҽаџьоукы дрылахәны ҧшәымара азиуа дыҟазарц. 2. Аӡәымзар аӡәгьы хаҳәатәыла имазара имхра ҟалом. Ахәҭаҷ 18 Дарбанзаалак ауаҩы ихәыцреи, иламыси, идинхаҵареи дрықәиҭны аҟазаара азин имоуп; ари азинахь иаҵанакуеит ауаҩы идинхаҵареи идунеихәаҧшышьеи рыҧсахра ақәиҭра ахьилшо, азин имоуп иара убасгьы идини идунеихәаҧшышьеи рымаҵ иулар ихала, ма егьырҭ ауаа дрылахәны, иаартны, мамзаргьы хаз ҷыдала, еиуеиҧшым анцәахаҵара иацу аритуалтә ҵасқәеи аусхкқәеи рынагӡара. Ахәҭаҷ 19 Дарбанзаалак ауаҩы иара идунеихәаҧшышьа дақәиҭуп, насгьы ишиҭахыу уи аарҧшра азин имоуп; ари азин иаҵанакуа‐досу иара идунеихәаҧшышьа ҧымкрыда дықәныҟәалар илшоит, иара убасгьы дарбанзаалак аҳәынҭқарратә ҳәаақәа днырымкыло, ишааиҭаххалак, еиуеиҧшым адыррақәеи аидеақәеи рыҧшаареи, риуреи, иара излаиманшәалоу амҩақәа рыла ауаа рыларҵәареи илшоит ҳәа ауп. Ахәҭаҷ 20 1. Дарбанзаалак ауаҩы аҭынчратә еизарақәеи ахеидкылақәеи ахрылархәра азин имоуп. 2. Аӡәымзар аӡәгьы мчыла џьара хеидкылак иалаҵара ҟалом. Ахәҭаҷ 21 1. Дарбанзаалак ауаҩы иҳәынҭқарра напхгара аҭара ихы алаирхәыр илшоит хаҭала, мамзаргьы зхы иақәиҭу алхрала иалхыу ахаҭарнакцәа рыла. 2. Дарбанзаалак ауаҩы егьырҭ зегь реиҧш азин имоуп иҳәынҭқарраҿ амаҵураҭыҧ аанкылара. 3. Ажәлар ргәаҳәара акәхароуп аиҳабыра рымчра шьаҭас иаиуа4 урҭ ргәаҳәара зныҧшуа аамҭа‐аамҭала, насгьы еилагарада имҩаҧгоу алхрақәа роуп. Алхрақәа мҩаҧысуазароуп зегьы еицырзеиҧшу, еиҟароу алхратә зинтә шьаҭа инақәыршәаны, маӡа бжьыҭирала мамзаргьы ауаҩы ихы дақәиҭны ибжьы аҭира илзыршо даҽа мҩақәак азыҧшааны. Ахәҭаҷ 22 Дарбанзаалак ауаажәларратә еилазаара иалахәу ауаҩы ауаажәларратә маншәалара имазарц азы, иара убас иаҳаҭыр аламырҟәреи, ихаҭара ҿиара аиуларци рзы ихы иаирхәарц илшоит аекономикеи ауаажәларреи акульутреи рганахь ала имоу азинқәа, амилаҭтә ҽазышәарақәеи адунеижәларбжьаратәи аицхыраарақәеи рыбзоурала иарбан ҳәынҭқарразаалак ашьақәгылашьеи абеиарақәа иамои зеиҧшроу инақәыршәаны. Ахәҭаҷ 23 1. Дрбанзаалак ауаҩы имоуп аџьеи иара ииҭахыу аусхк алхреи рзин, насгьы изаҧҵазароуп иусураз иахәҭоу аҭагылазаашьа бзиақәа, усурада даанымхарцаз дзыхьчаша азингьы имазароуп. 2. Дарбанзаалак ауаҩы, изинқәа рҟны ҧкрак ҳәа ҟамҵакуа иџьабаа иашьашәалоу аџьаҧса аиура азин имоуп. 3. Дарбанзаалак аус зуа ауаҩы иара ихәҭоу, насгьы изхаша, ихи иҭаацәареи қәнагала изланыҟәигаша иџьабааҧса аиура азин имоуп, зны‐зынлагь ҧсыхәа анимам аамҭазы асоциалтә цхыраара иоулароуп. 4. Дарбанзаалак ауаҩы азаанаҭтә еидгылақәа раҧҵареи, иара интересқәа рыхьчараз азаанаҭтә еидгылақәа ралахәхареи азин имоуп. Ахәҭаҷ 24 Дарбанзаалк аҧсшьареи, иҧсшьара аамҭа иара ишиҭахыу аиҿкаареи рзин имоуп, иусура мшы аркьаҿреи ауалафахәы зхыршәаауа изаамҭанытәиу аҧсшьара мшқәа риуреи азин абрахь иналаҵаны. Ахәҭаҷ 25 1. Дарбанзаалак ауаҩы, ифатә‐ижәтә, ишәҵатәы, иҩны‐игәара, амедицинатә хылаҧшреи асоциалтә маншәалареи уҳәа зда ҧсыхәа имам зегьы рганахь ала убри еиҧш аҧсҭазаара азин имазароуп иара ихгьы иҭаацәарагь ргәабзиареи рыбзазареи ирыгмыжькуа иныҟәигаларц азы, иара убасгьы усурада данаанха, ма данычмазҩха, ма ааха ҕәҕәа аниоу, данеибаха ма данажә аамҭазы, мамзаргьы иара ихарамкуа ихы изныҟәымго даныҟала имазароуп ахныҟәгараз ацхыраара азин. 2. Анацәеи ахәыҷқәеи иҷыдоу ахылаҧшреи ацхыраареи рзин рымоуп. Дарбан хәыҷызаалакгьы, аҭаацәараҿы диизаргьы, днашҧазаргьы социалла дыхьчазароуп. Ахәҭаҷ 26 1. Дарбанзаалак ауаҩы аҵара азин имоуп. Аҵара аиура, алагамҭатәи абжьаратәи ирыдамхаргьы, хәыда‐сада иҟазароуп. Алагамҭатә ҵара зда ҧсыхәа ыҟам акакәзароуп. Атехникатә, ма апрофессионалтә ҵара изҭаххалак зегьы ироуртә аҭагылазаашьа ыҟазароуп. Иреиҳау аҵарагьы, досу илшара зеиҧшроу ала, иқәманшәалахо зеиҧшроу еиҧш изҭаххалак зегьы аиура азин рымазароуп. 2. Аҵара ауаҩы ихаҭара инаӡаны аҿиара иацхраауазароуп, иара убасгьы ауаҩы изинқәеи ихадароу ихақәиҭрақәеи рышҟа иҟоу аҳаҭырқәҵара шьҭнахуазароуп. Аҵара адунеи ажәларқәа зегь рыбжьареи, цәаҧшшәахәылеи, хылҵшьҭралеи динхаҵаралеи еихшоу ауаа ргәҧқәа рыбжьареи аилибакаареи, анеибачҳареи, аиҩызареи ирыцхраауазароуп, насгьы Еидҵоу Амилаҭқәа Реиҿкаара аҭынчра арҕәҕәаразы имҩаҧнаго аусура иацхраауазароуп. 3. Аҭаацәа рхәыҷқәа рықәра маҷнаҵ азин рымоуп рхәыҷқәа рзы еиҕьуп ҳәа ҵара хкыс ирыҧхьаӡо алхра. Ахәҭаҷ 27 1. Дарбанзаалак ауаҩы азин имоуп акультуратә ҧсҭазаара иара ишиҭахыу алахәхара, аҟазара гәахәара инаҭо аҟаҵара, аҵарадырратә прогресс аҽалархәра, насгьы уи уаҩы инаҭо абеиарақәа рхархәара. 2. Дарбанзаалак анаукатә, алитературатә, ма асахьаркыратә усумҭақәа аҧызҵаз иусумҭақәа рганахь ала имоу ауаҩышәаратәи аматериалтәи интересқәа рыхьчара азин имоуп . Ахәҭаҷ 28 Дарбанзаалак ауаҩы абри Адекларациаҿ зыӡбахә ҳәоу азинқәеи ахақәиҭрақәеи инагӡаны аҧсҭазаараҿы аларҵәара алзыршаша ауаажәларратәи адунеижәларбжьаратәи еиҿкаашьақәа рзин имоуп. Ахәҭаҷ 29 1. Дарбанзаалак ауаҩы аилазаара аҿаҧхьа идуп еиуеиҧшым ауалқәа. Убри аилазаара аҩныҵҟоуп иара ихаҭарагьы инагӡаны ҧымкрыда иахьҿиауа. 2. Абарҭ азинқәеи ахақәиҭрақәеи рынагӡараан ауаҩы дҧызкуа ҳәа акгьы ыҟамзароуп, егьырҭ ауаа рзинқәеи рхақәиҭрақәеи иахәҭоу аҳаҭырқәҵара роурц азы, насгьы ауаҩышәара дҵак аҳасабала хра зланы иқәнаргыло азҵаатәқәа рынагаразы, адемократиатә еилазаараҿ ауаажәларратә еиҿкаара ашьақәыргылареи азеиҧш мышхәабзазареи рзы азакәан ишьақәнаргыло ҧкрақәак рыда. 3. Абарҭ азинқәеи ахақәиҭрақәеи рынагӡара Еидҵоу Амилаҭқәа Реиҿкаара ахықәкқәеи апринципқәеи ирҿамгылозароуп. Ахәҭаҷ 30 Абри Адекларациаҿ иану иарбан хәҭаҷзаалакгьы хаз игоу ҳәынҭқаррак, ма гәҧҩык ауаа, мамзаргьы хаҭала аӡәы абраҟа зыӡбахә ҳәоу азинқәеи ахақәиҭрақәеи раҧыхраз аусқәа рымҩаҧгара азин инаҭоушәа аилкаара иашам. ---- Aceh Assalammualaikum meunan ulon kheun wate bie saleum meurumpok gata wa alaikum salam balaih gata kheun geutanyoe taseunyom rumeh lagoina lon puphon lajue meukeusud ulon keunoe ulon tron meurumpok gata lon peutrok haba suai paleng phon Peunyataan Umum Hak‐Hak Asasi Manusia. Tiep ureung lahee dengon hak‐hak drou kareuna geutanyo bangsa manusia hak‐hak muteulak nyang saban keu barangso jih, lon ngon gata droe sama mulia Peusyarikatan Bangsa‐Bangsa (PBB) kana “komitmen” meunan keuh dikheun lee awak lua dijunjong diseu‐on dilindong dipeutheun peunyuloh ureung haroik merdeka. Pane “komitmen” bak awai phon, puteh licen lon neulop sion‐on Piagam Peusyarikatan Bangsa‐Bangsa di sinan dikheun keuyakinan geutanyoe bandum keu nyan hai adun Hak Asasi Manusia. Cempala kuneng jipoue ue baroh cicem ceudaih jroh ceungklak lagoina uroue ka beungoh janji ka putoih mat bak kukoih Hak Asasi Manusia. PEUNYATAAN UMUM TEUNTANG HAK ASASI MANUSIA Mukadimah Ta bileung‐bileung ranub lam puan han tok deulapan di dalam raga ta timang‐timang Peunyataan Umum nyan na tujoh bilangan paleng utama; Teuseubot bak phon “martabat alamiah” hak nyang pantaih makheulok manusia hak‐hak nyang saban dan muteulak sah teumpat teumeuduk “kemerdekaan, keadilan, perdamaian dunia”; Suai kedua nyang ditimang‐timang dipandang hana yum oreung abeihna leu that buet awak nyan lagee binatang beungeh meuradang hatee manusia; Rasa teumakot tiep uroue sabee udep ngon matee hana leu bida hoe hoe nyang tajak hana bebah lee sang donya nyoe ka akhee tamong neuraka meubacut na yum di nyawong ureung peupeu meulinteung dilaboih saja nyang keuh seubab nyan hai teungku piyeung seurata ureung haroik merdeka; Suai neumboi lhee cuba timang lom atoe ngon hukom hak asasi manusia nyang keuh cara peuteunang kaom liwat Peusyarikatan Bangsa‐Bangsa keupeut diseubut peukong hubongan ngon dan rakan di leu neugara nyang keulimong, kheun Piagam nyan peuyakin bandum keu hak asasi manusia nyang keulimong, haroih tapeutrang hak‐hak geutanyoe bek teuk meucawoe meuraba‐raba; Suai martabat hareukat umat nyoe hak seunaroe bandum manusia inong ngon agam duek bak saree jeut mangat tapikee keumajuan beusama udep leubeh get keu seurata ulee supaya bek meupakee seusama syedara; Suai keunam bandum seupakat dong bak rapat deungon PBB bandum bangsa suara ka bulat junjong that‐that hak asasi nyang keutujoh, bak muphom beuthat leubeh meukarat bebah merdeka nyang paleng peunteng bah peuteupat cara peuseulamat janji nyang kana jinoe meulangkah ke Peunyataan Umum Majeulih Umum Peusyarikatan Bangsa‐Bangsa suai nyang ka kayem ta kheun‐kheun hak asasi bandum umat manusia Peunyataan Umum nyan keu ukoran umum keu tiep‐tiep bangsa seugala neugara nyoe tamuphom Peunyataan nyan dum jeut tasuson sion‐on bandum reuncana nyang diseubut‐seubut nibak phon‐phon tabie keu kaom ajaran ngon didekan nyata deungon nyan geutanyoe maken tamuphom hak‐hak kaom keu bebah merdeka lom nibak nyan peureulee leubeh tapeumaju leubeh tapeumeuseuhue dari nyang ka ka leubeh dimuphom le kaom, leubeh diakue takheun ibarat lampue dalam geulita. Pasai 1 Bandum manusia lahee bebah merdeka deungon hak ngon martabat nyang sama. Ngon akai taseumikee, ngon atee tameurasa bandum geutanyoe lagee syedara. Pasai 2 Tiep ureung na hak saban bandum bebah lam grak, bebah lam bicara meunan keuh dikheun lam Peunyataan Umum Peureulee that‐that tapham wahee syedara Peunyataan PBB nyan hana keucualie rupa ngon hie, puteh ngon itam inong ngon agam, brok ngon tarie dipandang sahie uroe ngon malam. Basa, agama, sukee ngon bangsa hana dipeubida, meunan cit sikap politek pangkat, hak milek, gasien ngon kaya dipandang seurupa, wahai pocut adek keududukan politek, hukom nangroe ureung sidroe‐droe (merdeka, jajahan, atawa seuteungoh jajahan) hame ditilek dan disidek, hanjeut dihiroe duek bak sajan, dong pieh bak saban. Pasai 3 Ureung droe‐droe bak jameun jinoe hanjeut boh atoe keu ureung lingka kareuna na hak udeep droe di dalam donya hame tapeukarue wahee syeedara. Pasai 4 Hana sidroe ureung bak jameun jinoe jeut boh atoe keu ureung lingka (tapeubudak, taprah, tajajah, tapeurugoe) buet nyan dilarang jinoe ngon teuma. Pasai 5 Tan sidroe ureung patot tasiksa jeut tadeura peuturot palak atawa tahukom ban‐ban na hawa atawa tahina ban‐ban na galak. Pasai 6 Tiep‐tiep ureung cit na hak droe na hak meungakue di likeu hukom tapeulaku ureung nyan sebagoe pribadi dro hanjeut beurangsoe tapubuet kon‐kon. Pasai 7 Tiep ureung saban bak mata hukom salah ngon beuna ta kalon teuma tiep ureung na hak lindongan hukom tan na bida deungon laen manusia. Patot hai rakan tanyoe tapuphom hanjeut hai ampon tapeubida‐bida jelaih nyan meuneuntang Peunyataan Umum Teuntang Hak‐Hak Asasi Manusia. Pasai 8 Tiep ureung na hak teurimong nyan le ureung carong dikheun “pemulihan efektif” dari nyang diseubut “pengadilan nasional yang kompeten” yakni keu seugala tindakan nyang meulangga “hak‐hak fundamental” nyang dijok ke gob nyan le undang‐undang dasa atawa hukom. Pasai 9 Hana sidroe ureung hai cutwa inseun jeut ban seuwenang‐wenang didrop ngon ditheun atawa diboh dipeuaseng di uteun di rimba atawa dengan laen cara nyang tak semeuna‐meuna. Pasai 10 Bandum ureung, hai teungku raja ateuh peuradilan na saban hak peuradilan nyang adee ngon teubuka lee peungadilan bebah hana meumihak. Pasai 11 1. Barangasoe didakwa lee hukom hanjeut hai kaom tapeugah salah preh dilee peungadilan teubuka peugot putosan deungon jaminan jeulah peungadilan bebah. 2. Hana sidroe ureung jeut tapeusalah yoh goh jeulah meulangga hukom Seubab salah ngon beuna goh lom sah yoh goh diputoih lee tuanku hakim. Pasai 12 Hukom nasional dan internasional pieh dipeugah hanjeut kheun salah watee buet nyan teujadi hanjeut peubeurat hukoman si salah dari nyang haroih teujadi hai teungku sidi. Pasai 13 1. Tiep‐tiep ureung na hak dijak hoe‐hoe nyang galak bandum ureung na hak, hai cut adoe taduek lam bataih‐bataih saboh nanggroe. 2. Tiep‐tiep ureung nak hak droe pinah dari saboih nanggroe u laen nanggroe teumasok nanggroe jieh keudroe dan wo teuma u nanggro droe. Pasai 14 1. Bandum ureung deungon niet droe na hak weh u rantoe mita suaka nyang keuh cara wahei samlakoe tapeuplueng droe dari hukom rimba. 2. Bek tapeusaban wahei nyak awan ngon peunjahat kon politek nyang dipeuplueng droe atawa buet ngon tindakan nyang meulawan dasa ngon tujuan PBB bunoe. Pasai 15 1. Tiep ureung na hak maseng‐maseng droe meugantoe nanggroe pat nyang suka meunan kheun PBB wahee pang nanggroe teuntang gantoe meugantoe warga neugara. 2. Hana barangsoe ban mangat asoe droe peubateu hak warga neugara ureung sidroe‐droe atawa ban‐ban galak peutulak hak ureung nyang meuganto warga neugara lagee pinah seung. Pasai 16 1. Meunyoe ban bandum galak bok rambot hana lee lagot kuneng boh langsat meunyoe inong ngon agam umue jih ka cot beudoh hai rakan meukawen leugat agam atawa inong kana hak jih hak meunikah ngon meukeuluarga. Hak meukawen ngon meuchree pih hana pandang bangsa, warga neugara ngon agama. 2. Oreung nyang meukawen, hai puteh licen ta kheun mungken ngon pilihan droe lintoe ngon dara baroe peujatoh pilihan han jeut jitham lee barangsoe. 3. Ayah, ma ngon aneuk‐aneuk, nyoe na meunan takheun, hai aneuk teungku di barat saboh keusatuan alamiah masyarakat nyang mendasa, bandum na lindongan dari negara ngon masyarakat. Pasai 17 1. Na hak ateuh atra bagi tiep‐tiep ureung sidroe‐droe atawa beusama han jeut dipeukarue le sidroe‐droe ureung. 2. Bandum geutanyoe bebah tapeumeugah peuteubit peundapat hansoe jeut ceugah informasi ngon asoe pikeran bebah ta mita bebah teurimong ngon tapeutrok tan bataih wilayah. Pasai 18 Tiep ureung na hak, wahei nyak intan ateuh kebeubasan pikeran, agama ngon atee nuranie teumasok meuganto agama atawa kepeucayaan meunan keuh dipeupham lee Peunyataan Umum PBB supaya meusampo, wahee samlako ajaran nyan haroih tapeuaja, tapeubuet, tapeutaat, sidroe‐droe atawa beusama, di likeu umum atawa sidroe‐droe ngon beurangsoe. Pasai 19 Bandum geutanyoe bebah tapeumeugah bebah tasanggah, bebah tapeunyoe hana sidroe ureung jit diceugah peu‐peu nyang tapeugah ban saban uroe mita, teurimong ngon peutrok informasi dan asoe pikeran, pieh hanjeut soe tham pieh bebah tangeui tiep media hana batasan di dalam nanggroe atawa lua rantoe. Pasai 20 1. Tanyoe pieh na hak meusapat‐sapat ta peuduek rapat ta peugah haba hanjeut soe ceugah han jeut soe umpat hanjeut soe na tham ngon cara paksa. 2. Na hak bak tanyoe beudong kumpolan meukawan‐kawan ikot peumilu han jeut soe paksa ikot kumpolan geutanyoe bebah that‐that bak tameuikue. Pasai 21 1. Ikot peumilu langsung ngon bebah pileh wakilah nyang tapeucaya bek salah pileh awak wakilah bacut meusalah pileh nyang buya. 2. Meunang ngon taloe kon masalah jujoe ngon ade paleng utama na hak taturot lam pameurintah meunyoe nyoe ceudah pimpen neugara. 3. Nyang hanjeut tatulak keuheundak rakyat lam bandum teumpat lam kuasa neugara keuheundak rakyat haruih peuteugah peundapat liwat peumilu nyang jujoe, adee, bebah, rahasia peumilu meuseuti murnie ngon teutap umum, seudeurajat, bebah ngon rahsia jeut cih ngon cara laen nyang sama mantap tapi nyang peunteng bebah ngon rahsia. Pasai 22 Tiep ureung, seubagoe warga masyarakat na hak ateuh jaminan sosiai nyang utama oreung nyang paleng meukarat bek tok dimita hareukat deungon meugadee nyang bandum peureulee demi martabat droe sidroe pribadi nyang timoh bebah merdeka rot useuha‐useuha lam nanggroe ngon lua rantoe nyang diuroih ngon sumber daya tiep neugara. Pasai 23 1. Tiep ureung na hak ateuh buet useuha bebah dipileh peu nyang jieh suka jieh pieh na hak ateuh syarat‐syarat buet nyang adee seureuta hak lindongan dari peunganggoran. 2. Tiep‐tiep ureung, hai agam meutuah, hanjeut na diskriminasi dalam hai upah keu buet yang saban, beurat ngon ringan inong ngon agam hanjeut na bida. 3. Tiep ureung keureuja na hak keu upah nyang adee dan meu‐untong, nyang ka jeulah nyang na jamenan udeep, nyang na martabat na lindongan sosiai, keu dro ngon keurabat. 4. Tiep ureung na hak peudong kumpolan dan tamong syarikat‐syarikat seukeureuja nyang na nyan keuh cara peulindong droe dari kaom majikan nyang seuwenang‐wenang. Pasai 24 Ureung keureuja kon budak dolat nyang patoh bulat bak tuanku raja tanyo pieh na hak tameusyarikat keu tameumupakat ke seujahteura. Pasai 25 1. Tiep ureung na hak ke tarap udeep jroh na jaminan keusehatan ke droe ngon aneuk binoe teumasok hak keu ie ngon bue, pakaian ngon rumoh keusejahteraan ngon jaminan sosiai haruih dihiroe jaminan pieh beuna ke awak menganggoe yang saket ngon cacat, trep ngon baroe nyang janda‐janda ngon lanjot usia seureuta kaom nyang kureung beulanja. 2. Ma ngon aneuk bek meutangilang bak na beureujang rawatan ngon bantuan bandum aneuk, teumasok nyang lahee hareum jaminan sosiai neugara haroih na keu awak nyan. Pasai 26 1. Hak tiep aneuk tamong sikula, wahee ya ayah nyang hana biaya, paleng ubit sikula rendah peundidikan reundah meuseuti peuwajib supaya tiep aneuk sikula teureutib. Peundidikan teukeunik ngon jurusan haroih jeulah haruih teupeuhah luah keu ureung lingka meunan cit lom peundidekan tenggi haroih cit keu ureung lingka sama seukali. 2. Peundidekan meuseuti peukeumang pribadi dan peukong peunghargaan hak asasi “Kebebesan fundamental” bek hana taturi bandum nyan saban peunteng lagee bue ngon ie. 3. Aneuk miet lagee ie biet ngon bue puteh suci murni lagee kertah goh teutuleh oreungtua, inong ngon agam, wajeb tapham awak nyan haroih dibimbeng watee pileh peundidekan. Pasai 27 1. Nyoe na sikula oreung jeut ceudah carong dipeugah seugala rupa seubab nyan peureule na keubebasan peukeumang ileume ngon keubudayaan. 2. Nyang hana mudah ta cipta karya karya ileumee, seuni, sastra ngon budaya uleh seubab nyan peureule lindongan karya ilmiah, seuni, sasteura ngon budaya. Pasai 28 Tiep‐tiep ureung na hak ateuh saboih tatanan, sosia ngon internasiona, meunan bak tapham lam tatanan nyan, hak‐hak dan keubebasan lam Peunyataan nyo, peureulee teulaksana peunoh bak sajan. Pasai 29 1. Tiep‐tiep ureung, hai bungong kareung na keuwajiban keu masyarakat luah masyarakat teumpat tiep‐tiep ureung peukeumang keupribadian ngon hana batah. 2. Tiep‐tiep ureung na hak ngon keubebasan lam tapeujalan, meunan peureulee takheun tiep ureung haruih tundok keu batasan‐batasan yakni undang‐undang ngon peuraturan tujuan undang‐undang, taakue, tapeuhormat hak ngon keubebasan ureung laen, dan keu tapeujalan syarat‐syarat nyang adee lam akhlak, keutertiban, dan keseujehteraan umum lam masyarakat demokratis. 3. Hak ngon kebebasan nyan, hai nyak bintang sama seukali hanjeut meuteuntang ngon tujuan dan prinsep‐prinsep Peusyarikatan Bangsa‐Bangsa. Pasai 30 Han jeut na saboih dalam Peunyataan nyoe ta peusalah tafsee, hai bungong padee yakni meupeujok hak keu saboh neugara, keulompok atawa ureung si droe‐droe. Yakni hak teulibat lam tiep keugiatan nyang meukeusud meupeurusak hak‐hak ngon keubebasan nyang na dalam Peunyataan nyoe salah tafsee nyan hanjeut na beu ubee ujung padee. ---- Achuar-Shiwiar 10 kintati, diciembre nantuti, 1948 musachtin apu ainau iruntrar, tu aarmi tusar, nunia aarar mash nungkanam pujuinau angkan pengker pujusarti tusar aararmiayi. Nu aarmauka aints ainau mash ausarti tusar ju papinum aarmawaitai. Nu aarmauka umisar, apu ainau iruntrar chichainak: Iinu nungkarin nu aarmauka mash escuela iruntramunam pacbitsuk ausartinuitai, tura nuna pachisar chichasartinuitai, tura tu awai tusar nekamtikiawartinuitji, tiarmiayi. Mash Nungkanam Pujuinau Angkan Pengker Pujusarat Tusar Pachisar Chichaamu Aints Mash Tu Pujusarti Tusar Nintimji Aints ainau mash pengker pujusartas wakerinawai. Aints ainauti mash metek ainaji. Tu nintimsar pujakrikia chikich ainaun wait wajaktinka susashtinuitji. Antsu mash metek nuwanmaya akiinau asar, maanitsuk pengker nintimsar pujustinuitji. Nekas tu awai tusar nekaji. Tura waininayat nuna nintimtsuk aints ainau chikich ainaun pengke pase awaju weenawai. Tura asaramtai mash nungkanmaya ainau nuna nintimsar: Nuka pengke paseyaitai, tinawai. Turasha aints ainautikia ii wakeramurisha paan etserkatasar wakeraji. Nuniasha ji wakerajina nuke nintimratasar wakeraji. Turasha angkan pengke shamtsuk tura yumatsuk pujustasar wakeraji. Mash nungkanmaya ainauka tu pujustasar wakerinawai. Nekas tu awai tusar nekaji. Aints angkan pengker pujustatkama tujintak: Wisha iturkatjak. Apu ainau wina yaintsuk pachichamtaisha, wina pase awajtinamtaikia wiki maaniktinuitjai, tawai. Tu tinau asamtai apu ainau: Atsa, maanitsuk pujustaram, antsu angkan pujustaram tusar yaingkiartinuitai. Nekas tu awai tusar nekaji. Tura asar chikich nungkanmaya ainaujai maanitsuk pengker nintimtunisar wainaikiami taji. Nekas tu awai tusar nekaji. Apu ainau iruntramunam aints tu pujusarti tinu asar, ataksha chichainak: Aishmang ainausha, tura nuwa ainausha mash metek pengker awajnaisatnuitji tusar nekasar mash metek tu nintimkurkia, angkan shamtsuk pengker nintimsar pujustinuitji. Tura asar aints ainau iruntrar maanitsuk timia pengker pujusarti tusar wakeraji. Turasha angkan pengkej yumatsuk pujusarti tusar wakeraji. Nuka nekas pengkeraitai, taji. Tura chikich nungkanmaya ainauka iruntrar: Apu iruntramunam tiarmia nunaka turatnuitji, mash tiarmiayi. Apu ainau mash nungkanam pujuinau ni aintsri ainaun pengker wainkar: Mash metek nintimtunisar maanitsuk tura shamtsuk angkan pengker pujusarti, taji. Nuka nekas pengkeraitai, taji. Aints mash metek nuwanmaya akiinau asar, angkan pengker nintimsar pujusartinuitai. Tura asaramtai aints ainau nuna nekaawarti tusar, turasha iijai metek pengker nintimtunisar pujusarti tusar, aints mash ju etserkamun antukarti tusar wakeraji. Tura asar: Apu Ainau Iruntrar Pujuinamtai Mash Nungkanam Pujuinau Angkan Pengker Pujusarti Tusar Ju Aarmauka Nintimrarti Tusar Wakeraji. Ju aarmauka pengke kajinmatsuk juun ainausha tura uchi ainausha nuimiarartinuitai. Mash nungkanmaya ainau nuwanmaya akiinau asaramtai mash metek yaingtinuitai. Tura asar mash metek angkan pengker pujusartinuitai. Mash nungkanmaya apu ainausha ju aarmaunaka aints ainau umikiarat tusar, ni aintsri ainaun wainkartinuitai. 1. Aints ainauti mash metek nuwanmaya akiinawaitji. Turasha angkan pengker pujusmi tusar akiinawaitji. Aintstikia mash ji nintijai paan nintimratnuitji, turasha pengker aa nu nekaatnuitji. Turasha pase aa nusha nekaatnuitji. Turasha ji pataachiri ainaujai pengker nintimtunisar pujaj ina nunisrik chikich ainauj aisha pengker nintimtunisar pujustinuitji. 2. Mash nungkanmaya aishmang ainau tura nuwa ainausha, shuwin aints ainausha, tura ingkis ainausha, niish niish chichainayatang, tura ni Yusrin niish niish seainayatang, tura apu ainauncha niish niish umirin ainayatang, tura metekchau nintiminayat, tura kuikiartin ainayatang, tura kuikiartichu ainayatang, tura apu uchiri akiinayatang, tura inati uchiri akiinayatang, maanitsuk tura shamtsuk angkan pengker pujusarti tusar, mash nungkanmaya ainau ju aarmaunaka umikiartinuitai. Nuniasha mash nungkanmaya ainau ni apurin umirinau asar, maanitsuk tura shamtsuk angkan pengker pujusarti tusar ju aarmaunaka umikiartinuitai. 3. Aints kichkisha maashtinuitai. Turasha aints kichkisha karsernum nangkami engkeashtinuitai. Turasha aints kichkisha nangkami awatrashtinuitai. 4. Aints ni inatirin akitsuk nangkami inarchatnuitai. Turasha aints angkan pujustas wakeraunka nangkamikia inarchatnuitai. Turasha aints ni inatirinka chikichnumka surukchatnuitai. 5. Aints ainaun nangkamikia awatrashtinuitai. Turasha wait wajaktintrincha nangkamikia susashtinuitai. Turasha chikich ainaun wishikrami tusar misu kuinkashtinuitai. 6. Aints chikich ainaun pase awajinamtaikia mash nungkanmaya apu ainau nuna turacharti tusar yaingkiartinuitai. 7. Aints mash metek nuwanmaya akiinau asaramtai, apu ainausha mash metek yaingkiartinuitai. Aintsun pase awajinamtaikia, apu ainau nu aintsun awatrartinuitai. Aints chikich aintsun pachis chichaak: Nuka mianchawaitai. Iikia metekchau ainiaji, tamatikia apu ayaak: Atsaj, nuka amijai metekaitai, titinuitai. 8. Aints chikich ainaun pase awajinamtaikia, apuka nu pase awasamurin tenap nekaatnuitai, tura nekau asa, nu aintsun yaingtinuitai. 9. Aints kichkisha nangkamrikia achikchatnuitai, turasha nangkamrikia karsernumka engkeashtinuitai, turasha nangkamrikia ninu nungkarinia jiikchatnuitai. 10. Aints chikich aintsun pachis: Nuka tunau turuayi tamatikia, apu ainau nu aintsun jiisar pengker anturkatnuitai. Turasha ni turamurin mash pengker nekaawar nangkamiar: Nuka tunau turuayi, tinamaitiat nu aintsnaka awatsuk akupkatnuitai. 11. 1. Aints chikich aintsun pachis: Nuka tunau turuayi tamatikia, apu nu aintsu tunau turamurin pachis iniastinuitai. Apu iniamtai, chikich ainausha: Nu nekaami tusar iruntrartinuitai. Turasha nu aintska ni tunau turamurin pachis: Tu turamjai tusa etserkatnuitai, turasha ni ai mkatatkama yumatkamtaikia chikich aintsun: Chichartusta tamati, nu aints chichaamtai antuktinuitai. Turam nu aintska nekas Gobierno chichame umirkachiash tusar nekaatasar pujuinai, nu aintska tunaachawa nunisang pujau wainkatnuitai. Turasha awatrashtinuitai. 2. Aints Gobierno chichamen umirak pujamtaikia, nangkamikia awatrashtinuitai. Turasha Gobierno papi aarmauri jiisar, aints tunau turamtai, karsernum waruta nantua pujustatua tusar, tura kuikiasha warutmak akimiaktinuita tusar nekaatnuitai. Turasha Gobierno aarmauri nangkamasrikia nukapka karsernum engkeashtinuitai. Turasha nu aarmau nangkamasrikia nukapka kuikiasha akikti tusarkia tichatnuitai. 12. Nurinuri tsangkamachmataikia aints kichkisha ni jeen wayaashtinuitai, turasha ni weari ainauncha pachitskeka takaschatnuitai. Turasha ni warinchuri ainauncha takaschatnuitai. Turasha ni kartarin j iischatnuitai. Turasha niin pachis wait chichamnasha etserkashtinuitai. Nuna turinaunka, Gobierno kastikun susatnuitai. 13. 1. Aints mash ninu nungkarin pachitsuk wekaasartinuitai. Turasha ninu nungkarin tuni pujutan wakerawa nuni pujustinuitai. 2. Aints mash ninu nungkarinia pachitsuk jiinkitnuitai. Turasha chikich nungkanmaya jiinkitnuitai. Turasha ninu nungkarincha pachitsuk waketkitnuitai. 14. 1. Aints ainau nangkamiar chikich aintsun kajerinak pujuinamtaikia, nu aintska ninu nungkarinia jiinkitas wakerakka turuatnuitai. Turasha chikich nungkanam pujustas wakerakka pachitsuk nuni pujustinuitai. 2. Antsu chikich ainaun pase awajuka apu ainau wina awaturai tusa, ninu nungkarinia jiinkishtinuitai, tura chikich nungkanmasha tupikiakchatnuitai. 15. 1. Aints mash ninu nungkarin akiinau asar nu nungkanmaya aints ainawai. Tura asaramtai nu nungkanmaya Gobiernori ni aintsrin yaingtinuitai. 2. Aints nu nungkanam akiinau asamtai, Gobiernori: Ameka ju nungkanúiaya ainchawaitme tichatnuitai. Turasha chikich nungkanam pujustas wakerakka, nu aintsun: Ameka nu nungkanam wechatnuitme, tichamnawaitai. 16. 1. Aishmang natsaka nuwa nawantan nuwatkatnuitai, shuwin aints ainau, tura ingkis ainausha, chikich nungkanmaya ainausha pachitsuk nuwan nuwatkatnuitai. Turasha ni Yusrin niish niish seainayatang pachitsuk nu nuwancha nuwatkatnuitai. Tura uchincha yajutmartinuitai. Aishmang ainau, tura nuwa ainausha metek nuwanmaya akiinau asar, aishmangsha tura nuwasha mai wakeruninakka nuwatnaikiartinuitai. Turasha ni nuwarinka awatrashtinuitai. Turasha nuwa aishrin pase awasashtinuitai. Turasha nuwa ningki wakerak, aishrin ajapa ukuki, itur pujustaj tusa, turasha tuning pujustaj tusa, ningki nintimratnuitai. 2. Aishmangsha nuwasha mai wakeruninau asar nuwatnaikiartinuitai. Nuwa aishmangnasha tsuutakka ninumtsuk pujustinuitai. 3. Aints ni nuwarin nuwatak, uchirin pengker tsakatmartinuitai. Tura ni uchirin pengker tsakatmararti tusar, Gobierno ni aintsri ainauncha wainkatnuitai. 17. 1. Jeenuka jea nurinurintai. Tura chikich aints ainaujai jea sumakaru asar mash nurintin ainawai. Ajartinka aja nurinurintai. Tura chickich aints ainaujai mash takasaru asar, mash nurintin ainawai. 2. Aintsu jeencha, tura ajarincha, waring achat mash ninu aa nunaka nangkamikia atanki jurukchatnuitai. 18. Aints mash pachitsuk ni wakerina nunasha nintimrartinuitai. Turasha nuka pengkeraitai, tu nintimsar pujuinauka pachitsuk turawartinuitai. Turasha nuka paseyai tai, tu nintimsar pujuinauka, nunaka inaisartinuitai. Ni jeen ni Yusrin seartas wakerinakka, pachitsuk turawartinuitai. Tura aanumsha ni Yusrin seartas wakerinakka nunasha turawartinuitai. Turasha ni Yusri chichamen pachitsuk nuiniarartinuitai. Turasha ni Yusrin umirkartas wakerinakka, pachitsuk umirkartinuitai. Turasha ni Yusrin pachitsuk: Maaketai tiartinuitai. Ni ayamtai kintari tsawaaramtaikia, pachitsuk ayamrartinuitai. Turasha ni wakerinaka pachitsuk iruntrartinuitai. Turasha ni wakerinakka ni Yusri umirtan inaisartinuitai. 19. Aints mash ni nintimina nunaka shamtsuk chikich ainauncha ujakartinuitai. Turasha chikich ainausha metekchau nintimau waininayatang nu aintsun kajerkar: Itatkata tichartinuitai. Chikich nungkanmaya ainau tina nunaka pachitsuk antukartinuitai. Tura chikich ainauncha ni antukmaurincha pachitsuk ujakartinuitai. 20. 1. Aints mash maanitan wakerutsuk pujuinauka pachitsuk pengker nintimtunisar iruntratnuitai. 2. Turasha aints iruntan nakitakka chikich ainaujaisha iruntrashtinuitai. 21. 1. Aints mash ni Gobiernorin umirkartinuitai. Turasha mash iruntrar chikich aints Gobierno aintsrijai chichasarti tusar, chicharkartin naamkartinuitai. 2. Aints mash ni Gobierno aintsrijai chichasartinuitai. 3. Gobierno ni aintsri ainau wakeramurin antuktinuitai. Tura jumchik musach nangkamaramtai, aints ainau mash: Yaki iinu apuri at tusar papichinam naarin aarartinuitai. Chikich ainauka nekarawarai tusar ni aararmia nunaka ujatsuk pujusartinuitai. Nunia papichi ainaun mash irumrar: Yana naari chikich naari nangkamasang untsuri at tusar anangtsuk nekapmarartinuitai. Nunia nu aintska chikich ainaun nepetkau asa apu wajastinuitai. Nuka elecciones tutayi. 22. Aints mash angkan yumatsuk pengker nintimsar pujusarti tusar, Gobierno ainau ni aintsri ainaun yaingkiartinuitai. Chikich nungkanmaya apuri ainausha Gobierno yaingkiartinuitai. 23. 1. Aints mash wari takatna wakerinawa nunaka mash pachitsuk takasartinuitai. 2. Aintsu takatrincha tura nuwa takatrincha metek akiktinuitai. 3. Aints takakminak pujuinan'tai, ni weari ainaujai yumatsuk angkan pengker pujusarti tusar, metek akikiartinuitai. Ni takatrin takakminak pujuinayatang, ni kuikiari jeachu asamtai, yumamurin sumaktatkamar tujinkaramtai, Gobierno nu aints ainau yumatsuk pujusarti tusa yaingkiartinuitai. 4. Ii takatrin metek akikiarti tusar chikich ainaujai iruntrartinuitai. Turasha iruntrar: Ii takatrin tenap akikchamu asar, metek akirkarti tusar, takatan su ainaun chicharkartinuitai. 24. Aints mash ayamsartinuitái. Tura asaramtai kintajai metek ayamtsuk takakmaschartinuitai. Tura tuke inaitsuk takakmasu asar, jiista kintatisha ayamsaru waininayatang akikiartinuitai. 25. 1. Aints mash ni weari ainaujai tsukamtsuk, tura entsatirincha yumatsuk ninu pujutirincha angkan pengker pujusartinuitai. Sungkurminakka tsuwakratnuncha j iisartinuitai. Tura sungkurminauka tura kakaichau pujuinauka, tura weamrar pujuinauka, tura takakmasartatkamawar uyumatinauka, tura waje aishri jakau asaramtai ni yumamurin sumaktatkamawar tujintinamtaikia Gobierno nu aints ainaun yaingkiartinuitai. 2. Nuwa jamtin ainauncha tura uchi ainauncha pengker yaingtinuitai. Uchi apaachiri atsaunka Gobierno pengker wainkatnuitai. 26. 1. Uchi mash escuelanam engkemaawar nuimiarartinuitai. Uchi ainau nu nangkamtaik escuela primarianam engkemawaramtai, Gobierno nuinin ainaun akiktinuitai. Uchi ainau escuela engkemtsuk pujuschartinuitai. Uchi pengker nuimiaramtaikia, chikich escuelanam nuikiartin ati tusa, tura tsuwakratnusha ati tusa, waring achat nuimiarti tusa akupkatnuitai. 2. Uchi ainau, tura juun ainausha escuelanam engkeminamtai, nekas pengker aints wajasmi tusar nuimiartinuitai. Turasha ii Gobierno umirkami tusar, turasha chikich ainauncha pase awajtsuk pujusmi tusar nuimiartinuitai. Nuniasha chikich nungkanmaya ainaun pachisar, tura shuwin aints ainauncha pachisar, tura ingkis ainauncha pachisar, chikich ainau ni Yusrincha niisha seainawa nu pachisar nuimiartinuitai. ¿Waruka tuusha pujuinawa? tusar nuimiaru asar, nu aints ainaun wishiktsuk nijai amikmaatnuitai. Nuniasha maanitsuk angkan pujusmi tusar, chikich nungkanmaya ainaun pachisar escuelanam pengker nintimtikratnuitai. 3. Uchirtin ainau ningki wakerinak: Uchirun wari escuelanmak engkeataj tusar nintimrartinuitai. 27. 1. Aints ainau jiista najanawartas wakerinamtaikia, tura aints ipiakratawaramtaikia, mash winiarti tusar tsangkatkatnuitai. Turasha mash iruntrar makin sumakar, kuikian metek akimiaku asar, pengker nuimiaru asar, nujai takakmasarti tusar tsangkatkartinuitai. 2. Aints warinchuchirin najanau asamtai, chikich aints ni najanachiat: Wi najanamiajai tichatnuitai. Turasha nu warinchuchin wakerakka nurinurin akiktinuitai. Nu warinchun takakmak pujak aints tunaamaramtaikia, Gobierno nu warinchu takatsuk asataram, tusa surimkatnuitai. 28. Ju aarmauka mash nungkanam pujuinau umirkarti tusar apu ainau inarartinuitai. 29. 1. Aints mash iruntrar angkan pengker nintimsar pujusarti tusar, apu ainaun yaingtinuitai. 2. Aints ainau angkan pengker pujusartas wakerinauka chikich aints ainaun pase awajtsuk turasha maanitsuk pujusarti tusar, turasha mash iruntrar metek pengker pujusarti tusar, Gobierno aarmaurin umikiartinuitai. 3. Aints mash angkan pengker pujusartas wakerinauka ju aarmaunaka umirkartinuitai. 30. Ju aarmausha wainkaru asar, tu tawai tusar, nekainau asar, aints angkan pengker pujusai tusar, apu kichkisha surimkachartinuitai. Tura chikich aints ainausha nunaka surimkachartinuitai. ---- Achuar-Shiwiar (1) MASH AINTSTI IWIAKMAU AYAMPRUMATI Nantu, Puá charáprnaiwej (10) musách (1948), yajaya aents chichaman ayamprin junikiaru, juunt iruntramun najanawar . Kirakan nuya umpuararuiti umíktiniun etsérkaru aíniawai. Aintsti chichame, jú kirakmamu pénker amíktin ármauwiti. Jú chichaman yajá nunkanam aújasar nekawar, etsérkar, aujmattsar iniankákarat tusar. Tura aintsank uchi unuiminiana ausha, aentsu chichame étserkamuana aún achikiar aujsar unuimiarart tusar. Tura aentsank yajá nunkanam tepakmanumash mash jú papin nekawar, etsérkar, paánt awajsamu atí tusar. Tura asamti nukap aints iruntrar, jú chichaman yajá nunka. etserkamu atí tusar ejéraru aíniawai. ININTIMSAMU Juu nunkanam aintsti ankant nuya mai metekrak warasar penker pujustin awai nuka iniuiti mash aisttiniununa yasha atantin jeatsuái. Penker inintimsamka aintsti nekàchmaujai nuya timianchau inintimtakur aintsu penkeri nuya mai metekrak warasar pujutin emesmaji, tu asamti seamji ankant umasmau áarat pasenumia, turakur ankant warasar pujúsarmi ii nekamujai tusar. Aintsti inui penkeri aneakur chicham juukmakar kirak najanar ayamprumakur, aintsnaun kajerin ainiaush nepekatatji turakur kakaram wajastatji. Penkerka juu nunkanam warasar nuya metekrak aujmatsar pujakur eemtikji iniau nuya mash aintsti takakmau. Aintsti iwiakmauri nuya penkeri inintimtusar yajaa nunkanmaya aints iruntraru juu takatan najanawaruiti, nuwasha aishmanjai mai metek arat tusar nuya aintsan chichaman jusaruiti ikiakartai turam maimetek ankan suritkachmau emkarat juu iwiakmaunum tusar. Mash nunkanam chichamant sumamsaruiti iruntrar aints iruntraru nuya mash nunkanmaya aintsnau ayampruktai tusar chicham jusamuiti. Inintimsar chicham sumamasar aintsnau nuya aintsti akan pujustin chichamramka penke shirmaiti. JUNT IRUNTRAMU MASH NEKAMTIKMAU AINTSU IWIAKMAURI AYAMPRUMATIRI Mashti inintimmau jusamuka, aintsti iwiakmauri mash nunkanam pant awajjsamu ati tamawiti tu asamti ii aintsti iruntrautikia ikiakartiniutji, unuimiatiniam páant jintiamu ati tiri turakur aintstiniau. nuya itiur ankan pujustiniuit nusha mash nekamu nuya arantukmau juaktatui.ii pujamunmasha nuya yaja nunkanam. Umiktiniun iniakmauri kichik (Artículo 1) Penker inintimsamka mash aintsti ankan, metekrin nuya nii penkerin takakui nii akiniamunmaya tu ausamti arantukmau atinuitji mai metekrak. Umiktiniun iniakmauri jimiar (Artículo 2) Juu chithamnumka mash aintnau ayamprumaktin takakji warinmaksha pase inintimtunitsuk, jirkauri, niniu unuimiarmaurijaish nuya kich chichamjaish, mai metek armi tamawiti. Nusisan achuar mash nunkanam niisha pujuiniaausha, ni juntri umirin asar, maanitiuk, kajernaitsuk, mai meték ayamprunikiar pénker pujusartin aíniawai. Umiktiniun iniakmauri kampatam (Artículo 3) Mash aintsti takakji iniu iwiakrriauri, akan pujustin nuya pénker wainkamu atiniutji Umiktiniun iniakmauri yachintiuk (Artículo 4) Aintsti kajerkamu nuya iniarmau pujustin atsaji nuka pénker surimkamuiti. Umiktiniun iniakmauri Uwej (Artículo 5) Yaksha asutramu, epenmiau, nuya yajasmauwa ainin jismau achatniuitji Umiktiniun iniakmauri Irúk (Artículo 6) Mash aintsti iniu takakji tuwinsha páant nekamu nuya kirakmamu atiniutji Umíktiniun iniakmauri jimiaruk (Artículo 7) Umiktin kirakjai jismasha mash metekraitji nuya mash ayamprukmau atin yash menankichmau achatniuiti. Umiktiniun iniakmauri mena (Artículo 8) Mash aintsti iniu ayamprumaktin takakji juunt iruntramunam nuya ayamkar iniu ayamprumaktin kirakmamun uminiachmati. Umiktiniun iniakmauri Ipiak (Artículo 9) Yaksha kakarmajai achikiar jea tanishmarmaunam epenmiau nuya asutramu archátnuiti. Umiktiniun iniakmauri maiwej (Artículo 10) Mash aintsti iniu ayamprumaktin takakjimetekrak anturnaikiatin nuya umirnaikitin tura aintsan wari chicham akuisha penker nekarnaiya iwiaratin. Umiktiniun iniakmauri maiwej kichik (Artículo 11) 1. Mash aintsti iniu takakji ayamprumaktin warinsha najanachu arinink nankamir tsanumamu akur, umiktin kirak najanamu ayamprutmaji, pant nekamu nuya penker iwiarama juakat tinia. 2. Umiktin kirakjai jisam warish atsau wainiatur yaksha pase umakmau atsutnuiti nuya aintsan nuna pase najanatin atsawai. Umiktiniun iniakmauri Maiwej jipiar (Artículo 12) Yaksha nii iwiakmaurin, nii weurijiai ni jeent pujau nuya tuwinsha pujau pase umakmau nuya aintsan kajerkamu awatramu achatnuiti nuna ayamprutmaji umiktin kirak najanmauka. Umiktiniun iniakmauri maiwej kampatam (Artículo 13) 1. Juu nunkanmanka mash aintsti iniu takakji ankan ii wakeramu wekasatin, irastin nuya aintsan ii pujustin wainkatin. 2. Mash aintsti iniutakakji yajaa nunkanam irastin, ii nunkencha nuya aintsank irasar iniu nunken waketkir pujustiniun. Umiktiniun iniakmauri maiwej yachintiuk. (Artículo 14) 1. Tuwinsha turachkunka yajaa nunkanmasha uwempratin takakji aya neachmau kajerkamu nuya apapekmau akur. 2. Juu ayamprumamuka umiktin kirak nuya juunt iruntrau chichamen umikchata tachamuiti, antsu chicham iwiarmaman uwemtikramji. Umiktiniun iniakmauri maiwej uwej (Artículo 15) 1. Mash aintsti takakji iniu pujamuri nekamu atín. 2. Yaksh niniu suritkamu atsui nii pujamu nunkanam nuya aintsan yajaa nunkanam pujustin. Umiktiniun iniakmauri maiwej Irak (Artículo 16) 1. Uchi natsmaru nuya nuwa nawanmaru nii nuwatnaikiar pujustlnlun yaksha suritkashtiniuti, antsu niniuka nuwatnaik warasar pujustin nuya ni tsaniakmaurijai ajapnayatin nuka nii inintin ainiawai. 2. Antsu ninki anajmanirmaujai penker anturnainiak nuwatnaikiatin awai 3. li weuka arutam amasmawiti nuya shirmaiti juuiwiakmaunum tura aintsan takakji iniu ayamprukmau atin juu iwiakmaunum nuya juu nunkanam. Umiktiniun iniakmaueri maiwej jimiairuk (Artículo 17) 1. Mash aintsti takakji iniu, iniuk nuya mashnau jimiastin, 2. Yaksha ni takakmau takustin suritkamu atsawai. Umiktiniun iniakmauri maiwej mena (Artículo 18) Mash aintsti iniu takakji ankan inintimratin, nuya arutam umirkatin tura aintsan iniuka awai iik yapajniatin yash tachamaitiatur ii inintimtairincha nuya arutam umirkatniunmasha turakur páant awajkitn iniuk tura mashnum nekamu arat tusar. Umiktiniun iniakmauri maiwej ipiak (Artículo 19) Mash aintsti iniu takakji ankan ii inintimmau nuya chichaktin nuya aintsan mash aintsti inintinmau pase ·umakmau nuya ekekar etseramu atsutnuiti. Umiktiniun iniakmauri mai nawe (Artículo 20) 1. Mash aintstí iniu takakji akan iruntratin nuya shiram kawenkar chicham iwiarmau 2. Yash utsukchamuiti kich iruntramunam wetiniun. Umiktiniun iniakmauri mai nawe kichik (Artículo 21) 1. Mash aintsti iniu takakji ii nunken juunt naamkatin nusha iruntrau chichamejai. 2. Mash aintsti iiniu takakji tuwisha takakmastin nusha juu nunkanam paant nekamu 3. Aints iruntrau kakarmarijiai juuntri naamkatin jeaji. nuu kakaram susamuakur nekas juntri atatji, tura aintsan ii inintimmau iniaikiatnuiti. Umiktiniun iniakmauri mai nawe jimiar (Artículo 22) Mash aintsti iniu takakji juu iwiakmaunum pujau asar penker wainkamu atin tu asamti penker wainkamu atiniutji kich iruntrarusha yainmau warasar pujustatji mash yainmau akik chichamnum, nuya penker pujustin turakur emkir wetin ii iwiakmaurin. Umiktiniun iniakmauri mai nawe kampatam (Artículo 23) 1. Mash aintsti iniu takakji takakmastin wari takata wakeraji nuwi takakmakur warasar pujaji turakur takatrinchau pujatsji iiiwiakmaunum: 2. Mash aintsti iniu takakji, yash menankichmau mai metek akik wainkatin aji 3. li takakmamunam penker nuya mai metek akikmau atinuiti turakur ii weujisha warasar pujustin tura aintsan penke kakaram uyumakrinkia iruntrau yainmau aartinuitji 4. Mash aintsti iniu takakji iruntratin nuya iruntraunam achikiatin iniu ayamprumaktasar. Umiktiniun iniakmauri mai nawe yachintiuk. (Artículo 24) Mash aintsti iniu takakji ayamratin, warastin akan amaunum nuya aintsank takakmastin nuya ayampratin kintia tesarmau atiriuiti. Umiktiniun iniakmauri mai nawe uwej (Artículo 25) 1. Mash aintsti iniu takakji penker pujustin ii weujai timia nekaska yurumkanam, ewejmaknum, tsuamatiniam, jea takustin nuya mashnum yainmau atinuiti tura aintsan junmasakrin, wajemawakrin nuya ii namanken pasemarakrin yainkmau atin takakji. 2. Nuwa wakentin nuya uchi niniun takakui penker wainkamu nuya yainmau atin nuya aintsan mash uchi niniun takuiniakui penker wainkamu atin nuatnaikiar nuya ikian pujusarakiamu akusha. Umiktiriiun iniakmauri mai nawe iruk (Artículo 26) 1. Mash aints niniun takuiniakui unuimiartin tura aintsan akikmatkachmau unuimiatnumka unuimiatinuiti nuya aintsan mashnum niniun takakui uchi, natsa, juunt unuimiatiniam unuimiartiniun. 2. Unuimiartinka takakui nii penkerin, aintstikia unuimiakir weakur iwiarnaji ii penkerin nuamtaik aintsti arantuniktin, warutam kich aints nuya kich iruntrau irunkuish tuke. arantukmau atinuiti tura aintsar takakmakir weakur juunt nunkanmaya iruntraru yaiminiúash paant awasatatji. 3. liniu aparinkia niniun takakui nii wakeramunam uchirin unuiniartin Umiktiniun iniakmauri mai nawe jimiairuk (Artículo 27) 1. Mash aintsti iniu takakji ii wakeramujai pujustin irutkamunam, irutkamu chichame umiakur warinmash mash yainmau atatji takat nuya unuimiartin chichamnum. 2. Mash aintsti iniu takakji warinmash yainmau atin, inintimmaunum nuya aintsan takatnum turasha juu takatnum unuimiartin, kirák najankatin nuya takakmati chichamnun turakur ii nurintin najanartatji. Umiktiniun iniakmauri mai nawe mena (Artículo 28) Mash aintsti wakeraji iniu ayamprumaktin páant nekamu ati mash nunkanam nuya yaja nunkanmasha. Umiktiniun iniakmauri mai nawe ipiak. (Artículo 29) 1. Mash aintsti umiktin takakji irutkamu arantuktin ii penker tsakartiniun suramu asakui. 2. liniu umiakur warasar pujakrisha tuke umiktinuitji umiktin kirak najanamuka turakur páant nekamu atátji kich aintsush arantakur warasar pujustatji tura aintsaík aintsun umintikniush nuya aints iruntraush waramtikji 3. liniu warasar pujamuka anajmarar wari takatash najanmau atsawai antsu yaja nunkanmaya iruntraru inintimmauka aintsnau páant awajsata tamauwiti. Umiktiniun iniakmauri kampatam nawe. (Artículo 30) Juu takat emtikmauka pase inintimchamuiti antsu juu takatka aintsti Inlu takakmau páant awajsamu nuya arantukmau ati mash nunkanam tamauwiti. ---- Adyghe Цӏыху Хуэфащэхэм Теухуа Дунейпсо Джэпсалъэ 1948 Federation of Caucasian Associations Kaffed Дунэепстэу къэрал зэгохьэныгъэм и зэфэсэу 1948 гъэм тыгъэгъазэм и 10-м щыӏагъэм къыщаштагъ 217 А (III) зиномер унашъомкӏэ. Цӏыф Фэшъуашэхэм Афэгъэхьыгъэ Дунэепстэу Джэпсалъ Дунэепстэу Къэрал Зэгохьэныгъэм (ДКъЗ) и Зэфэсым егъэӏу; Дунэепстэу цӏыфыгъэм къыхиубытэрэ хэтрэ зы цӏыфи зэгохьэныгъи; мы джэпсалъэр сыдигъуи янэгу кӏагъэтызэ, мыщ къыщыхэщырэ цӏыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ янэӏэ зэрэтырагъэтырэм, фашӏырэ лъытэныгъэм егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ гъогукӏэ зырагъэужьынэу; хэгъэгу кӏоцӏхэми дунэепстэуми кӏо къэсми нахьы зыщызыужьырэ амалхэр зыфагъэшъхьэпэзэ мы зэгохьэныгъэм хэт къэралхэм ежьымэ ялъэпкъхэри, яунашъо кӏагъэтырэ нэмыкӏрэ къэралмэ ялъэпкъхэри къызэкӏиубытэу, дунэепстэум и тэдэрэ чӏапӏи мы цӏыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ къыщащтэным, лъэшэу щызэрагъэкӏоным, щагъэцэкӏэным фэкъудыинхэу, цӏыф фэшъуашэхэм афэгъэхьыгъэу цӏыф жъугъэхэми лъэпкъхэми язэфэдэ идеал шапхъэхэр къэзыгъэуцурэ мы дунэепстэу джэпсалъэр. 1-нэрэ пычыгъу Цӏыф пстэури шъхьэфитэу, ялъытэныгъэрэ яфэшъуашэхэмрэкӏэ зэфэдэу къалъфы. Акъылрэ зэхэшӏыкӏ гъуазэрэ яӏэшъы, зыр зым зэкъош зэхашІэ азфагу дэлъэу зэфыщытынхэ фае. 2-нэрэ пычыгъу Хэтрэ цӏыфи зэфэдэу фит мы джэпсалъэм хэт цІыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ зыфигъэшъхьэпэнэу, зыщыщ расэм, ышъо, бзылъфыгъэ-хъулъфыгъэу зэрэщытым, ыбзэ, ыӏыгъ диным, политичнэ е нэмыкӏрэ еплъыкӏэу иӏэм, лъэпкъэу е цӏыф купэу къызыхэкӏыгъэм, мылъкоу иӏэм, къызыщалъфыгъэм емылъытыгъэу зэхэдзынчъэу, фэгъэкӏотэныгъэнчъэу. Ащ нэмыкӏэу, къэрал шъхьэфити, нэмыкӏым иунашъо кӏэти, зышъхьэфитыжьныгъэ (автономие) зимыӏи, нэмыкӏрэу зы шъхьэфитыныгъэ лъахъэ зытелъи, сыд фэдэрэ къэралым ицӏыфэу щытми хэтрэ цӏыфи зэхэдзыныгъэ фашӏы хъущтэп зыщыщ къэралым иполитичнэ е юридическэ системэ е дунэепстэу къэралхэм азфагу щыриӏэ статусым къыхэкӏэу. 3-нэрэ пычыгъу Псэуныр, шъхьэфитыныр, щынэгъончъагъэр хэти ифэшъуаш. 4-нэрэ пычыгъу Хэти пщылӏэу плъытэ е пщӏылӏыпӏэ ибгъэты хъущтэп, сыд фэдэ шӏыкӏэуи пщылӏыгъэр, пщылӏ щэн-къэщэфыныр зыми фэбдэ мыхъунэу къоды. 5-нэрэ пычыгъу Хэти лъэшыгъэ епхьэлӏэ хъущтэп, жъалымыгъэкӏэ, цӏыфыгъэм къемызэгъэу е инапэ зыгъэулъиин фэдэкӏэ удэзекӏо, ащ фэдэ тазыр теплъхьэ хъущтэп. 6-нэрэ пычыгъу Хэти фэшъуаш тэдэрэ чӏапӏи цӏыфэу, юридическэ лицоу къыщалъытэнэу. 7-нэрэ пычыгъу Хэтрэ цӏыфи къэрал хабзэм ипашъхьэ щызэфэд ыкӏи къэрал хабзэм къэухъумэныгъэхэр зэхэдзынчъэу, язэфэдэу зыфагъэшъхьэпэнэу фит. Хэти зэхэдзынчъэу, зэфэдэу фэшъуаш мы джэпсалъэм къемызэгъэу, зэхэдз зыхэлъ ІофшІашъохэми, ащ фэдэ ІофшІашъомэ сыд фэдэуи атегъэгушхонми къыщаухъумэнэу. 8-нэрэ пычыгъу Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ хабзэ шъхьэІэм е къэрал хабзэм къырипэсырэ цІыф фэшъуашэхэр зыукъорэ ІофшІашъо къызехъулІэкІэ фитыныгъэ зиІэ ухыякІохэм зафигъэзэнэу, зыкъаригъэухъумэнэу. 9-нэрэ пычыгъу Хэтрэ цӏыфи лажьэ имыІэу аубыти, агъэтІыси, егъэзыгъэкІэ нэмыкІрэ чІапІэ афи хъущтэп. 10-нэрэ пычыгъу Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ ифэшъуашэхэмрэ ипшъэрылъхэмрэ аухэсы ыкІи ежьым зы лажьэ къытыралъхьэ зыхъукІэ зыми шІомылІыкІэу, зыми иунашъо кІэмытэу, зыми имытелъхьэу щыт ухыякІо шъхьэфит псэфитыр зэфагъэкІэ ыкІи нафэу иІоф ригъэплъынэу фэенэу. 11-нэрэ пычыгъу 1. Зы лажьэ/шІэпхъэджагъэ зытыралъхьэрэ хэтрэ цІыфи зиухыижьыным пае зыфэныкъощт щынэгъончъагъэхэр зыщигъотынэу щыт ухыигъо нафэм икІэухэу, къэрал хабзэм тетэу агъэкъончафэкІэ хыеу къалъытэ, мыхыяшъо къыраплъырэп. 2. Хэти агъэкъуанчэ хъущтэп, зешІэ лъэхъаным къэрал хабзэкІэ е дунэепстэу хабзэкІэ шІэпхъэджагъэу амылъытэщтыгъэ зы Іоф зэришІагъэм е ышІапхъэу къащыхъу горэ зэримышІагъэм къыхэкӏыкІэ. Хэти шІэпхъэджагъэ зешІэм фэгъэуцугъэу щытыгъэ тазырым нахьыбэ тыралъхьэ хъущтэп. 12-нэрэ пычыгъу Хэтрэ цӏыфи и гъэшІэ унае, иунагъо, иунэ е зэрэзэрашІэхэрэ шІыкІэхэм шъхьэусыгъончъэу зыри къыхэІэбэ хъущтэп, инапэ, ыцІэ къеІусэ хъущтэп. Хэти фитыныгъэ иІ мыщ фэдэ къыхэІэбэныгъэхэм къэрал хабзэкІэ зыкъащаригъэухъумэнэу. 13-нэрэ пычыгъу 1. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ зы хэтрэ зы къэрали ичІыналъэ шъхьэфитэу щызекІонэу, щыпсэунэу. 2. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ ежьы икъэрали ахэтэу тэдэрэ къэрали икощыкІынэу ыкІи икІэрыкІэу къыгъэзэжьынэу. 14-нэрэ пычыгъу 1. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ жъалымыгъэ/лые къырахынэу зыхъурэм, нэмыкІрэ къэрал ышъхьэ ригъэзынэу, шъхьэегъэзныгъэ амалхэр зыфигъэшъхьэпэнэу. 2. Ау ишъыпкъапӏэкӏэ политичнэу щымыт шІэпхъэджагъэхэм е дунэепстэу къэрал зэгохьэныгъэм имурад, ибзыпхъэхэм къемызэгърэ ІофшІашъохэм къахэкІырэ дэодапшъэхэмкӏэ мы фитыныгъэр зыфэбгъэшъхьэпэ хъущтэп. 15-нэрэ пычыгъу 1. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ зы къэралым ицІыфэу щытынэу. 2. Хэтрэ цӏыфи зицІыфэу щыт къэралым шъхьэусыгъончъэу хэбгъэкІы е нэмыкІрэ къэралым ицІыф хъунэу иІэ фитыныгъэм хэбгъэны хъущтэп. 16-нэрэ пычыгъу 1. Зыныбжь икъугъэ хэтрэ бзылъфыгъи хъулъфыгъи фитыныгъэ иІ къызыхэкІыгъэ лъэпкъым, зицІыфэу щыт къэралым е динэу ыІыгъым къыхэкІэу зы пэрыогъуи къыфэмыуцоу, фитэу къыщэнэу, дэкІонэу, унагъо ышӏэнэу. 2. Зэрэщэн-зэдэкІоным фэгъэхьыгъэ зэзэгъныгъэр (нэчыхьэр), зэрэщэщт-зэдэкІощтхэм ежьмэ я шъхьэфитыныгъэ шъыпкъэрэ яшІоигъоныгъэ икъурэкІэ агъэпсы. 3. Унагъуэр, цІыфыбэ-лъэпкъ псэукІэм и лъэбжъэ шъхьаӏэшъы, ар цІыф жъугъэми къэралыми къеухъумэ. 17-нэрэ пычыгъу 1. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ ежьым иунаеу е нэмыкІрэхэр иІэхьэгъоу мылъку зригъэІэнэу. 2. Хэтрэ цІыфи шъхьэусыгъончъэу имылъку къыӏыпхы е хэбгъэны хъущтэп. 18-нэрэ пычыгъу Хэтрэ цӏыфи гупшысэ, зэхашІэ ыкІи дин фитыныгъэ иІ. Мы фитыныгъэм къызэкІеубытэ изакъоу е купэу, нафэу е унаеу (шъэфэу) итхьафэІорышІэнхэр, идинкІэ шІапхъэхэр нэрылъэгъоу аригъэшІэн, ыгъэзэкІэн фитыныгъэри. 19-нэрэ пычыгъу Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ зэрэфаеу гупшысэнэу, игупшысэхэр къыІотэнэу. Мы фитыныгъэм къыхеубытэ цІыфыр игупшысэхэм фэшІыкІэ зыми къымыгъэгумэкІынэу, къэралыгъо гъунапкъэхэм ямылъытыгъэу шІэныгъэхэр, гупшысэхэр сыд фэдэрэ гъогукІи къылъыхъон, къыгъотын, зыӏэрыгъэхьэн фитыныгъэри. 20-нэрэ пычыгъу 1. Хэти фитыныгъэ иІ Іэшэнчъэу, зэо-бэнэнчъэу зэфэсынэу, хасэ зэхищэнэу, зэхэщэгъэ хасэм хэхьэнэу. 2. Хэти зы хасэ хэхьэнэу ебгъэзы хъущтэп. 21-нэрэ пычыгъу 1. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ занкІэу ежьым е фитэу къыхихыгъэ лІыкІомэ яІэкІэ къэралым изегъэкІон Іофхэм ахэхьэнэу, ахэлэжьэнэу. 2. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иӏ икъэрали цӏыф жъугъэми Къыфызэригъэпэшрэ амалхэр зэхэдзынчъэу, пстэуми афэдэу зыфигъэшъхьэпэнэу. 3. Хьыкумэт ӏэшъхьэтетныгъэм илъабжъэр къэралым и цӏыф жъугъэм ишІоигъоныгъ ары. А шІоигъоныгъэр къэнафэ шъэф шӏыкӏэм тет хэхыныгъэ фит зафэхэу е цӏыфмэ яшӏоигъоныгъэхэр шъхьэфит-псэфитэу къызэрэгъэлъэгъошъущт нэмыкӏрэ шӏыкӏэхэу, зыныбжь икъугъэ цӏыф пстэуми афызэӏухыгъэу, яӏэӏэтхэми зэфэдэ кӏуачӏэ яӏэу, пӏэлъэ гъэнэфагъэкӏэ къытырагъэзэжьырэхэмкӏэ. 22-нэрэ пычыгъу Цӏыф жъугъэм зэрэщыщым елъытыгъэу хэтрэ цӏыфи социалнэ къэухъумэныгъэ фэшъуаш. Къэрал кӏуачӏэкӏэ е къэралыгъомэ язэдэӏэпыӏэкӏэ ыкӏи хэтрэ къэрали ежьым игъэпсыкӏэрэ иамалхэмрэ ялъытыгъэу хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иӏ инапэрэ ицӏыфыгъэрэкӏэ гупсэфэу зэрэзиужьын ылъэкӏыщт экономикэ, социалнэ ыкӏи шӏэнхабзэ ӏофкӏэ зыфэныкъощт амалхэр рагъэгъотынэу. 23-нэрэ пычыгъу 1. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ лэжьэнэу, фитэу иӏоф къыхихынэу, зэфагъэкӏэ ыкӏи фэшӏу амалхэмкӏэ лэжьэнэу ыкӏи ӏофынчъагъэм къыщаухъумэнэу. 2. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иӏ зэхэдзынчъэу зэфэдэ ӏоф фэшӏ зэфэдэ уасэ къыратынэу. 3. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иӏ ежьыри иунагъуи цӏыфым фэшъошэн псэукӏэ иӏэу зыгъэпсэун, ищыкӏагъэ хъумэ зылыӏэсышъунэу щыт сыд Фэдэр социалнэ къэухъумэныгъэхэмкӏэ кӏэгъэпытагъэу зы псэукӏэ амал къезытын зылъэкӏынэу зы лэжьэпкӏэ фэшӏу къыӏэрыхьэнэу. 4. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иӏ ежьы ишӏуагъэ пае хасэ (профсоюз, сендикэ) зэхищэнэу, ащ фэдэ зэхэщагъэм хэхьэнэу, хэтынэу. 24-нэрэ пычыгъу Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ зигъэпэсэфынэу, ынэгу зыригъэужынэу, пстэуми афэмыдэу илэжьэгъу пӏалъэ цӏыф фэшъуашэ шапхъэм итэу къыфагъэпсынэу, пӏэлъэ гъэнэфагъэкӏэ илэжьапкӏи къыратызэ гъэпсэфакӏо дэкӏынэу. 25-нэрэ пычыгъу 1. Хэтрэ цӏыфи фитыныгъэ иІ ежьыри иунагъуи узынчъэн, тхъэгъо фэшъуашэ иӏэу псэун пае шхыныгъо, шъуашэ, унэ ыкӏи медицинскэ ӏэпыӏэгъу ыгъотынэу. Хэти фитыныгъэ иӏ, ӏофынчъагъэ, сымэджагъэ, фыкъуагъэ, лӏыгъобагъэ, шъузэбагъэ, жъыгъэ ыкӏи ежьым имыӏэшӏагъэ ӏофыгъомэ къахэкӏэу амалынчъагъэ, тхьэмыкӏагъэ къылъысэу щытмэ къаухъумэнэу. 2. Ныхэмрэ сабийхэмрэ фитыныгъэ яӏ ялыеу къыкӏэлъыплъынхэу, къыдэӏэпыӏэнхэу. Зэрэщэгъэ зэлӏ-зэшъуз ибынэуи зэмышъхьэгъусэмэ къалъфыгъэуи щэрэт, сабий пстэуми а зы социалнэ къэухъумэныгъэ амалхэр язэфэдэу афагъэшъхьапэ. 26-нэрэ пычыгъу 1. Хэтрэ цӏыфи фит гъэсэныгъэ зэригъэгъотынэу. Анахь макӏэмэ пэублэ ыкӏи лъэбжъэ гъэсэныгъэр ахъщэнчъэу арагъэгъоты. Пэублэ гъэсэныгъэр уимыӏэнкІэ амал имыІэу, егъэзыгъоу щыт. Техникэ ыкӏи ӏэшӏагъэ гъэсэныгъэр хэти фызэӏухыгъэщт. Апшъэрэ гъэсэныгъэр зэхэдзынчъэу хэти фызэӏухыгъэу щытын фае ежьым исэнауш (талант) елъытыгъэу. 2. Гъэсэныгъэр цӏыфым ицӏыфыгъэм икъоу зыригъэужьыным фэшӏоу гъэпсыгъэу ыкӏи цӏыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэ шъхьаӏэхэмрэ афашӏырэ уасэр, лъытэныгъэр ыгъэлъэшыным, кӏигъэпытэным фэунэтӏыгъэу щытын фае. Гъэсэныгъэм цӏыфхэр ригъэгушӏун фае расэ пстэуми, лъэпкъ пстэуми, дин куп пстэуми азфагу гулъытэ, зэгурыӏо, зэфэшӏуныгъэ, зэныбджэгъугъэ дэлъынэу ыкӏи мамырныгъэр къыухъумэным пае Дунэепстэу Къэрал Зэгохьэныгъэм ригъэкӏокӏырэ лъэжьыгъэм зыригъэужьэу щытын фае. 3. Сабиймэ арагъэгъотыщт гъэсэныгъэр зыфэдэщтыр къыхэзыхынэу фитыр, пстэуми апэрэу янэрэ-ятэрэ ары. 27-нэрэ пычыгъу 1. Хэти фитыныгъэ иІ цІыф жъугъэ шӏэнхабзэ псэукӏэм фитэу хэхьэнэу, хэлэжьэнэу, гъуазджэр зыфигъэшъхьэпэнэу, шӏэныгъэ зыужьыныгъэм хэлэжьэнэу ыкӏи ар зыфигъэшъхьэпэнэу. 2. Хэти фитыныгъэ иӏ ежьым къыгъэшӏыгъэ шӏэныгъэ, жабзэ (литературэ), гъуазджэ ӏэшӏагъэхэм мылъкоу, пкӏэу, уасэу, лъытэныгъэу къапакӏорэр къыфаухъумэнэу. 28-нэрэ пычыгъу Хэти фэшъуаш мы джэпсалъэм къыщыхэщырэ цӏыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ зэрагъэцэкӏэшъунэу зы социалнэ ыкӏи дунэепстэу гъэпсыкӏэ системэ щыӏэнэу. 29-нэрэ пычыгъу 1. Хэти ежьы ицӏыфыгъэ фитэу ыкӏи икъоу зыригъэужьынэу амал къезытырэ цӏыф жъугъэми къэралми фишӏэжьын фаеу пшъэрылъхэр иӏэх. 2. Хэти ифэшъуашэхэр зыфигъэшъхьапэ ыкӏи ифитыныгъэхэр зэрихьэ зыхъукӏэ, нэмыкӏми яфэшъуашэхэмрэ яфитыныгъэхэмрэ афадэн, ахэмэ лъытэныгъэ къафегъэшӏыгъэн ыкӏи демократичэскэ цӏыф жъугъэм зэдыриӏэ шэнхабзэр (этикэр), цӏыф жъугъэ гъэпсыкӏэр, щыӏакӏэр егъэшӏокӏоным иамалхэр къэухъумагъэ хъуным пае фэшӏэу къэрал хабзэкӏэ агъэнэфагъэ гъунапкъэмэ япхыгъэу щытыщт. 3. Сыдэущтэуи орэхъу, мы цӏыф фэшъуашэхэмрэ фитыныгъэхэмрэ зыфэбгъэшъхьэпэ, зепхьэ хъущтэп Дунэепстэу Къэрал Зэгохьагъэм и гурылъ-гурышӏэхэмрэ ибзыпхъэхэмрэ (принципхэмрэ) адимыштэу, апэшӏуекӏоу. 30-нэрэ пычыгъу Мы джэпсалъэм къыхиубытэрэ зы хэбзэ гъэуцугъи зыгурыбгъаӏо хъущтэп мыщ къыщиӏотыкӏыгъэ хэбзэ гъэуцугъэмэ ащыщ горэр ыӏэтынэу, иукъонэу хэтрэ зы къэрали, купи, нэбгыри фитыныгъэ риты фэдэу. ---- Afar Seehadayti Garwah Baad Kukta Aakama Seehada le karaamat kee garway inki gide takke edde yaaqitoonu duude waana yaaxigeenim baadal curriyataay, qadlii kee wagari rakiiboh tanim kinnim cedak, Seehadayti garwah iggimaa kee bura aliinoh abtoy seehadaytiinô kas cerissat sinam bahtem kee seehada yab kee diini curriyat elle leeh, gilic kee assommik elle tesseqqeh xintu dudda baadih geyto seehadaytuk inkih naba fayxi kinnim cedak, Seehadayti dulmi kee xukkot koosituh ellecaboh eleytoh qeebi haysite wayuh seehadayti garwa garti xintoh dacayri geytam saqlah tanim cedak, Ummattah fanal qalliini dadal ilsiisaanam saqlah tanim kinnim cedak, Galli-Maroh ayyuntitte qusba addah kukti addal tan seehadayti rakiiboh garway, seehadayti karaamat kee nihiriiy, labhaa kee sayyô garwah missoowul leh tan ekkel warissiiy, usun ummattâ dadal kee nuway meqe caaloota farakka le curriyatih addat elle daabimta gurra yaysiisoonuh niya maqoonum warseenim cedak, Adoytiitih tan doolatwa Galli-Maro lih makayyoh taamitak seehadayti garwa kee rakiibô curriyatitte baadal inkih dudda luk dacrissuh culte xagana cedak, Galli-Marok inkitani Daffeyna, Ta seehadayti garwah baad kukti yangalen maqaaney inkih tan ayyuntitte kee agattinaani maaddam faxximta kinnim baxxaqissaah, toh kah kinnim kulli mari, ummatta a kukta kasat leh iyya, barsaa kee baritto ta garwa kee curriyatitteh caddi agat kee baad caddol inkih maaqatta maaqattah dadlisak, tet oggol kee abinat-hayti adoytiitih tan doolatwa isi ayyuntih addaa kee ken xintoh tan rasitteh addal inkih xiikissuh macaltam gida. 1 Margaqa Karaamat kee garwa wagittaamal seehada inkih gide akkuk, currik taabuke. Usun kas kee cissi loonuuh, keenik mariiy mara lih toobokinni kasat gexsitam faxximta. 2 Margaqa Kulli num a kuktih addal tan garwaa kee curriyatitte inkih loowitam duudah hebeltô baxsa maleh, eddeey samada, bisu, nado, afa, diini, siyaasâ tummabulu, hinnay aki akkinnaanih tummabulu, agat otoyno, hinnay ayyuntiinoh otoyno, ubka, hinnay faxe caalatal baxsa maleh. Kalah fulah, hebeltô baxsay num siyaasa, madqâ caalatal, hinnay num kak yan baaxo, hinnay kay rasi baad caddol edde yan caalatal soola baxsi yanu ma duuda ; tohuuy kay baaxo, hinnay kay rasi amô-baxxaqqa le way, dacayrî xintoh gubat yani way, addâ-xinto aalle waa way, hinnay xintô milkih dagiinha gubat yani way. 3 Margaqa Kulli num manooy, curriyat kee isi nabsih saay geyaamih gar le. 4 Margaqa Hebeltô num naqoosannuh, hinnay kaadu, dirkih taamat ma xiina .Naqoosannu kee naqoosa tellemmo inkih waaso le,faxe gurral takkay. 5 Margaqa Hebeltô num addaadaruuy, qax-uma digaalaa kee uma-xagoy aliino kinnit xaggiime waama. 6 Margaqa Kulli aracal kulli num kay numiino kaah yaaxigeenimih gar le. 7 Margaqa Madqâ foocal sinam inkih missowtaah, hebeltô baxsa maleh madqâ gamsih gar le. Sinam inkih faxe welu taalay a kuktat booddaah, baxaa baxsa xaltu duddah taniimik missoowa gamsih gar le. 8 Margaqa Doolat-madqa, hinnay madqa kaah ixiggi hayte rakiibô garwat kaak booddu iyyeenik kulli num tohuk agat qadlih caxay duddo let radaamih gar le. 9 Margaqa Hebeltô num gita maliinuh yabbixeenim, yaxeenim, hinnay baaxok yayyaaqenim ma duudan. 10 Margaqa Kulli num kay wayto meqe’nnal sinam foocal tantabbuh amô-baxxaqqa leeh, malak-misah tan qadli-caxay kay garwaa kee kay farditte, hinnay kaak waanamih diggal maaqatta beytu dudda geyaamih gar le. 11 Margaqa 1. Umaane elle heen num sadar foocal yakke sifah agaaraday faxxiima yabti-koosa elle geyah addal kaal heenim kaa xabba haytam fan umeyna ma deqsita. 2. Hebeltô num ma diggalsima, abem kee hawweeneemiy toh edde tekke uddurih addat agat galli garwah addal umaaneh abinah tambulleemik suge waytek. Wonnaah kaadu umaaneh abto edde tekke uddurih addat elle diggalsimak sugteemik fayya itta digaala num ma tabbixa. 12 Margaqa Hebeltô num caglita manooy, kay buxah mara, kay dabqa, hinnay kay teeloh addat dulmih culaanam, kay migaq kee aytî-gexxot boodaanamih gadda ma yakka. Kulli num to’nnah taniimik madqâ gamsa geyaamih gar le. 13 Margaqa 1. Kulli num angagoyyî curriyat kee baaxoh addal dabqih elle gaca’kke dooritaamih gar le. 2. Kulli num isi baaxo edde anuk kulli baaxok yattawaqeeh, hinnay kaadu isi baaxoh wadir gacaamih gar le. 14 Margaqa 1. Umam edde tekke num,kak,elle korsita gub,aki baaxooxal gorrisitaam, geyaamih gar le. 2. Qaduk yangalen garih umaaneh katayyu edde aban maraa kee gersi abtootay Galli-Maroh madmoomii kee radmoomi saddat xaggiime ùarih caddol a garwa ma solta. 15 Margaqa 1. Kulli seehadayti agattiina gar le. 2. Hebeltô numuk gita maliinuh, kay agattiina Kaa waysiisanam kee hinnay, kaadu baaxoh agattiina korsamaanih gar kaa waysiisonu ma duudan. 16 Margaqa 1. Labnum kee saynum elle baalukan qumri gufeenik wadir itta rihmisaanaah, xalak qarsa haysitaanamih gar lon faxe diini,hinnay kaadu faxe lago kee agattiina yaalloonu. Qasaalâ caddol gennaaqot anuk takku, hinnay kaadu itta caban waqdi takku inki gar lon. 2. Digib yakku ma duuda qasalah sitta faxa marih fanat raabit kee oggol aneweek. 3. Ramad yallih gino kinniih, ayyuntak rakiibo ; doolat kee ayyuntal cakkik le kaa dacarisaanam. 17 Margaqa 1. Numtin amol takku, hinnay sinamlih takku, kulli num ikoyta yaallemih gar le. 2. Hebeltô numuk baatilih leh yan ikoyta bukkusoonu ma duudan. 18 Margaqa Kulli num isi diini kee kas ke hinnay issih faxe tummabul haysituh gar le. Woo garat edde tan diinik korsitaamaay,isi diini elle faxe gurral yay beleeleqqeemi, dibuk yanu, sinaama’lluk yanu, sasot abu, yayballu, barittol takku, hinnay kaadu qibaada kee fardi abtol takku. 19 Margaqa Kulli num tummabul haysituh,faxe yaabat yaabituh gar le.Isi tummabul yascassem kee oysit abaah,xaagu kee mala ellle duudinnaanih inna,faxe baaxok tabsamih sabbatah bohoy axce waamih gar le. 20 Margaqa 1. Kulli num angaaraw abbaasituh, saayah tan egla xisituh curriyat gar le. 2. Hebeltô num dirkih eglat culusoonu ma duudan. 21 Margaqa 1. Kulli num is baaxoh addah caagiidah qaaqat massah, hinnay currik doorite marih gubaak yangaleemih gar le. 2. Kulli num isih baaxol missow shartil doolat taamoomi geyaamih gar le. 3. Ayyunti fayxi doolat reedah rakiibo kinni. Ta fayxi saytun waraaki-qidoy waqdiik waqdi takkey, sinam inkih edde tangalel baxxaq’simtaama. 22 Margaqa Kulli num seehadak numuk teynah anuk ayyuntiinô catoh gar le. Usuk madduru, ayyuntiinoo kee sugeet garwah leeday kay karaamat kee kay numiinoh saytun dadalah faxximta, agat macal kee galli ittallukabitih catot geyam faxximta. Tohuuy kulli baaxoh massoynaa kee gaddaliinot axawah anuk takke. 23 Margaqa 1. Kulli num taamitaah, isih faxa taama dooritaamih gar le .Ellle faxximta gurral taamat rufto geyaah, taamâ-sinnak gamsa geyaamih gar le. 2. Sinam inkih hebeltô baxsa maleh inki gide takke taamah inki gide takke alsiita geytaamih gar le. 3. Taamita num meqe cawalay rufto leeh, kaa kee kay buxah marah meqe manoh caalatay seehadayti karaamatah faxxiima diggoysaah, kalah kaadu yenek gersi ayyuntiinô gamsi edde ossimah gar le. 4. Kulli num sinam lih isi maslacatah, taamiteynit-egla xisaamih gar le. 24 Margaqa Kulli num oftoyuuy, gabâ-geytooy, kaadu taamah udduruy ceelay caddo le kee waqdiik waqdi geytima meklima ruksat geyaamih gar le. 25 Margaqa 1. Kulli num qiishat caddoy dudda leeh, kaa kee kay buxah marih qaafiyat kee assamaaqah faxximta, axcih maaqidda, sartana, dabqa, dayla xiqtaah,kaadu faxximtah tan ayyuntiinô ayfaafitte geyaamih gar le. Kalah kaadu kay fayxik akke kal kaa tabbi xeemik, taamâ-sinna, biyaaka, erkella, gubniinu, idoolanni innah taniimik ayyuntiinô gamsa geyaamih gar le. 2. Xalay-waqdii kee awkiinol sissin catoo kee qiki geytimam faxximta. Urri inkih gennaaqot yaabakay, mayguudih yaabakay, ayyuntiinô gamsih gar le. 26 Margaqa 1. Kulli num baritto gar le. Dagowwu ittek qemboo kee fanti baritto cindah tanim faxximta. Qembô baritto dirki kinni. Mettee-banni baritto kee gabâ-taamah baritto inkaafak geyan baritto takkem faxximta. Fayyaitta baritto kulli marah inki gide akkuk ken taamaa kee duddol fakkimtam faxximta. 2. Baritto seehadayti nibda wagittaah, seehadayti garwaa kee rakiibô curriyat gablussam faxximta. Baritto kaadu ittin-geyi, ittin-raabit kee qalliinu taysiisem faxximta. 3. Xaleyna sinni xayloh faxximta baritto naharsiinol doorittaamih gar le. 27 Margaqa 1. Kulli num ayyuntak sugeet manot currik gaba yassagalleeh,fannit rufto geyaah, qilmi bisô-maxcokee is xalte maqaanet yangaleemih gar le. 2. Faxe num isih abeynah kak yan fikrat takku, qilmi takku, kutbe takku ,fanni takku, isih abba heemik yewqemurtih faydah dacayri geyam geyaamih gar le. 28 Margaqa Kulli num ayyunti caddoo kee baad caddola kuktih addal tan garwah addal tanim dudda luk geyaamih gar le. 29 Margaqa 1. Seehadaytul kay numiinoh dadalay currik yaniy dudda le addat kak yakku duuda ummatta farditte tan. 2. Kulli num Kay garwah leedaa kee curriyatih ruftoh addat garu yaaxaguh, kay garwaa kee curriyatih caddi abuh madqa hayte caddoodat aaqite waamih xintoh gubat yaniih, toh kaadu gexsit maqaaney ayyuntiinô saay kee daga raqa meqennah dimokraasi le ummattah addal yagdubem gida. 3. Ta garwa kee curriyyatitté, faxe gurral galli-maroh madmoomi kee radmoomal sadu takkem ma xiqta. 30 Margaqa A kuktak hebeltô margaqa faxe doolat, faxe egla, hinnay faxe num isih elle faxa’nnal betta heeh, tet addat tan garwa kee curriyatitteh diglot asaamih curriyat isih taceem celsiisam ma faxximta. ---- Afrikaans UNIVERSELE VERKLARING VAN MENSEREGTE Aanhef AANGESIEN erkenning vir die inherente waardigheid en die gelyke en onvervreembare reg van alle lede van die menslike ras die basis vir vryheid, geregtigheid en vrede in die wereld is; AANGESIEN minagting vir menseregte barbaarse dade wat die gewete van die mens aangetas het en die aanvang van ’n wereld waarin mense vryheid van spraak, geloof, vrees en behoefte het, gesien word as die hoogste aspirasie van die gemiddelde mens; AANGESIEN dit noodsaaklik is dat menseregte deur die wet beskerm word ten einde te voorkom dat mense nie gedwing gaan word om in opstand teen tirannie en onderdrukking te kom nie; AANGESIEN dit noodsaaklik is om die ontwikkeling van vriendelike bande tussen nasies aan te moedig; AANGESIEN die volke wat lid van die Verenigde Volke Organisasie is, hul geloof in fundamentele menseregte in die Handves beklemtoon, in die waardigheid en waarde van die menslike persoon, in die gelyke regte van mans en vrouens en dit ten doel het om sosiale vooruitgang en ’n beter lewenspeil in groter vryheid te bevorder; AANGESIEN Lidstate hulle voorgeneem het om in samewerking met die Verenigde Volke universele respek en agting vir menseregte en fundamentele vryheid te verwesenlik; en AANGESIEN ’n algemene begrip van hierdie regte en vryhede van groot belang vir die bereiking van hierdie voorneme is, Verklaar die ALGEMENE VERGADERING Hierdie Universele Verklaring van Menseregte as ’n algemene standaard vir die verwesenliking deur alle mense en nasies, om te verseker dat elke individu en elke deel van die gemeenskap hierdie Verklaring in ag sal neem en deur opvoeding, respek vir hierdie regte en vryhede te bevorder, op nasionale en internasionale vlak, daarna sal strewe om die universele en effektiewe erkenning en agting van hierdie regte te verseker, nie net vir die mense van die Lidstate nie, maar ook vir die mense in die gebiede onder hul jurisdiksie. Artikel 1 Alle menslike wesens word vry, met gelyke waardigheid en regte, gebore. Hulle het rede en gewete en behoort in die gees van broederskap teenoor mekaar op te tree. Artikel 2 Elke persoon het die reg tot al die regte en vryhede soos in die Verklaring vervat is, sonder uitsondering van enige aard soos op grond van ras, geslag, kleur, taal, godsdiens, geboorte of enige ander status. Daarbenewens sal geen onderskeid op grond van politieke, geregtelike of internasionale status van die land of gebied waartoe ’n persoon behoort gemaak word nie, hetsy dit ’n onafhanklike trust, nie‐selfregerend of onder enige ander beperking van soewereiniteit is. Artikel 3 Elkeen het die reg tot lewe, vryheid en sekuriteit van persoon. Artikel 4 Niemand sal in slawerny of knegskap gehou word nie; alle vorms van slawerny en handel in slawe sal verbied word. Artikel 5 Niemand sal gemartel word of aan wrede, onmenslike of vernederende behandeling of straf blootgestel word nie. Artikel 6 Elkeen het oral die reg tot erkenning as ’n persoon voor die reg. Artikel 7 Almal is gelyk voor die reg en het die reg tot gelyke beskerming van die wet. Almal het die reg tot gelyke beskerming teen enige diskriminasie ter skending van hierdie Verklaring en teen enige aanmoediging tot sulke diskriminasie. Artikel 8 Elkeen het die reg tot effektiewe kompensasie deur bevoegde nasionale tribunale vir dade wat hul fundamentele reg skaad wat deur die wet of grondwet aan hulle gegee is. Artikel 9 Niemand sal aan arbitrêre arrestasie, aanhouding of bannelingskap onderworpe wees nie. Artikel 10 Elkeen het, in volle gelykheid, die reg tot ’n regverdige en openbare verhoor deur ’n onafhanklike en objektiewe tribunaal, in die bepaling van sy regte en verpligtinge en die ondersoek van enige kriminele saak teen hom. Artikel 11 1. Elkeen beskuldig van ’n strafbare oortreding het die reg om as onskuldig beskou te word tot skuldig bevind volgens die wet, in ’n openbare saak waarin hy verseker is van die nodige verdediging. 2. Niemand sal beskuldig word van ’n strafbare oortreding as gevolg van enige daad of nalatigheid wat volgens nasionale of internasionale wet nie ’n misdaad ten tye van die pleeg daarvan was nie. ’n Swaarder straf sal ook nie opgel word as die straf wat toepaslik was ten tye van die oortreding nie. Artikel 12 Niemand sal onderworpe wees aan arbitrêre inmenging met sy privaatheid, familie, woning of korrespondensie nie, of aan aanvalle op sy eer en reputasie nie. Elkeen het die reg tot beskerming deur die wet teen sulke inmenging of aanvalle. Artikel 13 1. Elkeen het die reg tot vryheid van beweging en verblyf binne die grense van elke staat. 2. Elkeen het die reg om enige land te verlaat, insluitende sy eie, en na sy land terug te keer. Artikel 14 1. Elkeen het die reg tot asiel in ander lande. 2. Daar mag nie op hierdie reg aanspraak gemaak word tydens vervolging vir nie‐politieke oortredings of dade wat strydig is met die doelwitte en beginsels van die Verenigde Volke nie. Artikel 15 1. Elkeen het die reg tot burgerskap. 2. Niemand se burgerskap sal arbitrêr afgeneem word nie en niemand sal van die reg ontneem word om afstand te doen van burgerskap nie. Artikel 16 1. Volwasse mans en vrouens, sonder enige beperking as gevolg van ras, nasionaliteit of godsdiens, het die reg om te trou en met ’n familie te begin. Hulle kan aanspraak maak op gelyke regte ten opsigte van die huwelik, tydens die huwelik en tydens ontbinding van die huwelik. 2. Die huwelik sal plaasvind slegs met die vrywillige en volle toestemming van die voornemende huweliksmaats. 3. Die familie is die natuurlike en fundamentele groepseenheid van die gemeenskap en kan aanspraak maak op beskerming deur die gemeenskap en die Staat. Artikel 17 1. Elkeen het die reg om individueel en in assosiasie met ander eiendom te besit. 2. Niemand se eiendom sal arbitrêr afgeneem word nie. Artikel 18 Elkeen het die reg tot vryheid van denke, gewete en godsdiens; hierdie reg sluit in die reg om van godsdiens of geloof te verander en die vryheid om, hetsy alleen of in ’n gemeenskap, hierdie godsdiens of geloof te beoefen deur verkondiging, aanbidding of heiliging. Artikel 19 Elkeen het die reg tot vryheid van opinie en uitdrukking; hierdie reg sluit die vryheid in om opinies sonder inmenging te lug en om inligting en idees te vra, te ontvang en te deel deur middel van enige medium ten spyte van grense. Artikel 20 1. Elkeen het die reg tot vryheid van vreedsame vergadering en assosiasie. 2. Niemand sal gedwing word om aan ’n assosiasie te behoort nie. Artikel 21 1. Elkeen het die reg om aan die regering van sy land deel te neem, hetsy direk of deur vrylik verkose verteenwoordigers. 2. Elkeen het die reg tot gelyke toegang tot die openbare dienste in sy land. 3. Die wil van die mense sal die basis vorm van die owerheid of regering, en hierdie wil sal uitgedruk word deur middel van egte tussenverkiesings. Artikel 22 Elkeen, as ’n lid van die gemeenskap, het die reg tot bestaan‐sekerheid en kan aanspraak maak op die verwesenliking van die ekonomiese, sosiale en kulturele regte wat noodsaaklik is vir sy waardigheid en die vrye ontwikkeling van sy persoonlikheid, deur middel van nasionale pogings en internasionale samewerking en volgens die organisasie en hulpbronne van elke staat. Artikel 23 1. Elkeen het die reg om te werk, tot die vrye keuse van arbeid, tot regverdige en gunstige werksomstandighede en tot beskerming teen werkloosheid. 2. Elkeen, sonder diskriminasie, het die reg tot gelyke betaling vir gelyke werk. 3. Elkeen wat werk kan aanspraak maak op regverdige vergoeding wat aan hom en sy familie ’n menswaardige bestaan verseker en wat aangevul kan word deur ander vorms van sosiale sekerheid, indien nodig. 4. Elkeen het die reg, ter beskerming van sy belange, om vakbonde te stig en daarby aan te sluit Artikel 24 Elkeen het die reg tot rus en vrye tyd, insluitend redelike beperkings op werksure en periodieke betaalde verlof. Artikel 25 1. Elkeen het die reg tot ’n lewenspeil wat voldoende is vir gesondheid, welsyn vir homself en sy familie, insluitende kos, klere, behuising, mediese sorg en noodsaaklike bestaansekerheid, en die reg tot voordele of onderstandsgeld tydens werkloosheid, siekte, ongeskiktheid, weduweeskap, ouderdom of ’n tekort aan lewens‐middele tydens omstandighede buite sy beheer. 2. Moeders en kinders kan aanspraak maak op spesiale sorg en hulp. Alle kinders, hetsy binne‐ of buite‐egtelik, sal dieselfde sosiale beskerming geniet. Artikel 26 1. Elkeen het die reg tot opvoeding. Opvoeding sal gratis wees, ten minste in die elementêre en fundamentele stadiums. Elementêre opvoeding sal verpligtend wees. Tegniese en professionele opvoeding sal geredelik beskikbaar wees en ho’r opvoeding sal net so geredelik op meriete beskikbaar wees. 2. Opvoeding sal gemik wees op die volle ontwikkeling van die menslike persoonlikheid en op die bevordering van respek vir menseregte en fundamentele vryheid. Dit sal begrip, verdraag‐saamheid en vriendskap tussen alle nasies, rasse of etniese groepe bevorder, asook die aktiwiteite van die Verenigde Volke in die handhawing van vrede. 3. Ouers het die reg om te kies watter tipe opvoeding hulle kinders ontvang. Artikel 27 1. Almal het die reg om vrylik aan die kulturele lewe van hul gemeenskap deel te neem, om die kunste te geniet en in wetenskaplike vooruitgang en voordele te deel. 2. Elkeen het die reg tot die beskerming van die morele en materi’le belange wat spruit uit enige wetenskaplike, letterkundige of kunswerk deur hom geproduseer. Artikel 28 Elkeen is geregtig op ’n sosiale en internasionale orde waarin die regte en vryhede beskryf in hierdie Verklaring ten volle verwesenlik kan word. Artikel 29 1. Elkeen het verpligtinge teenoor die gemeenskap waar alleenlik die vrye en volle ontwikkeling van sy persoonlikheid moontlik is. 2. In die uitoefening van regte en vryhede, sal elke mens slegs onderworpe wees aan die wetlike beperkinge ingestel om deeglike erkenning en respek vir die regte en vryhede van ander te verseker en om die redelike vereistes na te kom vir sedelikheid, openbare orde en die algemene welsyn van ’n demokratiese gemeenskap. 3. Hierdie regte en vryhede mag in geen geval strydig met die doelwitte en beginsels van die Verenigde Volke uitgeoefen word nie. Artikel 30 Niks in hierdie Verklaring mag interpreteer word as impliserend dat enige Staat, groep of persoon die reg het om deel te neem aan enige aktiwiteit of enige daad wat gerig is op die beskadiging van enige regte en vryhede hierin beskryf nie. ---- Aguaruna Ashi aents yakat muun aidaunmaya ijunjamunum, tsawan 10 de diciembre 1948 tin etsejau ainawai, juju ashi aents aidaunum uminkatin ati tusa. Nunu tsawantai jintiajajui chichaman dutika ashi nugkanum iwainaju ainawai, aents nii anentaibau, nii wakejamu yupichu dutikashmin chichajamunum ayamkagtaun. Tuja tiaju ainawai: Juju chicham pegkeg jintiagmawa juka juwig nagkankashti, ashi nugkanum dapampaejati, yakat muun aidaunum, yakat piipich aidaunmashkam, papi aujtainmash ashi tutinjati tiajui. Tuja papinum agajag sujuktinme tiajui ashi aents aidau aujus dekatnume tusa. Makichkish ugkamuk atsuti tiajui. AENTS NII ANENTAIBAU, WAKEJAMU, YUPICHU DUTIKMAIN ASHI NUGKANUM ETSEJAMU NAGKABAU Juu ainawai ima dekas jikattsa chichamjukmauk: Agkan pujut, tikichish waitkascham pujut, agkan takaku tikichish atankishmin pujut; agkan uyumakas pujusa takat, tikichi jinti niimjutsuk. Yaunchkek aents ashi nugkanum juna dekawag shiig ayamjumak pujus takajakchajui. Juna shiig dekainachu tuke ukmauwa nunin asamtai. Ashi aents anentaimainak, aentsuk tuke waitkatais aawa anentaimaidau. Nuninak makimakichik aents ditak chichamjumka ayamjumamainnak dekainachu. Tuja juju aents chichamjumka, ayamjumka pujumainnak ‐ dekashbaun nagkamak jikiaju ainawai. Aents aidau aentschau utugmaina anmamut kuashat pegkegchaunum katsekeamun, anentaimaunash yupichu chichakchamin awajuinamun wain wajainak iwainakajui. Dutikamun aents aidau wainak kuashat puyatjus wakejukajui. Nuniak ashi nugka muunta jui aents batsamas ishamkagtutsuk, waitkas, puyattsuk dita dekaskeapi tusa anentaimsa Apajuikesh, tikich wájikesh anentaimtamunash shiig aneasag dakunkut dutikatnume tiajui. Aents ayamjumka, chichamjumka pujamuk dekas tikichish yapagtuashmin nii wajuk makichik aents anentaimuak dutiksag chichamjumak pujustin ati tiajui. Aents dakitauk waitkasa takamtiktaig, apu waitkagkagtinu inakeg, chichame antugchataig, aents wagagsa najaki chichagtaig achagti tiajui. Nuniak nunashkam tiajui: Tikich nugkanmayajaish ishamnaitsuk, shiig anendaisag atueyin agtinme tiajui (Tusa juna agajaju ainawai): Yakat muun aidaunmaya ijunjamunum, papinum agajag emetjau ainawai, aents anenjas dutikmain aidaun, aentsti imanjish aentsmasa diitan, tikich aidaujaish betek atan, nuwashkam aishmagshakam; tuja juju chicham aidau dekaskeapi tabau emtiktanash. Nuigtushkan yakat muun aidaunmayajai ijunja, tikich nugkanmayajai yainit nagkamna jushakam aikasaik emetja emtikami, aents agkan pujus anenjas chichamain aina aujai tiajui. Nunashkam tiajui: Juju takat sumamsag jushaka¡n puyatjusa shiig uminkati, agkan chichat, agkan pujut, ashi aentstinum ajutkagtau asamtai tiajui. AENTS UNTSUJI IJUNJAMUNUM etsejamu Juju aents yupichu anenjas dutikmain aidau etsegna duka ashí yakat muun aidaunmayash pee kakanmain ainawai, makichik anentaimtak ati tusag, dutikaku ashi aents aidaunum, ijuntuja takatai aidaunmashkam; dutikaku emtikami anenjas chichamain, agakan tikich waitkascham pujut aina juju; tuja aikasag ashi nugkanmaya aidaush dekaskeapi titinme, yakat imaan aidaunmayampap takasajuita tusag, nunu nugkanum pachinak batsatainaushkam. Artículo 1. Ashi aents aidauk agkan akinui, betek eme anentsa aentsmasa diyam atanmash, tuja aents anentaibau, aents dutikatasa wakej amu yupichu dutimainnum, tuja ni wakejamun takakush tikish bakushminnum, nuniak tikish aidaujaish shiig yatsuta anmamut ati tusa. Artículo 2. Ashi aentsun ajawai nii anentaibau yupichu dutikmain, tuja agkan tikich waitkascham pujamushkam etsejamui, ima aents pujunukechu, aishmagnukechu, tikich chichaman chichaku, tikich apajuin etsagkin, niish anentaimkau, tikich nugkanmaya, ujunauch, wiyakush, yaja akidau akushkam, ashi betek agkan ainawai. Nuigtushkan makíchik aentskesh nagkaegam achatnai agkan pujutnumak apu aidau dakitamu aigkish. Tuja aents nugka akanjamunum pujaush, ashí betek apu pujamunum pujuidau agkan chichamainji, takamainji, dutikmainjish ajuina nunisag aagtinai. Nugka akankamumun pujawai tusa anenjas chichakchamin, anenjas takaschamin, anenjas puj uschamin anentaimtam amaitsui; tikich nugkanmaya apu chichamen pujuidaushkam antsag ashi betek aidau asamtai. Artículo 3. Ashi aents aidauk wainka wakegaku ayamkenchau maa ajapeamak achatnai. Ashi aentsnak ajawai puyatjumkas pujut, tikich waitkascham shiig agkan pujuta nunu. Artículo 4. Makichik aentskesh inak ema apusa waitkamak amaitsui. Aents wainka inaku waitkastin timauk atsawai ajumaish tuke dutikashtin timau asamtai. Artículo 5. Aentschau utugmaina anmamut achika apusa wainka suimak suwaku waitkamak achatnai aentsuk. Artículo 6. Ashi aents aidauk ashí nugkanum agkan pujumainai ni wakejamunum nuniak ashi aents aidau chicham umiktin aina juna betek umimainai, umitsuk inaimaitsui tikich nugkanum pujajai tusa. Artículo 7. Chicham aents aidau umiktin agaja iwainagbauwa nunu ayamkagtamunmag betek ainaji, nuniau asamtai aents aidau imamchauch anentaimtusa diyam amaitsui, chicham umiktin agagbau ashi aentstin ayamkagtau asamtai. Artículo 8. Apu aidau nuni takantsati iina nugken tusa jintiagbau, nuniashkush chicham ashí aents aidau umikti tusa iwainagbau aig, nuna betek umitsuk waitkam, apu aidau emtin ajankas etsegtumamainuk agkan ajutjamji. Artículo 9. Makichik aentskesh tutit chichamji atsujaig wainka achika egkea waitkamak achatnai, dutikashkuish nii pujamujinia jiki ajapeam achatnai. Artículo 10. Ashi aentsnak agkan ajawai tikich aidaush chicham antujam atanum, apu chichama dakuen, chichama epegkin aidau ijunjamunmash, aents chichamuk puyattsa antujam amainai. Apu aidau aents katseknak nii bakumamainj i ajaig patayi asamtai ayamjuktatus pegkegnum inagnamaitsui, nuniashkush nii tuke aneas kajejak wainak dekaskechu aig baku inaimaitsui. Dekas yaita ayamjam amainush, tuja yaíta bakumamainush nuna shiíg dekamanínai. Artículo 11. 1. Ashi aents aidau tutit chichamji ajamu, chicham shiig ejetuskek wainka suimak suwakuik waitkamaitsui, waitkatsuk apusa dekagmainai. Tuja apu chichaman ínagdau aidau aents wajuk ayamjumkaya uwemainaita nuna takakush chicham umiktin agagbauwa nuna aintus dekagmainai, aents bakumamainji atsugbaush shiig ayamjumamain asamtai. 2. Makichik aentskesh chícham iina nugkeniatik umiktin, nuníashkush tikich nugkanmaya chicham umiktin aidaun betek umikchamtai suimak sunasti tusa chicham najatmaitsui yama nuniamu wainmawaik tichau ayatku, tsawan nagkaemakiu aig imapamak. Artículo 12. Makichkish aentsuk nii pujutaijin tikich pachintua nii dakitamun atsam takamainaitme, pujakmesh ajam pujumainaitme tusa yapagtuatasa waitkam amaitsui, dutikashkush jeenkesh, patayi pujamunakesh, tikichi jeenkesh jeteka, aentsun ajantus diitsuk wainak waftkamaitsui. Ashí aentsnak ajawai aents wainka waitkamaitsuí tusa agagbauwa awi ayamjumka pujamu. Aentsuk wainka jetetaik pujumaitsui, wainka jetejatmainai tabau atsau asamtai. Articulo 13. 1. Ashi aentstik agkan ajankas wekaemainaitji jinia apu nugka chichamjukbaunmag, tuja ji pujustinchakam ji nugka wakesa egaka jujui pujustajai tusa pujumainal. 2. Ashi aentsnak agkan ajawai tikich nugkanum weamush, tuja ditanmau nugkanmakesh, nunika tikich nugkanum weuti ataktu wakitki iina nugken tamushkam. Artículo 14. 1. Ashi aents aidau, waitkastasa egamu akush, uyumakas agkan egamainai nii uwemainun, tuja nunu uwemtainum wayag shiig waitkascham pujumainai jiintsuk; junak tikich nugkanmakesh yupichu dutikmainai. 2. Tuja juju nuniamuk tikich nugkanmaya aidau dakjtmajnkesh katsekmakchau asa, tutjt chichamjish imán ajashbauti nunimainai. Kuashat pegkegchau takatsuk nunimaítsui. Nuna imanun takasunak makichkish dutikag uumaitsui. Artículo 15. 1. Ashi aents aidauk nii nugkenia papinak takaku amainai, jimaja papigtin amaitsui. 2. Makichik aentskesh, tikich aentsun papijum yapajiata jujuiya papi takamainaitme tusa dakitaunakek yapagmitkamaitsui. Nutikashkush makichik aents nii nugkenian papín idaiyak jujuiya papin jukin juiya aents atajai tutaish atsa tusag utugmaitsui nii wakegaunakek. Artículo 16. 1. Aishmag, nuwashkam tsakaja uminkag utujimtsuk agkan nuwenmainai, nunimaitsui nuwenmaitsui tusaish tumaitsui tikich nugkanmayajai nuwenatag takuish, nuniashkush nii tikich Apajuin etsagkin akush, mai wakejuniakug agkan nuwenmain ainawai, nunik mai shiig anendaiyas pujumainai. Tikich nugkanmayaj aish wagkag nuwenati, tikich aentsjaish wagkag nuwenati tusag utugmaitsui wakejuninaunakek. Tuja dita mai ínainaisatag tutaishkam aikasag dutikmain ainawai. 2. Ashí aents nuwenkug ditak mai wakejunis chichasag nuwenmainai, wakejuniachunak waitkas nuwemain ainatsui. 3. Aents nii nuwejai, uchijijaí batsatbauk dakittsa diyamak achatnai ajumaish, dita aidau kawetan, yakat muun ematan ikawean asamtai, ashi aents nui batsatkau aidaush kuitamainai, ayamjumainai dita atsumamunum, aikasag nugka apujishkam yupichu ayamjumainai, yaitnashkam yaimainai. Artículo 17. 1. Ashi aents aidauk agkan yupichu ditash takatjigtin, ditash wajigtin amain ainawaí. Tuja ashi aents ijuntuja takatainmash niishkam yupichu pachinak takamainai. 2. Makichkish tikich aents wajijinatatus takamunmag pachintuk juka ajamek takamaitsume tusag akasmatmaitsui. Aents niish takauk wainka takatji akasmatmaitsui. Artículo 18. Ashi aentstin ajutkagtawai agkan jintiaja anentaimtanum, Apajui umigtanmash, tikich Apajuima pujamu yapajintanmash, aikasag ajutkagtawai ii dekaskeapi tamau etsegtanmash, tikich ujatnumash, aents tuwakbaunum etsegtash, nuniashkush dita ijunja chichataij in etsegtanmash, jintitnumash, apajui etsagtanmashkam. Artículo 19. Ashi aents aidau nii anentaibaun chichaktag takush anenjas chichamainai, tuja nii anentaibau chichamunmash wainka waitkam amaitusi nunu nii chichamu dekajua ashi dapamtugtasa nunuig inagnatsuk. Artículo 20. 1. Ashi aents aidau agkan shííg aneas, tikich aents aidaujai íjunjatag takush ijunmainai, tikichjai atukatag takush anenjas atuemainai, tujash wainak tutit chichaman aeptsuk. 2. Makichkish tikich aents ijunjag takainamunum pachia awayatasa waitkam amaitsui. Artículo 21. 1. Ashi aents niina nugkenia apu takatjín tutupnik pachinak takastag takush anenjas dutikmainai, nuniashkush apujai takau aidau etejamkesh waya takamainai. 2. Ashi aents aidau apu namkatag takush anenjas tikich aents apu namaina nunisag naamaínai niína nugken. 3. Ashi aents aidau wakejusam apu naamak taka nunu ima pegkejai, nunu aents wakejamuk apu adaimunum aents aidau papinum agajag ajapjamunum nii ima kuashat wagakiu anaimawa nuwai. Nunu papi agaja apu adaikatasa ajapeamuk ashí aents muun, nuwa muun papigtin aidau dutikmainai, ukagkesh, paan iwainakagkesh, tujash anenjas agkan dutikmain asamtai. Artículo 22. Ashi aents aidau, aents kawem batsatbaunum pachinak pujakush agkan kajitmamas shig aneas pujus umigmamainai atsumamujin, unuimatjinash, tikich aidau atsumkas, waitkas pujamujai betek pujutan, apu nii pujakbaunmaya, tikich nugkanmaya apujaigkesh kakas pujut pegkeg jukimunum pujakush. Artículo 23. 1. Ashi aentsun ajawai takat anenjas pujusa takatnum, nuniak nii wakegamun egaka takamainai, tuja nunu takatnumak tikich aidaujau betek takak, tikich aidau kuichik juwamujai niishkam betek jumainai. Aikasag aents takak pujaush wainka jiiki ajapeam amaitsui. 2. Ashi aents aidau agkan shiig aneas nii takamunum tikich aidaujai betek kuichkin jumainai, wainak juka ujumchik akinkati tama amaitsui nunu takatnak takaigkik tikichin ima ewaegak akiayaitak. 3. Ashi aents aidau dita takamunum kuichik juwamu eketmaunmash, tikich aidaujai betek eketam amainai, ekek juwak ememen niina patayinash yaimain asamtai, tuja aents takau waittaish aikasag kuitamain ainawai pachitsuk inaitsuk. 4. Ashi aents aidaun ajawai takat takamunum shiig akijuinashkui chichamjumkatasa ijuntai najanbaunum. Artículo 24. Ashi aentsun ajawai takat takaku pujamu inagnaka ujumak tsawantai ayamain. Nunu nii ayamku tsawan megkaemunmash kuichkinak megkaetsuk takaku juwamujai betek jumainai. Artículo 25. 1. Ashi aents aidau dita wakegamu umigmamka emetnaja pujumainuk agkan ajawai; aikasag niina patayinashkam. Tuja jata uwemtuja pujutnumash, yuta yuwa pujutnumash, waitkas pujutnumash, jaanch nugkutnumash, jeena pujutnumash, jaaku ampimatnumash ashi aents aidaujau yainitnumash, nii takatji emetja takatnumash, jaaku aents takau aidau ampimatain ampimamush takaschamin wajasa ajin yayam atanmash, wajemeamtai yayam atanmash, muunpaki kakaja takaschamin wajasa ajin yayam atanmash ashi ajutjamji yupichu anenjas yayam atanum. 2. Nuwa uchuchin jujeakui, uchuch akinushkam mai puyatjusa kuitaman amainai. Uchí iina nuwen akinu, nuniashkush iina tsanijinkish akinamtaish shiig puyatjusa kuitamam atinai. Uchi akinamtai wainka kuitamtsuk, pachitsuk inaimak amaitsui. Artículo 26. 1. Ashi aents aidau agkan anenjas pujus unuimamainai. Unuimagtasa augbauk akikchauwai tiki anenjauchi. Yama nagkamsa dekatkau unuimata au dekatasa augbaunmag makichik aentskesh ausashtajai tusag dakitmaitsui, dakitakush augmainai aents aujtsuk pujumainai timau atsau asamtai. Tuja nuni ewaesa takat yupichu jukimig tusa aujtainmash ashi aents yupichu augmain aínawai. Tuja nuní nagkaemas emtuk ausatag takush nii papi aujtainum megkaetsuk shiig weakug tikich eemtuk aujuinamujai betek augmainai. Shiig unuimag weaunak amek aujmaitsume tusag inaimitkamaitsui. 2. Unuimatak pegk¿jai jina aentsti imanjiya nunu nuni nagkaemasa pantu iwaintumkatasa, nuniaku ashi aents aidaujaish aentsmatnaisa niniamu amain asamtai. Tuja ashí aents agkan pujamushkam shiig dekagnaimainaitji, tikíchish ajantusa antugmainaitji tikich aents weantu aidaujaish, tikich Apajuin etsagkin aidaujaish, Nuniaku emtikmainai tikich nugkanmayajai atueja shiig agkan manit atsamunum ajutnaita nunu. 3. Ashi muun uchigtin aidauk anenjas etegmainai nii uchiji wajukunma aujus unuimamainaita nuna. Artículo 27. 1. Ashi aents aidau anenjas pachinak takamainai unuimatai aidau takamunum nina yaktajin yaigtatus, nuniak eemtikmainai unuimagtasa dekatai aidaun, tuja nunu emtikamunmayan niishkam pegkejan jumain asá. 2. Ashi aentsun ajawai nii takatji nigki iwainamainji, unuimagtasa dekatai aidau agagbaunakesh tikich atagki iwainamaitsui, tikich takat aidaushkam aikasaik dutikmaitsui, aents imanchau anentam aig tusa. Artículo 28. Ashi aents aidau anenjas iwainamainai chicham aentsti tikich nugkanmaya aidaujai, iinia nugkanmaya aidautish umiktin ashi nugkanum agaja iwainagbauwa au shiig uminkati tusa chichamjamun. Artículo 29. 1. Ashi aentsun nii yakat pujamunum umimain ajawai, nunu dutika umiamunum niishkam agkan anentaimtajin emtikmain asa. Ashi aents nii yaktajin takainamun yaimak anenjas pujumainai. 2. Chicham umiktin agagbau juu aidau umimainai tawa dutiksag ashi aents nii wakegamun takakush takamainai, agkan pujamujishkam nunisag, nuniak dekas chicham umiktin aidaun, agkan pujutan ashi ajantusa diyamun iwainamainai tikich aents aidau emtinish, ditashkam antsag batsamsatnume dita wakejamun takainakush tusa. 3. Juju agkan dutíkmain, agkan pujuta dushakam, makichkikesh ashi aents tikich nugkanmaya aidaujai dita wakesa atus uminkatin atí tusa nagkamamu aigkik yaja yapajia takamain ainatsui. Artículo 30. Yamai juju chicham umiktin aidau iwainagbauwa juna nii yaja antuk yapajia takak aents agkan pujus anenjas takamainai tamau aina juna emegkaumaitsui yapaj itnakesh yapaj imaitsui chichaman. ---- Aja EJUKƆNWO GBEFANƉEƉE SƆSƆ ACƐ AGBETƆTƆWO ŊÚ EŊYƆFƆNU Sɔsó egbexɔxɔ do amɛnyinyi to alɔkpa ɖekpo kpwimɛ kodo enusɔsɔ ci wò yi dogù wawa do eseji ko fàfà le ègbɛ̀mɛ̀, Sɔsó eɖemasɔ le agbetɔ yɔyɔ be agbetɔ mɛ ci yi dɔn kanlinnuwawa va egbɛmɛ, yi agbetɔ fɔn egu, yi shinxomɛ, ehɔnwo yi dɔ yi ejukɔnwo ɖé egbefan be agbetɔwo le vo a xonuxonu, a vo a xɔse, a gbédɔn a gu aya le ekɔ, Sɔsó agbewɔxɛ kpɔkpɔ do ese ji ɔ, e le veviɖe be wo de ɖo a ʒin amɛji; nɔ de nyi nɛnɛ ɔ, agbetɔ a va sɔ ezɔ ta, a sɔ nyidɔn le akɔn, a fɔngu do eganwuamɛ kodo amɛtafudotɔwo ji, Sɔsó ŋusɛndodo nɔ ɖekawawa ko exlɔdodo a yi ŋukɔ le ejukɔnwo gblamɛ, Sɔsó enyɔ ciwo yi le esewemamɛ wowo ejukɔn ciwo yi do ƉEKAWAWAGBƐ gbé ɖegbefan yi nu be yewo kando agbetɔ cɛwo ji, le amɛnyinyi ko eyi wanawomɛ, lé ŋusuwo kodo nyɔnuwotasɔwɛmɛ, yi yewo sɔ egbe ɖo eju nɔ nɔnɔmɛ, ŋukɔyiyi, nɔ agbemɛnɔnɔ a nyɔ nɔ amɛ kpu, nɔ agbetɔ a kpɔ vovo a wa enu ci yi drwi, Sɔsó ejuwo kodo wowo kplekplegbɛ gbesosomɛ, nɔ wo a sɔ na bubu agbetɔ, a mi dàdà le eyi cɛwo ji nɔ agbetɔ a vo fàfà, Sɔsó dandandanmɛ ɔ, gbɔhwe agbe tɔwo a wa do egbèfan lɔ ji ɔ, wo ɖo a ɖó susu ɖekɛ do acɛ kodo vovokpɔkpɔ lɔ wo ji. EYITAƉO BƆBƆGAN ƉE EGBEFAN CƐ sɔso acɛ agbetɔtɔwo ŋu; Egbefanɖeɖe cɛ yi nyi ejukɔnwo, pleŋu dɔ, yi wo a wa nɔ, yi amɛshyamɛ kodo wowo bɔbɔwo a ɖo nɔ eŋukuvi, a tekpɔ, sɔto enukplankplan ko eŋununyanya gomɛ, a tekpɔ nɔ amɛbubu ko vovokpɔkpɔ a yi amɛshyamɛ kodo wowo bɔbɔwo a ɖo nɔ eŋukuvi, a tekpɔ, sɔto enu kplankplan ko eŋununyanya gomɛ, a tekpɔ nɔ amɛbubu ko vovokpɔkpɔ a yi ŋuko keŋu nɔ, le blɛwublɛwumɛ ɔ, edɔ lɔwo a nyi wawa le ejukplekple lɔwo mɛ, nɔ wo a zan wo nyɔnɔnwitɔ le amɛ ciwo yi do kple kplegbɛ lɔwo xwe kodo amɛ ciwo yi wo sɔ do alɔmɛ nɔ wo nɔ́ wo a kpa acɛ nɔ wo. Akpa 1 Agbetɔwo pleŋu vanɔ gbɛmɛ ko vovoɖeka gbeswɛgbeswɛ, sɔto amɛnyinyi ko acɛwo gomɛ; wo xɔnɔ susunywin ko jimɛnywi so esexwe. Wo ɖo a wɛ nɔvi ɖaɖa wowo nɔnɔwo gbɔ. Akpa 2 Amɛɖekpokpwi ɖo a kpɔ nyɔna le acɛ ko vovo ciwo yi le egbe fanɖeɖe cɛ lɔ mɛ. Amɛɖe de ɖo egbe a mɔ akɔ, gbaza, ŋusukonyɔnunyinyimɛ, egbe, sɛ̀nsɛ̀n, politikinyɔ alo enyɔbuɖewo ci yi kan agbetɔ, dɔkun, jijixwe alo enyɔ alɔkpabuɖe yi a na yi agbetɔ da kpɔ nɛnɛhan nyɔna. Sɔ́ zeto yɛnu ɔ, wo de ɖo egbe a zɔndo politikise alo jejeshi le xixemɛ nɔ eju amɛɖeétɔ nu a ɖe eju lɔ do akpo. Nɔ eju cimɛ amɛlo so xɔ ablɔɖe can e le ejubuugɔnmɛ can, ɖe le yiɖekishi can alo ɖe ɖo egbe a zan yiɖeki le ci e drwi nɛnɛ can ɔ wo ɖe ɖo egbe a ɖidoakpo. Akpa 3 Amɛɖekpokpwi ɖo nɔ agbenɔnɔ le vovokpɔkpɔ ko kandoji amɛnutɔtɔ mɛ. Akpa 4 Amɛɖe ɖe ɖo egbe a sɔ ehalɔ wa ahwashi alo kannumɔ; agbetɔ a sɔ wa ahwashi alo kannumɔ le alɔɖekpo kpwinu nyi ese. Akpa 5 Wo ɖe ɖo a ɖe efun nɔ agbetɔ, kpɔ wo ɖa do aya nɔ agbetɔ, a wa xomɛvevenu, elannu alo enuɖèagbetɔkpɔtɔ nuwo kodo mɛɖekpokpwi. Akpa 6 Amɛɖeka ɖo egbe a nya le afiɖekpokpwi mɔ agbetɔnyinyi yeetɔ ɖo acɛ kodo ese ciwo wo ɖo a nyi. Akpa 7 Le ese nukɔ ɔ, agbetɔwo pleŋu nyi enuɖekɛ, é le gbeswɛgbeswɛ; wo ɖo egbe nɔ cɔndoji alo nyɔna esetɔwo gbeswɛgbeswɛ. Wo pleŋu ɖo egbe nɔ cɔndoji ɖekɛŋumɛ egacìmɛ yi wo ɖeɖeɔ voklan do enumowɛ a sɔ gban egbefanɖeɖe cɛ lɔ kodo wanaɖekpokpwi ci a na yi wo a gbin. Akpa 8 Agbetɔɖekpokpwi ɖo egbe a je ehwɛ le kojoɖoxu eyijumɛtɔ ci gbɔ a je ehwɛ le dru nɔ wo gban acɛ alɔmajeŋu ciwo ese gangan alo ese gbaliɖekpokpwi ni wo. Akpa 9 Wo ɖe ɖo egbe ci a le amɛ gbali gbali enuɖemawamawa, akpaŋu sɛnsɛntɔ a sɔ do egamɛ alo a do ese a sɔ nyi ti le eyijumɛ. Akpa 10 Agbetɔɖekpokpwi ɖo acɛ, le egbe sɔswɛ koŋu mɛ yi enyɔ ci nu ɔ yi e le ɔ, wo a si ni shigbe le wo a se amɛbuwotɔ nɛnɛ, le ahwamɛ le kojoɖotɔ ciwo ji wo ɖa ʒin, yi wo a nɔ enyɔji, wo ɖa nɔ agbetɔji. Le eganɔmɛ ɔ, kojoɖotɔlɔ a nu acɛ kodo esekɔnyinyi eyitɔwo ni alo adodwi ci le enyɔ vwin ciyi byɔ etodɔndɔn ciwo yi wo ɖoɖo ɔ ni. Akpa 11 1. Nɔ wo ɖo enyɔvwin ciwo byɔ etodɔndɔn nɔ amɛɖe ɔ, gbɔxwe ese a xo mɛlɔɔ, kojoɖotɔwo ɖo a ɖefyɔ le ahwamɛ, le esemɔnu mɔ nɛnɛhamɛ ɔ, yɛ wa enyɔvwin ci yi byɔ etodɔndɔn nyawo, maɖefyɔ godu ɔ, wo ɖe ɖo egbe a mɔ mɛlɔ wa nɛnɛhamɛɛ nu. Le kojo lɔ ɖoxu ɔ, wo ɖo a tekpɔ a hwlingan le ese nyikɔmɛ gbɔxwe a glo. 2. Wo ɖe ɖo egbe a sɔ ese xo amɛɖe nɔ enyɔ alo enumaɖoeŋi ci yi ese eju lɔ tɔ alo ese ejuwo pleŋutɔ ɖe gbe le hwecinu wo wa enu lɔ. Nɛnɛke ɔ, ese ɖe xo enuvwin ci yi byɔ etodɔndɔn ɖeɔ, ese hunnɔ yi wo a sɔ xo amɛci yi je agɔ lɔ le hwenɔnunɛ; wo ɖa dɔn eto nɔ amɛlɔ wugan eto ci ese hwenɔnutɔ lɔ byɔ. Akpa 12 Wo ɖe ɖo a sɔ tafutafu a yi je amɛbunyɔmɛ a sɔ xoɖyi yi ko eyi mɛwo, eyi nuwo nɛnɛke ɔ, ganwuamɛtɔ ɖe de ɖo àcɛ aʒin amɛbu wenawo ji a hlɛn, yi a gbe sɔ gble nyikɔ ni; ese lɔ, gbe nɛnɛ wanawo. Akpa 13 1. Amɛɖe kpokpwi ɖo acɛ vo, a dyi sa a yi afi ci yi drwi; nɛnɛke yi e ɖo acɛ a ɖo nɔxu le eju ɖe kpokpwi mɛ. 2. Amɛɖe kpokpwi ɖo acɛ a to le eju ɖe kpokpwi mɛ: e senŋ to le eyi ntɔ jumɛ a yi kaka a gbe trɔ gbɔ va mɛ fafɛɖe. Akpa 14 1. Nɔ eganwuamɛcɛkpatɔwo je egamɛ nɔ amɛɖe ɔ, nɔ amɛ lɔ a sɔ senŋu a hwlɛn eyi ta ɔ, e ɖogbe a byɔ bexu eju ɖe kpokpwi yi eju lɔ ɖo a xwɛ fafa ɖe. 2. Nɔ amɛɖe je esenu mɛ nyao ɔ, acɛ ejukɔnwo pleŋutɔ ciɖe de nagbe be yi le shito a yi eju bu mɛ. Akpa 15 1. Amɛɖe kpokpwi ɖo a nyí ejuɖekamɛvi. 2. Eganwuamɛcɛkpatɔ ɖe de ɖo acɛ yi a gbe nɔ eyi jumɛtɔ ɖe be yi da gbe nyi yewo jumɛvi; nɛnɛke de ɖo acɛ yi a gbe ni be yi ŋu gbe sɔ eju bu a trɔ eju hɔn mɛ vi. Akpa 16 1. Le asuɖeɖe alo nyɔnuɖeɖe gamɛ ɔ, ɖekajɛ ko cugbejɛ ciwo yi nyi akɔbunɔwo, ejubujubumɛtɔwo alo sɛnsɛn ebuebu mɛ tɔ wo ɔ, wo sɛnŋ ɖe wo nɔnɔ wo, yi a sɔ egbe ɖo eju a gbaku. Acɛ ɖeka nmɛ yi wo ɖo le enushyanumɛ so ɖeɖe hwenu kaka va sɔ yi wo ɖekiwo gbegbe hwenu. 2. Amɛ ciwo yi jiji a ɖe wo nɔnɔwo ɔ, wo vi ɖo a na egbeta ɖekaŋumɛ gbɔhwe eju a nya be wo ɖe wo nɔnɔwo nyao. 3. Wõ jitɔwo yi nyi ŋuklɛn alo esha ci yi a le nkɔ nɔ wo: nɛnɛke yi wo ɖo a nyi kuku le eta nɔ wo nɛ. Akpa 17 1. Amɛ ɖeka kpaŋ yɔ a, alo e le egbɛbɔbɔmɛ yɔ ɔ, e ɖo acɛ do eyi ntɔ nuji. 2. Acɛ ɖe kpokpwi de ɖo a xɔ amɛŋutɔnu leshi ko akpasɛnsɛn. Akpa 18 Amɛɖe kpokpwi ɖo acɛ a vo le enu ci yi druii le eyi tamɛ, ejimɛ ko sɛ̀nsɛ̀n kpaxwe; e sɛnŋu gbé ɖɔli sɛ̀nsɛ̀n kodo eyi susu lɔ wo, alo a ɖe wo to nɔ eju a jeshi; e sɛnnu like nɔ sɛnsɛn ko susu lɔwo a dɔn amɛwo bɔ do eyi ɖeki ŋu sɔ to nukɔyiyi le enukplankplan enuwawa, kodo sɛnsɛn alo sɛnsɛnwanawo pleŋu ŋu. Akpa 19 Agbetɔ ɖekpokpwi ɖo acɛ a vo le eyi susu alo eyi tamɛbubumɛ; e ɖo acɛ a vo a nu enyɔ ci yi le susumɛ ni nɔ eju a se; e ɖo acɛ a ji gɔnmɛ nɔ enuwo ko enyɔwo, a to emɔwo keŋukeŋu ji a drá wo nɔ xìxè kòŋunɛ alo ejuwo kpu a se; enuɖe kpokpwi ɖe ɖo a doŋuklɛn alo vɔnvɔn ni. Akpa 20 1. Agbetɔ ɖekpokpwi ɖo acɛ a vo le bɔbɔwawa kodo egbɛ ci yi gbe ahwawawanyɔwo gbɔ. 2. Wo de ɖo a sɔ eganwuamɛ a sɔ lɔn amɛ do ehabɔbɔɖemɛ. Akpa 21 1. Amɛɖe kpokpwi ɖo a sɔ eyi fɔ cute a kpankɔn le eyi ju ŋukɔyiyi wanawo mɛ, alo a nagbe nɔ amɛbu a wɛ. 2. Sɔ to edɔwa gɔmɛ ɔ, amɛwo pleŋ ɖo a kpɔ texwe gbeswɛgbeswɛ. 3. Ejukɔnwo drodro ɔ, eyi a nyi esha le ŋukɔ nɔ ejuwomɛcɛkpakpa. Eyi ji yi wo ɖo a zɔn nɔ nɔ akɔdadawo do jɔjwɛ ji gamɛgamɛ. Akpa 22 Ameɖekpokpwi le egbɛmɛ ɖo a vo faa a kpɔ nyɔna sɔso alɔdowomɛ, alɔdo hɔnwo a na yi a kpɔ vivivi le acɛ ciyi kan dɔkunmɔwo, agbetɔ eŋunuyanya ciwo de ɖo a hwedo amɛ, yi a na ŋukɔyiyi nɔ amɛnyinyi le hlɔn hlɔn eju ɖekaɖeka ko wowoxlɔwawamɛ. Nɛnɛhamɛ hlɔnhlɔn ko exlɔwawa kan dɔkun eju ɖekaɖekatɔ. Akpa 23 1. Amɛɖe kpokpwi ɖo a wa edɔ ci yi je kodi le jumɛ, yi a kpɔ nyɔna ciwo yi le edɔ lɔ wawamɛ. 2. Evototo ɖekpokpwi de ɖo a nɔ ehocucumɛ nɔ edɔ ɖekamuwatɔwo. 3. Edɔfɛncu ɔ, e ɖo a sun edɔwatɔ ko eyi xomuwo, vɔ nɔ da sunɔ, wana bu ɖewo ɖo a le e jumɛ a sɔ na wo vovo. 4. Edɔwatɔ ɖekpokpwi ɖegbe a ɖo edɔwatɔwobɔbɔ ci yi drwi mɛ a sɛn ŋu a gbe nɔ amɛtafu. Akpa 24 Edɔwato ɖekpokpwi ɖo a ɖó gbɔngbɔn hwenu a sɔ vo, edɔwagamɛwo ɖo a nyi dredremɛ. Le exwekpegbɔnjwiin eyi tɔwo mɛ ɔ, wo ɖo a cu nɔ efɛn ni. Akpa 25 1. Amɛɖe kpokpwi ɖo a ɖo enu ci yi a sɔ kpɔ eyi ko eyi xomuwoji sɔto lanmɛsɛn, enuɖuɖu, acɔɖɔɖɔ, xɔmɛnɔnɔ, dotoxweyiyi ko alɔdoamɛjudɔwaxu ciwo a na yi wo a vo; wo ɖo a nɔ godu ni le edɔmakpɔwa gamɛ, edɔlehwenu, le ekpoxɔmɛ, nyɔxomɛ, nɛnɛke le enuwanu ciwo yi de so eyiŋutɔ drodro ŋu wo hwenu. 2. Alɔdu ɖe ɖo a li nɔ evijitɔwo ko wo vi. Evi ci yi asu ko ashi ji ji ko ci yi wo ji le gbanji wo ɔ, wo sɔ enu le ejumɛ, yi evototo ɖe de ɖo a nɔ wo mɛ. Akpa 26 1. Amɛɖe kpokpwi ɖo a yi sukulu a xɔ enunyanya gbaligbali, e glo ka ka can ɔ, a xɔ enunyanya gɔnmɛtɔ dandandan. Alɔnudɔ kplanxu sukulu wo ɖo a ni nɔ amɛ kpu. Sukuluganwo ɔ, wo ɖo a hun wo nɔ amɛ ciwo ŋununyanya je àbà hɔn mɛ nɔ. 2. Sukulu ɖo a na wo a nyaŋunu sɔ to agbetɔbubu gomɛ. E ɖo a na yi wo a nya be enusɔkeamɛ, exlɔwawa le ejuwo glamɛ akɔwo alo sɛnsɛn wo gblamɛ kodo ejuwokplekplegbɛ nuwanawo ci wo a na yi vovo a nɔ gbɛmɛ, enu hɔnwo ɔ, enu vevi yi wo nyi. 3. Kplankplan ciha ŋumɛ yi ɖeviwo a xɔ ɔ, e ɖo a nyi wo jitɔwo nyɔ. Akpa 27 1. Agbetɔɖekpokpwi ɖo a vo a wa emumumunuwo kodo eyitɔwo, akpɔ jìjɔ̀le aɖaŋuɖoɖodɔwo gbɔ, keŋu a nɔ waxu nɔ ŋukɔyiyi sɔto enudwi kuku gomɛ kodo wanywi ciwo yi a to le mɛ. 2. Amɛɖekpokpwi ci yi nyi edɔɖewatɔ ɖogbe a hwlɛn wananywi ciwo yi to le eyi nudwikuku gomɛ, eyi ɖaŋuɖoɖowema ko eyi ɖaŋu gomɛ. Akpa 28 Ameɖekpokpwi ɖogbe a byɔ be hannyahannya ŋugbe nɔ ejumɛ, nɔ wo a zɔn do acɛ kodo vovokpɔkpɔ ciwo yi zé le gbefanɖeɖe cɛmɛ, sɔso agbetɔnɔnɔmɛ gbe sɔso ejukɔnwonɔnɔmɛ. Akpa 29 1. Amɛɖekpokpwi ɖo a wa edɔ nɔ eyiju cimɛ yi eyi nɔnɔmɛ alo eyigbetɔnyinyimɛ a to le, le vovokpɔkpɔ kodo ŋukɔyiyi adodwi gomɛ. 2. Le eyicɛ kodo eyivovokpɔkpɔzanzanmɛ ɔ, ese ɖowo yi a gbe enyɔ nɔ amɛ nɔ wo a sɔ jeshi amɛbucɛwo kodo eyi vovokpɔkpɔwo gbɔhwe a sɔ kpɔ emɔ a dra enu do le wana gomɛ, le hannyahannya ma do dó acɛkpakpamɛ kodo vovo gbaja le eju ci yi ya nɔ eyiɖekishi. 3. Tretregbeɖi, wo de ɖo egbe a zɔn acɛ cɛwo kodo vovokpɔkpɔ cɛwo to amɛbuɖewo ciwo de nyi afɔɖoxuwo nɔ ƉEKAWAWAGBƐ EJUKƆNWOTƆ. Akpa 30 Ejuɖekpokpwi, ehabɔbɔɖekpokpwi, amɛɖekpokpwi de ɖo egbe a sɔ Egbe fanɖeɖe cɛ a sɔ wa enubaɖaɖe alo a sɔ wa kanlindɔɖe shigbe a sɔ gbe be agbetɔwo da zan acɛ ko vovokpɔkpɔ ciwo yi ze le wemacɛmɛ. ---- Albanian, Tosk Më 10 dhjetor të vitit 1948, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara nxori dhe shpalli Deklaratën e Përgjithshme mbi të Drejtat e Njeriut, tekstin e plotë të së cilës po e botojme në faqet që vijojnë. Mbas këtij akti historik, Asambleja ftoi të gjitha shtetet anëtare që ta shpallin tekstin e Deklaratës dhe të përpiqen që të përhapet, paraqitet, lexohet dhe të shpjegohet, sidomos në shkolla dhe institucione të tjera edukuese, në të gjitha vendet dhe shtetet pa marrë parasysh statusin e tyre politik. Teksti zyrtar i Deklaratës mund të gjindet në gjashtë gjuhë zyrtare të Kombeve të Bashkuara: angleze, frënge, kineze, ruse, spanjolle dhe arabe. DEKLARATA E PERGJITHSHME MBI TE DREJTAT E NJERIUT HYRJE Mbasi njohja e dinjitetit të lindur të të drejtave të barabarta dhe të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes në botë; mbasi mosrespektimi dhe përbuzja e të drejtave të njeriut ka çuar drejt akteve barbare, të cilat kanë ofenduar ndërgjegjen e njerëzimit, dhe mbasi krijimi i botës në të cilën njerëzit do të gëzojnë lirinë e fjalës, të besimit dhe lirinë nga frika e skamja është proklamuar si dëshira më e lartë e çdo njeriu; mbasi është e nevojshme që të drejtat e njeriut të mbrohen me dispozita juridike, kështu që njeriu të mos jetë i shtrënguar që në pikën e fundit t'i përvishet kryengritjes kundër tiranisë dhe shtypjes; mbasi është e nevojshme që të nxitet zhvillimi i marrëdhënieve miqësore midis kombeve; mbasi popujt e Kombeve të Bashkuara vërtetuan përsëri në Kartë besimin e tyre në të drejtat themelore të njeriut, në dinjitetin dhe vlerën e personit të njeriut dhe barazinë midis burrave dhe grave dhe mbasi vendosën që të nxitin përparimin shoqëror dhe të përmirësojnë nivelin e jetës në liri të plotë; mbasi shtetet anëtare u detyruan që, në bashkëpunim me Kombet e Bashkuara, të sigurojnë respektimin e përgjithshëm dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe të lirive themelore; mbasi kuptimi i përbashkët i këtyre të drejtave dhe lirive është më i rëndësishëm për realizimin e plotë të këtij detyrimi; ASAMBLEJA E PERGJITHSHME shpall Këtë DEKLARATE TE PERGJITHSHME MBI TE DREJTAT E NJERIUT si ideal të përgjithshëm të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujt dhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdo njeri dhe çdo organizëm shoqëror, duke pasur parasysh gjithmonë këtë Deklaratë, të përpiqet që, me anë të mësimit dhe edukimit, të ndihmonte në respektimin e këtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me anë të masave progresive kombëtare dhe ndërkombëtare, të sigurohej njohja dhe zbatimi i tyre i përgjithshëm dhe i vërtetë, si midis popujve të vetë shteteve anëtare, ashtu edhe midis popujve të atyre territoreve që janë nën administrimin e tyre. Neni 1. Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi. Neni 2. Secili gëzon të gjitha të drejtat dhe liritë e parashtruara në këtë Deklaratë pa kurrfarë kufizimesh përsa i përket racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës, besimit fetar, mendimit politik ose tjetër, origjinës kombëtare a shoqërore, pasurisë, lindjes ose tjetër. Asnjë dallim nuk do të bëhet në bazë të statusit politik, juridik ose ndërkombëtar të shtetit ose vendit të cilit i përket çdo njeri, qoftë kur shteti ose vendi është i pavarur, qoftë nën kujdestari, qoftë jo vetëqeverisës ose që gjindet në çfarëdo kushtesh të tjera të kufizimit të sovranitetit. Neni 3. Gjithkush ka të drejtë të jetojë, të jetë i lirë dhe të ketë sigurimin vetjak. Neni 4. Asnjeri nuk duhet të mbahet si skllav ose çifçi; skllavëria dhe tregtia e skllevërve janë të ndaluara në të gjitha format. Neni 5. Asnjeri nuk duhet t'i nënshtrohet mundimit, veprimit ose dënimit të egër, jonjerëzor ose poshtërues. Neni 6. Gjithkush ka të drejtë që t'i njihet kudo personaliteti juridik. Neni 7. Të gjithë janë të barabartë para ligjit dhe kanë të drejtë pa asnjë diskriminim të mbrohen barabar nga ligji. Të gjithë kanë të drejtën për t'u mbrojtur barabar kundër çdo diskriminimi që cënon këtë Deklaratë, si dhe kundër çdo nxitje për një diskriminim të tillë. Neni 8. Gjithkush ka të drejtë për mjete juridike të frytshme para gjykatave kompetente kombëtare për veprimet me të cilat shkelen të drejtat themelore të garantuara nga kushtetuta ose ligjet. Neni 9. Asnjeri nuk duhet t'i nënshtrohet arbitrarisht arrestimit, ndalimit ose internimit. Neni 10. Gjithkush gëzon njëlloj të drejtën për një proces gjyqësor objektiv e publik para një gjykate të pavarur e të paanshme, në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të veta dhe për vendimin mbi çfarëdo lloj akuze penale. Neni 11. 1. Kushdo që është i akuzuar për një vepër penale ka të drejtë të konsiderohet i pafajshëm deri sa të vërtetohet fajsia në bazë të ligjit dhe në një proces publik në të cilin ka pasur të gjitha garancitë e duhura për mbrojtjen e vet. 2. Asnjeri nuk duhet të dënohet për veprime ose mosveprime të cilat nuk përbëjnë një vepër penale, sipas ligjeve kombëtare dhe ndërkombëtare, në kohën kur janë kryer. Gjithashtu nuk mund të vendoset një dënim më i rëndë nga ai që ka qenë zbatuar në kohën kur është kryer vepra penale. Neni 12. Asnjeri nuk duhet t'i nënshtrohet ndërhyrjes arbitrare në jetën, familjen, banesën ose korrespondencën vetjake, si dhe sulmeve kundër nderit dhe prestigjit personal. Gjithkush ka të drejtën të mbrohet nga ligji kundër ndërhyrjeve ose sulmeve të tilla. Neni 13. 1. Gjithkush ka të drejtën e lirisë së qarkullimit dhe banimit brenda kufijve të çdo shteti. 2. Gjithkush ka të drejtë të largohet nga cilido vend qoftë, përfshirë këtu edhe të vetin, si dhe të kthehet në vendin e vet. Neni 14. 1. Gjithkush ka të drejtë të kërkojë dhe gëzoje në vende të tjera azil nga ndjekjet. 2. Këtë të drejtë nuk mund ta gëzojë askush në rast se ndiqet për krime jopolitike ose për vepra në kundërshtim me qëllimet dhe parimet e Kombeve të Bashkuara. Neni 15. 1. Gjithkush ka të drejtën e një shtetësie. 2. Asnjeri nuk duhet të privohet arbitrarisht nga shtetësia e tij si dhe as nga e drejta që të ndërrojë shtetësinë. Neni 16. 1. Burrat dhe gratë në moshë të pjekur kanë të drejtë të lidhin martesë dhe formojnë familje, pa kurrfarë kufizimi për sa i përket racës, shtetësisë ose besimit. Ata kanë të drejta të barabarta si në rastin e lidhjes së martesës, gjatë martesës si dhe në rast shkurorëzimi. 2. Martesa duhet të lidhet vetëm me pëlqimin plotësisht të lirë të personave që do të martohen. 3. Familja është bërthama e natyrshme dhe themelore e shoqërisë dhe ka të drejtën e mbrojtjes nga shoqëria dhe shteti. Neni 17. 1. Gjithkush ka të drejtën të ketë pasuri, si vetëm ashtu edhe në bashkësi me të tjerët. 2. Asnjeri nuk duhet të privohet arbitrarisht nga pasuria e tij. Neni 18. Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mendimit, ndërgjegjes dhe besimit; kjo e drejtë përfshin lirinë e ndryshimit të besimit ose bindjeve dhe lirinë që njeriu, qoftë vetë ose në bashkësi me të tjerët, të shfaqë publikisht ose privatisht, besimin ose bindjen e vet me anë të dhënies së mësimeve, kryerjes së kultit dhe ceremonive fetare. Neni 19. Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mendimit dhe të shprehjes; kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit pa ndërhyrje, si dhe lirinë e kërkimit, marrjes dhe njoftimit të informacionit dhe ideve me çfarëdo mjeti qoftë, pa marrë parasysh kufijtë. Neni 20. 1. Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mbledhjes dhe bashkimit paqësor. 2. Asnjeri nuk duhet të detyrohet të bëjë pjesë në ndonjë bashkim. Neni 21. 1. Gjithkush ka të drejtë të marrë pjesë në qeverisjen e vendit të vet, drejtpërdrejt ose me anë të përfaqsuesve të zgjedhur lirisht. 2. Gjithkush ka njëlloj të drejtë të hyjë në shërbimet publike në vendin e vet. 3. Vullneti i popullit është baza e pushtetit shtetëror; ky vullnet duhet të shprehet në zgjedhje periodike dhe të lira të cilat duhet të jenë të përgjithshme dhe votimi i barabartë, si dhe me votim të fshehtë ose sipas procedurës përkatëse të votimit të lirë. Neni 22. Si anëtar i shoqërisë, gjithkush ka të drejtën e sigurimit shoqëror dhe realizimit të të drejtave ekonomike, sociale, kulturore të domosdoshme për dinjitetin e vet dhe për zhvillimin e lirë të personalitetit, me ndihmën e shtetit dhe bashkëpunimit ndërkombëtar dhe në përputhje me organizimin dhe mundësitë e çdo shteti. Neni 23. 1. Gjithkush ka të drejtën për punë, të zgjedhë lirisht profesionin, të ketë kushte të favorshme pune dhe të jetë i mbrojtur nga papunësia. 2. Gjithkush, pa kurrfarë diskriminimi, ka të drejtë që për punë të njëjtë të marrë rrogë të njëjtë. 3. Gjithkush që punon ka të drejtën për një shpërblim të drejtë dhe favorshëm, në mënyrë që t'i sigurojë atij dhe familjes së tij një jetë që i përgjigjet dinjitetit njerëzor dhe, në qoftë se do të jetë e nevojshme ky shpërblim të plotësohet edhe me mjete të tjera të sigurimit shoqëror. 4. Gjithkush ka të drejtë të formojë sindikatë and të bëjë pjesë në të për mbrojtjen e interesave të veta. Neni 24. Gjithkush ka të drejtë për pushim dhe kohë të lirë, duke përfshirë kufizimin e arsyeshëm të orarit të punës dhe pushimin e paguar periodik. Neni 25. 1. Gjithkush ka të drejtë për një nivel jetese të mjaftueshëm i cili t'i përgjigjet shëndetit dhe jetës së përshtatshme si të atij personalisht, ashtu edhe të familjes së tij, duke përfshirë ushqimin, veshmbathjen, banesën, kujdesin mjeksor dhe shërbimet e nevojshme sociale, si edhe të drejtën për të qenë i siguruar në rast sëmundjeje, papunësie, vejanie, pleqërie dhe raste të tjera të humbjeve të mjeteve për jetesë për shkak të rrethanave të pavarura nga vullneti i tij. 2. Nënat dhe fëmijët kanë nevojë për kujdes dhe ndihmë të posaçme. Të gjithë fëmijët, të lindur brenda ose jashtë martese, gëzojnë të njëjtat mbrojtje sociale. Neni 26. 1. Gjithkush ka të drejtën e shkollimit. Arsimi duhet të jetë falas, të paktën në shkollat fillore dhe të ulta. Arsimi fillor është i detyrueshëm. Arsimi teknik dhe profesional duhet të zgjerohet e arsimi i lartë duhet t'u bëhet i mundshëm të gjithëve në bazë të aftësisë. 2. Arsimi duhet të drejtohet nga zhvillimi i plotë i personalitetit të njeriut dhe nga forcimi i respektimit të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. Ai duhet të nxisë kuptimin, tolerancën dhe miqësinë midis të gjithë popujve, grupeve të racave dhe besimeve, si dhe veprimtarinë e Kombeve të Bashkuara për ruajtjen e paqes. 3. Të drejtën për të zgjedhur llojin e arsimit për fëmijët e tyre e kanë në rradhë të parë prindërit. Neni 27. 1. Gjithkush ka të drejtë të marrë pjesë lirisht në jetën kulturore të bashkësisë, të gëzojë artet dhe të përfitojë nga përparimi shkencor dhe dobitë e tij. 2. Gjithkush ka të drejtë të mbrojë interesat morale dhe materiale, që rrjedhin nga çdo krijimtari shkencore, letrare dhe artistike, autor i të cilave është ai vetë. Neni 28. Gjithkush ka të drejtë për një rend shoqëror dhe ndërkombëtar në të cilin mund të realizohen plotësisht të drejtat dhe liritë e shpallura në këtë Deklaratë. Neni 29. 1. Gjithkush ka detyrime vetëm ndaj asaj bashkësie në të cilën është i mundur zhvillimi i lirë dhe i plotë i personalitetit të tij. 2. Në ushtrimin e të drejtave dhe lirive të veta, gjithkush do t'u nënshtrohet vetëm atyre kufizimeve të cilat janë parashikuar me ligj, ekskluzivisht me qëllim që të sigurohet njohja dhe respektimi i nevojshëm i të drejtave dhe lirive të të tjerëve e që të plotësohen kërkesat e drejta të moralit, rendit publik dhe mirëqenies së përgjithshme në shoqërinë demokratike. 3. Këto të drejta dhe liri nuk mund të zbatohen në asnjë rast kundër qëllimeve dhe parimeve të Kombeve të Bashkuara. Neni 30. Asgjë në këtë Deklaratë nuk mund të interpretohet si e drejtë e një shteti, grupi apo personi për të kryer çfarëdo veprimtarie ose për të bërë një akt drejtuar kundër çdo të drejte ose lirie të shpallur në këtë Deklaratë. ---- Alemannisch (Elsassisch) Àllgemeini Erklärùng vùn de Menscherachte Präàmbel Wil d’Fréiheit, d’Gerachtichkeit ùn de Frìdde ùff de Walt sich ùff d’Ànerkannùng vùn de Wìrde stìtze, wie ìn àlle Litt vùn de Menschefàmìli zükùmmt, sowie ùff ìhri gliche ùn ùnverüsserliche Rachte, Wil ’s do, wo mr d’Menscherachte nìt gekannt ùn nìt reschpektìert het, zü ùnmenschliche Tàte gebroocht het, wie s Gewìsse vùn de gànze Menschheit revoltìere, ùn wil ’s proklàmìert wùrre ìsch, àss de Mensch vor àllem ùff e néji Walt blàngt, wo d’Litt fréi sìnn, ze redde ùn ze gloewe wie se welle, ùn wo se vùn Schrecke ùn Not befréit sìnn, Wil ’s notwandich ìsch, àss d’Menscherachte dùrich e Rachtssyschtem gschìtzt ware, fer àss de Mensch nìt gezwùnge wùrd, sich àls letschter Üsswaj gejje d’Tyrànnéi ùn d’Ùnterdrìckùng ze revoltìere, Wil ’s notwandich ìsch, d’Entwìcklùng vùn de Frìndschàftsbezìjjùnge zwìsche de Nàtione ze ùnterstìtze, Wil d’Vélliker vùn de Vereinte Nàtione ìn de Charta wìdder emol proklàmìert hàn, àss se àn d’Grùndrachte vùm Mensch gloewe, àn d‘Wirde ùn àn de Wart vùn de menschliche Parson ùn àn d’Glichheit vùn de Rachte vùn Mànn ùn Fräu, ùn wil se sich defìr entschìdde hàn, de soziàle Fùrtschrìtt ze férdere ùn besseri Lawesbedìngùnge mìtere greßere Fréiheit ze schàffe, Wil d’Stààte, wie do mìtmàche, sich verpflìcht hàn, ìn Zsàmmeàrweit mìt de Orgànisàtion vùn de Vereinte Nàtione, ze sorje, fer àss d’Menscherachte ùn d’Grùndfréiheite àllgemein ùn tàtsachli reschpektìert ware, Wil e gemeinsàmi Ùfffàssùng ìwwer dìe Rachte ùn Fréiheite vìehmaßi wìchtich ìsch, fer ìn dëre Verpflìchtùng gànz noochzekùmme, Proklàmìert d’Generàlversàmmlùng: Dìe àllgemeine Erklärùng vùn de Menscherachte ìsch s gemeinsàme Ideàl, wie àlli Vélliker ùn Nàtione ze erreiche hàn, fer àss e jeder Mensch ùn àlli Orgàne vùn de Gsellschàft, ùn dìs àllewil ìm Sìnn vùn dëre Erklärùng, sich ànstrange, dùrich de Ùnterrìcht ùn d’Erzìjjùng, de Reschpekt vor denne Rachte ùn Fréiheite ze entwìckle, ùn sich bemìehje, dùrich àls besseri Entscheidùnge ùff nàtionàler ùn ìnternàtionàler Ewwene, ìhri àllgemeine ùn guete Ànerkannùng ùn Reschpekt ze sìchere, ùn dìs so wohl ìn de Bevélkerùng vùn de Mìtglìedstààte salwer àls vùn de Gebìete, wie vùn denne Stààte regìert ware. Àrtikel 1 Àlli Mensche kùmme mìt de gliche Wìrde ùn Rachte ùff d’Walt. Sie hàn àlli Vernùnft ùn Gewìsse ùn selle mìt Brìederlichkeit de àndere gejjenìwwer hàndle. Àrtikel 2 E jeder Mensch kànn d’gànze Rachte ùn Fréiheite, wie ìn dëre Erklärùng stehn, fer sich verlànge, ùn dìs ohne jeder Ùnterschìed, ob vùn Ràss, Hüttfàrb, Gschlacht, Sproch, Religion, politischer odder egàl wellere àndere Meinùng, nàtionàler odder soziàler Harkùnft, Vermeeje, Gebùrt odder egàl wellere àndere Sitüàtion. Üsserdam derf mr äu ken Ùnterschìed màche, wie àls Grùnd s politische, s rachtliche odder s ìnternàtionàle Stàtütt vùm Lànd odder vùm Gebìet het, wovùn e Parson stàmmt, egàl eb dìs Lànd odder dìs Gebìet ùnàbhangich ìsch, ùntereme Màndàt, nìt salbschtstandich odder ìn sinere Souveränität ùff egàl welli Àrt begranzt ìsch. Àrtikel 3 E jeder Mensch het s Racht ùffs Lawe, d’Fréiheit ùn d’Sìcherheit vùn sich salwer. Àrtikel 4 Mr derf nìemes ìn Sklàveréi odder ìn Knachtschàft hàlte; d’Sklàveréi ùn de Sklàvehàndel sìnn ìn àlle ìhre Forme verbotte. Àrtikel 5 Mr derf nìemes foltere, odder gröisàm, ùnmenschlich odder ùnehrehàft strofe ùn bhàndle. Àrtikel 6 E jeder Mensch het s Racht, ìwweràl àls rachtsfahich ànerkannt ze ware. Àrtikel 7 D’Mensche sìnn àlli vorem Gsetz glich ùn hàn ohne Ùnterschìed s Racht, de salwe Schùtz vùm Gsetz ze hàn. Àlli hàn s Racht, gejje jedi Diskriminìerùng gschìtzt ze ware, wie dìe Erklärùng verletze tat, ùn gejje jedi Provozìerùng, wie zü so-n-ere Diskriminìerùng fìehre tat. Àrtikel 8 E jeder Mensch het s Racht, vor de züstandiche nàtionàle Gerìchter e wìriksàmi Beruefùng ze màche, gejje d’Tàte, wie d’Grùndrachte verletze, wie ìhm dùrich d’Verfàssùng odder s Gsetz züstehn. Àrtikel 9 Mr derf nìemes àrbiträr verhàfte, gfànge hàlte odder vùm Lànd verwise. Àrtikel 10 E jeder Mensch het s Racht, ìn voller Glichheit, àss siner Fàll geracht ùn éffentlich voreme ùnàbhangiche ùn ùnpàrtéiische Gerìcht verhàndelt wùrd. Dìs Gerìcht tuet entwedder ìwwer sini Rachte ùn Pflìchte entschide, odder, eb d’strofrachtliche Ànkloej gejje ìhne berachticht sìnn. Àrtikel 11 1. E jeder Mensch, wie vùnere strofbàre Tàt àngekloejt ìsch, gìlt àls ùnschùldi, bis àss sini Schùld gsetzlich noochgewìsse ìsch, noocheme éffentliche Prozass, wo mr gànz sìcher kànn sìnn, àss er àlli notwandiche Gàràntie het ghett, fer sich ze verteidiche. 2. Mr derf nìemes fer Sàche verùrteile, wie er gemàcht odder üssgelon het ùn wie ìm Momant, wie se pàssìert sìnn, noochem nàtionàle odder ìnternàtionàle Racht nìt strofbàr gewann sìnn. Genäu eso derf mr äu ke schlìmmeri Strof bekùmme, àls wie dìe, wie ìm Momant vorgsahn gewann ìsch, wie d’strofbàre Tàt gschahn ìsch. Àrtikel 12 Ìn ëënem sin Privàtlawe, sini Fàmìli, sini Wohnùng odder sini Korreschpondanz derf sich nìemes àrbiträr ninmìsche, odder sini Ehr ùn siner guete Ruef verletze. E jeder Mensch het s Racht, gejje so-n-e Ninmìsche ùn so-n-e Steerùng vùm Gesetz gschìtzt ze ware. Àrtikel 13 1. E jeder Mensch het s Racht, sich ìnnewandi vùme Stààt fréi ze beweje ùn siner Wohnsìtz ze schwàsìere. 2. E jeder Mensch het s Racht, egàl was fer e Lànd ze verlon, äu sin eijenes, ùn speter ìn sin Lànd zerùck ze kùmme. Àrtikel 14 1. E jeder Mensch het s Racht, wànn er verfolligt wùrd, Àsyl ìn àndere Lander ze sueche ùn ze genìeße. 2. Ùff dìs Racht kànn mr sich nìt beruefe, ìm Fàll vùn regelracht berachtichte Ànklaj waje Verbrache vùm gemeine Racht odder waje Màcheschàfte, wie d’Zìele ùn d’Grùndsatz vùn de Vereinte Nàtione verstoße. Àrtikel 15 1. E jeder Mensch het s Racht, e Nàtionàlität ze hàn. 2. Mr derf ìn keinem sini Nàtionàlität àrbiträr wagnamme ùn äu nìt sin Racht, d’Nàtionàlität ze wachsle. Àrtikel 16 1. Üssgewàchseni Manner ùn Fräue hàn s Racht, ze hirote ùn e Fàmìli ze grìnde, ohne jedi Bschrankùng, wàs d’Ràss, d’Nàtionàlität odder d’Religion ànbelàngt. Sie hàn d’namliche Rachte àn de Hochzitt, ìm Ehstànd ùn bi de Scheidùng. 2. D’Eh derf nùmme gschlosse ware, wànn beidi Hochzitter fréi ùn vollstandi demìt inverstànde sìnn. 3. D’Fàmìli ìsch de nàtirliche Grùndstein vùn de Gsellschàft ùn sie het s Racht, vùn de Gsellschàft ùn vùm Stààt gschìtzt ze ware. Àrtikel 17 1. E jeder Mensch, ellein sowie mìt àndere zsàmme, het s Racht ùff Eijetùm. 2. Ìn keinem derf mr sin Eijetùm àrbiträr wagnamme. Àrtikel 18 E jeder Mensch het s Racht, sini Gedànke-, Gewìssens- ùn Religionsfréiheit ze hàn; Dìs wìll äu heisse, àss e jeder Mensch d’Fréiheit het, sini Religion odder sini Waltànschäuùng ze andere, sowie sini Religion odder sini Waltànschäuùng ze erlawe, ellein odder mìt àndere Litt, privàt odder éffentlich, ùn dìs dùrichs Lehre, d’Brich, de Gottesdìenscht ùn d’Üssfìehrùng vùn Ritüàle. Àrtikel 19 E jeder Mensch het s Racht, e fréji Meinùng ze hàn ùn sie fréi üsszedrìcke. Mr derf àlso äu nìemes waje sine Meinùnge plöje. Do debi meint mr äu s Racht, Informàtione ùn Idee ze sueche, ze bekùmme ùn ze verbreite, dùrich égàl wàs fer Medie ùn ohne sich àn de Stààtsgranze ze hàlte. Àrtikel 20 1. E jeder Mensch het s Racht, sich frìddli mìt Àndere ze versàmmle ùn e Verein ze grìnde. 2. Nìemes kànn mr zwìnge, zueme Verein ze gheere. Àrtikel 21 1. E jeder Mensch het s Racht, d’éffentliche Àngelajeheite vùn sim Lànd mìtzelanke, entwedder direkt salwer odder dùrich fréi gewählti Vertratter. 2. E jeder Mensch het s Racht, e glicher Zügàng ze de éffentliche Amter ìn sim Lànd ze hàn. 3. De Wìlle vùm Vollik ìsch d’Grùndloej vùn de Äutorität vùn de éffentliche Gewàlt; Dër Wìlle muess sich dùrich ehrlichi Wàhle üssdrìcke, ùn dìe Wàhle mìen regelmaßi stàttfìnde, noocheme gliche ùn àllgemeine Wàhlracht ùn mìt gheimer Stìmmàbgàb, odder noochem àndere Verfàhre, wie genäu eso fréji Wàhle gàràntìert. Àrtikel 22 E jeder Mensch het, àls Mìtglìed vùn de Gsellschàft, s Racht ùff Soziàlversìcherùng. E jeder Mensch derf verlànge ùn drùff kùmme, sini wìrtschàftliche, soziàle ùn kültürelle Rachte ze genìeße. Die sìnn notwandi, fer wìrdi ze lawe ùn sini Parsenlichkeit ze entwìckle. Dìs àlles gelìngt dùrich nàtionàli Ànstrangùnge ùn ìnternàtionàli Zsàmmeàrweit, wo mr äu ùff d’Orgànisàtion ùn d’Mìttel vùn jedem Lànd àcht. Àrtikel 23 1. E jeder Mensch het s Racht, e Àrweit ze hàn, sini Àrweit fréi ze schwàsìere, gerachti ùn ordentlichi Àrweitsbedìngùnge ze hàn ùn gejje d’Àrweitslosichkeit gschìtzt ze sìnn. 2. Àlli Mensche hàn ohne welli Diskriminìerùng s Racht, de salwe Lohn fer d’salb Àrweit ze krìeje. 3. E jeder Mensch, wie schàfft, het s Racht, e gerachter ùn ordentlicher Lohn ze bekùmme, wie ìhm ùn sinere Fàmìli e menschewìrdiches Lawe sìchert, ùn wànn’s nìt làngt, muess es dùrich egàl welli Soziàlleischtùnge verbessert ware. 4. E jeder Mensch het s Racht, mìt àndere Litt Syndikàte ze grìnde ùn sich ìn Syndikàte ànschlìeße, fer sini Ìntrasse ze verteidiche. Àrtikel 24 E jeder Mensch het s Racht ùff Ruehj ùn Fréizitt, ùn bsùndersch ùff e vernìnftich begranzti Àrweitszitt sowie regelmaßichi bezàhlti Ferie. Àrtikel 25 1. E jeder Mensch het s Racht ùff e Lawesstàndàrd, wie làngt, fer ìhm ùn sinere Fàmìli ìhri Gsùndheit ùn Wohl ze sìchere, bsùndersch wàs s Asse, d’Kleider, d’Wohnùng, d’Medizinpflaj ùn d’notwandiche Soziàlleischtùnge ànbelàngt; Er het Racht ùff Sìcherheit, wànn er je àrweitslos, krànk, ìnvàlid, Wìttfräu odder Wìttmànn odder àlt wùrd, odder noch ìn àlle àndere Fall, wo er d’Mìttel fer siner Lawesùnterhàlt ùff e Àrt verlìere tat, wo er nix defìr kànn. 2. Mueter ùn Kìnd hàn s Racht ùff bsùnderi Hìlf ùn Bistànd. Àlli Kìnder, eb se ìn de Eh gebore sìnn odder nìt, genìeße de salwe soziàle Schùtz. Àrtikel 26 1. E jeder Mensch het s Racht ùff Bìldùng. D’Bìldùng muess gràtis sìnn, wennigschtens fer d’Elemantàr- ùn d’Grùndschuel. De Elemantàrùnterrìcht ìsch obligàtorisch. De Fàch-ùn Beruefsùnterrìcht muess àllgemein zügangli sìnn. Àlli mìen de salwe offene Zügàng zuem Hochschuelùnterrìcht hàn, jedesmol jedem sine Fahichkeite nooch. 2. D’Bìldùng het àls Zìel d’Entfàltùng vùn de menschliche Parsenlichkeit ùn e stärikerer Reschpekt vor de Menscherachte ùn vor de Grùndfréiheite. D’Bìldùng muess s Verstandnis, d’Tolerànz ùn d’Frìndschàft ùnterstìtze, zwìsche àlle Nàtione ùn àlle Ràsse- ùn Religionsgrùppe, sowie äu d’Entwìcklùng vùn wàs d’Vereinte Nàtione màche, fer de Frìdde ze bewàhre. 3. D’Eltere hàn vorràngich s Racht, d’Àrt vùn de Bìldùng ze schwàsìere, wie ìn ìhre Kìnder zükùmme sell. Àrtikel 27 1. E jeder Mensch het s Racht, àm kültürelle Lawe vùn de Gemeinschàft fréi mìtzemàche, d’Kùnscht ze genìeße ùn àm wìsseschàftliche Fùrtschrìtt teilzenamme ùn vùn àllem ze profìtìere, wàs er Guets brìngt. 2. E jeder Mensch het s Racht, àss sini moràlische ùn màterielle Ìntrasse àls Äutor gschìtzt ware, wie mìt sine wìsseschàftliche, literàrische odder kìnschtlerische Warike verbùnde sìnn. Àrtikel 28 E jeder Mensch het s Racht, àss eso-n-e soziàli ùn ìnternàtionàli Ordnùng herrscht, wo d’Rachte ùn d’Fréiheite, wie ìn dëre Erklärùng ùffgezehlt wùrre sìnn, vollstandi kénne wìrike. Àrtikel 29 1. E jeder Mensch het Pflìchte de Gemeinschàft gejjenìwwer. Nùmme do kànn sich sini Parsenlichkeit fréi ùn gànz entfàlte. 2. Bim Brüche vùn sine Rachte ùn bim Genìeße vùn sine Fréiheite, ìsch e jeder Mensch nùmme ìn de Granze ùnterworfe, wie ìm Gsetz stehn. Dìe Granze sìnn üssschlìeßli vorgsahn, fer àss d’Rachte ùn d’Fréiheite vùn de àndere Litt ànerkannt ùn reschpektìert ware ùn fer ìn de gerachte Ànsprìch vùn de Moràl, vùn de éffentliche Ordnùng ùn vùm Gemeinwohl ìnere demokràtische Gsellschàft noochzekùmme. 3. Dìe Rachte ùn Fréiheite derf mr ùff keine Fàll ìm Wìddersprùch mìt de Zìele ùn mìt de Prìnzipie vùn de Vereinte Nàtione üssìewe. Àrtikel 30 Gàr ke Bstìmmùng vùn dëre Erklärùng derf eso üssgelëjt ware, wie wànn’s ìme Stààt, ìnere Grùppe odder ìnere Parson egàl wells Racht tat gann, ebbs ze triwe odder Tàte ze begehn, wovùn s Zìel ìsch, d’Rachte ùn d’Fréiheite, wie do genannt sìnn, ze vernìchte. ---- Altai, Southern Кижиниҥ тап‐эриктериниҥ Текши Декларациязы Генеральный Ассамблея 1948 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 10‐чы кӱнинде јараткан Јартамал Кижилик билезиниҥ ончо турчыларыныҥ јарамыкту, јакшы јанын, онойдо ок теҥ‐тай ла туура салбас тап‐эриктерин ајаруга алганы олордыҥ јайымыныҥ, ак‐чегиниҥ ле текшилей амыр‐энчӱниҥ тӧзӧгӧзи болот; кижиниҥ тап‐эригин керекке албай, кыйа кӧргӧни шок‐табаруларга экелгенин ајаруга алып, оноҥ улам кижиликтиҥ агару кӱӱн‐табын ачындырат. Улуста ачык сӧстиҥ јайымы болотон ло једикпес‐тутактаҥ ла коркорынаҥ јайым јадынјӱрӱмди тӧзӧгӧни улустыҥ ичкери јӱткимели деп јарлалган; кижиниҥ тапэриги јасактыҥ јаҥыла кыйалтазы јогынаҥ корулалары ајаруга алылар учурлу. Чокымдап айтса, кижи кӧмӧ базышка удура туруп чыгарыныҥ эпаргазыла тузаланбазын; албатылар ортодогы најылык колбулардыҥ ӧзӱмин јӧмӧӧрин ајаруга алып; онойдо ок Бириктирилген Нациялардыҥ калыктары бойыныҥ Уставында кижиниҥ тӧс тап‐эригине бӱдӱмјизин јӧмӧгӧнин ајаруга алып, ӱзеери кажы ла кижиниҥ кижилик кӱӱндӱ байлыгын ла эр ле эпши кижиниҥ теҥ‐тай тап‐эриктӱ болорын ајаруга алып, јайым айалгада социальный ичкери ӧзӱмди ле јадын‐јӱрӱмниҥ айалгазын оҥдолторын јӧмӧӧр деп шӱӱлтеге келген; турчы‐ороондор Бириктирилген Нациялардыҥ Организациязыла ӧмӧ‐јӧмӧ иштеери деп молјонгонын ајаруга алып, јӧмӧлтӧболуш ажыра текши тоомјыга ла кижиниҥ тап‐эриктерин ле тӧс јайымын буспас деп айдар керек; бу тап‐эриктердиҥ ле јайымныҥ текши учурын оҥдоорын ајаруга алганы, бу молјуны јӱрӱмде толо бӱдӱреринде сӱрекей јаан учурлу болгонын база ајаруга алып, Генеральный Ассамблея кижиниҥ тапэриктериниҥ чындык Текши Декларациязын јӱрӱмге кийдиретен каруулу иш деп јарлап јат. Каруулу ишти бӱдӱрерге текши калыктар, ороондор јилбиркеп јӱткиир учурлу. Кажы ла кижи, онойдо ок обществоныҥ кажы ла органы чындык, јӱрӱмдик Декларацияны ајаруга алып, ӱредӱниҥ ле билгирдиҥ шылтузында бу тап‐эриктерди ле јайымды тоорына, јеткилдеерине болужып‐јӧмӧжӧрине амадазын. Онойдо ок калыктар ла ороондор ортодо иш ажыра озочыл амадулу, текшилей јарамыкту једимге једер. Ол каруулу ишти Бириктирилген Нациялардыҥ Организациязыныҥ турчы‐ороондорыныҥ калыктары ортодо, онойдо ок олордыҥ юрисдикциязындагы јерлердеги јуртап јаткан калыктары ортодо текшилей тооп, јӱрӱмде кийдирерин јеткилдеер. 1‐кы тизим Ончо улус ак‐јарыкка јайым ла теҥ‐тай тап‐эриктӱ туулат. Олор санааукаалу ла чек кӱӱн‐тапту болуп бӱткен ле бой‐бойын карындаш кирези кӧрӧр лӧ јӱрер учурлу. 2‐чи тизим Кажы ла кижиде чындык Декларацияла јарадылган ончо тап‐эриктер ле јайым болор учурлу. Мында угы, бӱдӱминиҥ ӧҥи, бӱдӱми, тили, јаҥдаган јаҥы, политикалык эмезе ӧскӧ кӧрӱми, угы‐тӧзи, социальный айалгазы, аргазы аайынча бир де аҥылаш‐ылгамал јок болор учурлу. Ого ӱзеери кижиниҥ јуртап јаткан јеринеҥ камааны јогынаҥ политикалык тап‐эрик аайынча эмезе калыктар ортодогы учуры аайынча бир де аҥыланыш‐башкаланыш болбос учурлу. Кижиниҥ јаткан јери кемнеҥ де камаанду, кемниҥ де корулында, бойын бойы башкарынбай да турган болзо эмезе бойыныҥ (јеринде) суверенитединде кандый бир тудулу да болгонынаҥ камаанду болбос учурлу. 3‐чи тизим Кажы ла кижи јадын‐јӱрӱмге, јайымга ла таҥынаҥ бойына тийерге јарабас тап‐эриктӱ. 4‐чи тизим Кем де јалчы эмезе албанду базынчык айалгада болбос учурлу; јалчыларды садарыныҥ эмезе јалчыланарыныҥ, базынарыныҥ ончо бӱдӱми јарадылбай јат. 5‐чи тизим Кем де кандый да кыйынга эмезе оныҥ учурын, тоомјызын тӱжӱрип турган кижи кӱӱни јок базынышка алдыртпас учурлу. 6‐чы тизим Кажы ла кижи, кайда да јӱрзе, оныҥ правосубъектозын тоорына тап‐эриктӱ. 7‐чи тизим Ончо улус јасактыҥ алдында теп‐теҥ, кандый ла ылгаш јогынаҥ јасактыҥ теҥ‐тай корулына тап‐эриктӱ. Ончо улус чындык Декларацияны бузуп турган кыйыкташтаҥ теҥ‐тай корулга тап‐эриктӱ. Онойдо ок ондый кыйыкташка тектериштеҥ база тап‐эриктӱ. 8‐чи тизим Кажы ла кижи ого Конституцияла эмезе јасакла берилген тӧс тап‐эриктери бузулган тужында ийделӱ, тоомјылу эл јаргыларда тап‐эриктерин једимдӱ орныктырарга тап‐эриктӱ. 9‐чы тизим Кемди де тууразынаҥ олјолоорго, тударга эмезе сӱрерге јарабас. 10‐чы тизим Кажы ла кижи оныҥ тап‐эриктерин ле молјуларын чокымдаарга, онойдо ок ого эдилген уголовный бурулаштыҥ тӧзӧгӧзин чокымдаарга толо теҥ‐тайга тайанып, оныҥ кереги ачык‐јарык айалгада кӧрӱлзин ле јаргы ак‐чек, кемнеҥ де камаанду эмес чындык болзын деп тап‐эриктӱ. 11‐чи тизим 1. Кажы ла кижи шок‐керек эткен деп бурулатса, оныҥ бурузы јок деп ачык јаргыда јасактыҥ ээжизиле јарталбаганча, ол ӧйдиҥ туркунына коруланарына керектӱ ончо аргаларла јеткилделер деп тап‐эриктӱ. 2. Кем де кандый бир керекти эткен эмезе нени де этпеген деп шылтакка тайанып, шок‐керек эткен деп јаргылатпас учурлу. Шок‐керекти эдер тужында национальный јасак эмезе калыктар ортодогы тап‐эриктер аайынча шок керек деп чотолбогон болзо. Онойдо ок шок‐керек эдилген ӧйдӧ, болгодый кезедӱге кӧрӧ, кату кезедӱ эдилбес. 12‐чи тизим Оныҥ таҥынаҥ ла билелик јӱрӱмине тууразынаҥ кем де киришпес учурлу. Онойдо ок кем де оныҥ айыл‐јуртына, корреспонденциязыныҥ јажыдына эмезе оныҥ ады‐јолына, јӱрӱмине тууразынаҥ кирижер учуры јок. Кажы ла кижи ондый табарудаҥ, кирижеринеҥ коруланар јасакка тап‐эриктӱ. 13‐чи тизим 1. Кажы ла кижи кажы ла ороон кеминде јайым јӱрер ле јуртап јадарга јерди талдап алар аргалу. 2. Кажы ла кижи кандый ла ороонноҥ јӱре берер, ол тоодо бойыныҥ, онойдо ок бойыныҥ ороонына бурылар тап‐эриктӱ. 14‐чи тизим 1. Кажы ла кижи истежӱдеҥ улам ӧскӧ ороондо коруланар јерди бедиреер ле коруланар јерле тузаланар аргалу. 2. Бу тап‐эрикле кандый истежӱ тужында тузаланарга јарабас. Качан чын ла политикалык эмес шок‐кылык эмезе керектер Бириктирилген Нациялардыҥ Организациязыныҥ амадуларына ла ээжилерине келишпей турза. 15‐чи тизим 1. Кажы ла кижи гражданство алар тап‐эриктӱ. 2. Кандый да кижиниҥ гражданствозын эмезе гражданствозын кубултар тап‐эригин ала‐ кӧнчӧ айрыырга јарабас. 16‐чы тизим 1. Эр кемине јеткен эр ле эпши улус угы‐тӧзинеҥ эмезе јаҥдаган јаҥынаҥ камааны јогынаҥ айыл‐јурт тудуп, билелӱ болор тап‐эриктӱ. Олор айылјуртты тӧзӧӧр, јуртаар ла айрылыжар тужында теҥ‐тай тап‐эрикле тузаланат. 2. Айыл‐јурт тӧзӧп јаткан эки јаны экӱлези јайым ла эптӱ‐јӧптӱ сӧслӧ, кӱӱнле биригер аргалу. 3. Биле обществонныҥ тӧзи, тӧзӧгӧзи, ол обществоныҥ ла государствоныҥ јанынаҥ корулашка тап‐эриктӱ. 17‐чи тизим 1. Кажы ла кижи алкы‐јӧӧжӧ таҥынаҥ ээленер, эмезе ӧскӧлӧриле де кожо ээленер тап‐эриктӱ. 2. Кемниҥ де алкы‐јӧӧжӧзин тууразынаҥ келип айрыырга јарабас. 18‐чи тизим Кажы ла кижи јайым кӱӱн‐санаага, ак‐чекке ле кудай јаҥына тап‐эриктӱ; бу тап‐эрикке бойыныҥ кудай јаҥын эмезе кӧрӱмин солыыры кирет, бойыныҥ јаҥын јайым јаҥдаары эмезе кӧрӱмин таҥынаҥ бойы, эмезе ӧскӧ улусла кожо јаҥдаары база кирет. Кудайлык чӱм‐јаҥ јаҥжыгуларды ӧткӱреринде тапэриктӱ. 19‐чы тизим Кажы ла кижи бойында јайым кӧрӱмдӱ ле оны јайым чыгара айдар тапэриктӱ. Ол тап‐эрик аайынча бойыныҥ кӧрӱминеҥ јайым тудунар ла государствоныҥ гран‐кыйузынаҥ камааны јогынаҥ јетирӱлерди ле кӧрӱмсанааларды кандый ла эп‐сӱмелерле бедиреер, алар ла таркадар тап‐эриктӱ. 20‐чи тизим 1. Кажы ла кижи амыр‐энчӱ јуундарга ла ассоциацияларга кирер јайым тап‐эриктӱ. 2. Кемди де кандый бир ассоциацияга албан кӱчле кийдирилер аргазы јок. 21‐чи тизим 1. Кажы ла кижи ороонды башкарарында чике эмезе јайым талдап алган чыгартулу улус ажыра туружар тап‐эриктӱ. 2. Кажы ла кижи бойыныҥ ороонында госслужбага теҥ‐тай кирер тапэриктӱ. 3. Башкаруныҥ јаҥыныҥ тӧзӧгӧзинде эл‐јонныҥ кӱӱн‐табы болор учурлу; ол кӱӱн‐тап аҥылу ӧйдиҥ бажында ӧдӱп турган ак‐чек талдаштарда кӧрӱлер учурлу. Ол талдаштар текши ле теҥ‐тай талдаачы тап‐эрикле ӧдӧр учурлу. Јажытту ӱнберишле эмезе јайым ӱнберишти јеткилдеечи ӧскӧ дӧ бӱдӱмле ӧткӱрилзин. 22‐чи тизим Кажы ла кижи обществоныҥ турчызы, айдарда, ол социальный јеткилдешке, јайым ӧзӱмге тап‐эриктӱ. Ол экономикалык, социальный ла культурный бӧлӱктерде национальный эп‐аргалар ла калыктар ортодо ӧмӧ‐јӧмӧ иш, онойдо ок кажы ла ороонныҥ сайламазы ла аргалары ажыра ичкери ӧзӧр тап‐эриктӱ. 23‐чи тизим 1. Кажы ла кижи ишке, ишти јайым талдаарына, иште ак‐чек ле јарамыкту айалгага, иштеер јери јок айалгадаҥ корулалар тап‐эриктӱ. 2. Кажы ла кижи кандый да кыйыкташ јогынаҥ теҥ‐тай иш учун теҥ‐тай ишјалду болор тап‐эриктӱ. 3. Кажы ла кижи јолду кайралга тап‐эриктӱ. Онызы кижиге керектӱ јадын‐јӱрӱмге ле билезине јарамыкту јадынды јеткилдеер учурлу. Керек тужында, ӧскӧ дӧ социальный јеткилдешле ӱзеери јеткилделер. 4. Кажы ла кижи профсоюзный биригӱни тӧзӧӧр лӧ профсоюзтарга бойыныҥ јилбӱлерин корыыр амадула кирер тап‐эриктӱ. 24‐чи тизим Кажы ла кижи амыраарга ла бош ӧйгӧ тап‐эриктӱ. Онойдо ок иштеер кӱнди керектӱ кеминде тузаланары ла тӧлӧлип турган јаҥжыккан амыралта (отпуск) керегинде тап‐эрик база кирет. 25‐чи тизим 1. Кажы ла кижи јӱрӱмдик кеми бийик болорына тап‐эриктӱ. Курсактамагы, кийим‐тудумы, айыл‐јурты, медициналык јеткидежи, керектӱ соцјеткилдеш су‐кадыкты, јадын‐јӱрӱмди керектӱ кеминде, некелтелерге келиштире болор учурлу. Иш јок артса, оору‐јобол болзо, кенек артса, јаҥыскан артса, карыыр јажы јетсе эмезе оныҥ бойынаҥ камааны јок кӱч айалга боло берзе, кажы ла кижи тап‐эриктӱ. 2. Энелик ле оогош балдар аҥылу болушта ла кичеемелге тап‐эрик берет. Ончо балдар биледе, онойдо ок биледе эмес те айалгада чыккан болзо, ончозы теҥ‐тай социальный корулашла тузаланар учурлу. 26‐чы тизим 1. Кажы ла кижи ӱредӱге тап‐эриктӱ. Ӱредӱлик акча тӧлӧбӧзинеҥ болор учурлу. Анчада ла баштамы ла текши ӱредӱлик. Баштамы ӱредӱлик кыйалтазы јогынаҥ болор учурлу. Технический ле профессиональный ӱредӱ ончозына јарамыкту болор учурлу. Кажы ла кижиниҥ аргаларына тайанып, бийик ӱредӱ база ончозына јолду болор керек. 2. Ӱредӱлик кижиниҥ ичкери ӧзӱмине ууламјылу болор учурлу. Кижиниҥ тап‐эриктерине ле јайымыныҥ тӧс ууламјыларын элбедерине ууландырылар учурлу. Ӱредӱни калыктар ортодо тоомјыга, најылыкка, текши тил табарына јолду болор учурлу. Угы‐тӧзи ле јаҥдаган јаҥдары аайынча бӧлӱктер ортодо оҥдомолды јӧмӧӧр. Амыр‐энчӱни јӧмӧӧри аайынча Бириктирилген Нациялардыҥ Биригӱзиниҥ ӧткӱрип турган ижин јӧмӧӧр учурлу. 3. Ада‐энелер оогош балдарына ӱредӱликтиҥ бӱдӱмин талдаарында тапэриктӱ. 27‐чи тизим 1. Кажы ла кижи обществоныҥ культурный јӱрӱминде эрчимдӱ туружар тап‐эриктӱ. Кеендикле таныжар, билим ӧзӱмде туружар, турулталарыла тузаланар аргалу. 2. Кажы ла кижи оныҥ кӧгӱс байлыгын, ар‐јӧӧжӧлик јилбӱлерин корыыр тап‐эриктӱ. Билим, литературалык эмезе художественный иштиҥ авторы болзо, ол тап‐эриктӱ болор учурлу. 28‐чи тизим Кажы лакижи социальный ла калык ортодогы ээжи‐аайга тап‐эриктӱ. Мында чындык Декларацияда јарадылган тап‐эриктер ле јайым бӱткӱлинче бӱдер аргалу. 29‐чы тизим 1. Кажы ла кижи обществоныҥ алдында молјлу. Шак ла мында кижиниҥ толо ло јайым ичкери ӧзӱми болор аргалу. 2. Кажы ла кижи бойыныҥ тап‐эриктерин ле јайымын јӱрӱмде кийдирип тура, јасакла јарадылган тудуларды буспас учурлу.Ӧскӧ улустыҥ тап‐эриктерин, јайымын тооп, баалап, демократиялык обществоныҥ текши некелтезин, ээжизин буспас учурлу. 3. Бу тап‐эриктерди ле јайымды кийдирип, ол онойдо ок Бириктирилген Нациялардыҥ Биригӱзиниҥ ээжилерине, некелтелерине ол удура болбос учурлу. 30‐чы тизим Чындык Декларацияда јарадылганын кандый бир ороонго, бир бӧлӱк улуска эмезе таҥынаҥ улуска кандый бир иш эдерге эмезе кандый бир керекти эдерге, чындык Декларацияда јарадылган тап‐эрикти ле јайымды јоголторго ууландырылган деп оҥдоорго јарабас. ---- Amahuaca Hapovaun jau cuzati cunuunicun ja jahaquin jau cuzaquin jan jonivo jaton derecho jato horixonyovaatimun nutuztirazi jaha hapovohnucanpu. Jaton derecho jato respetaxonyamahaito terroristaquicavizquin hapo zinaativo shinanquin. Nutuztirazi j aharazix ravucananhi jatimunhcanquihnucanpu. Nutuztirazinxon jaton hapovaun jato nichinha vohax hiyoohi tziztocohoonivomun "Naciones Unidas" quin yohihi nonhcanucanpu, jahonxonmun cuzaxon jau cuzatirahqui yohiquin quirica cunuucannixohqui, quiyoovi jonin janovi jau cuzatimunhquimun yohicanixohqui. Jato mucativo shinanquin tiirazi jato chituyovaatimunhquimun yohicanixohqui. Xanovomun vutzacun jonimun vutzahcanquihnuyamaquin jaacavizrazi jatimun yohicanixohqui. Jato hinaativo shinanquin sharaahi jaquizti janon jato jau cuzaquinxanhquinmun yohicanixohqui. Nutuztirazixon jaton hapon jato nichinha vohax "Naciones Unidas" tziztocohoohi voxonmun nutuztirazinoha jaton derecho jato respetaxonxahinnovo jato jau cuzaquinxanhquinmun yohicanixohqui, tzovan jato hinaati shinanquin. Ja jahaquin jau cuzati quirica cunuunivo ja jahaquin jau cuzanonvo jato joniya xanovo honanmatimunhcanquihnucanpu. Jaa jato nichinhai jonin jato chituyovaatimunhqui. Tzovanrivi jato hinaayamatimunhqui. Asamblea General jarixonmun "Declaración Universal de los Derechos Humanos" yohicanixohqui. Jaa nutuztirazin jaha jonivaun jaton hapovutan ja jahaxanhquin yohiquinmun cunuunivohquiqui shinanquin quiyoo jonivorivi jonitzavaun derechorivi respetaxonxahinnovo yohiquinmun tzova hinaayamaxahinnovo jato yohicanixohqui. Cooncovin jaton nutunxon jahoxanhquin nututzaxon ja jahaxon jau cuzati yohiquin quiricanan cunuunivo ja jahaquin respetaxon ja jahaquin jau cuzahira hapovohquiqui hiintimunhcanquihnu, Naciones Unidavaun jonivo hixon ja jahaquin jau cuzahoxanhquin nututzanoharocon jato hinaahirahcanihqui hiintimunhcanquihqui. Articulo 1 Tzovan jato jumahaito hinaayamanonmun vacunoxcanquihnucanpu. Tzovan jato zinaayamanonmun vacunoxcanquihnucanpu. Jonitzan derechocavizyahtoxrivimun vacunoxcanquihqui. Quiyoovinin shinanquin hiromaquin jaucuzahavorahquiqui shinantimunhcanquihqui. Vacurazixquicavizhi quiyoovinixjatimunhcanquihnucanpu. Articulo 2 Nan quiricanan jau cuzati quiyoo cunuunivo ja jahaquin jau cuzatimunhnucanpu. Joni quiyoovinin derechorivimunhqui tzova hinaayamatimunhcanquihqui. Nan quiyoo derechoyamunhcanquihqui. Joxohocatzi chaho, vinshinhocatzi panshin, jonihocatzi xano, quechua yovanhaihocatzi castellano yovanhai, Dios coonhaihocatzi Dios coonyamahai, cuzaquin jaton hapo shinanhoxanhquin vutzaquin shinanhai, rato nutunoha jahavaun jauyahocatzi jaumahizra jaton caivohqui jahavo, raquihaxra vacucanixqui, cutzarazira tuxuhcanihqui, vutza sharaacunmun vutza hiromamaamahcanquihqui jaacavizrazimunhcanquihqui. Rato partido politico tanahirahcanihqui, quiricayahocatzi quiricamahizrivi vutza nututzanohax vuharazi ja quiyoovi jato jaquinhsharaatimunhqui jaacavizrazi. Vutza nutun jato jaton nutu hinaahancun jato hinaayamahavohquicavizquin jato sharaaquin jaquinhtimunhqui. Articulo 3 Tzova rutupanan jato quiyoovi hamamatimunhqui. Cuunyamahaito tzova hinaativo shinanquin jato hamamatimunhqui. Tzova muhutivo shinanquin jato hamamatimunhqui. Articulo 4 Jamun haruzquin jonitzan tzova hinaati shinanquin jato hamamatimunhqui. Articulo 5 Pishtacovin tzova muhuhoxanhquin hovaa yohinna haquicavizquin muhuyamatimunhqui. Januquinrivi tzova ranoomayamatimunhqui. Articulo 6 Quiyoo nutunxon jato jaton nutun vonixo jaton nutun j ahahquicavizquin jato quinhtimunhcanquihnu, javi jaton quiricamahizha. Articulo 7 Quiyoo jonimun derechoyahcanquihnu, jaacavizrazimunhcanquihqui jato jaquinhsharaatimunhqui. Nan quiricanan cunuunivo ja jahayamaquin jato hiromativo shinanquin jato chituyovaatimun ja nutun jaha hapohqui. Jonitzan jato jaton hapo janumapahain jato hamamatimunhnucanpu. Tuxu jato sharaatan, tuxu jato hiromapahato jato hamamatimunhnucanpu. Articulo 8 Ja nutun jaha juesvaun jato quiyoovi jau yohihaito nincaayovaatimunhnucanpu. Jaton jato hiromativo shinanquin ja jahaquin jau cuzati yohiquin ja nutun jaha hapovaun quirica cunuuni jumaquin jato hiromativo shinanquin. Articulo 9 Pishtacovin tzova jau cuzayamahaito haruzquin hachixon caravozomuran ninonhoxanhquin jan nutunoha nututzan catannon nichintimamunhnucanpu. Articulo 10 Vutza sharaacunmun vutza hiromahqui yohiyamatimun juesqui. Jato rutuhaxquihcavan jonitzan jato chanicahanhain nincaatimun juesqui hontzahavo coonmacun. Articulo 11 1. Cooncovin hiromaquin jau cuzahazquinhcain tzova chanicanyamatimunhnucanpu, cooncovin hiromahavaun honanhamahton. Cooncovin hiromaxo honanxon jamuncovinrocon mushtun yohinon yohihoxanhquin tzova jonitzan yohixonon yohitimunhqui. Hichaxon nincaanovo jato nincaaquihintimun juesnucanpu, cuzaquin yohihira jonihquiqui jatonrivi nincaanovo. 2. Tzova jonin hiromaquin jau cuzaxo vunaacovin chanicahantimamunhnucanpu, nan nutun j ayamahocatzi nututzan ja jahaqui hiromaquin jau cuzayamatimunhqui quin yohiquin quirica cunuunivo yamacun. Jau cuzaxo jato casticayovaayamatirivimunhqui. Ja jau cuzaxo jato casticati yohiquin quirica cunuunivo zununruz jato casticatimunhqui, chipo moha ramaama hiromaniivaun chipo quirica hunaa hiromaxo jato casticati yohiquin cunuunivo ja jahayamaquin. Articulo 12 Pishtacovin tzova ja jahacomun min hainya min vacuvoxanhpuhxon, nan jaton tapazan jato jiquinyamaxon, nan jato quirica nichinxonavaun jato yohihama jato vupunahanxon jato hayamatimunhqui. Jatoqui yovanquin "hiromamun nan jonihnu" quin jato yohiyamatimunhqui. Nan quiricanan jau cuzati yohiquin cunuunivo ja jahaquin jau cuzaquin quiyoo jato chituyovaatimunhnucanpu, jaton hainvoya jaton vacuvo jato cuzahantivo shinanquin. Articulo 13 1. Raquirazi vopahi vohax raqui japahi jaton nutun jatimunhcanquihnucanpu. 2. Jaton nutunohax nututzan vohax jaquiriviz vupahi vutimunhcanquihnucanpu. Articulo 14 1. Jau cuzayamaxo jato hachipaiiquin jato vunahaivaun j aton nutunohax nututzan votimunhcanquihnucanpu, jarixon jato chitunonvo. 2. Coonrocon hiromaquin jau cuzahax jaton nutunohax joconvahin nututzan paxahi voyamaticanquihqui, jato jarixon chitunonvo. Ja jahanovomun cuunyamahi Naciones Unidasquihqui. Articulo 15 1. Quiyoo jonivo nututzarazinohax ciudadadnotimunhcanquihnucanpu. 2. Tzova pishtacovin jato "min nutunoha jonimatimun minhnupuhxon vutza nututzanoha jonimatimun minhnupu" quin tzova yohiyamatimunhqui nomun haruzquin. Articulo 16 1. Jonix moha puxcoonix hainhaivaun caahirivi xanox puxcoonix vunitimun xanovohnucanpu janovirazi vihannatimunhcanquihqui. Nan yora joxoya vihannahax, nan yora chahoya vihannahax, nan yora vinshinya vihannahax, nan yora panshinya vihannahaxqui vihannatimunhcanquihqui. Vutza nututzarazin jahatoxrivi vihannahax, vutza Dios tanahaivovutanrivi vihannatimunhcanquihqui. Ja jahaquin jau cuzati yohiquin jaton nutunxon quirica cunuunivo ja jahaquin ja vihannaharazi jato jamun haquin chitutimunhcanquihnucanpu jununnaxorivi jato chitutimunhcanquihqui. 2. Pishtacovin tzova vihannanon vihannamapatimamunhqui. Jamun cuunhax vihannapahi vihannatimunhcanquihqui. 3. Juman jaha joni vacuya jaquinhsharaatimunhqui. Ja jato nichinhai honivaun jato chituyovaatimunhnucanpu, joni vacuyamun sharaacovinhqui. Articulo 17 1. Maiyatan jauyapanan tzova hamamatimamunhqui. Joni naharivi jaquizti jauyaha jato jaquizti jauyayamanon yohitimamunhqui. 2. Pishtacovin tzova jamun haruzquin jau nininyamatimunhcanquihqui. Articulo 18 Jamun jaurazi shinanpaiquin shinannovo jatimunhqui. Jamun shinanquirivi ratora sharaahqui shinanxon ratora hironianqui shinannovo jatimunhqui. Jamun Dios coonhoxanhquin coonyamanovo jatimunhqui. Jamun jaton hitinrivi quiyoovinin jaton Dios sharaaquin yohinovo jatimunhqui ja jahaqui yohihaiton. Vutza jonivutan sharaaquin yohihoxanhquin j atoztipan vahinxon yohihoxanhquin jaton tapazmuranxon yohinovo jatimunhqui. Jaton hitin jato vutzarazi ja jahaquin jau cuzanon honanmanonvo jatimunhqui. Jamun jaton Dios cuzaquin sharaaquin yohitirahqui yohixon, jamun jaton cuunman fiestanonvo jatimunhqui. Articulo 19 Jamun jaton shinanun jau shinanxon jau yohipaiiquin yohinovo jatimunhqui. Jamun jau shinanhaito jato mucaaqui jaquin hayamanonvo jatimunhqui. Jamun jau honanpaiiquin honanxon jau nincaahoxanhquin quirica cunuunivo yovanxon cuzaquin shinanhirahcanihqui jamun shinannovo jatimunqui. Quiyoovinin quirica cunuuhoxanhquin jau shinanxon yohinovo jatimunhqui. Nututzanxon quiricanan jovi nututzan nichinpanan jato hamamayamatimunhnucanpu. Ja jahapaquin cunuuxon nichinhoxanhquin radionon yohiquin vutzarazin jau cuzaxon jovi camatimunhqui. Articulo 20 1. Jamun tziztocohoopaiihi joni naha jaquizti tziztocohoonovo jatimunhnucanpu, tzovarocon mucaaqui jaquin hayamahi. 2. Tzovan jonitza nahax tziztocohoohaivaun jatovutan tziztocohoomapatimamunhnucanpu, j umahaito. Articulo 21 1. Jamun quiyoovinin jaton nutun jaha hapon jau cuzaxanhquin shinanhain jatonrivi ja jahaxanhquin shinantimunhcanquihnucanpu. Ja j atonvi jau cuzahoxanhquin vutzarivi jato jau cuzaxontanon nichintimunhcanquihqui. 2. Quiyoovi jato jaton hapon jau vinonvo jatimunhnucanpu, vutza jato jau hinanhaivo ja jahaquin. 3. Quiyoovinin tzovax jaton hapocatzirahquiqui catootimunhcanquihnucanpu. Cutzahtin pishta varixutuu vinoohainmun ratocatzira jaton hapo vunaahquiqui, jato catootimunhcanquihqui. Jato catooxanhquin "elecciones" hatimunhqui j atorocon paranyamaquin. Jamun j aton shinanuruz quiyoovinin tzovax jaton hapocatzirahquiqui catooxanhquin quirica cunuutan nanutimunhnu, tzovan tzova catooxanhquinra hacanihqui honanyamanovo. Jamun jaa jato cuunhaivo jaa jato catoonovo hiitimunhnucanpu. Articulo 22 Nutuztipan jaha joni quiyoo jaun muronyamahi jarimunhcanquihnucanpu. Joni jau hichayahton jaumahiz jaha jato jau hinantimunhnucanpu. Vutza nuturazirivi jau hichanicaton vutza nututza jaumahizha jau hinantimunhcanquihqui. Jato noviyamaquin jato zinaayamahavo ranoyamahi jatovutan jahax shinansharaaya jahax sharaanovo. Articulo 23 1. Joni quiyoo jamun yonoopaiiquin yonoo vunahax yonoonovo jatimunhnucanpu. Ranoyamasharaahi sharaanox yonootimunhcanquihqui. Yonoo vunahaito jato yonoo vunaxontimun jaton hapohqui. 2. Joni ravuu jaquizti yonooquin jacaviz ravuu yonoohaito jato ja ravuuvi zunun copiitimunhqui. 3. Jato yonooxonai joni vacuya jato copiiyovaatimunhcanquihnucanpu, jau maxcaayamahi ranoyamahi jaha jato zinaayamaquin jato jaquinhnovo. Yonooxon coriiqui vihax japanavan zununyamahaito hiinquin jato jau hinantimun hapohqui. 4. Ja yonoohai joni jaquizti tziztocohoohax cuzhax yonootirahqui yohihi yovannovo jatimunhnucanpu. Jato Articulo 24 Joni yonoohai quiyoo jovinnon jatimunhqui. Jovinhi jaxon jamun jau cuzapaquin jau cuzanonvo jatimunhqui, cuzacatzi hora naha yonoonon jato yohitimamunhqui. Tii varixutuuztirazi vinootan yonooyonoohi jovinhaito jato javi yonooyamahi jaha jato copiitimunhqui. Articulo 25 1. Joni quiyoo ja vacuyarazin hizintivo shinanquin jaton vacuvo chituyovaanonvo jatimunhqui. Nan jiriti maxcaayamahax, nan chopan muronyamahax, nan jaton jati tapazyahaxqui janonvo jatimunhqui. Hizinhax hirooxanhquin jato rahonnon hospital vunaxon doctor vunatimunhcanquihqui. Yonoomahiz jaha quiyoo joni yonoo hinantimun hapohqui. Nanrazirivi jato jau hinantimun hapovohqui, joni hizinya, xanovo vunu namani, yovaaxunivo, ja cuzhax yonootima jonivoya ja jamuncovin hiruzhi jaun muronyamahi yonoopanavaun cuzhax hitimacun jahatiya jato jau hinantimun hapovohqui. 2. Nan xanovo tohoyavi nan vacu maxcorivi chituyovaatimunhnucanpu. Mutzonanhamahton vacunivaun mutzonananhahton vacuvocavizquin vacuvo jaquinhtimunhnucanpu. Articulo 26 1. Jamun quiyoo escuelahnonvo jatimunhnucanpu. Escuela Primariaya Basica Laboral jiquixanhquin copiiyamatimunhnucanpu. Escuela Primarian vuiinon vacuvo nichintimunhqui. Nan jau cuzati honanyovaahax, nan yonoo yovaayacatzi nan doctorpaiihax, nan abogadopaiiquin quirica honanyovaahavo haruzquinovo jatimunhnucanpu. Quirica honanyovaacatzi quiyoovinix Universidad vuiipanavaun vuiitimacun jaa honanyovaa mishtin jato vuiimatimunhnucanpu. Jaa honanma mishtin jaton japan jato coriiquinin copiixonha javi honanmahax vuiipaihaito jato vuiimayamatimunhcanquihqui, javi yovacux coriiquiya jaton japa jacun. 2. Colegionxon jato jau honanmahavaun joni quiyoovinix shinan sharaayaxanhquin onantimunhcanquihnucanpu. Yoratzan derechorivi respetaxonxanhquin honantimunhcanquihqui. Quiyoovinin jumahaito jato hinaayamatimunhquirivi honannovo jatimunhqui. Nututzan jahamunhcanquihqui tzova yohiyamaquin jovitzan yovanhaitorivi xocotzamunhcanquihqui, jato yohiyamaxanhquin honantimunhcanquihqui. Colegionxon jato jau honanmahavaun Dios coonhoxanhquin Dios coonyamahirahcanihqui jato yohiyamahi j axanhqui honantimunhcanquihqui. Naciones Unidasan jau yohimacun yohihaito ja jahaquin yohiquihinxahinnon jato honanmatimunhqui rutunnativo shinanquin. 3. Joni vacuvoya jamun jaton shinannun cuzaxon jaton vacuvo jau honanmahirahcanihqui jato jati honanmanonvo jatimunhnucanpu. Articulo 27 1. Jamun jaton fiestan jaurazi cuzahi nan vuahax, nan cunuuhaxquin jau sharaavo cuzanonvo jatimunhqui. Jamun jaton shinannun tzovan jau cuzayamahi jau ramixon vutza jonitzan jau raminicahtonrivi jahon jau cuzatimunhcanquihqui. 2. Tzova pishtan jau rami sharaahoxanhquin tzovan jau ja jahaquin cunuuyamanicun cunuuxo jato copiiyovaatimunhcanquihqui. Jatoncovinqui hayamanivaun hayooquin jau cuzahax hixon coriiqui visharaxanhquin jau cuzanivo tananon jayamatimunhcanquihqui. Articulo 28 Cooncovin nututzarazinxon joni quiyopan nan quiricanan ja jahaxon jau cuzaxanhquin cunuunivo ja jahaquin jau cuzahirahcanihqui hiintimunhcanquihqui. Articulo 29 1. Nocun comunidad jaha hapovaun nocu jau cuzanon yohicun ja jahaquin jau cuzatimunhnucanpu. Ja jahaquin jau cuzahi ranoyama sharaahi jatimun nonhqui shinan sharaayahtox. 2. Caaquinrivinon nocun nutunxon jau cuzati cunuunivaun ja jahaquin jau cuzahain caaquinrivi nututzanxon jau cuzati cunuunivo ja jahaquin jau cuzatimunhcanquihnu, nocu cuunyamahaito hinaayamahavan nocunrivi jatox cuunyamahaito jato hinaayamatimun nonhqui. Joni shinansharaayatimun nonhnucanpu, shinan sharaayamun nonhqui nocu honannovo jaxon jato jau cuzahato nocun nutunxon haquintimun nonhnucanpu, ranoyama sharaahi jaxon nocun hapovo catooxanhquin. 3. Naciones Unidasxon tziztocohooxon nan quiricanan cunuunivorazi ja jahaxon jau cuzaxanhquin yohiyamanivan ja jahaquin jau cuzayamatimunhnucanpu. Articulo 30 Nan quiricanan jau cuzati yohiquin cunuunivo quiyoo jumayamaquin ja jahaquin jau cuzatimun nonhnucanpu. Joniztipax jumahonon naha jonin nan quiricanan cunuunivo jumaquin ja jahaquin jau cuzayamahaitonmun hiromaquin shinanhihcanquihnucanpu. ---- Amarakaeri Nogda nogda huadak eka' aya'da aratbut ka'dik o'ne Oro' huairi in o'nopoe̱po o'nigmadoya'ne: Aya'da aratbut ko̱nigti huadakda o̱'nepo huadakda ka'dik o̱'ne. Kena'po oro' huadakda ka'dik o̱'e̱y huairia kanigke'. Kena'po aya'da oro'taj dakhuapa bayokdik ka'ne'. Kenpa'ti oro'taj nama'da e'magka' kahue'dik ka ne. Daka'da e'nigpee̱tada dakhuea' eka'nayo kuda̱'dik o̱'ne. Oro' huairi o'nopoe̱y. Nogda nogda huadak eka' aya'da aratbut ka'dik o̱'ne. Huabokerek kenda oknopoe̱hue' o̱'nepo aratbuttaj dakhuea'da o'nogka' kenpa'ti on'barakpo. Huadak aratbut on'tiahuaypo on'diay. Kena'po, Do'huedbayo kenda ijnopoe̱po ja'dik o̱'e̱y kenpa'ti katetapi' oknopoe̱'diktaj o'paki oknopoe̱y kenpa'ti eme'puktaj pakhue' o̱'e̱y. Kenda huakka'da o'paki. Oro' huairi o'nopoe̱y. Dakhuea' huaka'eri huakka' aratbuttaj dakhuea' o̱gkika' kenpa'ti nama'da o̱gkika'. Dakhuea' huaka'eritaj aratbutnayo barakhue'dik o̱'ne. Gobierno huairi e'mana' nigmadoya'dik o̱'ne. Kenda aratbut nogda nogda huadakda ka'dik nigmadoya'dik o̱'ne. Huadaribayo huairi nog huadaribayo huairitaj nogda nogda di' ka'ne'. 'Urua'da kan'batia'pakike'. Ken oro' o'nopoe̱y. Nogda nogda huadak eka' aya'da aratbut ka'dik o̱'ne. Oro' nogbayo nogbayo gobierno huairi oknopoe̱po o'madoyay. Aya'da huabokerek ko̱nigti huadakda o̱'nepo huadak ka'dik o̱'ne. Oro' oknopoe̱po o'madoyay. Huabokerekere etto̱ne'ere ko̱nigti huadak ka'dik o̱'ne. Oro' oknopoe̱'po o'madoyay. Nogiti nogiti nogo̱meya̱ e'tihuapok kenpa'ti nogiti nogiti huadak eka' o'paki o'madoyay. Oro' o'nopoe̱y. Nogda nogda huadak eka' aya'da aratbut ka'dik o̱'ne. Kenda oro' huadari huairi oro'en huadariyo oro'en aratbuttaj o'manopoea̱y. Kenda aratbut ka'dik o̱'neapo. Ken oro' o'nopoe̱y. Nogda nogda huadak eka' aya'da aratbut ka'dik o̱'ne. Oro' aya'da nopoe̱nka'dik o̱'e̱y. Aka'ya'po kenda o'madoya'dey nopoe̱nka'dik o̱'e̱y. Kena'po AYA'DA NOGDA NOGDA HUADARIBAYO HUAIRI E'KUPOPAKTE on'mana'uyate. Nogda nogda huadak eka' aya 'da aratbut ka'dik o̱'ne. Kenda aya' huairia o'mana'po on'madoya'uyate. Aya' huairi kenpa'ti aya' aratbut kannopoe̱'po kenpa'ti kannigpee̱'. Kenpa 'ti kanmanmadike'. Kenda buttida o̱'e̱. Aratbut ja'dik o̱'ne. Oro'enbayo aratbut kenpa'ti nogbayo huairi oro'taj on'nigpee̱po nopoe̱'dik kenpa'ti nigpee̱dik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 1. Aya'da aratbut katepi' eka'ta' on'pakpo ka'dik o̱'ne. Nog aratbut huadak o̱'nepo ko̱nigti opudo̱mey huadak mo'e̱. Aya'da huadak eka' nopoe̱'dik o̱'ne kenpa'ti dakhuea' eka' nopoe̱'dik o̱'ne kenpa'ti ko̱nig huama'buytaj o 'tihuapokika' ko̱nigti nogo̱meytaj tihuapokika 'dik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 2. Huabokerek katepi' aratbut o̱'e̱po, katepi' o̱'e̱po sikpi' yerepi' katepi' huabokerekpi' etto̱ne'pi' o̱'e̱po, katepi' hua'a oa'po, katepi' huabokerek oknopoe̱po, katepi' gobierno huairitaj o'pakpo, be'api' ke'nen apag' o̱'e̱po, katepi' ke'nen ta'baere jakere o'tae̱po nogda nogda huadak eka' ko̱nig o'madoyay in beroba'te ke̱nomey ka'dik o̱'ne. Kenpa'ti katepi' gobierno huairi o'nenbayo o'tae̱ kente i̱'i̱ka' kenpa'ti nogda nogda huadak eka' ka'dik i̱'e̱. Oro'o̱mey o'manay 3. Aya'da noe'dik o̱'ne. Aya'da huadak eka'ta' on'pakpo ka'dik o̱'ne. Aya'da me'pukhue' o̱'nepo noika'dik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 4. Be'api' ya̱’e̱ huanaba' katetehue' e'baa' tae̱hue'dik o̱'e̱. Kenpa'ti huanaba' huakupete bahuayahue'dik o̱'e̱. Oro'o̱mey o'manay 5. Dakhuea'da e̱gka' ko̱nig huabokerektaj kahue'dik o̱'e̱. Huairia ontaj kahue'dik o̱'e̱. Ontaj a'biraya'po dakhuea' kahue'dik o̱'e̱. Ontaj diga̱'da mabitbithue'dik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 6. Gobierno huairia aya'da huabokerekeretaj etto̱ne'eretaj pee̱'dik o̱'ne. Ontaj pee̱'dik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 7. Aya'tada ko̱nigti pee̱'dik o̱'ne gobierno huairia. Huairitaj pee̱'dik o̱'ne. Huanaba'taj ko̱nigti pee̱'dik o̱'ne. Amikotaj pee̱'dik o̱'ne. ko̱nigti aratbuttaj pee̱'dik o̱'ne. Kenpa'da aratbut o̱'ne. Kenpa'da huanaba' o̱'e̱. Be'api' ea'te kena'po tihuapokhue'dik o̱'e̱y. Gobierno huairi jahue'dik o̱'ne. Aya'tada ko̱nigti tihuapokdik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 8. Nogda nogda huadak eka' aya 'da huabokerek ka'dik o̱'ne. Gobierno huairia o'madoya 'nok, kenda huadak eka'ta' i'pak kahue'dik i̱'e̱. Be'api' ea'nayo gobierno huairia ontaj tihuapokdik o̱'ne. Huadak ka'dik i̱'e̱. On'madoya'nok. Oro'o̱mey o'manay 9. Kenpa'da huairi o'pakpo ontaj tohuahue'dik me'e̱ne. Kenpa'da o'pakpo huabakuda̱' jakyo kuda̱hue'dik me'e̱ne kenpa 'ti nog aratbutenbayo ta'monahue 'dik me'e̱ne. Oro'o̱mey o'manay 10. Dakhuea'da i'ka'. Be'api' ontaj ena'nayo ko̱nig gobierno huairi Amikotaj daka'da on'mapee̱onhuahua' ko̱nigti ontaj daka'da mapee̱onhuahua'dik o̱'ne. O'na katepi' ka'dik kenpa'ti ontaj katepi' ka'dik a'nopoe̱ya'po daka'da mapee̱onhuahua'dik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 11. 1. Dakhuea' i'ka'. Gobiernotaj nog'a oa'de. Gobierno huairi ontaj pee̱dik o̱'nepo huakkuruda - Dakhuea' kahue' i̱'e̱me' huairi oknopoe̱'dik o̱'ne: Nogok aya 'tada o 'mapee̱onhuahua 'depo nogpa'da huairi nopoe̱'dik o̱'ne. Kenda i'kame' gobierno huairitaj ja'dik mo'e̱ne kenpa'ti kenda i'kame' nogda gobierno huairitaj niga'dik mo'e̱ne. 2. Katepi' i'ka' ken dakhuea' eka' gobierno huairi jahued o̱'ne. On dakhuea' i'ka' be'api' jahue'dik o̱'ne. ke̱noka' dakhuea' i'ka' ke̱noka' kenda i'ka'nok sorotataj huabakuda̱' jakyo kuda̱'dik huairi jahued o̱'ede kena'po sorotataj huabakuda̱' jakyo kuda̱hue'dik o̱'neapo. Oro'o̱mey o'manay 12. Katepi' e'nopoe̱'ta' i'pak nopoe̱'dik i̱'e̱. Kenda nopoe̱hue'dik le. Nogda jahue'dik o̱'e̱. ¿Kate i'nopoe̱? Nogda ena'nayo jahue'dik i̱'e̱. Jak i'tae̱. Huatoe̱ i'toe̱. Huasi'po i'toe̱. Kenda huatoe̱eretaj huasi'poe̱retaj i'ka'po kenpa'ti i'manmadika' kenpa'ti kenda i'madoya'. Nog huabokerek e'huatiakada jahue'dik o̱'e̱. Noga kenpa'ti kenda i'nigmadoya'de berehue'dik o̱'e̱. Noga ken ko̱nig eka'nayo kentaj sorotataj kantohue'. Oro'o̱mey o'manay 13. 1. O 2. Katepi' huadaribayo i̱'e̱po o̱ro̱kdik i̱'e̱ kenpa'ti o nenbayo orokdik i̱'e̱. Kenpa'ti onte'ti tiakdik i̱'e̱. Oro'o̱mey o'manay 14. 1. Ke̱noka' nogo̱mey ontaj diga̱' onmagka'onhuahua'po nogbayo mon dik i̱'e̱. 2. On dakhuea' eka'nayo nogbayo monhue'dik i̱'e̱. Ko̱nig nogbayo nogbayo huairi e'kupopak on'mana'uyate dakhuea' i'ka' nogbayo huahue'dik i̱'e̱. Oro’o̱mey o'manay 15. 1. Aya'da aratbut nogtida huadaribaeri e̱'dik o̱'e̱. Kenteda gobierno o̱'e̱po ke'nen gobierno o̱'e̱. 2. Huadak eka'nayo. Inbayo o̱'nenbayo ehue' o̱'e̱. Inbayo gobierno o'nen gobierno ehue' o̱'e̱. Be'api' onahue'dik o̱'e̱. Kenpa'ti nogbayoere e'dik i̱'ea̱po. Keje' jahue'dik o̱'e̱. Oro'o̱mey o'manay 16. 1. Huabokerekere etto̱ne'ere toe̱pakdik o̱'ne. Nog aratbuttaj toe̱pakdik o̱'ne. Amikotaj kenpa'ti gringotaj kenpa'ti toe̱pakdik o̱'ne. Katepi' noga̱ oknopoe̱ toe̱pakdik o̱'ne. Huasi'po toe̱dik o̱'ne. Huabokerek huatoe̱ere ko̱nigti huadak ka'dik o̱'ne. 2. Huabokerekere etto̱ne'ere e'paknayo toe̱pakdik o̱'ne. Huabokerekpi' etto̱ne 'pi' pakhue' ee̱ 'nayo toe̱akhue 'dik o̱'ne. 3. Aya'da aratbut ko̱nigti on'toe̱pak kenpa'ti huasi'po on 'toe̱ kenpa 'ti kenomeyensi 'po on 'to̱ne 'pakpo on'toe̱pak kenpa'ti huasi'po on'toe̱. Kenda huadakda o̱'e̱. Nog aratbut kenpa'ti gobierno kenomeytaj huatioka'dik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 17. 1. Aya'da ta'bapi' huadaripi' toe̱'dik o̱'ne. Nogtida toe̱'dik kenpa'ti nogere toe̱'dik o̱'ne. 2. Noga̱ o'pakpo o'nen ta'bapi' o'nen huadaripi' o'nen jakpi' berehue'dik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 18. Katepi' e'nopoe̱'ta' o'paki nopoe̱'dik o̱'e̱y. Toto'tapi' Diostapi' eknopoe̱'ta' e'paknayo oknopoe̱'dik o̱'e̱y. Nogda eknopoe̱'ta' e'paknayo oknopoe̱'dik o̱'e̱y. Kenpa'ti kenpa'da huatoe̱ere huasi'poere kenpa'ti nog aratbutere kenda eknopoe̱' manmadika'dik o̱'e̱y. Ka'dik o̱'e̱y. Batadike'dik o̱'e̱y. Oro'o̱mey o'manay 19. Katepi' i'pakpo oknopoe̱'dik i̱'e̱ kenpa'ti katepi' ea'ta' i'pakpo ja'dik i̱'e̱. Kenda jahue'dik. Kenpa'ti kenda oknopoe̱hue'dik. Nogo̱meya̱ jahue'dik o̱'ne. Nodga eknopoe̱' huaboa'da oknopoe̱'dik i̱'e̱ e'paknayo. O̱'nen jak kurute kenpa'ti huamadoya' jakyo kenpa'ti beroba 'te kenpa 'ti radiote nogo̱meytaj manmadika 'dik i̱'e̱. Oro'o̱mey o'manay 20. 1. Magkahue' e̱'ea̱da kupopakdik mo'e̱. 2. Katepi' huaka' nogere on'kupopakonhuahuika'po e'paknayo kahue'dik i̱'e̱. Oro'o̱mey o'manay 21. 1. O'nen huadari gobierno huairi e̱'dik i̱'ea̱pet nog huairi e 'paknayo ta 'mona 'dik mo'ea̱pet. 2. Katepi' gobierno aratbuttaj o'nigkika'po aya'da bae'dik o̱'ne. 3. Kenpa'da aratbut on'pakpo gobierno huairi ka'dik o̱'ne. Nogok nogok e'ki̱re̱gte aya' huabokerekere etto̱ne'ere kenda huairi e'pak ke'nendik madoya'dik o̱'ne. Ken huadik huakka'da on'madoya' ken huairi o̱'ea̱po. Oro'o̱mey o'manay 22. Huato̱ne' o'na ee̱'nayo dakhue' o'na ee̱'nayo baahue'dik ee̱'nayo o̱'nen huatoe̱pi' o'nensi'popi' nog aratbut kenpa'ti gobierno huairi ontaj tihuapokdik o̱'ne. Ko̱nig gobierno huairi tihuapokdik kanke'. O'na birahue'dik i̱'e̱ kenpa'ti pai'da ehue'dik i̱'e̱. Oro'o̱mey o'manay 23. 1. Aya'da e'paknayo baa'dik o̱'ne. Katepi' eka'ta' on 'pak ka'dik o̱'ne. Meyyo̱pi' eka'ta' on'pak ke̱yyo̱ baa'dik o̱'ne. E'baa' on'kuhuitde nog e'baa' huahuaydik o̱'ne. 2. Aya'da ko̱nigti e'baa'nayo ko̱nigti dakhuapa e'dik o̱'ne. 3. Aya'da on'baa'po dakhuapa e'dik o̱'ne. Sue'da huakka' e'dik o̱'nenok yudtapi' aypopi' sue'da ee̱'nayo kenpa'ti bira'dik o̱'nenok nogo̱mey yokdik o̱'ne. 4. Kenoka' huakka' huabokerek nogtida huairitaj on baa'po kenda on'paknok ana'ya'po kupopakdik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 24. Aya'da johueydik o̱'ne. Aya'da ba'tuerekdik o̱'ne. Nogtaj e'baa'nayo sue'da huakka' horas baa'dik o̱'ne kenpa'ti vacaciones huame'noe huanaba' baahue'dik o̱'nepo huairia dakhuapa yokdik o̱'e̱. Oro'o̱mey o'manay 25. 1. Huadak huaso̱' atae̱'ya'po huato̱ne'ere huasi'poere aypo toe̱'dik o̱'ne. Kenpa'ti yudtajere huakmai'ere jakere toe̱'dik o̱'ne. Kenpa'ti nogo̱mey tihuapokdik o̱'nepo kenoka' dakhue'da o̱'ne ko̱nig onpahued ke̱noka' ayhua o̱'ne kenoka' huato̱ne o̱'ne nogo̱mey tihuapokdik o̱'ne. 2. I̱nageretaj huasipoeretaj tihuapokdik o̱'e̱y. Gobierno huairi tihuapokdik o̱'ne. Huasi'po apag ontoe̱po kenpa'ti huasi'po nogenda o̱'nepo gobierno huairi kenpa'ti aratbut tihuapokdik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 26. 1. Aya'da centro educativoyo kuddik o̱'ne. Centro educativoyo katetehue' kuddik o̱'ne. Nogok centro educativoto̱ne'yo̱ e'kudnayo huakupete kuddik o̱'ne. 2. Aya'da huasi'po centro educativoyo kuddik o̱'ne. Huasi'po i̱da e'nopoe̱'nayo huasi'po huaka' huanopoe̱' huamanmadika' centro educativoyo kuddik o̱'ne. 3. Centro educativoyo huadak huabokerek huadak etto̱ne' e̱'dik ya̱'e̱. Kanmanmadike'. Nogda nogda huadak eka' aya 'da ka'dik o̱'ne. Kanmanmadike'. Nog aratbut nogbayo nog aratbut nog ko̱nig sik aratbutpi' nopoe̱nka'dik o̱'ne. Kanmanmadike'. Nogda nogda oknopoe̱'dik o̱'ne. Kanmanmadike'. Nogbayo huairi nogbayo huairi on'kupopakpo tihuapokdik o̱'ne aratbut batuktukhue 'dik ka 'ne 'po daka 'da kanmanmadike'. Oro'o̱mey o'manay 27. 1. Kenda aratbut on'kika'po aya'da nog aratbutere ka'dik o̱'ne. Pi̱ya̱' eka' koso eka' kumej eka' kusi'pe eka' huenpu eka' aya'da ka'dik o̱'ne. Kenpa'ti kenda ko̱nig apotog kenpa'ti radio nogda o̱gka'po aya'da toe̱'dik o̱'ne. 2. Katepi' a'nen kahued huaboa'da i'ka', katepi' i'madoya', katepi' 'urua'da i'ka' nogo̱mey e'paknayo dakhuapa yokdik mo'e̱ne. Oro'o̱mey o'manay 28. Nogda nogda huadak eka' aya'da ka'dik o̱'ne. Ko̱nig in beroba' oa'. Aya'da aratbuten gobierno huairi kenda manigka'dik o̱'ne. Oro'o̱mey o'manay 29. 1. Aya'da nog aratbuttaj tihuapokdik o̱'nepo on'ka'po urua'da on'nopoe̱apo kenpa'ti 'urua'da on'kika'apo. 2. Aya'da nogda nogda huadak eka' ka'dik o̱'nenig'a̱. Nogomey kenpa'ti ko̱nig huadak eka' ka'dik o̱'nepo kenda boka' kenomeytaj batikahue' mo'e̱. Kenpa'ti dakhuea' kahue' yane'. Batuktukhue' yane'. Gobierno huairia kenda mana'dik o̱'ne. 3. Ko̱nig nogbayo nogbayo gobierno huairi enkupopakte on'nopoe̱po kenpa'ti on'pakpo opud ka'dik mo'e̱. Nogda kahue'dik mo'e̱. Oro'o̱mey o'manay 30. In beroba'te aratbut nogda nogda huadak eka' ka'dik o̱'ne, o'manay. Be'api' ken ko̱nig o'ka'po nogda kentaj batika'dik o̱'e̱. Oro' jahue' o̱'e̱y kena'po in beroba'te ka'dik o̱'ne. O'manay. ---- Amharic ስለሰብአዊ፡መብቶች፡ለማስተማር፡ የሚረዱ፡አንዳንድ፡ዘዴዎች። በዩኔስኮ፡ተዘጋጅቶ፡በኢትዮጵያ፡ብሄራዊ፡ኮሚሽን፡ተተረጎመ አንቀጽ፡፩፤ የሰው፡ልጅ፡ሁሉ፡ሲወለድ፡ነጻና፡በክብርና፡በመብትም፡እኩልነት፡ያለው፡ነው።፡የተፈጥሮ፡ማስተዋልና፡ሕሊና፡ስላለው፡አንዱ፡ሌላውን፡በወንድማማችነት፡መንፈስ፡መመልከት፡ይገባዋል። አንቀጽ፡፪፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡የዘር፡የቀለም፡የጾታ፡የቋንቋ፡የሃይማኖት፡የፖለቲካ፡ወይም፡የሌላ፡ዓይነት፡አስተሳሰብ፡የብሔራዊ፡ወይም፡የኀብረተሰብ፡ታሪክ፡የሀብት፡የትውልድ፡ወይም፡የሌላ፡ደረጃ፡ልዩነት፡ሳይኖሩ፡በዚሁ፡ውሳኔ፡የተዘረዘሩት፡መብቶችንና፡ነጻነቶች፡ሁሉ፡እንዲከበሩለት፡ይገባል። ከዚህም፡በተቀረ፡አንድ፡ሰው፡ከሚኖርበት፡አገር፡ወይም፡ግዛት፡የፖለቲካ፡የአገዛዝ፡ወይም፡የኢንተርናሽናል፡አቋም፡የተነሳ፡አገሩ፡ነጻም፡ሆነ፡በሞግዚትነት፡አስተዳደር፡ወይም፡እራሱን፡ችሎ፡የማይተዳደር፡አገር፡ተወላጅ፡ቢሆንም፡በማንኛውም፡ዓይነት፡ገደብ፡ያለው፡አገዛዝ፡ሥር፡ቢሆንም፡ልዩነት፡አይፈጸምበትም። አንቀጽ፡፫፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡የመኖር፣፡በነጻነትና፡በሰላም፡የመኖሩ፡መጠበቅ፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፬፤ ማንም፡ሰው፡ቢሆን፡በባርነት፡አይገዛም።፡ባርነትና፡የባሪያ፡ንግድም፡በማንኛውም፡ዓይነት፡ክልክል፡ነው። አንቀጽ፡፭፤ ማንም፡ሰው፡ቢሆን፡የጭካኔ፡ስቃይ፡እንዳይደርስበት፡ወይም፡ከሰብዓዊ፡አፈጻጸም፡ውጭ፡የሆነ፡የተዋረድ፡ተግባር፡ወይም፡ቅጣት፡አይፈጸምበትም። አንቀጽ፡፮፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡በሕግ፡ፊት፡በሰው፡ዘርነቱ፡የመታወቅ፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፯፤ ሰው፡ሁሉ፡በሕግ፡ፊት፡እኩል፡ነው።፡ያለአንዳች፡ልዩነትም፡ሕጉ፡ደህንነቱን፡እንዲጠበቅለት፡እኩል፡የሆነ፡መብት፡አለው።፡ይህንን፡ውሳኔ፡በመጣስ፡ከሚደረግ፡ልዩነት፡ለማድረግ፡ከሚነሳሳ፡እንዲጠበቅ፡ሁሉም፡የእኩል፡መብት፡አለው።፡ አንቀጽ፡፰፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡በሕገ፡መንግስቱ፡ወይም፡በሕግ፡የተሰጡትን፡መሠረታዊ፡መብቶች፡ከሚጥሱ፡ድርጊቶች፡ከፍተኛ፡በሆኑ፡ብሔራዊ፡የፍርድ፡ባለስልጣኖች፡ፍጹም፡በሆነ፡መንገድ፡እንዲወገድለት፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፱፤ ማንም፡ሰው፡ያለፍርድ፡ተይዞ፡እንዲታሰር፡ወይም፡በግዛት፡እንዲኖር፡አይደረግም። አንቀጽ፡፲፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡በመብቶቹና፡በግዴታዎቹ፡አፈጻጸም፡እንዲሁም፡በሚከሰስበት፡ማንኛውም፡ዓይነት፡የወንጀል፡ክስ፡ነጻ፡በሆነና፡በማያዳላ፡የፍርድ፡ሸንጎ፡በትክክለኛና፡በይፋ፡ጉዳዩ፡እንዲሰማለት፡የሙሉ፡እኩልነት፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፲፩፤ ፩/፡ በወንጀል፡ክስ፡የተከሰሰ፡ማንኛውም፡ሰው፡ለመከላከያው፡አስፈላጊዎች፡የሆኑትን፡ሁሉ፡አቅርቦ፡በሚከራከርበት፡የይፋ፡ፍርድ፡ቤት፡በሕግ፡መሠረት፡ወንጀለኛ፡መሆኑ፡እስቲረጋገጥበት፡ድረስ፡ከወንጀል፡ነጻ፡እንደሆነ፡የመቆጠር፡መብት፡አለው። ፪/፡ ማንም፡ሰው፡በብሔራዊ፡ወይም፡በኢንተርናሽናል፡ሕግ፡አንድ፡ነገር፡ወንጀል፡ሆኖ፡ባልተደነገገበት፡ጊዜ፡በፈጸመው፡ወይም፡ባልፈጸመው፡ማንኛውም፡ሥራ፡ወንጀለኛ፡ሆኖ፡አይከሰስም።፡ወይም፡ወንጀሉ፡በተፈጸመበት፡ጊዜ፡ከተደነገገው፡ቅጣት፡ይበልጥ፡አይፈረድበትም። አንቀጽ፡፲፪፤ ማንም፡ሰው፡በግል፡ኑሮው፡በቤተሰቡ፡ውስጥ፡በቤቱ፡ወይም፡በሚጻጻፈው፡ደብዳቤ፡በፍርድ፡ያልተለየ፡ጣልቃ፡ገብነት፡ወይም፡ክብሩን፡የሚነካና፡ስሙን፡የሚያጎድፍ፡ተቃውሞ፡አይፈጸምበትም።፡እያንዳንዱ፡ሰው፡ከእንደዚህ፡ያለ፡ጣልቃ፡ገብነት፡ወይም፡የሚጎዳ፡ተግባር፡ሕግ፡እንዲከላከልለት፡መብት፡አለው።፡ አንቀጽ፡፲፫፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡በየብሔራዊ፡ወሰን፡ክልሉ፡የመዘዋወርና፡የመኖር፡ነጻነት፡መብት፡አለው። ፪/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡ከማንኛውም፡አገር፡ሆነ፡ከራሱ፡አገር፡ወጥቶ፡እንደገና፡ወደ፡አገሩ፡የመመለስ፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፲፬፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡ከጭቆና፡ሸሽቶ፡በሌሎች፡አገሮች፡ጥገኝነትን፡የመጠየቅና፡በደህና፡የመኖር፡መብት፡አለው። ፪/፡ ፖለቲካዊ፡ካልሆኑ፡ወንጀሎች፡ወይም፡የተባበሩት፡መንግሥታት፡ድርጅት፡ዋና፡ዓላማዎችን፡ከሚቃረኑ፡ሥራዎች፡የተነሳ፡በሚደርሱ፡ክሶች፡ምክንያት፡ከሆነ፡ይህ፡መብት፡ሊያገለግል፡አይችልም። አንቀጽ፡፲፭፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡የዜግነት፡መብት፡አለው። ፪/፡ ማንም፡ሰው፡ያለፍርድ፡ዜግነቱ፡አይወሰድበትም፡ወይም፡ዜግነቱን፡የመለወጥ፡መብት፡አይነፈገውም። አንቀጽ፡፲፮፤ ፩/፡ አካለ፡መጠን፡የደረሱ፡ወንዶችና፡ሴቶች፡በዘር፡በዜግነት፡ወይም፡በሃይማኖት፡ልዩነት፡ሳይወሰኑ፡ጋብቻን፡የመፈጸምና፡ቤተሰብን፡የመመሥረት፡መብት፡አላቸው፤፡ጋብቻ፡በመፈጸም፡በጋብቻ፡ጊዜና፡ጋብቻ፡በሚፈርስበትም፡ጊዜ፡እኩል፡መብት፡አላቸው። ፪/፡ ጋብቻ፡የሚፈጸመው፡ጋብቻ፡ለመፈጸም፡በሚፈልጉ፡ሁለቱም፡ወገኖች፡በሚያደርጉት፡ነጻና፡ሙሉ፡ስምምነት፡መሠረት፡ብቻ፡ነው። ፫/፡ ቤተሰብ፡በኀብረ፡ሰብ፡የተፈጥሮና፡መሰረታዊ፡ክፍል፡ስለሆነ፡በኀብረሰቡና፡በመንግሥቱም፡ደህንነቱ፡እንዲጠበቅለት፡ይገባል። አንቀጽ፡፲፯፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡ብቻውን፡ወይም፡ከሌሎች፡ጋር፡በኀብረት፡ሆኖ፡የኀብረት፡ባለቤትነት፡መብት፡አለው። ፪/፡ ማንም፡ሰው፡ያለፍርድ፡ንብረቱ፡አይወሰድበትም። አንቀጽ፡፲፰፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡የሃሳብ፡የሕሊናና፡የሃይማኖት፡ነጻነት፡መብት፡አለው።፡ይህም፡መብት፡ሃይማኖቱን፡ወይም፡እምነቱን፡የመለወጥ፡ነጻነትንና፡ብቻውን፡ወይም፡ከሌሎች፡ጋር፡በኀብረት፡በይፋ፡ወይም፡በግል፡ሆኖ፡ሃይማኖቱን፡ወይም፡እምነቱን፡የማስተማር፣፡በተግባር፡የመግለጽ፡የማምለክና፡የማክበር፡ነጻነትን፡ይጨምራል። አንቀጽ፡፲፱፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡የሐሳብና፡ሐሳቡን፡የመግለጽ፡መብት፡አለው።፡ይህም፡መብት፡ያለጣልቃ፡ገብነት፡በሐሳብ፡የመጽናትንና፡ዜናን፡ወይም፡ሐሳቦችን፡ያላንዳች፡የድንበር፡ገደብ፡የማግኘትን፡የመቀበልንና፡ወይም፡የማካፈልን፡ነጻነትም፡ይጨምራል። አንቀጽ፡፳፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡በሰላም፡የመሰብሰብና፡ግንኙነት፡የማድረግ፡ነጻነት፡መብት፡አለው። ፪/፡ ማንም፡ሰው፡የአንድ፡ማኀበር፡አባል፡እንዲሆን፡አይገደድም። አንቀጽ፡፳፩፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡በቀጥታ፡ወይም፡ነጻ፡በሆነ፡መንገድ፡በተመረጡ፡እንደራሴዎች፡አማካኝነት፡በአገሩ፡መንግስት፡የመካፈል፡መብት፡አለው። ፪/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡በአገሩ፡የህዝብ፡አገልግሎት፡እኩል፡የማግኘት፡መብት፡አለው። ፫/፡ የመንግስት፡ሥልጣን፡መሠረቱ፡የሕዝቡ፡ፈቃድ፡መሆን፡አለበት።፡ይህም፡ፈቃድ፡ለሁሉም፡እኩል፡በሆነ፡በምሥጢር፡በሚደረግ፡የድምፅ፡መስጠት፡ምርጫ፡ወይም፡በተመሳሳይ፡ሁኔታ፡በየጊዜውና፡በትክክል፡በሚፈጸሙ፡ምርጫዎች፡እንዲገለጽ፡መሆን፡አለበት። አንቀጽ፡፳፪፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡የኀብረ፡ሰብ፡አባል፡እንደመሆኑ፡በኀብረ፡ሰብ፡ደህንነቱ፡እንዲጠበቅ፡መብት፡አለው።፡እንዲሁም፡በብሔራዊ፡ጥረትና፡በኢንተርናሽናል፡መተባበር፡አማካይነትና፡በእያንዳንዱ፡መንግስት፡ድርጅትም፡የሀብት፡ምንጮች፡መሰረት፡ለክብሩና፡ለሰብዓዊ፡አቅሙ፡ነጻ፡እድገት፡የግድ፡አስፈላጊ፡የሆኑት፡የኤኮኖሚ፡የማኀበራዊ፡ኑሮና፡የባህል፡መብቶች፡በተግባር፡እንዲገለጹለት፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፳፫፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡የመሥራት፡የሥራ፡ነጻ፡ምርጫና፡ለሥራም፡ትክክለኛና፡ተስማሚ፡የአሠራር፡ሁኔታዎችና፡ሥራም፡እንዳያጣ፡መብት፡አለው። ፪/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡ያላንዳች፡ልዩነት፡ማድረግ፡ለአንድ፡ዓይነት፡ሥራ፡እኩል፡የሆነ፡ደመወዝ፡የማግኘት፡መብት፡አለው። ፫/፡ በሥራ፡ላይ፡ያለ፡ሰው፡ለእራሱና፡ለቤተሰቡ፡ለሰብዓዊ፡ክብር፡ተገቢ፡የሆነ፡ኑሮን፡የሚያስገኝለትና፡ካስፈለገም፡በሌሎች፡የኀብረሰብ፡ደህንነት፡መጠበቂያ፡ዘዴዎች፡የተደገፈ፡ትክክለኛና፡ተስማሚ፡ዋጋውን፡የማግኘት፡መብት፡አለው። ፬/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡ጥቅሞቹን፡ለማስከበር፡የሙያ፡ማኀበሮችን፡ለማቋቋምና፡ማኀበርተኛ፡ለመሆን፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፳፬፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡የዕረፍትና፡የመዝናናት፡እንዲሁም፡በአግባብ፡የተወሰኑ፡የሥራ፡ሰዓቶች፡እንዲኖሩትና፡በየጊዜው፡የዕረፍት፡ጊዜያትን፡ከደመወዝ፡ጋር፡የማግኘት፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፳፭፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡ለእራሱና፡ለቤተሰቡ፡ጤንነትና፡ደህንነት፡ምግብ፣፡ልብስ፣፡ቤትና፡ሕክምና፡አስፈላጊ፡የማኀበራዊ፡ኑሮ፡አገልግሎቶችም፡ጭምር፡የሚበቃ፡የኑሮ፡ደረጃ፡ለማግኘት፡መብት፡አለው።፡ሥራ፡ሳይቀጠር፡ቢቀር፡ቢታመም፡ለመሥራት፡ባይችል፡ባል፡ወይም፡ሚስት፡ቢሞት፡ቢያረጅ፡ወይም፡ከቁጥጥሩ፡ውጭ፡በሆኑ፡ምክንያቶች፡መሰናከል፡ቢገጥመው፡ደህንነቱ፡እንዲጠበቅለት፡መብት፡አለው። ፪/፡ ወላድነትና፡ሕጻንነት፡ልዩ፡ጥንቃቄና፡እርዳታ፡የማግኘት፡መብት፡አላቸው፤፡በጋብቻ፡ወይም፡ያለጋብቻ፡የሚወለዱ፡ሕጻናትም፡የተመሳሳይ፡የደህንነታቸው፡መጠበቅ፡መብት፡አላቸው። አንቀጽ፡፳፮፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡የመማር፡መብት፡አለው።፡ትምህርት፡ቢያንስ፡ቢያንስ፡በአንደኛ፡ደረጃና፡በመሰረታዊ፡ደረጃዎች፡በነጻ፡ሊሆን፡ይገባል።፡የአንደኛ፡ደረጃ፡ትምህርት፡መማር፡ግዴታ፡ነው።፡የቴክኒክና፡የልዩ፡ልዩ፡ሙያ፡ትምህርት፡በጠቅላላው፡የከፍተኛ፡ደረጃ፡ደግሞ፡በችሎታ፡መሠረት፡ለሁሉም፡እኩል፡መሰጠት፡አለበት። ፪/፡ ትምህርት፡ለእያንዳንዱ፡ሰው፡ሁኔታ፡ማሻሻያና፡ለሰብዓዊ፡መብቶችም፡መሠረታዊ፡ነጻነቶች፡ክብር፡ማዳበርያ፡የሚውል፡መሆን፡አለበት።፡እንዲሁም፡የተለያየ፡ዘር፡ወይም፡ሃይማኖት፡ባሏቸው፡ሕዝቦች፡መካከል፡ሁሉ፡መግባባትን፡ተቻችሎ፡የመኖርንና፡የመተባበርን፡መንፈስ፡የሚያጠነክርና፡የተባበሩት፡መንግሥታት፡ድርጅት፡ሰላምን፡ለመጠበቅ፡የሚፈጽማቸው፡ተግባሮች፡እንዲስፋፋ፡የሚያበረታቱ፡መሆን፡አለበት።፡ ፫/፡ ወላጆች፡ለልጆቻቸው፡ለመስጠት፡የሚፈልጉትን፡ትምህርት፡ለመምረጥ፡የቅድሚያ፡መብት፡አላችው።፡ አንቀጽ፡፳፯፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡በኀብረ፡ሰቡ፡የባህል፡ኑሮ፡በነጻ፡መካፈልና፡በኪነ፡ጥበብ፡ለመጠቀም፡በሳይንስ፡እርምጃና፡በጥቅሞቹም፡ለመሳተፍ፡መብት፡አለው።፡ ፪/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡ከደረሰው፡ማንኛውም፡የሳይንስ፡የድርሰትና፡የኪነ፡ጥበብ፡ሥራ፡የሚያገኘው፡የሞራሉንና፡የሃብት፡ጥቅሞች፡እንዲከበሩለት፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፳፰፤ እያንዳንዱ፡ሰው፡በዚህ፡ውሳን፡ውስጥ፡የተዘረዘሩት፡መብቶችና፡ነጻነቶች፡በሙሉ፡በተግባር፡እንዲውሉ፡ለሚደረግባቸው፡የኀብረሰብና፡የኢንተርናሽናል፡ሥርዓት፡የመጠቀም፡መብት፡አለው። አንቀጽ፡፳፱፤ ፩/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡የራሱ፡ነጻነትና፡ሙሉ፡መሻሻል፡በሚያገኝበት፡ኀብረሰብ፡ውስጥ፡የሚፈጽማቸው፡ግዴታዎች፡ይኖሩበታል። ፪/፡ እያንዳንዱ፡ሰው፡በመብቶቹ፡በነጻነቶቹ፡በሚጠቀምበት፡ጊዜ፡የሚታገደው፡የሌሎችን፡መብቶችና፡ነጻነቶች፡በሚገባ፡ለማሰከበር፡ብቻ፡በተደነገጉ፡ሕጎችና፡የግብረ፡ገብነትን፡የጠቅላላውን፡ሕዝብ፡ፀጥታና፡ደህንነት፡በዴሞክራቲክ፡ማኀበራዊ፡ኑሮ፡ትክክለኛ፡የሆነው፡ተፈላጊ፡ጉዳይ፡ለማርካት፡በተወሰነው፡ብቻ፡ነው። ፫/፡ እነዚህ፡መብቶችና፡ነፃነቶች፡በማንኛውም፡ሁኔታ፡የተባበሩት፡መንግሥታት፡ድርጅት፡መሰረት፡ዓላማዎች፡ተቃራኒ፡በሆነ፡መንገድ፡ሊፈጸሙ፡አይገባቸውም። አንቀጽ፡፴፤ በዚህ፡ውሳኔ፡ከላይ፡የተዘረዘረው፡ሁሉ፡በዚሁ፡ውስጥ፡የተጠቀሱትን፡ማናቸውም፡መብቶች፡ወይም፡ነጻነቶች፡ለማበላሸት፡በታሰበ፡ማንኛውም፡ዓይነት፡ተግባር፡ለማዋል፡ወይም፡ድርጊትን፡ለመፈጸም፡ለማንኛውም፡መንግሥት፡ወይም፡ድርጅት፡ወይም፡ሰው፡የተባሉ፡አይተረጎሙም። ---- Amis Kalaenu Nu Kakarayan Kngli Nu Tamlaw Swanyam Shual Nu Aayaw Shamaanen nishinglin tu koyuay a chunyam a pingtengay putyiay kngli nu maenin a shingin nu luma nu tamlaw, kichu nu chuyu, chengyi a hoping nu kalaenu nu kakarayan, Shamaanen masharumaay tu ku nihosu a nigome tu kngli nu tamlaw yaman a pawshing, tyamgoay kuni a pawshing tu naay a harateng nu tamlaw. Tayniay iraay a chuyu nu shual a harateng, awaay a kyongchu a kuypa kalaenu nu kakarayan, sha akawang a harateng nu potong a tamlaw han, Shamaanen tu chua nishetiay ku tamlaw tu pawchen a yapo, iraay mabawhu pali kngli nu tamlaw a piyaw, Shamaanen iraay nichuching a tu yuyi nu kwocha piyaw, Shamaanen shumualay a tamlaw nu kwocha nu UN iShanchang Nu UN pakushuelinay chipen a kngli nu tamlaw, chunyam a chachi nu tamlaw a pingteng a kngli nu fainayan a fafahyan han, maharatengay tu itaangayay tu miming chuchin chinpu shehuy a shuyping nu shengho han, Shamaanen nishiwanay tu huywankwo a UN malachafay, nichuching pupyan a chunchong a chunshing ikngli nu tamlaw a chipen a chiyu han, Shamaanen iraay lyokay tu kuni a kngli a chiyu ishishan chongfen kuni a shiwan tala taangayay a chongyawshing, Shalaw anuhatini, Taangayay A Huy, Shalakay tu kuni a Kalaenu Nu Kakarayan Kngli Nu Tamlaw Swanyam, nishishan a kongtong a hapyawchun kilumut tamlaw a kwocha. Pimaharateng Tamlaw a chikow nu shehuy mararil tu kuni a swanyam, pichuching chunchong tu kngli a chiyu u chawhuy a chawu, u chanching a choshi nu kwocha a kwochi, shapimachenglin a machunshingaw pupyan a yushaw tamlaw nu huywankwo a tamlaw nu shera kuni a kngli a chiyu. Shaka chechay Chiyu mahufuchay tu tamlaw, maemin pingdeng ichunyan a kngli. Iraay chaira lishing a naay a naay a harateng, pimaulahsha u harateng nu kaka shafa. Shaka tusha Iraay tamlaw iraay a chike kngli a chiyu nu kuni a swanyan, awaay chubye nu chongchu, fuse, shingpye, shual, chongchaw, chengchi anucha ruma harateng, kwochi anucha chushen nu shehuy, chaychan, mahufuch anucha ruma shenfen. Anu iraay chengchi, shingcheng anucha kwochi a tiwey nu kwocha anucha shera nu tamlaw chabye, biawa tamlaw chabye, awaay tuli, tokwan, chua chichi anucha iraay ruma iraay a lalemak chukng shanchi maemin chabye. Shaka tulu Iraay tamlaw kngli nu shengming, chiyu a ankng nu tamlaw. Shaka shopat Aka bimasharuma chima maemin nuli anucha nuyi. Biawa maan shingshi a nuli a chitu a nuli a niacha niliwal maemin. Shaka lima Aka biira tamlaw kushing anucha chanlin a anucha chua kalintaw a anucha wulushing a tayu anucha shingfa. Shaka enem Iraay tamlaw iishakachua maemin iraay a kngli linke nu aayaw nu fali. Shaka pitu Pingteng tamlaw iaayaw nu fali, iraay ira a kngli pingteng a pawhu nu fali, aki biira chishi. Iraay tamlaw ira a kngli pingteng a pawhui, shamaanen biawa hay nu wefan a chishi kuni a swanyam a shantong a shingwe tuni a chishi. Shaka falu Anu machinhayay tu mapafeli a chipen a kngli shanfa anucha fali, iraay tamlaw ikuni a chinhay yushaw mapatilun a kngli. Shaka shiwa Aka bichepet, bilikut anucha bifalah tu tamlaw linyi. Shaka muetep Iraay tamlaw malichay a kngli tuli a awa a fating pyanyi, shamaanen bichoting tu kngli a yiwu ira a bipanting tu shingshi a kongsu ira. Shaka muetep ira ku chechay (Shaka chechay) Ira a tamlaw shingshi a kongkaw, anu chua machengshi ira chuy u fali u kongkay a shenpan, iraay mapakushuelin a kngli awa chuy. Biira shenpan ilichay pachaku shaeliay a pawchang maemin. (Shaka tusha) Ishingshi a shingwe anucha chua shingwe nu tamlaw, anu awa chuy shalakay u fali nu kwocha anucha kwochi, aka biira chuy. Aka bitaangayay ku shingfa tu iraay a fali a kuyting chuy. Shaka muetep ira ku tusha Aka bikanshe tu lalemak nu niah, luma, paaruan a tongshin nu tamlaw linyi, aka bichinhay tu yongyu a minyu ira. Iraay tamlaw mapawhuay pimyan a kngli tuni a kanshe anucha chinhay. Shaka muetep ira ku tulu (Shaka chechay) Iraay tamlaw ikwocha chiyu maru a linah a kngli. (Shaka tusha) Iraay tamlaw shalak a kngli kwo, iraay ini kwocha nu niah ira, iraay nukay a kngli. Shaka muetep ira ku shopat (Shaka chechay) Iraay tamlaw ipaputal a kwocha kilimay a tikelaay tu pihu pimyan a kngli tu pohay. (Shaka tusha) Anu iraay malichay a lalemak u chua chengchishing a chuyshing anucha wefan a shingwe chongchi anucha wanche nu UN, aka bishaeli tuni a kngli. Shaka muetep ira ku lima (Shaka chechay) Iraay tamlaw iraay a kngli kwochi. (Shaka tusha) Aka biafash tu kwochi nu tamlaw, aka bifulin tu kaybyan a kngli tu kwochi. Shaka muetep ira ku enem (Shaka chechay) Iraay fainayan a fafahyan nikalafu a chifafahi a kngli, awaay shanchi nu chongchu, kwochi anucha chongchaw. Ihunyin, ichehun a ilihun, biira pingteng a kngli. (Shaka tusha) Anu chua kilumutay tu fainayan a fafahyan, aka binikalafu, aka bichifafahi. (Shaka tusha) U luma tyanlan a chipen a tanwan nu shehuy, bimapawhu shehuy a kwocha. Shaka muetep ira ku pitu (Shaka chechay) Iraay tamlaw maemin chaychankng nu niah, malairaay ruma tamlaw chaychankng. (Shaka tusha) Aka biafash tu chaychan nu tamlaw linyi. Shaka muetep ira ku falu Iraay tamlaw kngli nu harateng, naay a harateng a chongchaw a chiyu. Iraay kuni a kngli kaybyan a chiyu tu chongchaw anucha shinyang, niah anucha chiti, pyawshi a chiyu kongkay anucha mimi u chawyi, u shichan, u lipay a kayli tu chongchaw anucha shinyang. Shaka muetep ira ku shiwa Iraay tamlaw chiyu kngli nu harateng a shumual. Iraay kuni a kngli iraay harateng chua makanshe a chiyu, u meche a cha lichayay kwoche kilim a, ala a pafeli a chiyu tu shaoshi a harateng. Shaka tusha a pulu (Shaka chechay) Iraay tamlaw kngli nu hoping shahurul a cheshe a chiyu. (Shaka tusha) Aka biaka kaecha ira tamlaw twanti. Shaka tusha a pulu ira ku chechay (Shaka chechay) Iraay tamlaw u niah anucha u chiyu pili a taypyaw chancha a kngli chili tu kwocha. (Shaka tusha) Iraay tamlaw u pingteng a chihuy chancha a kngli kongwu nu kwocha. (Shaka tulu) U harateng nu tamlaw chichu nu ichel nu chengfu. Bibyawshan tuni a harateng u tingchi a shuelin a pili. Bipafeli pili u pupyan a pingteng a towpyawkng,u awa a ngangan anucha u malatulung a chiyu a towpyaw chengshu. Shaka tusha a pulu ira ku tusha U tamlaw chengwan nu shehuy, shalaw iraay ira a kngli shehuy a pawchang, shishan tu mashaeli a chingchi, shehuy a wenhwa a knglichiyu fachan nu chunyan a linke. U ichel nu kwocha a hocho nu kwochi, u lalemak nu kaput a chiwan nu kwocha. Shaka tusha a pulu ira ku tulu (Shaka chechay) Iraay tamlaw kongcho a, pili a ku niah tu chiye, kongcheng a hoshi a kongcho a tyawchan a ira a kngli shiye a pawshan. (Shaka tusha) Iraay tamlaw tong kong tong chow a kngli, aka biira chishi. (Shaka tulu) Ira kongcho a tamlaw maemin ira a kngli kongcheng a hoshi a acha. Biira niah a paru nuluma fuho a shengho a tyawchan chunyan nu tamlaw. Anu iraay piyaw bipafeli tu ruma pawchang nu shehuy. (Shaka shopat) Iraay tamlaw chuchiay a chanchaay tu konghuy wehu a kngli tu liyi nu niah. Shaka tusha a pulu ira ku shopat Iraay tamlaw pashela a shalama a kngli, iraay ira a kongcho a shichan holi a shanchi, pashela a kngli tingchi pafeliay tu paychi. Shaka tusha a pulu ira ku lima (Shaka chechay) Iraay tamlaw ira a kngli wehu a shengho a shuychun tu chankang a fuli nu niah a paru nuluma, iraay kumaen, riku, luma, paishing a piyaw a shehuy a fuwu. Anu hilayay tu ihilay tu kongcho, maalalaay tu, chanfeay tu, patay tu fainay, malitengay tu anucha ruma chua kongchi a lalemak tu kilim a ichel tu paychi, iraay mapawchang a kngli. (Shaka tusha) Iraay wina a wawa machaoku a mapalang a kngli tiwa. Biira wawa, hunsheng anucha chua hunsheng, pingteng a shehuy a pawhu. Shaka tusha a pulu ira ku enem (Shaka chechay) Iraay tamlaw mapakafana a kngli maemin. Aka bishaeli ku pakafana tu paychi, u shatapang a chipen a kaytwan shahatinisha. U shatapang a pakafana yiwu. Biira chishu a chiye a pakafana pupyan. Bifawah akawang a pakafana u chengchi itamlaw pingteng. (Shaka tusha) Bifachan tu koshing nu tamlaw pakafana chongfen, bichachang chunchong kngli nu tamlaw a chipen a chiyu. Bichuching pakafana lyokay, emem a paliw nu kwocha, chongchu anucha chitwan nu chongchaw, bichuching tu wehu a hotong ku UN tu hoping. (Shaka tulu) Iraay wama a wina ichongle nu pakafana nu wawa pili a kngli ayaw. Shaka tusha a pulu ira ku pitu (Shaka chechay) Iraay tamlaw chiyu chancha wenhwa a shengho nu shehuy, tanam tu yishu, malaira a kosho a chinpu a mashalak a fuli kngli. (Shaka tusha) Imashalak a chingshen a wuchi a liyi kosho, wensho anucha yishu nu niah, irray tamlaw mapawhu a kngli. Shaka tusha a pulu ira ku falu Iraay tamlaw tu shehuy a kwochi a chishu shaeli a kngli. Ikuni a chishu, mashishan maparu a kngli a chiyu kuni a swanyam maemin chongfen. Shaka tusha a pulu ira ku shiwa (Shaka chechay) Iraay tamlaw shehuy a chelin maemin, shamaanen fachan acha ishehuy koshing ira chiyu a chongfen alatek. (Shaka tusha) Shingshiay tamlaw tu kngli a chiyu, mashanchi acha fali. Choli a muti tuni a shanchi, u acha pafeli tu piyaw a chunchong a chenglin tu kngli a chiyu nu ruma tamlaw, shiying shaeli nu tawte, kongkong a chishu a pupyan a fuli iminchu a shehuy. (Shaka tulu) Shingshi tuni a kngli a chiyu, aka biwepe chongchi a wanche nu UN imaan lalemak maemin. Tulu a pulu Aka bishumual , tyawwen nu kuni a swanyam maemin, iraay maan kwocha, chitwan anucha tamlaw pohway a kngli tu maparu a maan kngli a chiyu kuni a swanyam han. ---- Arabela Pueya rerejoquiaari pocoojonura puetunu jiyajinijiniojuanaa. Na jiyaniijianucua na iyaronuuquiaari nojori niishiriojonura taa pa miishiya maniniani. Pueyaracaanu niishiriojoriquiaria. Na nuhuaji, el 10 de diciembre de 1948 nayojo quiaariiri nojori niishiriojosano. Niya quiya puetunu na sequesanojuanaa. Cutara maninia na sequesano. Na nuhuaji rerejonaari na jiyaniijianucua sequequiaari cuaara naajioora nojori sequesano puetunu na pueyapueecuarajanaa tama na rupaajiniajaaj a. Sequereeri cuaara pacuura na naajiosano puetunu pueyajanaa jiitianura nojori naajiosano. Cuaara niishitiojoora puetunu pueyajanaa na sequesano. Cuaara niishitiojoora escuelasjinia, pueya rerejojuacajinianio. Jiyanohua sequequiaari cuaara niishitiojosaaria puetunu jiyacajiniajanaa. Tamonu jiya jaara tamaatia jiitiaa na pueya, naajaa, tii cuaara niishitiojosaariajuhua. PUETUNU PUEYAPUEECUARAJANAA NIYA NAAJIOSAAREE TAA PA MIISHIYANI Taricua pa Niishishano Paa niishiyani: puetunu pajaniyajanaa cartesano quiniu paniyani maninia pa quinuria. Paa maninia jiitiasano quiniu paniyani. Paa juhuajaniya quiniu paniyani. Maja pa miaquetoonu paniniu. Pocua naa quiri paa jaara rerequeteyaquiri tamasaca, paa jaara mariyata maninia miitioya puetunujuanaa. Paa niishiyani: pueya jaara jiyaniquiaari tamasaca pueya maja maninia miishiya juhua narta pueya, nojori jiyanohua sesa na miiquiaari. Maninia pueyari shiriiquirii na niishishacari taa naquiya miishariquiaa tamasaca pueya. Pueya jaara sesa niishiyajaa naa, maja pa naata quiniu maninia mijiria. Jiyocua pa quishacari, pajaniya juhuajaniya quiniu paniyani. Paa cartesano quiniu paniyapa sequenura casaa pa sequenu paniyani, pa shipininiapa tojiniuria taa pa niishiyani. Paa cartesano quiniu paniyani pa puerenuucuaji, pa miaajenuucuajinio. Paa niishiyani: pueya cuaara maninia jiitiasaaria maninia rootasanota pueya mariqui miaquetooreeri tamonu jaara sesa na jiitiaa, mariyata pueya jaara maja na naata na panishano masenu. Paa niishiyani: pueya cuaara jiyano¿tioora tamonu jiyajinia quiniaa, juhuajaniya pa quiniuria jiyocua. Paa niishiyani: puetunu pajaniyajanaa pa rupuetoosano jiyacajinijinio tari naajioquiaari pa niishishano naatej: -Puetunu pueyanojuanaa mariyata maninia jiitiashiya. Maja rerequeteshiya tamonu. Maja jatashiya tamonu juhua najuhuana quijia. Maajipohua cuaara miishaaria maninia mariyata taa canuu maninia miishiyacuaani. Paa mariyata sequequiaari: -Pa poonijiore socua maninia pa quiniuria puetunujuanaa, socua casamiriacara pa quiniuriajuhua, socua cartesano pa quiniuriajuhuaj. Paa niishiyani: puetunu jiyaniijiajanaari pa rupuetoosano jiyacajinijinio sequeree na pueya niishitiojonutaniya pa sequesano nojori tojiniuria maninia, maja na soonuucuaji. Paa niishiyani: Noojiaqueya pueya niishiyaquishacari pa sequesano maja pa naata maninia miiniu puetunu pa sequesanojuanaa nio naajiojuajinia. Naaratej: Puetunu canaaj anaa canaa rerej osacari sequereeni: Nio canaa naaj iosanoori puetunu pueyapueecuarajanaa quiya puetunu jiyacajiniajanaa pueya niishiniuria taa pa jiitianu panishiyani. Puetunu pueyajanaa cuaara niishitiojoora narta pueya nojori tojiniuria nio. Maja na soonu. Nia numaama nia racatare canaa sequesano maninia nia niishitiojonura tamasaca. Jiyaniijianucua cuaara sequeera taa miishiyani na jiyajinia pueya tojiniuria canaa sequesano. Cuaara niishitiojosaaria puetunu na pueyajanaa, mariyata cante tamonu jiyajinia quiya na jiitiasano pueyajinijinio. Naarate canaa naa sequereeni: Sequesano 1. Pueyano pa quishacari, puetunu pajaniyajanaa mariyata miishiya maninia, maja sooshiya tamonu. Puetunu pueyajanaari niishitiajaraca, jiuujiaaracanio pueyacua pa taraajenura. Naarate maninia pa jiyanootioore juhua pa tapueyocuaca. Sequesano 2. Puetunu pueyajanaa mariyata maninia miishiya taa canaa sequereeni. Maja rimiajata miishiya tamonu. Tahue na quishacari, naajaa. Tamueca na cuaqueyani, naajaa. Caya, maaji soj, naajaa. Tamaatia rupaaraca, naajaa. Taa na tojiya na Pueyasoni, naajaa. Cante tamaatia jiitianu paniyani, naajaa. Tamaatia na quiniu, naajaa. Tamonu pueyano na quishacari, naajaa. Panishano pueyano, soosano pueyano soj, naajaa. Casamiriaca, casamiijiu soj, naajaa. Jiyaniijia na que, poontijiotasusano na que, naajaa. Tamaatia na quishacari, naajaa. Mariyata puetunu maninia miishiyajanaa cante tamonu jiyajinijinio quiyani. Na jiya jaara tama na jiyaniijiaracajaaja, maninia. Na jiya jaara tamonu jiyajiniji jiitiasaaree, naajaa. Na jiya jaara shocotasaarucua miaquetoosacari, naajaa. Naacuajiti, taa na jiya quiyani, naajaa. Na camaru mariyata maninia miishiya taa canaa sequeyacuajaani nio naajiojuajiniani. Sequesano 3. Puetunu pueyajanaa cuaara rishiiria. Maja moshiya tamonu najuhuana. Puetunu pueyajanaa cuaara quiiria cartesano. Maja quiashiya tamonu pueya serura na quiniuria. Puetunu pueyajanaa cuaara juhuajaniya quiiria. Maja naquiya miishiya tamonu. Sequesano 4. Tamonu cuaara jiitiaaquiiria quiasano pueyano na serura. Maja poontijioshiya tamonu najuhuana. Sequesano 5. Maja saniniujiushiya tamonu naquiya na miishacarina sequenura juucua. Mariyata sesa miijia maja saniitioshiya puera naquiya na miishacari juhua nareja casaa. Maja sesa miishiya juhua sare. Pueyano, parta pueyano. Sequesano 6. Pueyano jaara tamonu jiyajinia rucuanejiya, teyuno jiyajinia na quiyani, naajaa, mariyata maninia miishiya taa canaa sequeyacuajaani. Tamonu jaara sesa na miirii, na camaru tonujusacari saniniujiunia niquiara, cuno cuaara tojiirianoo. Sequesano 7. Pueyano jaara sesa miishaaree, na naata saniniuj junia niquiara tonujunu sesa miiniaacuara. Pueyano jaara najuhuana quijia quirii, cante sesa miishaareni, naajaa. Puetunu pueyajanaa cuaara cojuasaaria maninia taa canaa sequeyacuajaani. Sequesano 8. Puetunu pueyajanaa naata saniniujiunia niquiara tonujunu tamonuucuara, tamonu jaara sesa na miirii. Saniniujiunia cuaara namiiria nera maninia na quiniuhuara. Sequesano 9. Maja quiashiya pueyano najuhuana, sesa na miyaquishacari. Maja nujuatejoshiya najuhuana. Maja taanuujushiya na jiyajiniji najuhuana. Sequesano 10. Pueyano jaara saquiriojotassaree, maja ritia saniitioshiya. Cuaara saniniujiushaaria narta pueya niquiara, saniniujiunia niishiniuria seetanutejanaa sesa miirii, maja soj. Sequesano 11. 1. Pueyano jaara saquiriojotasaaree, cuno cuaara sequesaaria maninia miijia jaara saniniujiushiya jaatij ia. Na saniniuj iushacari cuaara nequesoreetasaaria suraatia, seetanujuanaa niishiniuria maninia, sesa soj. Maja najuhuana sequeshiya sesa pueyano. 2. Maja saniitioshiya pueyano na miishanoocuaji, jiyaniijia sequesano quiyaquishacari na miishacari. Jiyaniijia naasucua na nuhuaji sequeya: -Maja naate pa miiniu. Saaja cante sesa miya jiyaniijia sequenu nuhuaji, nojuaja cutaraari saniitioshiya. Saaja saniitioshiya taa naajiosano quiya sesa na miishacari. Maja socua jiyanohua saniitioshiya taa rootasano quiya na miiniu nuhuaji. Sequesano 12. Juhuajaniya pa quishacari, maninia pa miishacari, maja pa taajeteshiya. Maja pa tapueyocuaca taajeteshiya. Maja tamonu pa tiajinia tiuquiniu najuhuana na taajetenura pajaniya. Maja pa sesacashiya najuhuana. Maja pa pohuatashiya sapojonuta pueya niquiara. Paa jaara naa sesa miishaareni, cuaara pohuatasaaria saniniujiunia pocua naminiuria. Sequesano 13. 1. Cante na jiyajinia rucuanejonu paniyani, cuaara rucuanejoora. Naajuhuaj, na naata pacunu tee na paniyani. Maj a tarinitianishiya. 2. Cante tamonu jiyajinia rucuanejonu paniyani, cuaara rucuanejoora. Na quianu panishacariuhua tama na jiyajiniajaaja, maja tarinitianishiya. Sequesano 14. 1. Cante naquiya miishaariquiaa na jiyajiniani, na naata tamonu jiyajinia pacunu juhuajaniya na quiniuria. 2. Socua cante seetanujuanaa sesa miiriquiaa, cuno saniniujiushiya tama na jiyajiniajaaja. Maja na naata pacunu tamonu jiyajinia. Sequesano 15. 1. Puetunu pueyajanaa na naata na panishano jiya pueyanora quiniu. 2. Maja Peru jiyajinia rasano najuhuana sequeshiya: -Maja Peruano quiajaniya. Naajaa, cante tamonu jiya pueyanora quiniu paniyani, na naata naa miiniutej. Sequesano 16. 1. Mashaja, niyacoo naata caminiu. Neyacarano, niquiurano jaara tamonu pueya quiya, naajaa. Jaara tamonu jiyajinijinio na quiniu, naajaa. Jaara tamaatia tojiya Pueyaso, naajaa. Cuaara camiiaria na panishacari. Naajuhuaj, na naata muerasuracara quiniu na panishacari. Maja tarinitianishiya. Caya, maaji mariyata maninia miishiya, mariyata cojuashiya sesa miishanoocuaji taa canaa sequeyacuajaani. Mariyata miishiya canaa sequesano pueya caminiu panishacari, camishano na quishacarinio, mariyata na cartesacari, jaara cartesaaree. 2. Cuaara camiiria na panishacari saaja. Caya panishacari, mariyata maaji panishacari. Maja camitishiya tamonu na paniyaquishacari. 3. Puetunu jiyajiniajanaa quiya queraatia tapueyocuaca. Tapueyocuaca jaara maninia quiya puetunu jiyajiniajanaa, pa jiya cutara maninia quiniutianiya. Naarate tapueyocuaca cojuashiya. Jiyaniijia cuaara cojuaara camishano pueya maninia nojori quiniuria na muerasuta. Sequesano 17. 1. Cante jiya camarnu quiyani, maninia. Cante tamajaaja jiitianu paniya na jiyani, maninia. Cante narta pueyata na jiya jiitianu paniyani, maninia. 2. Maja pueyano jiya riutiocoshiya nocuaji najuhuana. Sequesano 18. Puetunu pueyajanaa na naata niishiriojonu taa na paniyani. Maja miitishiya sesa na miiniu na jiyanishano. Maja tarinitianishiya na miiniuucuaji na jiyanishano maninia na miiniu. Naacuajiti cuaara tojitishiiria Pueyaso taa na niishiyani. Pueyano jaara sequeya: -Maja cua niishiniu quiriquiaa. Janiya sesa tojiriquiaa Pueyasoni, cuno na naata cartenu tari na niishishano tamaatia na tojiniuria Pueyaso taa na paniyani. Cuaara cartesaaria pueya na Pueyaso panishano na miiniuria tamajaaja, na tapueyocuacatanio. Maja tarnitianishiya na niishitiojosacari pueya niquiara, na secojosacari Pueyasonio, na rerej osacarinio, na jaaquejosacarinio. Sequesano 19. Puetunu pueyajanaa na naata niishiriojonu taa na paniyani. Na naata pohuatanu na niishishano. Maja taajeteshiya. Maja sanaajatashiya. Na naata socua niishishano masenu tiji socua niishishano quiyani. Mariyata na naata na pacunu socua pueya niquiara taa na paniyani; naajioneequeta, radiota, pocuanuta, naajaa. Na naata na niishiniu panishano masenu tamonu jiyajiniji. Mariyata na naata na pohuatanu panishano pohuatanu tamonu jiyacajiniara. Sequesano 20. 1. Pa naata rerejonu pa tapueyocuacata juhuajaniya pa quishacari. Pa naata rupuetoonu canta pa paniyani. 2. Cante maja tamonu maapue tapueyocuacara quiniu paniyani, cuno maja rupueteshiya na paniyaquishacari. Sequesano 21. 1. Pa jiya jiyaniijia pa saquiriojosacari, puetunu pueyajanaa cuaara naajioora cante na paniyani jiyaniijiara jyatesocoriquiano. Naa niishishante teyanote socua pueya panishanoni. Socua panishano jiyateshiya jiyaniijiara. Pueya cuaara naajioora na jiyaniijiaacuara na sequenura manina na jiitianura pajaniya. 2. Pa jiya jiitiasano casami pueyara, puetunu pajaniyarajanaa quiya. Maja jatashiya tamonu. 3. Pueya panishano pueya cuaara jiyatesaaria jiyaniijianucuara. Jiyaniij ianucua cuaara saquiriojosaaria sequeyarucua. Maja panishano pueyaracanu tamonu jiitianura pajaniya. Na nuhuaji pueya cuaara saquiriojonuhuara socua nojuaja, tamonu soj, cante socua panishanoni pa jiyaniijiara. Jiyaniij iara saquiriojonura, pueya cuaara naajioora jiyasohuaja cante na paniyani, paa mariqui puerereeri sequenura pueya niquiara. Sequesano 22. Puetunu parta pueyajanaa cuaara jiitiasaaria maninia, juhuajaniya quijiara pa quiniuria, niishijiara pa quiniurianio, maja najuhuana quijiara paquiniuria. Naarate puetunu jiyajiniajanaa cuaara miishaaria maninia na pueyara taa na naatani. Naacuajitij, cante maja na naata na panishano masenu tamajaaja, na jiyaniijia cuaara niquitiora na panishano jaara na naata na niquitionu. Tamasaca jiyaca cuaara cumaquiiria casamiijiu jiyajinia quiniaa. Sequesano 23. 1. Cante poonijionu paniyani, cuaara poontijiosaaria. Pueya cuaara saquiriojoora tamajaaja canra na poonijionu paniyani. Poontijiona cuaara jiitiaara maninia na poontijiosano pueya. Maja poontijioshiya tii naquiya miishaanutaniya. Cuaara poontijiosaaria puetunu pueyajanaa na panishano na masenura. 2. Puetunu poontijiosanojuanaa cuaara niquitiosaaria mariyata, pueya jaara mariyata miiriquiaa. Maja socua shiitianiyojua niquitioshiya tamonu naj uhuana. 3. Puetunu poontijiosanaajanaa cuaara niquitiosaaria taricuaja na tapueyocuaca panishanona masenura juhuajaniya na quiniuria. Jiyaniijia cuaara niquiiria cante maja na naata na panishano masenu na poonijiosano samijiniji. 4. Poontijiosanaa na naata narta tapueyocuaca rupuetoonu na camaru nojori sequenura jatiqui, na tojitiniuria na sequenu na panishano. Sequesano 24. Poontijiona cuaara samaateniiria na pueya. Maja poontijioshiya pueya juuca, niucuanio. Puetunu marijiarajanaa poontij iosanaa tarnitianishiya nojori camuenujunura una semana, socua naasucua, nareja naquiniuria. Jiyacari na poonijiyaquishacari inti niquitioshiya mariyata, na panishano na masenura. Sequesano 25. 1. Puetunu poonijionaa cuaara niquitiosaaria taricuaja na panishano na masenura, maninia na quiniuria na tapueyocuacata. Naacuajiti na naata jiitianu na miajajau, na toqueyanio, na tianio, na narajotajanio, socua na panishanonio. Nera pueyaracaanu racatashiyajuhua shiitianiyojua intis maninia na quiniuriaja na poonijiyaquishacari, cusosu na quishacarinio, maja na naata na poonijiosacarinio, necocua mashiquio quishacarinio. Mariyata racatashiya nera niquitiosocoriquiano jaara maja na naata poonijionu quiniu, tama casaaranio. 2. Socua maninia cojuashiya maaji mueyaraca na quishacari, manajaraca na quishacarijiuhya. Puetunu naatujoorijianaa cuaara jiitiasaaria maninia. Cante queyaraca, cante saa maaji rasanojua, naajaa, mariyata maninia cojuashiya. Sequesano 26. 1. Cante serojonu niishiniu paniyani, cuaara niishitiojosaaria. Maja intis na niquitionu na serojotenu sami primariajinia. Puetunu naatujoorijianaa serojoteshiya. Cante socua niishiniu paniyani primaria nuhuaji, cuaara tiuquitiaara tamonu escuelajinia tii na niishiniu panishano niishitiojoshiyani. Tiuquitishiya puetunu pueyajanaa, na panishacari. Pueyano jaara queraatia niishiya socua niishitiojosaanutaniya. 2. Niishitiojonaa cuaara niishitiojoora na muerasu maninia pueyara nojori qúiniuria, maja saaja naserojonura. Niishitiojoshiya maja pueya na rerequetenura, maja sesa na miiniuria, nio naajiojuajinia. rootasano na tojiniuriajuhuaj. Cuaara niishitiojoora puetunu pueyajanaa maninia rupuetoonura, maninia j iuuj iaatioonura, maninia tarajanura tamasaca pueya, tahue tamonu jiyajinijinio, mariyata cante maja Pueyaso tojiniu taa pa tojiquiaa Pueyasocuani. Cuaara niishitiojoorajuhua maninia pa rupuetoosano jiyaca pa cumaquiniuria juhuajaniya pa quiniuria. Maja pa miaquetoonura. 3. Naatujoori queya na naata saquiriojonu teyano escuelate socua maninia na muerasura, na muerasu cuaara niishitiojosaaria taa na queya paniyani. Sequesano 27. 1. Maja juhua taanuujusaanura jiyateshiya pueyano narta pueyata rerejonuucuaji shuquiriaatia pa quishacari. Maninia casaa jaara quiri pueyara, cuaara quiiria puetunu pueyarajanaa shuquiriaatia pa quiniuria puetunu maniniajanaa. Maja jatashiya tamonu najuhuanaj. 2. Pueya jaara quiari casaa shipiniri, tama na niishiriojosanojuaaja naajioree soj, casaa naariijiuhuaj, tamonu cuaara sequeyaquiiria: -Cua shipinishano. Janiya na camaru. Tamonu cuaara nohuaseyaquiiria na camaru niishishano tamajaaja na pacunura intisra. Na camarujuaaja cuaara niquitiosaaria intis na niishishanoocuara. Nohuasejojua saniitioshiya. Sequesano 28. Puetunu pueyajanaa cuaara jiitiasaaria maninia, shuquiriaatia pa quiniuria puetunu maniniajanaa taa canaa sequeyacuajaani nio naajiojuajiniani. Sequesano 29. 1. Puetunu pueyajanaa cuaara miiria na niishishano, maninia na tiacajinia quiniaa quiniuria. Saa pa miishacari puetunu pa niishishanojuanaa pocua socua maninia pueyara quirini. 2. Pueya cuaara miiria puetunu na miiniu panishanojuanaa. Nareja maja pa tojiyaquiniu pa jiyaniijia rootasano, paa mariqui taajetereeri parta pueya. Na rootasano quiya parta pueya cojuasaanura sesa na miiniuucuaji tamonu. Na rootasano mariyata niishitiojiya pajaniya maja sesa miijia pa quiniuria, mariyata juhuajaniya pa quiniuria jatiqui puetunu pueyatajiniajanaa, mariyata socua maninia puetunu pueya quiniuriajanaa, maja saaja seca pueyaja shuquiriaatia quiniuria. 3. Naajuhuaj, pa miishacari pa miiniu panishano, maja pa niyajetanu canaa rootasano nio naajiojuajinia pa rupuetoosano jiyaca pueya maninia quiniuria puetunuj uanaa. Sequesano 30. Maja capa serojoshiya canaa sequesano nio naajiojuajinia. Cante jiyaniya na naata nocuaji patanu canaa sequesano, cuno sesa niishiya canaa sequesano. Naarate tamonu jiyaniijianucua, tamonu maapuejuhuaj, tamonu pueyanio, nojori cuaara cojuaara capa niishiniuucuaji canaa sequesano. Maja miishiya sesa. Puetunu canaa sequesanojuanaa naajiosaaquiaari maninia pa miitioonura, juhuajaniya pa quiniuria jiyocua. ---- Arabic, Standard الإعلان العالمي لحقوق الإنسان اعتُمد بموجب قرار الجمعية العامة 217 ألف (د-3) المؤرخ في 10 كانون الأول / ديسمبر 1948. الديباجة لمّا كان الاعتراف بالكرامة المتأصلة في جميع أعضاء الأسرة البشرية وبحقوقهم المتساوية الثابتة هو أساس الحرية والعدل والسلام في العالم. ولما كان تناسي حقوق الإنسان وازدراؤها قد أفضيا إلى أعمال همجية آذت الضمير الإنساني. وكان غاية ما يرنو إليه عامة البشر انبثاق عالم يتمتع فيه الفرد بحرية القول والعقيدة ويتحرر من الفزع والفاقة. ولما كان من الضروري أن يتولى القانون حماية حقوق الإنسان لكيلا يضطر المرء آخر الأمر إلى التمرد على الاستبداد والظلم. ولما كانت شعوب الأمم المتحدة قد أكدت في الميثاق من جديد إيمانها بحقوق الإنسان الأساسية وبكرامة الفرد وقدره وبما للرجال والنساء من حقوق متساوية وحزمت أمرها على أن تدفع بالرقي الاجتماعي قدمًا وأن ترفع مستوى الحياة في جو من الحرية أفسح. ولما كانت الدول الأعضاء قد تعهدت بالتعاون مع الأمم المتحدة على ضمان إطراد مراعاة حقوق الإنسان والحريات الأساسية واحترامها. ولما كان للإدراك العام لهذه الحقوق والحريات الأهمية الكبرى للوفاء التام بهذا التعهد. فإن الجمعية العامة تنادي بهذا الإعلان العالمي لحقوق الإنسان على أنه المستوى المشترك الذي ينبغي أن تستهدفه كافة الشعوب والأمم حتى يسعى كل فرد وهيئة في المجتمع، واضعين على الدوام هذا الإعلان نصب أعينهم، إلى توطيد احترام هذه الحقوق والحريات عن طريق التعليم والتربية واتخاذ إجراءات مطردة، قومية وعالمية، لضمان الإعتراف بها ومراعاتها بصورة عالمية فعالة بين الدول الأعضاء ذاتها وشعوب البقاع الخاضعة لسلطانها. المادة 1 يولد جميع الناس أحرارًا متساوين في الكرامة والحقوق. وقد وهبوا عقلاً وضميرًا وعليهم أن يعامل بعضهم بعضًا بروح الإخاء. المادة 2 لكل إنسان حق التمتع بكافة الحقوق والحريات الواردة في هذا الإعلان، دون أي تمييز، كالتمييز بسبب العنصر أو اللون أو الجنس أو اللغة أو الدين أو الرأي السياسي أو أي رأي آخر، أو الأصل الوطني أو الإجتماعي أو الثروة أو الميلاد أو أي وضع آخر، دون أية تفرقة بين الرجال والنساء. وفضلاً عما تقدم فلن يكون هناك أي تمييز أساسه الوضع السياسي أو القانوني أو الدولي لبلد أو البقعة التي ينتمي إليها الفرد سواء كان هذا البلد أو تلك البقعة مستقلاً أو تحت الوصاية أو غير متمتع بالحكم الذاتي أو كانت سيادته خاضعة لأي قيد من القيود. المادة 3 لكل فرد الحق في الحياة والحرية وسلامة شخصه. المادة 4 لا يجوز إسترقاق أو إستعباد أي شخص. ويحظر الإسترقاق وتجارة الرقيق بكافة أوضاعهما. المادة 5 لا يعرض أي إنسان للتعذيب ولا للعقوبات أو المعاملات القاسية أو الوحشية أو الحاطة بالكرامة. المادة 6 لكل إنسان أينما وجد الحق في أن يعترف بشخصيته القانونية. المادة 7 كل الناس سواسية أمام القانون ولهم الحق في التمتع بحماية متكافئة عنه دون أية تفرقة، كما أن لهم جميعاً الحق في حماية متساوية ضد أي تمييز يُخل بهذا الإعلان وضد أي تحريض على تمييز كهذا. المادة 8 لكل شخص الحق في أن يلجأ إلى المحاكم الوطنية لإنصافه عن أعمال فيها اعتداء على الحقوق الأساسية التي يمنحها له القانون. المادة 9 لا يجوز القبض على أي إنسان أو حجزه أو نفيه تعسفاً. المادة 10 لكل إنسان الحق، على قدم المساواة التامة مع الآخرين، في أن تنظر قضيته أمام محكمة مستقلة نزيهة نظراً عادلاً علنياً للفصل في حقوقه والتزاماته وأية تهمة جنائية توجه له. المادة 11 1. كل شخص متهم بجريمة يعتبر بريئاً إلى أن تثبت إدانته قانوناً بمحاكمة علنية تؤمن له فيها الضمانات الضرورية للدفاع عنه. 2. لا يدان أي شخص من جراء أداء عمل أو الإمتناع عن أداء عمل إلاّ إذا كان ذلك يعتبر جرماً وفقاً للقانون الوطني أو الدولي وقت الارتكاب. كذلك لا توقع عليه عقوبة أشد من تلك التي كان يجوز توقيعها وقت ارتكاب الجريمة. المادة 12 لا يعرض أحد لتدخل تعسفي في حياته الخاصة أو أسرته أو مسكنه أو مراسلاته أو لحملات على شرفه وسمعته. ولكل شخص الحق في حماية القانون من مثل هذا التدخل أو تلك الحملات. المادة 13 1. لكل فرد حرية النقل واختيار محل إقامته داخل حدود كل دولة. 2. يحق لكل فرد أن يغادر أية بلاد بما في ذلك بلده كما يحق له العودة إليه. المادة 14 1. لكل فرد الحق أن يلجأ إلى بلاد أخرى أو يحاول الالتجاء إليها هربا من الاضطهاد. 2. لا ينتفع بهذا الحق من قدم للمحاكمة في جرائم غير سياسية أو لأعمال تناقض أغراض الأمم المتحدة ومبادئها. المادة 15 1. لكل فرد حق التمتع بجنسية ما. 2. لا يجوز حرمان شخص من جنسيته تعسفا أو إنكار حقه في تغييرها. المادة 16 1. للرجل والمرأة متا بلغا سن الزواج حق التزوج وتأسيس أسرة دون أي قيد بسبب الجنس أو الدين. ولهما حقوق متساوية عند الزواج وأثناء قيامه وعند انحلاله. 2. لا يبرم عقد الزواج إلا برضى الطرفين الراغبين في الزواج رضى كاملا لا إكراه فيه. 3. الأسرة هي الوحدة الطبيعية الأساسية للمجتمع ولها حق التمتع بحماية المجتمع والدولة. المادة 17 1. لكل شخص حق التملك بمفرده أو بالاشتراك مع غيره. 2. لا يجوز تجريد أحد من ملكه تعسفا. المادة 18 لكل شخص الحق في حرية التفكير والضمير والدين. ويشمل هذا الحق حرية تغيير ديانته أو عقيدته، وحرية الإعراب عنهما بالتعليم والممارسة وإقامة الشعائر ومراعاتها سواء أكان ذلك سرا أم مع الجماعة. المادة 19 لكل شخص الحق في حرية الرأي والتعبير. ويشمل هذا الحق حرية اعتناق الآراء دون أي تدخل، واستقاء الأنباء والأفكار وتلقيها وإذاعتها بأية وسيلة كانت دون تقيد بالحدود الجغرافية. المادة 20 1. لكل شخص الحق في حرية الاشتراك في الجمعيات والجماعات السلمية. 2. لا يجوز إرغام أحد على الانضمام إلى جمعية ما. المادة 21 1. لكل فرد الحق في الاشتراك في إدارة الشؤون العامة لبلاده ما مباشرة وإما بواسطة ممثلين يختارون اختيارا حرا. 2. لكل شخص نفس الحق الذي لغيره في تقلد الوظائف العامة في البلاد. 3. إن إرادة الشعب هي مصدر سلطة الحكومة، ويعبر عن هذه الإرادة بانتخابات نزيهة دورية تجري على أساس الاقتراع السري وعلى قدم المساواة بين الجميع أو حسب أي إجراء مماثل يضمن حرية التصويت. المادة 22 لكل شخص بصفته عضوا في المجتمع الحق في الضمانة الاجتماعية وفي أن تحقق بوساطة المجهود القومي والتعاون الدولي وبما يتفق ونظم كل دولة ومواردها الحقوق الاقتصادية والاجتماعية والتربوية التي لا غنى عنها لكرامته وللنمو الحر لشخصيته. المادة 23 1. لكل شخص الحق في العمل، وله حرية اختياره بشروط عادلة مرضية كما أن له حق الحماية من البطالة. 2. لكل فرد دون أي تمييز الحق في أجر متساو للعمل. 3. لكل فرد يقوم بعمل الحق في أجر عادل مرض يكفل له ولأسرته عيشة لائقة بكرامة الإنسان تضاف إليه، عند اللزوم، وسائل أخرى للحماية الاجتماعية. 4. لكل شخص الحق في أن ينشأ وينضم إلى نقابات حماية لمصلحته. المادة 24 لكل شخص الحق في الراحة، أو في أوقات الفراغ، ولا سيما في تحديد معقول لساعات العمل وفي عطلات دورية بأجر. المادة 25 1. لكل شخص الحق في مستوى من المعيشة كاف للمحافظة على الصحة والرفاهية له ولأسرته. ويتضمن ذلك التغذية والملبس والمسكن والعناية الطبية وكذلك الخدمات الاجتماعية اللازمة. وله الحق في تأمين معيشته في حالات البطالة والمرض والعجز والترمل والشيخوخة وغير ذلك من فقدان وسائل العيش نتيجة لظروف خارجة عن إرادته. 2. للأمومة والطفولة الحق في مساعدة ورعاية خاصتين. وينعم كل الأطفال بنفس الحماية الاجتماعية سواء أكانت ولادتهم ناتجة عن رباط شرعي أم بطريقة غير شرعية. المادة 26 1. لكل شخص الحق في التعلم. ويجب أن يكون التعليم في مراحله الأولى والأساسية على الأقل بالمجان، وأن يكون التعليم الأولي إلزاميا وينبغي أن يعمم التعليم الفني والمهني، وأن ييسر القبول للتعليم العالي على قدم المساواة التامة للجميع وعلى أساس الكفاءة. 2. يجب أن تهدف التربية إلى إنماء شخصية الإنسان إنماء كاملا، وإلى تعزيز احترام الإنسان والحريات الأساسية وتنمية التفاهم والتسامح والصداقة بين جميع الشعوب والجماعات العنصرية أو الدينية، وإلى زيادة مجهود الأمم المتحدة لحفظ السلام. 3. للآباء الحق الأول في اختيار نوع تربية أولادهم. المادة 27 1. لكل فرد الحق في أن يشترك اشتراكا حرا في حياة المجتمع الثقافي وفي الاستمتاع بالفنون والمساهمة في التقدم العلمي والاستفادة من نتائجه. 2. لكل فرد الحق في حماية المصالح الأدبية والمادية المترتبة على إنتاجه العلمي أو الأدبي أو الفني. المادة 28 لكل فرد الحق في التمتع بنظام اجتماعي دولي تتحقق بمقتضاه الحقوق والحريات المنصوص عليها في هذا الإعلان تحققا تاما. المادة 29 1. على كل فرد واجبات نحو المجتمع الذي يتاح فيه وحده لشخصيته أن تنمو نموا حرا كاملا. 2. يخضع الفرد في ممارسته حقوقه لتلك القيود التي يقررها القانون فقط، لضمان الاعتراف بحقوق الغير وحرياته واحترامها ولتحقيق المقتضيات العادلة للنظام العام والمصلحة العامة والأخلاق في مجتمع ديمقراطي. 3. يصح بحال من الأحوال أن تمارس هذه الحقوق ممارسة تتناقض مع أغراض الأمم المتحدة ومبادئها. المادة 30 ليس في هذا الإعلان نص يجوز تأويله على أنه يخول لدولة أو جماعة أو فرد أي حق في القيام بنشاط أو تأدية عمل يهدف إلى هدم الحقوق والحريات الواردة فيه. ---- Armenian ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՀԱՄԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՀՌՉԱԿԱԳԻՐ ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ Հասարակական տեղեկատվության բաժին Մարդու իրավունքները հրապարակված Միավորված ազգերի կազմակերպության Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում 1948 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Միավորված ազգերի կազմակերպության Ընդհանուր Ժողովն ընդունեց ու ազդարարեց Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը, որի ամբողջական տեքստն ամփոփված է գրքույկի հաջորդ էջերում։ Պատմական նշանակություն ունեցող այս որոշումն ընդունելուց հետո Ժողովը բոլոր անդամ պետություններին կոչ արեց հրապարակել Հռչակագրի տեքստը և անել ամեն ինչ փաստաթղթի «տարածման, հրապարակման ու մեկնաբանման համար, գլխավորապես դպրոցներում և այլ ուսումնական հաստատություններում, առանց երկրների կամ տարածքների քաղաքական կարգավիճակի տարբերակման։ Խավիեր Պերես դե Կուելյար ԳԼԽԱՎՈՐ ՔԱՐՏՈՒՂԱՐ Բոլոր մարդիկ ծնվում են հավասար ու անօտարելի իրավունքներով և հիմնական ազատություններով։ Միավորված ազգերը պարտավորություն է ստանձնել պահպանել, խրախուսել ու պաշտպանել յուրաքանչյուր անհատի մարդու իրավունքները։ Այս պարտավորությունը բխում է Միավորված ազգերի կանոնադրությունից, որը վերահաստատում է աշխարհի ժողովուրդների հավատը մարդու հիմնական իրավունքների, անձի արժանապատվության ու արժեքի նկատմամբ։ Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում Միավորված ազգերի կազմակերպությունը պարզ ու հասկանալի ձևով ներկայացրել է այն իրավունքները, որոնք հավասարապես պատկանում են յուրաքանչյուր մարդու։ Այս իրավունքները պատկանում են ձեզ։ Սրանք ձեր իրավունքներն են։ Ծանոթացեք դրանց։ Աջակցեք այդ իրավունքներին, պաշտպանեք դրանք հանուն ձեզ և ձեր եղբայրակիցների։ ՆԵՐԱԾԱԿԱՆ Քանզի մարդկային ընտանիքի բոլոր անդամներին ներհատուկ արժանապատվությունը և հավասար ու անօտարելի իրավունքները աշխարհի ազատության, արդարության ու խաղաղության հիմքն են․ Քանզի մարդու իրավունքների նկատմամբ քամահրանքն ու արհամարհանքը հանգեցրել են մարդկության խիղճը խռոված բարբարոսական գործողությունների, և քանի որ այնպիսի աշխարհի ստեղծումը, ուր մարդիկ կվայելեն խոսքի ու համոզմունքների ազատություն և զերծ կլինեն վախից ու կարիքից հռչակվել է որպես մարդկանց բարձրագույն ձգտում․ Քանզի անհրաժեշտ է, որպեսզի մարդը, որպես մի վերջին միջոցի, չդիմի ապստամբության ընդդեմ բռնության ու ճնշման, օրենքի իշխանությամբ պաշտպանել մարդու իրավունքները․ Քանզի անհրաժեշտ է նպաստել ազգերի միջև բարեկամական հարաբերությունների զարգացմանը․ Քանզի Միավորված ազգերի ժողովուրդները կանոնադրության մեջ վերահավաստել են իրենց հավատը մարդու հիմնական իրավունքների, անձի արժանապատվության ու արժեքի, տղամարդու ու կնոջ հավասար իրավունքների նկատմամբ և որոշել են ավելի մեծ ազատության պայմաններում նպաստել սոցիալական առաջընթացին ու կյանքի պայմանների բարելավմանը․ Քանզի անդամ պետությունները պարտավորվել են Միավորված ազգերի հետ համագործակցությամբ հասնել մարդու իրավունքների ու հիմնական ազատությունների նկատմամբ համընդհանուր հարգանքի ու դրանց պահպանման․ Քանզի այս իրավունքների ու ազատությունների համընդհանուր ըմբռնումը կարևորագույն նշանակություն ունի այս պարտավորության լիարժեք իրագործման համար․ ԳԼԽԱՎՈՐ ԱՍԱՄԲԼԵԱՆ ազդարարում է այս ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՀԱՄԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՀՌՉԱԿԱԳԻՐԸ որպես առաջադրանք բոլոր ժողովուրդներին ու ազգերին, որպեսզի յուրաքանչյուր անհատ և հասարակության յուրաքանչյուր մարմին, մտքում մշտապես ունենալով այս Հռչակագիրը, ձգտի ուսուցման ու կրթության միջոցով նպաստել այս իրավունքների ու ազատությունների նկատմամբ հարգալից վերաբերմունքին և ազգային ու միջազգային առաջադիմական միջոցառումներով ապահովել դրանց համընդհանուր արդյունավետ ճանաչումն ու պահպանումը թե անդամ պետությունների ժողովուրդների և թե դրանց իրավասու տարածքների ժողովուրդների կողմից։ Հոդված 1 Բոլոր մարդիկ ծնվում են ազատ ու հավասար իրենց արժանապատվությամբ ու իրավունքներով։ Նրանք ունեն բանականություն ու խիղճ և միմյանց պետք է եղբայրաբար վերաբերվեն։ Հոդված 2 Ամեն ոք ունի այս Հռչակագրում բերված բոլոր իրավունքներն ու ազատությունները առանց որևէ խտրության՝ հիմնված ցեղային, մաշկի գույնի, սեռի, լեզվի, կրոնի, քաղաքական կամ այլ համոզմունքների, ազգային կամ սոցիալական ծագման, ունեցվածքի, դասային պատկանելության կամ որևէ այլ կարգավիճակի վրա։ Ավելին, ոչ մի խտրականություն չպետք է լինի հիմնված երկրի կամ տարածքի, քաղաքական, իրավական, կամ միջազգային կարգավիճակի վրա, լինի դա անկախ, խնամարկյալ, ոչինքնակառավարվող կամ ինքնիշխանության որևէ այլ սահմանափակումով պետական կազմավորում, որին պատկանում է մարդը։ Հոդված 3 Յուրաքանչյուր ոք ունի ապրելու, ազատության ու անձի անձեռնմխելիության իրավունք։ Հոդված 4 Ոչ ոք չպետք է լինի ստրկության կամ անազատ վիճակում․ պետք է արգելվեն ստրկատիրության ու ստրուկների առուծախի բոլոր ձևերը։ Հոդված 5 Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի կտտանքների, դաժան, անմարդկային կամ ստորացուցիչ վերաբերմունքի կամ պատժի։ Հոդված 6 Ամեն ոք, ուր էլ որ լինի, իրավունք ունի ճանաչվել որպես իրավասուբյեկտ։ Հոդված 7 Բոլորը հավասար են օրենքի առջև և, առանց որևէ խտրականության, ունեն օրենքով հավասար պաշտպանվելու իրավունք։ Բոլորը ունեն հավասար պաշտպանության իրավունք՝ ընդդեմ ցանկացած խտրականության, որով խախտվում է այս Հռչակագիրը, և ընդդեմ նման խտրականության մղող ցանկացած սադրանքի։ Հոդված 8 Ամեն ոք ունի ազգային լիազոր դատարանների միջոցով իր իրավունքների արդյունավետ վերականգնման իրավունք, եթե խախտվում են սահմանադրությամբ կամ օրենքով սահմանված նրա հիմնական իրավունքները։ Հոդված 9 Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել կամայական կալանքի, բանտարկության կամ արտաքսման։ Հոդված 10 Ամեն ոք իր իրավունքների ու պարտականությունների սահմանման համար և իր դեմ ցանկացած քրեական մեղադրանքի դեպքում, լիակատար հավասարության հիման վրա, իրավունք ունի, որ իր գործը արդարացի ու հրապարակայնորեն լսվի անկախ ու անկողմնապահ դատարանի կողմից։ Հոդված 11 1. Հանցագործության համար մեղադրվող յուրաքանչյուր մարդ իրավունք ունի անմեղ համարվել քանի դեռ նրա մեղքը չի ապացուցված օրենքով նախատեսված հրապարակային դատաքննությամբ, որի ժամանակ ապահովվեն նրա պաշտպանության համար բոլոր անհրաժեշտ երաշխիքները։ 2. Ոչ ոք չի կարող դատապարտվել որպես հանցագործ որևիցէ արարքի կամ բացթողման համար, որը կատարվել է այնպիսի ժամանակ, երբ այն ազգային կամ միջազգային օրենքով հանցագործություն չի համարվել։ Չի կարող սահմանվել նաև ավելի ծանր պատիժ, քան այն, որը կիրառվում էր հանցագործության կատարման ժամանակ։ Հոդված 12 Ոչ ոք չի կարող ենթարկվել կամայական միջամտության իր անձնական ու ընտանեկան կյանքի նկատմամբ, իր տան, թղթակցության և կամ իր պատվի ու համբավի դեմ կամայական ոտնձգության։ Ամեն ոք ունի օրենքով պաշտպանվելու իրավունք ընդդեմ նման միջամտության կամ ոտնձգության։ Հոդված 13 1. Ամեն ոք ունի տեղաշարժվելու և բնակության վայր ընտրելւու ազատության իրավունք յուրաքանչյուր պետության սահմաններում։ 2. Ամեն ոք ունի ցանկացած երկրից, այդ թվում իր երկրից հեռանալու և իր երկիր վերադառնալու իրավունք։ Հոդված 14 1. Ամեն ոք իրավունք ունի այլ երկրներում հետապնդումից ապաստան որոնել և ապաստանից օգտվել։ 2. Այս իրավունքը չի կարող գործադրվել այնպիսի ոչ-քաղաքական հանցագործությունների կամ արարքների համար հարուցված հետապնդությունների դեպքում, որոնք հակասում են Միավորված ազգերի նպատակներին ու սկզբունքներին։ Հոդված 15 1. Ամեն ոք ունի քաղաքացիության իրավունք։ 2. Ոչ ոք չի կարող կամայականորեն զրկվել իր քաղաքացիությունից կամ քաղաքացիությունը փոխելու իրավունքից։ Հոդված 16 1. Չափահաս տղամարդիկ ու կանայք, առանց որևէ ցեղային, ազգային կամ կրոնական սահմանափակման, իրավունք ունեն ամուսնանալ և ընտանիք հիմնել։ Նրանք հավասար իրավունքներ ունեն ամուսնանալիս, ամուսնության ընթացքում և ամուսնալուծության ժամանակ։ 2. Ամուսնությունը կարող է կայանալ միայն ամուսնացող կողմերի լիարժեք ու ազատ համաձայնության դեպքում։ 3. Ընտանիքը հասարակության բնական ու հիմնական բջիջն է և պաշտպանվելու իրավունք ունի հասարակության ու պետության կողմից։ Հոդված 17 1. Ամեն ոք ունի սեփականություն ունենալու իրավունք՝ ինչպես մենակ, այնպես էլ ուրիշների հետ միասին։ 2. Ոչ ոք չի կարող կամայականորեն զրկվել իր սեփականությունից։ Հոդված 18 Յուրաքանչյուր ոք ունի մտքի, խղճի ու դավանանքի ազատության իրավունք․ այս իրավունքը ներառնում է իր դավանանքը կամ համոզմունքները փոխելու ազատություն և իր դավանանքին կամհամոզմունքներին հետևելու ազատություն, մենակ կամ ուրիշների հետ համատեղ, հրապարակայնորեն կամ գաղտնի՝ քարոզի, ժամերգության, կրոնական ու ծիսական արարողությունների ձևով։ Հոդված 19 Ամեն ոք ունի համոզմունքներ ունենալու և արտահայտվելու իրավունք․ այս իրավունքը ներառնում է համոզմունքներին անարգել հավատարիմ մնալու և տեղեկություններ ու գաղափարներ որոնելու, ստանալու ու տարածելու ազատություն, լրատվության ցանկացած միջոցներով, անկախ պետական սահմաններից։ Հոդված 20 1. Յուրաքանչյուր ոք ունի խաղաղ հավաքների ու միություններ կազմելու իրավունք։ 2. Ոչ ոք չի կարող հարկադրաբար անդամակցվել որևէ միության։ Հոդված 21 1. Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի մասնակցել իր երկրի կառավարմանը՝ անմիջաբար կամ ազատ ընտրված ներկայացուցիչների միջոցով։ 2. Յուրաքանչյուր ոք իր երկրում ունի պետական ծառայություն կատարելու հավասար իրավունք։ 3. Ժողովրդի կամքը պետք է լինի կառավարության իրավազորության հիմքը․ այս կամքի արտահայտությունը պետք է լինեն պարբերական ու անեղծ ընտրությունները, որոնք պետք է իրագործվեն համընդհանուր ու հավասար ընտրական իրավունքի հիման վրա, գաղտնի քվեարկության կամ համարժեք ազատ ընտրական ընթացակարգերի միջոցով։ Հոդված 22 Յուրաքանչյուր ոք, որպես հասարակության անդամ, սոցիալական ապահովության իրավունք ունի, օգտվում է իր արժանապատվության և իր անձի ազատ զարգացման համար անհրաժեշտ տնտեսական, սոցիալական ու մշակութային իրավունքներից ազգային ջանքերի ու միջազգային համագործակցության միջոցով, յուրաքանչյուր պետության կառուցվածքին ու ռեսուրսներին համապատասխան։ Հոդված 23 1. Յուրաքանչյուր ոք ունի աշխատանքի, աշխատանքի ազատ ընտրության, արդարացի ու նպաստավոր աշատանքային պայմանների և գործազրկությունից պաշտպանվելու իրավունք։ 2. Յուրաքանչյուր ոք, առանց որևիցէ խտրականության, ունի հավասար աշխատանքի դիմաց հավասար վարձատրության իրավունք։ 3. Յուրաքանչյուր ոք ունի արդարացի ու համապատասխան վարձատրության իրավունք, որով ապահովվի մարդկային արժանապատվությանը վայել իր ու իր ընտանիքը գոյությունը, իսկ անհրաժեշտության դեպքում լրացվի սոցիալական ապավության այլ միջոցներով։ 4. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր շահերը պաշտպանելու համարար հեստակցական միություններ ստեղծելու և դրանց անդամակցելու իրավունք։ Հոդված 24 Յուրաքանչյուր ոք ունի հանգստի ու ժամանցի, այդ թվում՝ աշխատանքային ժամերի չափավոր սահմանափակման և պարբերական վճարովի արձակուրդների իրավունք։ Հոդված 25 1. Յուրաքանչյուր ոք ունի կենսամակարդակի իրավունք, որը իր և իր ընտանիքի համար ապահովի առողջություն ու բարեկեցություն, այդ թվում՝ սնունդ, հագուստ, բնակարան ու բժշկական սպասարկում, անհրաժեշտ սոցիալական ծառայություններ և ապահովագրության իրավունք գործազրկության, հիվանդության, հաշմանդամության, այրիության, ծերության և այն դեպքերում, երբ գոյության միջոցների ձեռքբերումը չի պայմանավորված իրենից կախված հանգամանքներով։ 2. Մայրերն ու մանուկներն ունեն հատուկ հոգածության ու օժանդակության իրավունք։ Բոլոր երեխաները՝ ծնված ամուսնությունից կամ արտաամուսնական կապերից, օգտվում են նույն սոցիալական պաշտպանությունից։ Հոդված 26 1. Յուրաքանչյուր ոք ունի կրթության իրավունք։ Կրթությունը, առնվազան տարրական ու հանրակրթական փուլերում, պետք է լինի անվճար։ Տարրական կրթությունը պետք է լինի պարտադիր։ Տեխնիկական ու մասնագիտական կրթությունը լինելու է ընդհանուրի համար մատչելի, իսկ բարձրագույն կրթությունը՝ բոլորի համար հավասարապես մատչելի, հիմնված ընդունակությունների վրա։ 2. Կրթությունը պետք է նպատակաուղղված լինի անձի լիարժեք զարգացմանը և մարդու իրավունքների ու հիմնական ազատությունների նկատմամբ հարգանքի ամրապնդմանը։ Այն պետք է նպաստի բոլոր ազգերի, ցեղային կամ կրոնական խմբերի միջև փոխըմբռնմանը, հանդուրժողականությանն ու բարեկամությանը և էլ ավելի նպաստի Միավորված ազգերի խաղաղապահպան գործունեությանը։ 3. Ծնողներն ունեն իրենց երեխաներին տրվող կրթության տեսակի ընտրության առաջնային իրավունք։ Հոդված 27 1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր համայնքի մշակութային կյանքին ազատորեն մասնակցելու, արվեստը դրվատելու, գիտական առաջընթացին մասնակցելու և դրա բարիքներից օգտվելու իրավունք։ 2. Յուրաքանչյուր ոք պաշտպանության իրավունք ունի իր բարոյական ու նյութական շահերի համար, որոնք արդյունք են իր իսկ հեղինակած գիտական, գրական կամ գեղարվեստական ցանկացած աշխատանքի։ Հոդված 28 Յուրաքանչյուր ոք ունի սոցիալական ու միջազգային կարգուկանոնի իրավունք, որի դեպքում լիովին իրագործելի են այս Հռչակագրում շարադրված իրավունքներն ու ազատությունները։ Հոդված 29 1. Յուրաքանչյուր ոք պարտականություններ ունի համանյքի նկատմամբ, ուր և միայն հնարավոր է իր անձի ազատ ու լիարժեք զարգացումը։ 2. Իր իրավունքներն ու ազատություններն իրականացնելիս, յուրաքանչուր ոք պետք է ենթակա լինի միմիայն այնպիսի սահմանափակումների, որոնք օրենքով սահմանված են ուրիշների իրավունքների ու ազատությունների համար պատշաճ ճանաչում ու հարգանք ապահովելու և բարոյականության, հասարակական կարգուկանոնի ու ընդհանուր բարեկեցության արդարացի պահանջները ժողովրդավարական հասարակարգում բավարարելու համար։ 3. Այս իրավունքների ու ազատությունների իրականացումը ոչ մի դեպքում չպետք է հակասի Միացյալ ազգերի նպատակներին ու սկզբունքներին։ Հոդված 30 Այս Հռչակագրում ոչ մի բան չի կարող մեկնաբանվել որպես որևէ իրավունքի տրամադրում որևիցէ պետության, մարդկանց խմբի կամ առանձին անձանց զբաղվելու մի որևէ գործունեությամբ կամ արարքով, որոնք ուղղված լինեն Հռչկագրում շարադրվածա զատությունների ու իրավունքների ոչնչացմանը։ ---- Aromanian DECLARATSIA UNIVERSALÃ TI-NDREPTURLI-A OMLUI ZBOR NÃINTI Ti-atsea câ pricânushtearea-a nâmuziljei nativâ shi-ndrepturli egali shi nealienabili-a tutâlor membrilji-a taifâljei a omlui easti fimelju-a li-bertatiljei, a-ndriptatiuljei shi-a irinjiljei din lumi, Ti-atsea câ nitinjisearea shi atimusearea-a-andrepturlor a omlui dutsea la comportâri barbari cari u prusvulisea sinidisea-a uminitatiljei, sh-ti-atsea câ adrariljei lumi tu cari iatsâli umineshtsâ va s-hârseascâ di libertatea di zbor shi pisti shi va s-hibâ liberi di firca shi urfanjea easti proclamatâ ti nai ma analtul ideal a cafi unlui om, Ti-atsea câ important easti câ-ndrepturli-a omlui s-hibâ afiriti cu sistemlu juridic câ s-nu hibâ omlu pimtu pi-atsea ta s-mutâ contra-a tiraniiljei shi tirinsearea, Ti-atsea câ important easti câ sâ-lji si da indati developarea-a relatsiilor di uspitsâlji anamisa di miletsli, Ti-atsea câ miletsli-a Natsiunilor Uniti cu Harta nica nâ oarâ u confirmarâ pistusinea-a lor la-ndrepturli fundamentali-a omlui, la nâmuzea shi valoarea-a personalitatiljei umineascâ shi egalitatea-a bârbatlui shi-a muljeariljei shi ti-atsea câ apufâsirâ câ sâ-lji indati-a developariljei sotsialâ shi s-li amelioreadzâ conditsiili ti banâ tu ma marea libertati, Ti-atsea câ statili membri u loarâ obligatsia tu colaborari cu Natsiunili Uniti s-u asigurâ tinjisearea gheneralâ shi aplicarea-a-ndrepturlor a omlu shi libertâtsli fundamentali, Ti-atsea câ acâchisearea gheneralâ-a lushtor ândrepturi shi libertâts easti di nai ma marea importantsâ ti-ntreaga realizari-a lishtei obligatsii, Adunarea gheneralâ Uproclameadzâ aestâ Declaratsii Universalâ ti-ndrepturli-a omlui ca un standard comun cari lipseashti s-lu-agiungâ tuti miletsli shi tuti natsiili cu tsi cafi unâ individuâ shi cafi un organ a sotsietatiljei, cara va u-aibâ dipriunâ ân videari aestâ Declaratsii, va shi-u aibâ tendintsa câ prin ânvitsarea shi educatsia s-aducâ la tinjisearea-a lushtor ândrepturi shi libertâts shi cu metrili progresivi natsionali shi internatsionali s-hibâ asiguratâ pricânushtearea shi tinjisearea-a lor gheneralâ sh-di dealihealui cum anamisa di miletsli-a singurilor stati membri, ashi shi anamisa di miletsli-a tsilor teritorii cari suntu sum administrarea-a lor. Articlul 1 Tuti iatsâli umineshtsâ s-fac liberi shi egali la nâmuzea shi-ndrepturli. Eali suntu hârziti cu fichiri shi sinidisi shi lipseashti un cu alantu sh-si poartâ tu duhlu-a frâtsâljiljei. Articlul 2 Tuti-ndrepturli shi libertâtsli dit aestâ Declaratsii âlji pricad a cafi unlui insu independent di rasa, bâeaua-a chealiljei, sexul, limba, pistea, minduearea politicâ icâ altâ, orighina natsionalâ shi sotsialâ, starea di aveari, fatsirea icâ cari tsi s-hibâ alti conditsii. [Missing 2nd paragraph] Articlul 3 Cafi un ari-ndreptul ti banâ, libertati shi sigurantsa-a personalitatiljei. Articlul 4 Canâ nu poati s-hibâ tsânut tu sclâvilji icâ supuniri: sclâviljea shi comertslu cu sclavi s-azâptâseashti tu tuti formili. Articlul 5 Canâ nu lipseashti s-hibâ loat la pidipseari icâ la comportari ninjilâoasâ, niumineascâ shi-arshionasâ icâ la ghizai. Articlul 6 Cafi un ari-ndreptu pisti tut s-hibâ pricânâscut ca un subiectu juridic. Articlul 7 Tuts suntu egalji dininti-a nomlui shi au ândreptu, fârâ canâ soi di discriminari, la egala apurari-a nomlui. Articlul 8 Cafi un ari-ndreptu câ tribunalili natsionali efectiv s-lu-apurâ di frândzearea-a-ndrepturlor fundamentali cari lj-suntu pricânâscuti cu constitutsia shi nomurli. Articlul 9 Canâ nu poati dupâ vrearea-a vârnului s-hibâ âncljis, detsânut, niti avinat. Articlul 10 Cafi un ari-ndreptul egal didip la giudicarea-ndreaptâ shi publicâ dininti-a tribunalui independent shi obiectiv cari va s-detsidâ ti-ndrepturli-a lui shi obligatsiili sh-ti orighina-a cafi unlui act criminal tsi-lji si arucâ-a lui. Articlul 11 1. Cafi un acuzat ti act criminal ari-ndreptur s-hibâ lugurist câ nu-i câbati pânâ tsi pi bazaa nomlui, câbatea nu s-confirmâ la un protses public la cari lj-suntu asigurati tuti garantsii lipsiti ti apurarea-a lui. 2. Canâ nu poati s-hibâ giudicat ti acti icâ omisiunji cari nu fac act criminal dupâ-ndreptul natsional icâ internatsional tu chirolu cându suntu fapti. Tut ashi nu poati s-hibâ curmatâ ma greauâ ghizai di atsea cari putea s-hibâ aplicatâ tu chirolu cându-i faptu actlu criminal. Articlul 12 Canâ nu poati s-hibâ dupâ vrearea-a altului loat la minteari tu bana-lji particularâ, taifa, casa icâ corespondentsia nitsi la agudeari pi tinjiea shi nâmuzea. Cafi un ari-ndreptu la apurari di nomlu contra-a ahtariljei minteari icâ agudeari. Articlul 13 1. Cafi un ari-ndreptul la libertati di minari shi alidzeari-a loclui ti mincheani tu sinurli-a unlui stat. 2. Cafi un ari-ndreptul s-fugâ dit cari tsi s-hibâ stat, inclusiv shi-a lui, shi sh-si toarnâ tu statlu-a lui. Articlul 14 1. Cafi un di avinatslji ari-ndreptul s-caftâ shi sh-si hârseascâ di azil tu altili stati. 2. La-ndreptul aestu canâ nu poati s-apeleadzâ tu cazlu cându avinarea easti bazatâ pi un act criminal di naturâ nipoliticâ icâ protsedurâ contra-a scopurlor shi printsipiilor a Natsiunilor Uniti. Articlul 15 1. Cafi un ari-ndreptul la unâ tsitâtsenii. 2. Canâ nu poati dupâ vrearea-a altului s-hibâ alâsat fârâ tsitâtsenii nitsi fâra di-ndreptul câ s-u alâxeascâ tsitâtsenia. Articlul 16 1. Bârbatslji majori shi muljeri fârâ canâ soi di limitâri di punctul di rasa, tsitâtsenia icâ pisti, au ândreptul s-intrâ tu cârunâ shi s-facâ taifâ. Elji suntu egalji la intrarea tu cârunâ, tut chirolu pânâ dutsi câruna shi la aspârdzearea-a ljei. 2. Câruna poati s-facâ cu libera shi completa câilâchi-a inshilor cari intrâ tu cârunâ. 3. Taifa easti nucleulu natural shi fundamental a sotsietatiljiei shi ari-ndreptul la afireari di partea-a sotsietatiljei shi-a statlui. Articlul 17 1. Cafi un ari-ndreptu s-aibâ aveari, singur, ma sh-deadun cu altsâ. 2. Canâ nu poati dupâ vrearea-a altului s-hibâ alâsat fârâ di aveari. Articlul 18 Cafi un ari-ndreptul la libertatea-a mindueariljei,a sinidisiljei shi-a pistiljei; ândreptul aestu u includi shi alâxeaarea-a pistiljei shi-a câidiiljei shi libertatea câ omlu singur icâ-n comunitati cu altsâlji, public icâ particular shi-u manifesteadzâ pistea icâ câidiea pi calea di-nvitsâturâ, practicari-a pistiljei shi sh-li facâ arâdzli. Articlul 19 Cafi un ari-ndreptu lalibertatea sh-mindueascâ shi s-exprimâ, tsi luacatsâ shi-ndreptul s-nu hibâ cârtit ti minduearea-lji, ma shi-ndriptatea câ s-caftâ, s-aproachi shi s-tindâ informatsii shi idei cu cari tsi s-hibâ instrumenti shi independent di sinurli. Articlul 20 1. Cafi un ari-ndreptu shi libertatea la fronima adunari shi uneari. 2. Canâ nu poati s-hibâ pimtu zorlea s-pricadâ la vârâ asotsiatsii. Articlul 21 1. Cafi un ari-ndreptu s-ljea parti la condutsirea cu lucri publitsi tu statlu-a lui, direct icâ prin liber aleptsâljei reprezentantsâ. 2. Cafi un ari-ndreptu pi baza egalâ s-intrâ tu slujbâ publicâ tu statlu-a lui. 3. Vrearea-a miletljei easti baza-a puteariljei a statlui; vrearea aestâ lipseashti s-hibâ spusâ la alidzerli perioditsi shi liberi cari va s-facâ cu-ndreptul gheneral shi egal la votari, cu votarea secretâ icâ unâ protsedurâ adecvatâ cari u-asigurâ libertatea-a votariljei. Articlul 22 Cafi un, ca membru-a sotsietatiljei, ari-ndreptu la asigurarea sotsialâ shi-ndreptul sh-realizeadzâ-ndrepturi economitsi, sotsiali shi culturali lipsiti la nâmuzea-a lui sh-ti libera developari-a personalitatiljei a lui, cu agiutolu-a statlui shi-a colaborariljei internatsionalâ, shi conform cu organizatsia shi institutsiili-a statlui a lui. Articlul 23 1. Cafi un ari-ndreptupi lucru, la libera alidzeari la intrarea tu lucru, la-ndreapti shi buni conditsii ti lucrari shi la apurarea di nilucrari. 2. Cafi un, fârâ canâ alidzeari, ari-ndreptu la platâ egalâ ti idviul lucru. 3. Cafi un cari lucreadzâ ari-ndreptu la-ndreapta shi buna platâ cari-a lui shi-a taifâljei a lui lâ asigurâ exiestentsii cari corespundi la nâmuzea umineascâ shi cari, fu câ va s-lipseascâ, va s-hibâ completatâ cu altsâ pâradz di apurarea sotsialâ. 4. Cafi un ari-ndreptu s-fondeadzâ shi s-intrâ tu sindicat ti-apurea-a interesilor a lui. Articlul 24 Cafi un ari-ndreptu la discurmari shi njirari, inclusiv shi limitarea cu chifiri-a oarâljei ti lucru shi advili perioditsi cu platâ. Articlul 25 1. Cafi un ari-ndreptu la un standard ti bânatic cari lj-asigurâ shi ghinistari, a lui shi-a taifâljei a lui, inclusiv hârnearea, ânvishtearea, casa, shi mâtrita-a iaturlui shi slujba sotsialâ tsi-i lipsitâ, ma shi-ndreptul la asigurari tu caz di armâneari fârâ lucru, lângoari, niputeari, ânvidueari, ausheatic shi altili cazuri di chireari-a pâradzlor ti existentsii di tsircumstantsili independenti di vrearea-a lui. 2. Dadili shi ficiorlji au ândreptul di unâ mâtritâ spetsialâ shi agiutor. Tuts ficiorlji, faptsâ tu cârunâ icâ nafoarâ di ea s-hârsescu di idvea apurari sotsialâ. Articlul 26 1. Cafi un ari-ndreptul la-nvitsâturâ. Anvitsarea lipseashti s-hibâ fârâ pâlteari, canai tu sculiili primari shi di calificari. Sculia primarâ easti obligatorii. Educatsia tecnicâ shi di calificari lipseashti s-hibâ actsesibilâ ti tuts unâ turlii pi baza di atsea cum suntu câdâri. 2. Anvitsarea lipseashti s-hibâ ândreaptâ ti-mplina developari-a personalitatiljei a omlui shi-nvârtushearea-a tinjiseariljei a-ndrepturlor a omlui shi libertâtsli fundamentali. Atsea lipseashti s-li agiutâ acâchisearea, arâvdarea shi uspitsâljea anamisa di tuti miletsli, grupatsii di rasâ shi pisti, ma shi activitatea-a Natsiunilor Uniti shi vigljearea-a irinjiljei. 3. Pârintsâlji lu-au ândreptul cu prioritati câ s-lâ u-aleagâ sculia-a ficiorlor a lor. Articlul 27 1. Cafi un ari-ndreptu liber s-ljea parti tu bana culturalâ-a comunitatiljei, sh-si hârseascâ pi arta shi s-ljea parti la developarea di shtiintsâ shi la hâirea tsi vini di-aclotsi. 2. Cafi un ari-ndreptu la apurarea-a interesilor morali shi materiali cari es dit cafi unâ creatsii di shtiintsâ, literarâ icâ artisticâ-a curi creator easti el. Articlul 28 Cafi un ari-ndreptu la progres sotsial shi internatsional tu cari ândrepturli spusi tu aestâ Declaratsii pot ta s-hibâ realizati complet. Articlul 29 1. Cafi un ari obligatsiili-a lui fatsâ di comunitatea cari mash ea lji-asigurâ nâintari liberâ shi completâ-a personalitatiljei a lui. 2. La realizarea-a-ndrepturlor shi-a libertâtslor a lui cafi un poati s-hibâ supus mash la atseali limitâri cari suntu prividzuti cu nomlu cu scupolu câ s-asigurâ pricânushtearea lipsitâ shi tinjisearea-a-ndrepturlor shi-a libertâtslor a alântor shi cu scoplu ti satisfatsirea-a ândreaptilor câftâri-a moralui, sistemlu public shi ghinistarea publicâ tu sotsietatea democraticâ. 3. Aesti-ndrepturi shi libertâts di canâ turlii nu pot sâ si realizeadzâ contra-a scopurlor shi-a printsipiilor a Natsiunilor Uniti. Articlul 30 Nitsi unâ determinari dit aestâ Declaratsii nu poati s-hibâ tulmâcitâ ca-ndreptul ti cafi un stat, grupâ icâ insu ta s-u facâ cari tsi s-hibâ activitati icâ s-facâ catsi s-va s-hibâ lucru shutsâtâ la câlcarea-a-ndrepturlor shi-a libertâtslor cari suntu bâgati tu ea. ---- Asháninka Timatsi Cameetsatatsiri Acoajeitaqueri: Te Oncameetsateji Intsaneemparo. Ocarataque 10 de diciembre, 1948, yapatojeitaca oshequi atiri poneayetachari maaroni quipatsipeequi. Ipajiyeetiri la Asamblea General de las Naciones Unidas. Iriojeitaque apatojeitachari itiancanepee ivincatsaritepee iriori. Ineanajeitaquero sanquenarentsi sanquenatachari aca paperiquica. Icanti ocameetsataque amajeitero maaroni oca isanquenatacotaqueri. Te oncameetsateji intime tsaneemparoneri. Aisati icanti ocameetsati asanquenateneri maaroni atiripee irineanequipee iriori, inquemaj ei tantearori. Ocameetsati avaraaquero jaocarica isavicajeitiri atiri anta inampipeequi, escoerapeequl, jaocaricapee. Ocameetsati avamejeiteri maaroni ashanincapee ocantayetiri aca sanquenarentsiquica iriotasanojeitantearori. Jero oca anquenqueshirejeiteri: Tempa amoncaratavacaajeita maaroni. Timatsi acoajeitaqueri, te oncameetsatej i intsaneemparo. Acoajeitaque antimajeite cameetsa. Te oncameetsateji imperanajeitee itsipapee, te oncameetsateji iramatavijeitee, te oncameetsateji irishintsinajeitee, te oncameetsateji irimanajeitee. Tempa ocameetsati aneacameetsateri itsipapee atin, ancavintsaajeiteri. 1ro cantaincha timatsi oashinoncaajeitiriri itsipapee. Te oncameetsateji. Te aneacameetsateroj i yantajeitiri iriori. Te ancoyej quishimenteeroneri paitapeerica acantajeitiri. Aisati ariorica acoaque anquemisanteri Tasorentsi, te oncameetsatej i inquishimenteero. Te oncameetsatej irininajeitee. Ocameetsati anquemisantero paitapeerica acoajeitiri. Te ancoyeji intime quisheene; irointi acoaque antime cameetsa, aisati eiro otimitsi coiteimoteene. Tempa queario. Tempa aisati ocameetsati irijocacoventajeitee yora pincatsaripee aisati covariria, maaroni. Te oncameetsateji inquisashijeitee. Aisati ariorica iroashinoncaajeitee itsipapee, ocameetsati irijocacoventajeitee avincatsarite: eiro ishinetiritsi oashinonqueenemeri. Tempa ocameetsati iraacameetsatavacaajeitea maaroni atiripee. Tempa amoncaratavacaajeitaca: timatsi cameetsayetatsiri acoajeitiri. Irootaque apatojeitantacari aca, aponeayetaca maaroni nampitsipeequi. Icameetsajeitaque maaroni atiri: te oncameetsateji antseenqueri, te oncameetsateji ashirontimenteari. Timatsi ametapinijeitán aisati acoajeitiri, maaroni: shirampari, tsinane, maaroni. Acoajeitaque antimajeite cameetsa aisati eiro otimitsi coiteimoteene. Tempa arojeitaque itiancanepee ashanincapeeni anta aipatsitequi. Apocapiniti aca avametavacaapinijeita. Acarajeitiri Naciones Unidas, maaroni: acoajeitaque ashinejeiteri maaroni atiripee coiteimojeitiriri aisati ashinejeiteri cameetsayetatsiri yamejeitari. Te oncameetsateji amperanajeiteari. Tempa ocameetsataque asanquenateneri maaroni atiripee oca aneacameetsajeitiri. Ocameetsati irimajeitero maaroni atiri: te oncameetsateji intime tsaneemparineri. Irootaque isanquenajeitantarori yora ASAMBLEA GENERAL oca: Timatsi noncamantajeiteri maaroni atiripee; jaocaricapee isavicaj ej tiri aisati j aocarica ocantayetari irineanepee iriori. Timatsi cameetsayetatsiri acoajeitiri maaroni. Te oncameetsateji intsaneapitsajeiteero itsipapee. Ocameetsati inquenqueshiretapinijeitero maaroni atiri oca nosanquenatiri, incavintsanteariri itsipapee. Aisati ocameetsati avamejeiteri maaroni atiripee, jaocarica isavicajeitiri. Ayojeitaqueri, 1. Aquempetavacaajeita maaroni atiri. Timatsi aquenqueshirejeitantari maaroni, timatsi amejeitari, ayojeiti paitarica ocameetsati antajeitiri: te oncameetsateji intsaneapitsajeiteero itsipapee. Te oncameetsateji imperanajeitee, te oncameetsateji iroashinoncaajeitee, irointi ocameetsati aacameetsatavacaajeitea. Ayojeitaqueri, 2. Acoajeitaque irimajeitero maaroni atiri oca cameetsayetatsiri asanquenatacotaqueri. Te oncameetsateji intsaneacoteari. Tempa amoncaratavacaaj ej taca, eiro acantiritsi itsipapee "Eiro noshinetimpitsi avirori. Pinashita, te pishanincatenaji, onashita pimeshina, aviro tsinane, onashita pineane, onashita piquemisantiri, piponeaca pashiniqui quipatsi, te pashitaarantea, te pimpincatsateji. Te pincameetsateji." Te oncameetsateji ancantayetero ocapee, irointi ocameetsati aacameetsatavacaajeitea, maaroni. Ayojeitaqueri, 3. Te oncameetsateji iroyeetee, te oncameetsateji iroiminquiashiyeetee, te oncameetsateji iroashinonqueetee Ayojeitaqueri, 4. Te oncameetsateji irinoshiqueeteri atiri imperanatanteeteariri, intsameetacaanteariri. Te oncameetsateji intsameetacaayeeteri caari coatsi intsameete. Ocameetsati impinayeeteri maaroni tsameetantatsiri. Ayojeitaqueri, 5. Te oncameetsateji iroatsinayeeteri atiri, te oncameetsateji impasanatapiniterj, te oncameetsateji iroashinoqueeteri, te oncameetsatej i impashiventacayeari Ayojeitaqueri, 6. Tempa atiri anajeitaque, aquempetavacaajeitaca. Te oncameetsatej i incantajeitee a gobierno, covariria aisati joeshi: "Caari pini atiri. Te pinquempetenaji narori." Ayojeitaqueri, 7. Queario aquempetavacaajeitaca Ocameetsati incavintsaajeitee maaroni itiancanepee gobierno, anquempejeitanteariri maaroni itsipapee. Te oncameetsateji incanteete: "Te pincameetsateji aviron." Ayojeitaqueri, 8. Timatsi ishinejeitaqueeri avincatsaritepee. Intimerica coatsineri intsaneapitsajeiteero, ocameetsati incantacoventajeitee yora pincatsaripee. Te oncameetsatej i irishineteri oashinoncaajeiteeneme. Ayojeitaqueri, 9. Terica ontime antayetiri, te oncameetsateji iraashitee yora covaririya, te oncameetsateji iroiminqueashijeitee. Aisati te oncameetsateji iraashitee pashinique quipatsi. Ayojei taqueri, 10. Intimerica cantatsineri otimi caari cameetsatatsi antaqueri, ocameetsati intime caari quisheene, irisampitacojeitanteeri. Yora caari quisantatsi iriotanaque queariorica icantiri yora cantacoventeeneri. Ayojeitaqueri, 11. 1. Ariorica intime atiri cantacoventeeri: "Timatsi yantiri, poiminqueri." 1ro cantaincha te oncameetsateji incante pincatsari: "Queario, timatsi yantin." Ocameetsati irijivate inquemisantee arori iriotasanotanteari jaoca ocanta maaroni. Ocameetsati iriotacojeitero maaroni ashanincapee, oncanteata eiro yoasanquetashiyeetee. 2. Ariorica otimi antayetiri caari itsaneacojeiteeri avincatsari te. Impoij i incanterica avincatsaritepee te oncameetsateji oca antayetiri. 1ro cantainéha te oncameetsatej i inquisacoteero oca antitacari peerani. Pineaquero, peerani antantacarori, te intimeji tsaneacojeiteeroneri. Ayojei taqueri, 12. Te oncameetsateji irashereashitee itsipapee aisati eiro iqueashiteemparo avanco irashereanteeri. Te oncameetsatej i iramenashitearo asanquenayetiri ariorica acoaque amanaquero. Te oncameetsateji incantashijeite ashanincapee: "Te incameetsateji yoca, timatsi yantayetiri." Ocameetsati intsaneaqueari yora avincatsaritepee. Ayojeitaqueri, 13. 1. Oshinetaca anquenayetanaque jaocarica anta aipatsitequi. Te oncameetsateji intsaneacojeiteero. 2. Ancoaquerica ajate pashiniqui quipatsi, te oncameetsatej i intsaneacoj citee avincatsaritepee. Aisati ancoaquerica ampiaje aipatsitequi, te oncameetsateji intsaneacojeiteero avincatsarite. Ayojeitaqueri, 14. 1. Ariorica inquisashijeitee ashanincapee arori anta aipatsi tequi, ocameetsati iraacameetsajeitavaquee itsipapee atiri anta iipatsitequi iriori. 2. 1ro cantaincha ariorica antaquero caari cameetsatatsi aipatsitequi, eiro ajititsi iraacameetsajeitavaquee itsipapee atiri. Ayojeitaqueri, 15. 1. Ocameetsati ashanincatasanoj eiteari maaroni savicajeitatsiri aipatsitequi. 2. Te oncameetsateji incantashitee avincatsaritee: "Te aviro noshaninca." Aisati te oncameetsateji incantee: "Eiro noshinetimpitsi pishanincateari itsipapee atiri." Ayojeitaqueri, 16. 1. Ariorica irantearitaque shirampari aisati tsinane, oshinetaca iraye aisati ocameetsati intime itomipee. Te oncameetsateji incanteeteri: "Te pishanincatenaji: eiro pai; onashita piquemisantiri: eiro pai." Irointi tsinane omoncarataqueri shirampari. Opincatsataca irosati: oshinetaca oncanteri shirampari ocoaquerica ayeri; aisati, ariorica airi omoncarataqueri, aisati oshinetaca oncante ocoaquerica ojocajeri. 2. Terica incoye shirampari iraye, aisati terica oncoye tsinane aye, te oncameetsateji imperanayeeteari iraavacaajeitea. 3. Ocameetsati avamejeiteri atomipee amejeitari aisati avamejeiteri irantapinitero cameetsatatsiri. Eirorica avametasanotiri cameetsa, eiro yaacameetsatavacaajeitatsi ashanincapee. Ayojeitaqueri, 17. 1. Ocameetsati irashitaarantea maaroni atiri. Ocameetsati irashitearo apaniro, aisati incoaquerica incarajeiteri itsipapee irashijeitearo maaroni. 2. Te oncameetsatej i iraapitsayeeteri irovararo. Ayojeitaqueri, 18. Ocameetsati anquenqueshiretero paitapeerica acoajeitiri, aisati ocameetsati anquemisante, ancoaquerica. Te oncameetsateji inquishimenteero avincatsarite. Ancoaquerica avashiniajero aquemisantiri, aisati oshinetaca. Ocameetsati amajeitero apaniro, aisati ocameetsati ancarajeiteri maaroni ashanincapee amajeitantearori. Ocameetsati avamej eiteri itsipapee, aisati antayetero icoacayeeri Atasorentsite. Ayojeitaqueri, 19. Ocameetsati anquenqueshiretero paitapeerica acoayetiri aisati ancamanteri itsipapee; te oncameetsatej i inquishimenteeteero. Ocameetsati avamejeiteri aisati savicajeitatsiri pashinipeequi quipatsi. Ayojeitaqueri, 20. 1. Ocameetsati ampatojeitea avametavacaaj eitanteari. Te ocameetsatej i intsaneemparo. 2. Terica ancoye, te oncameetsateji incanteetee: "Jeri yoca pincarajeitapiniteri." Ayojeitaqueri, 21. 1. Ocameetsati ancamanteri avincatsarite paitarica acoajeitiri irantayeteri. Ariorica ancamantasanoteri arori: terica aneeri arori, ancoyeaqueri ashaninca, antianqueri incamanteri iriori. 2. Te oncameetsateji incanteetee: "Te pincameetsateji, tecatsi pincantea pamitacoteri avincatsarite." 3. Te oncameetsátej i impincatsatashitea avincatsaritepee, irointi ocameetsati ancoyeajeiteri pincatsariventajeitaqueeri. Ocameetsati irishinejeitee ampiitapinitero ancante janicarica acoaque impincatsariventajeitee. Ocameetsati asanquenatero, te oncameetsateji iriote pincatsari janicarica caari coatsi impincatsaritaje aisati: tempa iquishiricari. Ayojeitaqueri, 22. Ocameetsati iraacameetsatavacaajeitea maaroni savicajeitatsiri iipatsitequi, te oncameetsateji irashinoncaajeitea aparopee. Timatsi coiteimojeiteeri: avari, avararo; acoajeitaque ashanincapee aácameetsateeri; acoajeitaque aisati amayetero amejeitacari. Te oncameetsatej i intsaneemparo. Ayojeitaqueri, 23. 1. Ocameetsati ontime jaocarica antaroaj ateri oncanteata amanantantearori coiteimoteeri. Ocameetsati antaroajate jaocarica acoiri; te oncameetsatej i incamantee itsipapee paitarica antayeterl. Te oncameetsatej i aisati iroashiventacaajeitee yora tsameetacayeeri. Te oncameetsateji aisati incantajeitee: "Eiro pitsameetitsi." 2. Ariorica amoncarataqueri itsipapee antaroajataque, ocameetsati irimoncarataquea quireiqui impinayeeteeri. 3. Ariorica antaroajate, ocameetsati impinatasanojeitee yora ataroajatiniri oncanteata eiro ashinoncatsi. Aisati te ancoyeji ashinoncayea ajina aisati atomipee. Ariorica ashinoncaavetea, ari ocameetsati incavintsayee itsipapee. 4. Ancoaquerica, ocameetsati ancaraj eiteri i tsipapee taroajatiniriri avatorote ancamantajeiteri paita acoajeitiri. Ariorica amitacotavacaajeitea inquemisantajeitee, impajeitee maaroni irevijeitaqueeri. Ayojei taqueri, 24. Ocameetsati irishinejeitee avatorote amaoreapini te. Te oncameetsatej i intsameetacaapinijeitee osamani. Cameetsa irishinejeitee amaoreajeite aparopee quitaiteri fiesta, aisati impinajeitee oquempetaca ataroaj ataque. Ayojeitaqueri, 25. 1. Tempa acoajeitaque avari, aitsaare, avanco aisati aavintarontsi. Ariorica antsameeteneri avatorote ocameetsati impinatee quireiqui amanantantearori maaroni coiteimojeiteeri, aisati coiteimotirori ajina aisati atomipee. Aisati terica amatero antaroajate, aisati ariorica anteashipatanaque oncameetsate ontime coiteimoteeri. Aisati ocameetsati ontime coiteimoterori camajimentaaro iroori. 2. Ocameetsati ancavintsaasanotero tsinane timatsiri otomipee, aisati ocameetsati ncavintsaasanoteri irijaniquipee, maaroni. Irinti cavintsaasanojeiterineri ishanincapee iriori. Ayojeitaqueri, 26. 1. Ocameetsati ontime irishitoriatanteari maaroni atiripee. Ariorica inquee primaria, jero aisati segundaria, te oncameetsateji impinatero inqueanteari escoera. Ocameetsati aisati imperanayeeteari inquee, te oncameetsateji irisoquijaye evancaripee. Ocameetsati ontime pashinipee escoera iriotanteari ashanincapee mecanico, agropecuaria, paitapeerica. Ocameetsati ontime aisati universidad inqueanteari matasanotirori sanquenarentsi. Ariorica impinatero irointi yora queajeitatsiri. 2. Ocameetsati avamejeiteri queajeitatsiri escoeraqui intimajeite cameetsa, incavintsaajeiteri itsipapee aisati irishineteri itsipapee intime cameetsa. Tempa ocameetsati ancavintsaajeiteri itsipapee, aacameetsajeiteri. Eiro aquisashitaritsi poneachari pashiniqui quipatsi, neanatantarori otsipapee neantsi. Aisati eiro aquisashiyetaritsi nashitachari imeshina, aisati yora caari quempejeiteene iquemisanti. Ocameetsati amitacojeiteri maaroni atiri aacameetsatavacaajeitea, antimajeite Cameetsa. 3. Yora ashitariri itomipee irio cantatsineri jaocarica intianqueri itomipee inqueanteari escoera. Ayojeitaqueri, 27. 1. Oshinetaca irantajeitero maaroni oca yantayetiri ishanincapee. Te oncameetsatej intsaneempari. Ocameetsati iriveshireimentearo timayetatsiri inampiqui: escoera, campo, iroane, maaroni. 2. Ariorica irovetsiquero ashanincapee paitarica, aisati ariorica irisanquenatero paitarica, tempa iriotaque ashitarori. Incoaquerica, ocameetsati impimantero; te oncameetsateji incoshiyeeteri. Ayojeitaqueri, 28. Ocameetsati irishinejeiteero avincatsaritepee oca asanquenatacotaqueri; te oncameetsateji intsaneapitsateero. Ayojeitaqueri, 29. 1. Ariorica ancoaque antimajeite cameetsa, eiro acantashitapinitari itsipapee incavintsaajeitee, aisati iramitacojeitee. Irointi ocameetsati ancavintsaajeiteri iriori, ami tacojeiteri. Impoijiquea antimajeite cameetsa. 2. Otimi oshequi cameetsayetatsiri asanquenatacotaqueri. Ocameetsati amayetero oca acoajeitiri aisati amejeitacarica. 1ro cantaincha te oncameetsateji antsaneaqueari oca icoajeitaqueri itsipapee. Yora pincatsari aisati yora covariria aisati yora joeshi incamantajeitee paitarica antajeiteri oncanteata eiro ashereiritsi itsipapee, aisati oncanteata eiro avashinoncairitsi. 3. Ocameetsati maaroni oca ashinejeitiri itsipapee, iro cantaincha te oncameetsateji irantero caari acoacaajeitaqueririca maaroni atiripee. Ayojeitaqueri, 30. Ocameetsati amoncarajeitero maaroni asanquenajeitaqueri aca. Te oncameetsateji intsaneapitsaj eiteero avincatsaritepee aisati ashanincapee. Ocameetsati ashinejeiteri maaroni atiri irisavicajeite cameetsa. ---- Ashéninka, Pichis TSICA INCANTYA IRAACAMEETHAYEETAIRI ATZIRIPAYEENI JACA QUIPATSIQUI ETANACARORI JOSANQUINATAITAQUERI Ayotaiyini aaca, maaroni atziripayeeni icaratzi tzimatsiri quipatsiqui, te oncameethate iñaashitacaavaitaityaari iromperanataityaari iro covaperotachari iraacameethayeeteri, ocovatya isaicayetai cameetha eero itzimaventavacagaa. Oncantya iñaantyaarori iroca aacameethatavacaantsi, ontzimatyeetya iñaapincathatavacagaiya, tema te othañaaantsita tsicarica opaiyetari icoviri irantayete pashine atziri. Ayotaiyini eejatzi tzimatsi aparopayeeni atziri caari anterone ocaratzi josanquinatayeetaqueri, irootaque jovasanquitaantayetacariri pashinepayeeni atziri. Tema jantaquerora iroca, te inimotacaayeteri pashinepayeeni atziri ocaratzi jantaqueri. Irojatzi ipampi thashiryaayetantanacari pashinepayeeni, ican taiyanaqueni: te oncameethate iroflaaca ivasanquitaavaitaiteri atziri romperanavaitaityaari, oshinetaantsite añaaventero tsicarica ompaitya ancoveri, tecatsi oocacagairone ocaratzi ametari oshireyetari, eej atzi oquemitari te oncameethate añaashivaityaa ocantacaantziro antharovacaavaitaro tsicarica ompai tya, o añaashineentavaitya ancocovate ontzimimoyetai tsicarica ompaiyetya acovityiiri. Ayotaiyini eejatzi ocovatya ontzimayete osanquinarentsi icantacaantayetziri pincatharipayeeni iñaapincathayeeteri iro otzicaaventerine atziripayeeni, oncantya irantantayetyaarori ocaratzi cameethatatsiri icovayetziri. Ocovaperotya ontzimayete iroca icantacaantayetziri pincatharipayeeni oncantya eero tzimaventantaitari pincathari aririca incoshecavaitya irovasanquitaavaiteri atziripayeeni nampitarori aparoni nampitsi. Ayotaiyini eejatzi, ocovaperotatyaa ayotaayetairi pashineyetatsiri atziri ocantavetaqya tsicarica inampitayetaro irirori, ari oncantya iraacameethatavacaantayetaiyaari irirori. Ayotaiyaqueni eejatzi ocanta ovaquera japatotantaiyacariniranqui jevayetzirori nampitsápayeeni, ipaitaqueriranqui "Aapatziyavacaa Poñaayetachari. Nampitsipayeeni", irojatzi josanquinatantacarori iñaapincathayeeteri, ipampithashiryaayetaca ari ocantaque irantayeetero ocaratzi cameethayetatsiri antero. Opofla icantaiyaqueni eejatzi ocovaperotatya añaapincathatavacaayetaiya,tema omapero icovaperota maaroni atziripayeeni irirori, ocantavetaqya iriirica shirampari o iroorica cooya, ari ashiyavacaa maaroni. Ipampithashiretacotaquero eejatzi, tsicarica incantero irantavaitaiyeni oncantya iñaantyaarori iraacameethatavacagaiya atziripayeeni, iro iñaantaiyaarori iranintagaiyaaro isaicayetai cameetha; irantavaitaiyeni maaroni eero itzimanta aparoni tsicarica impaitya iflaashitacaavaitaitya iromperanavaitaityaari. Ayotaiyini eej atzi, maaroni jevaripayeeni poñaayetanainchari pashinequi nampitsi icaratzi apatotainchari "Aapatziyavacaa Poñaayetachari Nampitsipayeeni" icantaiyaqueni: "Ontzimatye antavaitaiyeni maaroni, eero oocaventavacaa; ari oncantya eero jompetapithatantaitari atziripayeeni tsicarica ompaitya incoveri irantayeteri, iroj atzi iflaantayetaiyaarori eero jomperanavaitaitaari. Ayotaiyeni eejatzi, ocovaperotatya inquemathayetairo maaroni atziri ocantacota ishinetaayeetziriri cameethatatsiri irantayeteri. Ocovaperotatya eej atzi inquemathatayetairo atziripayeeni tsica opaita cantacotachari isaicayetai cameetha eero iñaashitacaavaitayeetaari iromperanavaitaityaari. Omaperotatya ocovaperota anquemathayetairo iroca, ari oncantya imoncaraantyaarori cantayetaqueri jevayetzirori nampitsi japatotaiyacanira pairani. Irootaque iroñaaca, iricapayeeni jevayetzirori nampitsi apatotainchari pairani, josanquinatayetaquero ocaratzi añeeri iroñaaca jaca ocantacota: "Tsica Incantya Iraacameethayeetairi Atziripayeeni Jaca Quipatsiqui", ari oncantya imoncaraayetantayetyaarori atzirira, ari oncantya iromoncaraantyaarori eejatzi icaratzi jevayetatsiri pashinequi nampitsipayeeniqui. Cantatsi iroflaaca, aparoni atziri o tsicarica inampitaro atziripayeeni, impampithashiryaacotero ocaratzi osanquinayetainchari jaca. Iriyotaayetairi pashinepayeeni oncantya iñaantayetaiyaarori irantayetairo ocaratzi cameethatatsiri ishinetaacayetaitziriri irantayetero. Irojatzi iñaantayeetyaarori imoncarayetairo jevaripayeeni tsicarica ijevatzi, oinpofla iraacameethatavacaanaiya eej atzi iriroripayeeni icaratzi ijevayetzirora nampitsipayeeni. Ari oquemityaari maaroni nampitsipayeeni ocaratzi shenincatacarori "Aapatziyavacaa Poñaayetachari Nampitsipayeeni". Ari iquemitayetanaiyaari eejatzi icaratzi jevayetatzirori nampitsipayeeni opincathariventzirira pashine nampitsi. Jiroca iroñaaca osanquinatacoyeta "Tsica Incantya Iraacameethayeetairi Atziripayeeni Jaca Quipatsiqui": IÑAAPINCATHAYEETERI 1. Maaroni atziripayeeni, ovaquera intzimapaaque, eero ocantzi iñaashitacaavaitaityaari iromperanataityaari. Eejatzi oquemitari iroñaaca te apantyaaro amanitashireteri atziri ancanteri: "Te pirjiperote eeroca, iriima irinta iriitaque ñaaperori". Eejatzi oquemitari te oncameethate intzime aparoni atziri antayetashityaarone caari ishinetaacairi pashine irantero. Tema maaroni ayotziro ampampithashirvaayeta, ayotziro tsicarica otzimayetzi cameethatatsiri anteri o tsicarica otzimi caariperotatsiri, irootaque ocovaperotantari iroñaaca entacotavacaayetya anquemitacaantanaquero arentzitavacaatyeeyaami ocaaquiini. IÑAAPINCATHAYEETERI 2. Maaroni osanquinatachari iroñaaca jaca, ontzimatye amoncarataayetanairo aacameethatavacaanaiya maaroni, te oncovajaantya ashenincatavacaarica ocaaquiini o terica. Te oncovajaantya amoncaraavacaiya tsicarica acantayeta avathaquipayeeni aparopayeeni: aquisaatzi, o aquitamaatzi. Aacarica shirampari o tsinane. Aririca oshiyavacaa añaanetayetari o terica. Te oncovajaantya aririca amoncaraavaca oshiretari Pava o terica. Aririca amoncaraavaca apampithashiryaacoyetari icarayetzi jevayetzirori nampitsi o tsicarica opaiyetari. Te oncovajaantya acantavacaiya: "Irinta ipoñaatya pashinequi nampitsi, irooma naaca onashita nonampi o iriiperori inatzi irinta, ashaarantzincari; iriima irinta caari ashaarantzincan", o irica atziri te intzime pairani jaca nampitsiqui, iriyaatai tsicarica itzimaque pairani. Te oncovaj aantya tsicarica icantavaiyetari aparopayeeni atziri, oncantya aacameethatantyaariri. Eejatzi oquemitari iroñaaca, te oncovajaantya acantayeteri atziri: "Pipoñaatya pashinequi nampitsi, o inashita pijevarite eeroca janta pipoñaara, te incameethate o cameetha icanta pijevarite eeroca janta, o onashitayeta ocaratzi icantacaantayetziri pijevarite oncarate pimoncaraayeteri janta, o tsicarica icanta, aacameethatavacaarica icarayetzi ijevayetzirora pashine nampitsipayeeni". Eejatzi oquemitari iroñaaca cantatsi aparopayeeni jevayetatsiri nampitsiqui, impampithashirveeya tsica incantayeteri isaicacaanepayeeni, o tsicarica incanteri pashine jevayetzirori nampitsi aririca incove ijevatziteri inampi. Te apantyaaro eejatzi ancante: "Irinta atziri ipoñaatya pashinequi nampitsi caari irooperotatsine, iroñaaca iricara atziri te otzicaaventeri ocaratzi osanquinayetainchari jaca." Tera ari oncantya. IÑAAPINCATHAYEETERI 3. Maaroni atziri ontzimatye ashinetairi eequero iriyaatacaatyeero irañee, tecatsi cantatsine iñaashitacaavaityaari iromperanavaityaari, o incovai te inquemaantsitacaityaari irovasanquitaavaiteri. IÑAAPINCATHAYEETERI 4. Te oncameethate iyacoventayeteri atziri, ancante: "Pomperanavaityaari irica". Tzimatsirica covatsineri irantero, ontzimatye irovashaantacaiteri eero jantantaro, tema te oshinetaantsite irantaitero iroca. IÑAAPINCATHAYEETERI 5. Te oncameethate iracotashiiteri atziri, imaperoiteri nquemaantsitacaityaari ivathaqui. Tema aririca incovaite irovasanquitaite aparoni atziri, eerotya imaperotaj aantaitziri irovatsinaiteri, inquemitacaantaitanaqueri te atziri irinatyeericami irirori, ari oncantya imintharovashirevaitantaityaariri. IÑAAPINCATHAYEETERI 6. Maaroni atziripayeeni icaratzi nampitarori quipatsiqui, oncantavetaqya tsicarica inampityaaro, cantatsi ishinetaiteri inquiflaaventero ocaratzi imoncaraitziri icantacaantziri jevari tsicarica inampitaro, tecatsi thañaapithatyaarineri. IÑAAPINCATHAYEETERI 7. Aririca intzime aparoni atziri incovaite irovasanquitaiteri, ocantacaantziro ipiyathatacaro ocaratzi icantacaantayetziri jevaripayeeni iromoncaraayeeteri aparoni nampitsiqui; eero j imaperoitziri inquemaantsitacavaitaityaari, incantaite: "Irica te otzicaaventeri icantacaantayetziri jevaripayeeni, irjima irinta iri otzicaaaventzi". Te oncameethate eejatzi ashinetairi pashine atziri irantero iroca, inquemitacaantanaquero irinta pashinera atziri te iratzirite, imanintavaitanaqueri. IÑAAPINCATHAYEETERI 8. Tema aparopayeenl nampitsi tzimayetatsi icantacaantayetziri jevaripayeeni imoncarayeeteri, tzimatsi eejatzi icantacaantayetziri jevaripayeeni ovaquera ovetsicaj aantanaca aparoni nampitsi, tzimitacha eejatzi impoiyetatsiri icantacaantayetziri jevaripayeeni; maaroni irocapayeeni tecatsi ompetapithatyaarine atziripayeeni iñaaventayetero iroca, ari oncantaque iriyaatashiteri Juez oncantya imoncaraacaantyaanariri icantacaantayetziri, ari ocantaque eejatzi incove iraamacoventaityaari, tema irootaque otzimantayetacari ocaratzi icantacaantayetaqueri jevaripayeeni osanquinayetaincharica. IÑAAPINCATHAYEETERI 9. Te oncameethate imaimaneetashitaityaari aparoni atziri, o irashitacotacaantashivaitaityaari cárcel-qui, o iromityaantashivaitaityaari janta tsica inampitaro. IÑAAPINCATHAYEETERI 10. Tzimatsirica atziri jaacaantaitziri janta pincatharipayeeniqui, cantatsira irica atziri iriyaatashiteri Juez, oncantya incantantyaarorl opaita jantaqueri, eeromaita jantziro Juez iromananequiini. Ari oquemitzitari eejatzi aririca inquisoshireventaiteri aparoni atziri jantziro ocaratzi ishinetaacaantayeetziri, o ontzimatye imoncarayetero ocaratzi icantacaantayeetziri; ari oncantaque eejatzi iriyaatashiteri Juez. Impoñaashitaqya iroflaaca irica Juez cantatsi incante tsicarica itzimi quenaacaashitacarori j antaqueri, ocantya irovasanquitaantaityaariri, o tsicarica itzimi caari tzimatsine iquenacaashitacari eero jovasanquitaitziri. Ari incarate maaroni incaminthagaiteri, tema te oncameethate irovasanquitaashivaitaityaari eero jiyoperotavaqueri tsicarica itzimi irovasanquitai, impoñaashitya irampitacoyeteri aparopayeeni. IÑAAPINCATHAYEETERI 11. 1. Aririca intzime aparoni atziri jaacaantayeetziri janta pincatharipayeeniqui, ontzimatye impampithashiryaacotaiteri irica atzirica te iriyotero tsica opaita avishimotziriri, irojatzi apaata oncoñaaperotantaqyaari omaperorica otzimi iquenacaashitacari. Oncantya iriyotantaperotaityaari omapero otzimi jantaqueri, ontzimatye irica Juez irantero ocaratzi ocantayetzirira icantacaantayetzi jevayetzirorira nampitsipayeeni, eero j antashivaitaro ocaratzi j inintacaari irirori. Ari oncantya irica atziri icovaitziri irovasanquitacaantaiteri, icantatyaari te iriyotero irirori tsicarica opaita icovantaitari irovasanquitaiteri. 2. Ayotaque iroñaaca tzimatsi osanquinarentsi iñaapincathayeeteri. Ompoñaashitaqya aparoni atziri irantaquero ocaratzi icantacaantayeetziri. Ompoña irovashiñagaitairo ocaratzi iñaapincathayeetziri pairani. Irica atziri antaquerori ocaratzi icantacaantayeetziri pairani, eerova ocantzi iraacaantaiteri. Ari onquemitzityaari eejatzi aririca irovashiñagaitero tsica oncarate irovasanquitagaiteri aparoni atziri. IÑAAPINCATHAYEETERI 12. Te oncameethate shinetairi aparoni atziri iñaashirencashivaityaari pashine atziri, o incove imaimanetziteri jashitari irirori: itsipatari, ipanco. Eejatzi te oncameethate ashineteri aparoni atziri imaimanetziteneri tsicarica opaita josanquinayetziri pashine atziri iromityaanteneri ishenincapayeeni. Eejatzi eero ocantzi ashineteri atziri incantacoyeteri pashinepayeeni atziri, inthaiyacovaitashityaari. Tzimatsirica atziri matayetzirori jantziro irocapayeeni, ontzimatye ontzime osanquinarentsi imoncarayeeteri oncantya otzicaaventantyaariri irica atziri iñaashirencayeetzirira. IÑAAPINCATHAYEETERI 13. 1. Cantatsi oshinetaantsite inquivantantayete atziri tsicarica icovayetziro irirori, cantatsi incoyaanontya atziri tsicarica incovero inampityaaro. 2. Shinetaantsi onatzi iriyaayete atziri pashinequipayeeni nampitsi, ompoña impiyayetai aririca onimotapairi, tema eero ocantzi ompetashivaityaari. IÑAAPINCATHAYEETERI 14. 1. Tzimatsirica aparoni jevatzirori nampitsi, icovi imaimaneteri aparoni atziri incove irovasanquitairi, pashinepayeeni nampitsi cantatsi oshinetairi impoque inampityaaro oipatsitequi- oncantya isaicantyaari cameetha eero iñaantaro iñaashivaityaaro. 2. Iro cantamaitachari, tzimatsirica aparoni atziri omapero ipiyathatacaro ocaratzi icantacaantayetzlrl jevaripayeeni iñaapincathayeeteri, icovaitatzi irovasanquitaiteri, eero ocantzi ashinetairi aririca incantavetya: "Pishinetaina niyaate pashinequi nampitsi ocantya nosaicantyaari cameetha, tema ari osanquinatacota "Tsica Incantya Iraacameethayeetairi Atziripayeeni". Ari inquemitzitaityaari eejatzi atziri ovashiñaashitarori ocaratzi osanquinayetainchari jaca japatotaiyacaranqui jevaripayeeni "Aapatziyavacaa Poñaayetachari Nampitsipayeeni IÑAAPINCATHAYEETERI 15. 1. Eero ompetapithatashitari atziripayeeni inampityaaro aparoniqui nampitsi, tsicarica itzimayetzi jevaripayeeni o tsicarica otzimayetzi osanquinarentsi iñaapincathayeetziri. 2. Eero ampetapithatashitari aparoni atziri isaique nampitsiqui tsicarica inampitaro. Eejatzi oquemitari eero ocantzi ompevaityaari atziri aririca incove iriyaate inampityaaro pashinequi nampitsi. IÑAAPINCATHAYEETERI 16. 1. Aparoni shirampari o aparoni tsinane areetarori antariquitaantsi, eero ocantzi anthañeeyaaro ontsipatya, cantatsi ovaiyante aririca oncove. Tema eero ocantzi ompetyaaro ancante: "Eero paavaca, tema caari pisheninca, o ipoñaatya intaina pashinequi nampitsi, te joshiretari Pava iquemitara irinta oshiretariri Pava". Ari oncantayetyaari eejatzi aririca incove atziri iraavacaiya o aavacaincarica inatzi, o oocavacaincarica jini. 2. Irooma aririca incovavacaiya apiteroite iraavacaiya, cantatsi imatero tema tecatsi shintsiventerineri. 3. Iro jametari atziri, otzime itsipatari, itzimayetzi itomipayeeni. Irootaque covaperojaantachari jantayetaqueri atziripayeeni. Tema jantzirocara irocapayeeni atziri ocovatya irantero oncantya iraamaacoventantyaarori itsipara. Ari inquempitzitayetya eej atzi jevayetzirori nampitsi, ontzimatye iraamaacoventyaari icaratzi tsipayetachari atziri. IÑAAPINCATHAYEETERI 17. 1. Maaroni atziri tecatsi ompetapithatyaarine ontzimimoteri iipatsite apaniro, o tsicarica ompaitayetya incoveri tzimimoterine irirorica covatsine o aririca incove atziri impiyoventyaaro ontzime iipatsite o ontzimimoteri tsicarica ompaitya; tecatsira ompetapithatyaarine. 2. Eero ocantzi aapithatantero tsicarica opaita jashitayetari pashine atziri. IÑAAPINCATHAYEETERI 18. Shinetaantsi onatzi ipampithashirvaayetya atziri tsicarica ompaitya icoviri irirori. Cantatsi ipampithashiryeeyaaro cameethatatsiri o caari cameethatatsiri jantaitziri. Cantatsi iroshiretyaari Pava aririca incove o eerorica. Tecatsi cantatsi irovashaantacairo ocaratzi ametayetari pairani oshireyetarora. Cantatsi irantero apaniro o oshequi incantaventyaaro. Cantatsi eejatzi irantero iromanequiini o tsica ipiyotapiinta atziripayeeni. Cantatsi eejatzi iriyotairi pashinepayeeni ocaratzi jametari o iriyotairi iroshiretyaari Pava, o inashiyetyaaro quitaiteripayeeni. IÑAAPINCATHAYEETERI 19.. Maaroni atziri, tecatsi thañaapithatyaarine ocaratzi ipampithashiryaayetari. Ari oncantaque iñaaventayetero tsicarica opaita icovayetziri. Iro osanquinatantari iroñaaca iroca, ocantya eero imaimanetantari pashine atziri tsicarica ompaitya ipampithashiryaayetari. Tema tecatsi thañaapithatyaarine atziri iyoyetero tsicarica opaita icovayetziri, inquemisantero o iñaanatacotero tsicarica opaiyetari ipampithashiryaayetari pashinepayeeni; ari ocantaque isanquinayete tsicarica ompaitya o ari ocantaque inquinquithatacoyetero tsicarica opaita ipampi thashiryaari. Tema tecatsi thañeeyaarone eej atzi otyaantayete iñaapincathayeeteri pashinequi nampitsi. Ari ocantaque oivaraayetero ñaantsi tsicarica ocanta icovayetzi aparopayeeni, iroorica quinquitharentsi o osanquinarentsi o tsicarica ompaiyetya. IÑAAPINCATHAYEETERI 20. 1. Tecatsi thañaapithatyaarine atziri incoverica irapatotya, o irantero tsicarica ompaitya icoviri japatotara; ari inthañaapithaitaqueri irapatoventyaaro incoverica irovaariperoteri pashinepayeeni atziri. 2. Tecatsi cantatsine ishintsiventeri aparoni atziri caari covatsineri irapatotya. IÑAAPINCATHAYEETERI 21. 1. Tecatsi cantatsine inthañaapithatyaari atziripayeeni incoverica ijevate inampiquipayeeni, iriirica covashityaarone ijevate o iriirica covacaayeterine pashine atziripayeeni ijevate. 2. Tema maaroni jevayetzirori nampitsipayeeni jantacaantayetziro ocaratzi covityaayetachari aparoniqui nampitsi; tecatsira thañaapithatyaarine atziripayeeni iroca, ari ocantaque iñeero iranintaayetyaaro irocapayeeni, tecatsi aparoni cantatsine irompetyaaro; ari incarate imoncaraavacaiya atziripayeeni iranintaiyaaro, tecatsi cantatsine: "Apaata netavaqyaaro naaca niriiperotatziira, ompoña pimpoite eeroca apaata tema te piriiperotatyeera eeroca 3. Tema ijevatantyaari aparoni jevari nampitsiqui, iriira covacaayeterine atziripayeeni icaratzi saicantarori aparoni nampitsi. Ari oquemitzityaari eejatzi ontzimantayetyaari osanquinarentsi iñaapincathaiteri iriitaque covacaayeteroneri atziripayeeni icaratzi nampitarori aparoni nampitsi. Tema aririca incovayeete impairyagaite jevari, jevatzirori tsica ipairyagaitziri jevari; ontzimatye irantacaantero cameethaperoini. Tecatsi cantatsine irompetapithatyaari aparoni atziri incoverica irampitacotante impairye jevatatsineri aparoniqui nampitsi. Tera oncameethate incove irapipiitero aparoni atziri impairye ijevarite ovaqueraarica japacaaquero ipairvaaqueri pashine, incove iranaacotante, oncantya eero ijevatanta pashine jevari. Ari ocameethatzi impairyeeri atziri ijevarite iromananequiini, tecatsi canterine: "Jirica cameethaperotatsiri jevari, iri pimpairyeeri". Cantatsi impairyeeri atziri ijevaritetyaari tsicarica ocanta icoviro irirori tema tecatsi thañaapithatyaarineri icoviri. IÑAAPINCATHAYEETERI 22. Aparopayeeni atziri, ontzimatye ontzimimoyeteri tsicarica opaiyeta, ocantya isaicantyaari cameetha, tema te oncameethate incovityaaneentavaite. Atziripayeeni nampitarori aparoniqui nampitsi tsica jashaarantaita, ontzimatye irampitacoyeteri pashine atziri saicatsiri pashinequi nampitsi caari tzimimoterine irashaacaro irirori. Irootaque ocovantari iroñaaca, icarayetzi jevatzirori nampitsipayeeni; ontzimatye iramenacoyeteri atziripayeeni icaratzi ijevatziri ocantya ontzimantyaari icovityaayetziri irirori. Iroca cantacharica, jiyoyetzirora aparopayeeni jevayetzirori nampitsi otzimimotzirorica inampi oshequi asháacaro ocantya irica jevari irampitacotantayetyaariri atziri. Irootaque iroñaaca ocameethatantavetari ontzimimoyetairimi atziri ocaratzi icovityaayetziri. Irootaque eejatzi ocameethatantavetari iraacameethayetairimi pashinepayeeni atziri. Irootaque ocameethatantavetari eejatzi ooquimoyetyaarimi jantayetziri ishenincapayeeni jameyetari. Ari ocantya iñaapincathatantayeetyaariri, iro iñaantayetaiyaarori eejatzi ijevatayetai cameetha tsica ocanta icovayetziro irirori. IÑAAPINCATHAYEETERI 23. 1. Tecatsi thañaapithatyaarine atziri incoverica irantavaite; ari ocantaque irantavaite tsica jinintacaaro irirori. Tzimatsirica aparoni jevatzirori antavairentsi, ontzimatye ijevateri cameetha atziripayeeni antavaiyetatsiri. Aririca intzime aparoni atziri covacovatatsiri antavairentsi, temaita iñee tsica irantavaite, ari ocantaque icaratzi jevayetzirori nampitsi irampitacoteri ocantya iñaantyaari antavairentsi. 2. Aririca intzime apite antavaitatsiri, te orn pashinetzimaitya irantavaire, eero ocantzi impinaperoi teri aparoni, iriima pashine impinaitaqueri capicheeni. 3. Maaroni icaratzi antavaiyetatsiri, ocovatya impinaiteri cameetha onquene antetya iraayete ocaratzi covityiimoyetariri ipancoqui. Aritaque ocantyaari; irooma eerorica, te iñaapincathayeetziri irica antavaiyetatsiri, iquemitacaitatyaari te iratzirite. Terica impinayeeteri cameetha, ontzimatye iricapayeeni pincathariyetatsiri nampitsiqui irampitacoteri. 4. Maaroni icaratzi antavaiyetatsiri tsicaricapayeeni; tecatsi cantatsine iroocacairi aririca incove irapatotaiyaani ocantya i mpinatantayeetyaari cameetha, o ocantya iraacameethatantayeetyaariri tsicarica j antavaitzi. IÑAAPINCATHAYEETERI 24. Tecatsi cantatsine ishintsiventeri aparoni atziri irantavaitacairi eeroya imacoryaacairi, o eeroya ishineteri iriyaate tsica icoviro iroimoshirencavaitya. Te oncovajaantya irantavaitacaiteri atziri shintsiini, iro cameethathatatsi ishineeteri osarentsiquipayeeni imacoryee eero jantavaitzi tsicarica oncarate quitaite; tema maaroni quitaiteri oncarate irimacoryeera, ontzimatye impinaiteri quemitajaantaca irantavaitaquityeemi. IÑAAPINCATHAYEETERI 25. 1. Tecatsi ompetapithatyaarine atziri isaique irañee cameetha intsipatayetyaaro iinapayeeni impoña itomipayeeni. Irootaque ocovaperotantari eero ocovitya tsicarica ompaitya iroyaari, inquithaatyaari o iroorica ipanco. Ontzimatye iramene tsicarica iraaventacaantapiintya aririca imantsiyate. Eej atzi oquemitari ocarayetzi jovetsicacaantayetziri pincatharipayeeni tsicarica ipincatharitzi; ontzimatye iranintaiyaaro atziripayeeni, tema tecatsi canterone inthañaapithatyaari. Eejatzi oquemitari eeerorica ocantzi irantavaitai atziri tzimatsi opaita avishimotaqueriri; ontzimatye irampitacoteri jevatzirori nampitsi. Ari inquemitaityaariri eejatzi mantsiyari, o caari cantatsine irantavaite ocantacaantziro imantsiyataque, o iroorica camaimetzincaro, o iriirica antariconayetapaintsiri, o tsicarica opaitayeta pashine cantacaantatziro caari ocantanta irantavaitai; ocovatya irampitacoyeteri jevayetzirori aparoni nampitsi. 2. Maaroni cooya motyaayetatsiri ipoña eentsitepayeeni, ontzimatye iraamacoventayetyaaro cameetha. Eejatzi iquemi tayetari icaratzi eentsipayeeni jaacotantziri ashitariri o icaratzi tzimashiyetachari temaita iñaacoventeri ashitariri, ontzimatye incaminthaayeeteri cameetha eejatzi irirori. IÑAAPINCATHAYEETERI 26. 1. Tecatsi cantatsine inthañaapithatyaari atziri incoverica iriyotai iñaanate. Te opinata ocaratzi j iyotagaitziriri eentsipayeeni, iro cantamaitachari ontzimatye ishintsiventaiteri eentsipayeeni iriyotayetai iñaanate. Ari iquemitaitari eej atzi antaripayeeni atziri, jatatsiri incove iriyotagai ocantya impantaityaariri antavairentsi, ontzirnatyeetya eero japaavaitashitaro jiyotagaitziriri ocovatya iriyote. Iroorica incove iriyaatacaaperotero iriyote, ontzimatye ishinetagaiteri aririca incove inqyee ipaitaitziri: "Universidad"; ocovaperotya irominqyagaiteri iñeetziri aritaque ocantaque iriyote; tetya ocameethate irominqyaashivaityaari caari cantatsine iriyotagai intaani irominqyaashivaityaari caari cantatsine iriyotagai intaani inintacaashivaitashityaari irominqyeeteri. 2. Maaroni ocaratzi jiyotaayetziriri átziri, eero jovashaantanaquero, eequero riyaatacaanaquityeero ijevatacaayetanaquero irantayetanaquero ocaratzi jiyoyetanairi. Ontzimatye eejatzi iriyotagaiteri tsica opaita ocovaperotantari eero jomperanavaitaitaari atziripayeeni. Ontzimatye eejatzi iriyotagaiteri tsica incantya iraacameethatantayetyaariri pashinesatzi atziri poñaayetachari pashinequi nampitsi, o caaririca ishenincapayeeni eejatzi ari inquemitaayeteri atziripayeeni icaratzi ovashiñaashiyetarori joshiretari Pava. Ocovaperotatya iriyoyete atziri, tsica incantero iraapatziyantyaariri pashine eero jathavashivaitantari irooqueri. Ocovaperota eej atzi tsicarica opaita j antayetziri jevaripayeeni janta "Aapatziyavacaa Poñaayetachari Nampitsipayeeni" ocanta iñaantayetaiyaarori atziripayeeni isaicayetai cameetha tecatsi maimanevaiterineri. 3. Tecatsi impaitya shintsiventerineri aparoni ashitaanitachari icantaiteri: "Pominqyeeri peentsite iriyotai janta", tema iriitaque yotatsine tsica janta iñiiro ocameethatzimotziri irominqyeeri. IÑAAPINCATHAYEETERI 27. 1. Tecatsi thañaapithatyaarine atziri irantayetero iñeeri ishenincapayeeni jantziro ocaratzi jametayetari o tsicarica ompaitayetya ooquimoyetariri pashine. Eejatzi oquemitari iroñaaca, tzimatsirica opaita jovetsicayetaquerl iyotaneripayeeni, cameethatzimoyetaqueriri pashine, tecatsira thañeéyaarone, ontzimatye anintaiyaaro maaroni. 2. Tzimatsirica jovetsicaque iyotaneripayeeni omapero ocameethaquiperotaque, o tzimatsirica irosanquinataque pashine tsica ompaitya ovaqueraari, o iroorica irovetsicayetaque tsicarica ompaitayetya cameethatzimoyeterineri pashinepayeeni; cantatsi impinayeeteri ocaratzi jovetsicayetaquero irocapayeeni, te apantaro iroñaaca incove pashine atziri iraacoteri ocaratzi jovetsicaqueri pashinera, impoñaashityaaya iramatavitante incante: "Jiroca novetsicaqueri niyotashitari naaca", ompoña impinayeetaqueri oshequi quireequi quempitajaantaca iriiricami ovetsiquitayaaromi. IÑAAPINCATHAYEETERI 28. Tera oshinetaatsite iroñaaca irantashiyetyaaro atziri ocaratzi osanquinayetainchari jaca ocantya iraapatziyavacaantyaari. Eejatzi onquempitzitavacaanaiyaari nampitsipayeeni. Irootaque caari oshinetaantsitanta, ari ocantya imoncaraayetantaityaarori ocaratzi osanquinayetainchari iroñaaca jaca iñaapincathayeeteri, ari ocantya irantantayeetyaarori tsicarica otzimi shinetaantsitatsiri irantaitero irojatzi iñaantayetyaarori isaicai cameetha tecatsi omperanavaityaarine. IÑAAPINCATHAYEETERI 29. 1. Tzimatsira opaita imoncaraayeteri aparopayeeni atziri, aririca incove inquempiyavacaiya tsicarica inampiyetaro. Aririca imoncaraayetanairo iroca, aritaque oncantaque ijevatacaayetero irantayetanairi. 2. Tema tzimatsi oshinetaantsitzi ocantacoyeta iñaantyaarori isaicayetai cameetha atziri tecatsi omperanavai taiyaarine; ocantya irantantayetyaarori,ontzimatye osanquinatacoyetya inquene iñaapincathayeetero. Irocara osanquinayetachaneri iñaapincathayeeteri, irootaque pampithashiryaacaayetyaarine pashinepayeeni atziri tsica oncantya iñaantayetaiyaarori eej atzi isaicayetai cameetha eero jomperanavaitaitaari tsicaricapayeeni. Iro osanquinatantayetacari iroñaaca iroca iñaapincathayeteri tema iro jantayetanairi cameethashireyetatsiri, tema iro covitachari eejatzi oncantya iraapatziyavacaantyaari atziripayeeni eero joñaashirencavacaanta. Eejatzi oquempityaari ocovatya osanquinacoyetya iñaapincathayeteri nampitsiqui tsica impairyagaite jevaripayeenl. 3. Ocantacotara ocaratzi shinetaantsitatsiri añaantyaarori asaicayetai cameetha tecatsi omperanavaitaineri, eero ocantzi antashivaityaaro ocovaanaqueri aaca, eeroya ooquimotari icarayetzi jevayetzirori "Aapatziyavacaa Poñaayetachari Nampitsipayeeni". IÑAAPINCATHAYEETERI 30. Aririca añaanatayetero ocaratzi osanquinayetainchari jaca, tzimatsirica añaaqueri pampithashiryaacaineri cameethatatsi antero, ompoña añaatyeero osanquinataca pashine ocante: "Eero ocantzi antero", ontzimatye aquemisantero, eero ocantzi antero. Ari icantayetyaari eejatzi aparoni atziri, ari icantayetyaari eejatzi tsicarica ipiyotari inampitaro atziripayeeni, o irjirica jevayetzirori nampitsipayeeni. ---- Assyrian Neo-Aramaic ܒܘܕܩܐ ܬܝܒ݂ܠܝܐ ܠܦܘܬ ܙܕܩܐ ܐܢܫܝܐ ܥܘܬܕܐ ܡܢ ܣܒܒ ܡܘܕܝܬܐ ܒܐܝܩܪܐ ܫܪܫܢܝܐ ܠܟܠܗ ܗܕܡܐ ܕܟܠܦܬ ܕܒܪܢܫܘܬܐ ܘܒܙܕܩܐ ܠܐ ܡܬܝܗܒ݂ܢܐ ܐܝܢܐ ܐܣܟܝܡܐ ܕܚܐܪܘܬܐ ܘܟܝܢܘܬܐ ܘܫܠܡܐ ܓܘ ܬܝܒ݂ܠ. ܡܢ ܣܒܒ ܦܠܛܐ ܕܠܐ ܡܝܩܪܬܐ ܘܡܣܠܝܬܐ ܕܙܕܩܐ ܐܢܫܝܐ ܝܒ݂ܕܥܢܐ ܠܥܒ݂ܕܘܝܬܐ ܒܪܒܪܝܐ ܘܥܓܙܢܐ ܠܐܢܝܬ ܕܒܪܢܫܘܬܐ. ܘܐܬܵܝܬܵܐ ܚܕ ܕܘܢܝܐ ܐܝܟܐ ܕܒܪܢܫܐ ܒܕ ܦܨܚ ܒܚܐܪܘܬܐ ܕܗܡܙܡܬܐ ܘܗܝܡܢܘܬܐ ܘܚܐܪܘܬܐ ܡܢ ܙܕܪܘܥܬܐ ܘܣܢܝܩܘܬܐ ܦܝܫܝ ܡܘܪܒ݂ܚܐ ܐܝܟ ܐܢܝ ܢܝܼܫܐ ܒܘܫ ܥܠܝܐ ܕܐܢܫܐ ܥܝܕܝܐ. ܡܢ ܣܒܒ ܐܢܢܩܝܬܐܝܠܗ ܩܐ ܩܢܘܢ ܫܐܩܠ ܫܘܦܐ ܠܢܛܪܬܐ ܙܕܩܐ ܕܒܪܢܫܐ ܩܐ ܠܐ ܥܒ݂ܕ ܡܪܘܕܘܬܐ ܕܪܩܒܠ ܕܛܪܘܢܐ ܘܙܠܘܡܝܐ. ܡܢ ܣܒܒ ܥܡܹܐ ܕܐܡܘܬܐ ܡܚܝܕܐ ܡܫܪܘܪܢܐ ܓܘ ܥܘܬܕܐ ܗܝܡܢܘܬܝ ܓܘ ܙܕܩܐ ܐܢܫܝܐ ܘܓܘ ܐܝܩܪܐ ܦܪܨܘܦܝܐ ܘܒܪܒܪܘܬܐ ܓܘ ܙܕܩܐ ܘܫܘܝܐ ܕܢܫܐ ܘܕܟ݂ܪܐ. ܘܩܒ݂ܘܠܢܐ ܠܬܡܘܡܐ ܠܡܛܘܪܬܐ ܫܘܫܛܐ ܫܘܬܦܝܐ ܘܡܪܡܬܐ ܕܚܝܐ ܥܠ ܚܕ ܕܪܓ݂ܐ ܒܘܫ ܥܠܝܐ ܓܘ ܚܕ ܐܐܪ ܕܚܐܪܘܬܐ ܒܘܫ ܪܘܚܬܐ. ܘܡܢ ܣܒܒ ܕܐܬܪܘܬܐ ܗܕܡܐ ܩܒ݂ܘܠܢܐ ܕܗܝܪܐ ܥܡ ܐܡܘܬܐ ܡܚܝܕܐ ܠܡܪܘܚܬܐ ܕܙܕܩܐ ܐܢܫܝܐ ܘܢܛܪܬܐ ܚܐܪܘܬܐ ܫܪܫܢܝܬܐ. ܐܝܟܐ ܦܪܡܝܬܐ ܟܠܢܝܬܐ ܠܐܢܐ ܙܕܩܐ ܘܚܐܪܘܝܬܐ ܐܝܢܐ ܐܢܢܩܝܐ ܠܬܡܡܬܐ ܐܗܐ ܩܘܠܐ. ܒܘܕ ܐܗܐ ܟܢܘܫܝܐ ܓܘܢܝܐ܆ ܡܘܕܘܝܠܗ ܕܐܗܐ ܒܘܕܩܐ ܬܝܒ݂ܠܝܐ ܕܙܕܩܐ ܐܢܫܝܐ ܐܝܠܐ ܚܕ ܡܟܡܠܬܐ ܓܘܢܝܬܐ ܩܐ ܟܠܗ ܐܢܫܐ ܘܐܬܪܘܬܐ ܠܦܘܬ ܢܝܫܐ ܕܟܠ ܦܪܣܘܦܐ ܘܟܠ ܓܘܫܡܐ ܕܫܘܬܦܘܬܐ ܕܬܚܪܐ ܗܡܫܐ ܠܐܗܐ ܥܘܬܕܐ ܘܓ̰ܪܒܝ ܠܡܩܪܝܬܐ ܘܡܠܦܬܐ ܘܠܡܪܘܚܬܐ ܐܝܩܪܐ ܩܐ ܐܢܐ ܙܕܩܐ ܘܚܐܪܘܬܐ ܒܝܕ ܐܘܪܚܬܐ ܡܬܩܕܡܢܐ ܐܬܪܢܝܐ ܘܬܝܒ݂ܠܝܐ ܠܢܛܪܬܐ ܠܐܢܐ ܦܣܘܠܝܬܐ ܡܬܩܕܡܢܐ. ܡܠܘܐܐ 1 ܟܠ ܒܪܢܫܐ ܒܪܝܠܗ ܚܐܪܐ ܘܒܪܒܪ ܓܘ ܐܝܩܪܐ ܘܙܕܩܐ. ܘܦܝܫܝܠܗ ܝܗܒܐ ܗܘܢܐ ܘܐܢܝܬ. ܒܘܕ ܕܐܗܐ ܓܫܩܬܝ ܥܠ ܐܚܪܢܐ ܓܪܓ ܗܘܝܐ ܒܚܕ ܪܘܚܐ ܕܐܚܢܘܬܐ. ܡܠܘܐܐ 2 ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܙܕܩܐ ܘܚܐܪܘܬܐ ܕܦܝܫܢܐ ܪܫܝܡܐ ܓܘ ܕܐܗܐ ܒܘܕܩܐ ܕܠܐ ܗܟ̰ ܦܘܪܫܘܢܝܐ ܒܝܠ ܬܗܪ ܐܝܟ ܓܢܣܐ ܘܪܢܓܐ ܘܢܫܐ ܘܕܟ݂ܪܐ ܘܠܫܢܐ ܘܬܘܕܝܬܐ. ܘܦܘܠܝܛܝܩܝ ܝܢ ܪܥܝܢܐ ܐܚܪܢܐ. ܐܘܦܙܐ ܦܘܪܫܘܢܝܐ ܓܪܓ ܠܐ ܦܐܥܫ ܡܘܬܒܐ ܒܣܒܒ ܐܟܢܝܘܬܐ ܦܘܠܝܛܝܩܝܬܐ ܝܢ ܬܒ݂ܠܝܬܐ ܕܚܕ ܐܬܪܐ ܝܢ ܐܪܥܐ ܕܚܕ ܦܪܣܘܦܐ ܕܣܝܪܝܠܗ ܒܝܗ. ܡܠܘܐܐ 3 ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܚܝܐ ܘܚܐܪܘܬܐ ܘܫܝܢܐ ܦܪܣܘܦܝܐ. ܡܠܘܐܐ 4 ܗܟ̰ ܚܕ ܓܪܓ ܠܐ ܦܐܫ ܕܒ݂ܝܩܕܐ ܓܘ ܩܘܠܘܬܐ ܝܢ ܚܠܡܬܘܬܐ ܝܢ ܬܘܓܪܘܬܐ ܕܩܠܘܬܐ ܘܚܠܡܬܘܬܐ. ܡܠܘܐܐ 5 ܗܟ̰ ܚܕ ܦܪܣܘܦܐ ܓܪܓ ܠܐ ܦܐܫ ܥܘܓܙܐ ܝܢ ܐܝܩܪܐ ܫܩܝܠܐ ܝܢ ܙܠܝܡܐ ܝܢ ܬܢܒܐ ܝܗܒܐ. ܡܠܘܐܐ 6 ܟܠ ܚܕ ܐܢܫܐ ܓܪܓ ܦܐܫ ܡܘܕܝܐ ܒܝܗ ܐܝܟ ܚܕ ܦܪܣܘܦܐ ܩܡ ܩܐܢܘܢ. ܡܠܘܐܐ 7 ܟܠ ܐܢܫܐ ܝܠܗ ܒܪܒܪ ܩܡ ܩܐܢܘܢ ܘܓܪܓ ܦܐܫ ܢܛܝܪܐ ܒܝܕ ܩܐܢܘܢ ܕܠܐ ܡܬܘܬܐ ܕܦܘܪܫܘܢܝܐ ܒܠܝܗܝ. ܘܟܠ ܐܢܫܐ ܓܪܓ ܦܝܫܝ ܢܛܝܪܐ ܒܪܒܪ ܩܡ ܟܠ ܦܘܪܫܘܢܝܐ ܕܫܡܛܬܐ ܕܫܪܥܬ ܕܐܗܐ ܒܘܕܩܐ. ܡܠܘܐܐ 8 ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܕܦܐܫ ܦܘܪܥܝܐ ܒܝܕ ܚܕ ܒܝܬ ܕܝܢܐ ܩܐ ܥܒ݂ܕܘܝܬܐ ܠܐ ܐܢܫܝܐ ܕܦܝܫܝ ܘܝܕܐ ܕܪܩܒܠ ܕܙܕܩܐ ܫܪܫܢܝܐ ܕܢܛܝܪܢܐ ܒܝܕ ܩܢܘܢܐ ܫܬܣܝܐ ܝܢ ܒܝܕ ܩܐܢܘܢ. ܡܠܘܐܐ 9 ܓܪܓ ܗܟ̰ ܚܕ ܠܐ ܦܐܫ ܕܒ݂ܝܩܐ ܝܢ ܡܘܬܒܐ ܓܘ ܒܝܬ ܐܣܝܪܐ ܝܢ ܛܪܝܕܐ ܡܢ ܐܬܪܐ ܕܠܐ ܩܐܢܘܢ. ܡܠܘܐܐ 10 ܟܠ ܚܕ ܐܝܠܗ ܒܪܒܪ ܩܡ ܒܝܬ ܕܝܢܐ ܚܐܪܐ ܘܠܐ ܡܬܓܢܝܢܐ ܓܘ ܩܛܝܬܐ ܕܗܩܘܬܐ ܘܓ̰ܒܘܝܬܐ ܘܟܠ ܓܘܢܚܐ ܕܪܩܘܠܗ. ܡܠܘܐܐ 11 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܕܦܐܫ ܡܬܗܡܐ ܠܫܡܛܬܐ ܕܩܐܢܘܢ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܕܠܐ ܦܐܫ ܚܘܫܒܢܐ ܓܘܢܗܟܪ ܗܠ ܕܡܫܪܪܐ ܩܐ ܝܠܗ ܓܘܢܗܟܪ ܒܝܕ ܩܐܢܘܢ. ܒ. ܠܐ ܦܐܫ ܕܝܢܐ ܗܟ̰ ܦܪܣܘܦܐ ܡܢ ܬܡܡܬܐ ܚܕ ܥܒ݂ܕܘܬܐ ܝܢ ܡܚܦܠܬܐ ܡܢ ܬܡܡܬܐ ܚܕ ܥܒ݂ܕܘܬܐ ܐܚܟ̰ܝ ܐܢ ܚܕ ܗܕܚܐ ܡܢܕܝ ܦܐܫ ܚܘܫܒܢܐ ܐܝܟ ܚܕ ܓܘܢܚܐ ܡܐܝܟ ܩܐܢܘܢ ܕܐܬܪܐ ܝܢ ܩܐܢܘܢ ܬܒ݂ܠܝܐ ܒܕܥܢܐ ܒܫܩܠܐܝܠܗ ܫܘܦܐ. ܗܪ ܒܐܝ ܕܥܢܐ ܓܪܓ ܠܐ ܦܐܫ ܡܘܬܒ݂ܐ ܥܠܗ ܚܕ ܬܢܒܐ ܒܘܫ ܝܩܘܪܐ ܡܢ ܕܥܢܐ ܕܩܘܡܬܐ ܕܗܕܚܐ ܡܢܕܝ. ܡܠܘܐܐ 12 ܓܪܓ ܠܐ ܥܘܪܝ ܓܘ ܚܝܐ ܕܝܠܢܝܐ ܕܚܕ ܦܪܣܘܦܐ ܝܢ ܒܝܬܐ ܝܢ ܐܓܪܝܬܐ ܝܢ ܐܝܩܪܐ ܝܢ ܫܡܐ ܛܒ݂ܐ ܡܫܡܗܘܬܐ. ܟܠ ܚܕ ܦܪܣܘܦܐ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܕܦܐܫ ܢܛܝܪܐ ܒܝܕ ܩܐܢܘܢ ܕܪܩܘܒܠ ܗܕܚܐ ܨܦܚܝܬܐ. ܡܠܘܐܐ 13 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܚܐܪܘܬܐ ܕܓ̰ܘܓ̰ܬܐ ܡܚܝܬܐ ܓܘ ܬܚܘܒܐ ܕܟܠ ܐܬܪܐ ܘܕܝܪܬܐ ܥܠ ܐܬܪܐ. ܒ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܫܘܩܐ ܟܠ ܐܬܪܐ ܒܚܒ݂ܫܐ ܐܬܪܐ ܘܕܝܪܬܐ ܥܠ ܐܬܪܐ. ܡܠܘܐܐ 14 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܚܐܪܘܬܐ ܕܛܠܒ ܒܝܬܓܘܣܐ ܦܘܠܝܛܝܩܝܐ. ܒ. ܚܕ ܗܕܚܐ ܗܩܘܬܐ ܠܝ ܦܝܫܐ ܝܗܒ݂ܠܬܐ ܩܐ ܐܢܫܐ ܕܒ݂ܕܢܐ ܓܢܗܐ ܠܐ ܦܘܠܝܛܝܩܝܐ ܝܢ ܥܒ݂ܕܘܝܬܐܠܐ ܕܒܝܩܐ ܡܢ ܢܝܫܐ ܕܐܡܘܬܐ ܡܚܝܕܐ. ܡܠܘܐܐ 15 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܩܐ ܪܥܝܬܘܬܐ. ܒ. ܗܟ̰ ܚܕ ܓܪܓ ܠܐ ܦܐܫ ܡܘܚܪܡܐ ܡܢ ܪܥܝܬܘܬܐ ܝܢ ܡܢ ܫܚܠܦܬܐ ܪܥܝܬܘܬܐ. ܡܠܘܐܐ 16 ܐ. ܢܫܐ ܥܡ ܕܟ݂ܪܐ ܐܝܬܠܗܘܢ ܗܩܘܬܐ ܠܓܒܪܐ ܘܫܬܣܬܐ ܕܟܘܠܬ ܕܠܐ ܗܟ̰ ܫܪܛ ܓܢܣܝܐ ܝܢ ܬܘܕܝܬܢܝܐ. ܘܐܝܬܠܗܘܢ ܗܩܘܬܐ ܡܐܝܟ ܐܚܕܕܐ ܒܕܥܢܐ ܕܓܒܪܬܐ ܝܢ ܪܦܝܬܐ. ܒ. ܓܒܪܬܐ ܒܕ ܫܩܠܐ ܫܘܦܐ ܐܝܡܢ ܬܪܘܝ ܓܘܪܢܐ ܣܙܓܪܐ. ܓ. ܟܘܠܦܬ ܝܠܗ ܒܝܬ ܢܘܪܐ ܕܚܕ ܫܘܬܦܘܬܐ ܘܓܪܓ ܦܝܫܐ ܢܛܪܬܐ ܒܝܕ ܐܢܫܐ ܘܫܘܠܛܢܐ. ܡܠܘܐܐ 17 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܕܡܪܘܬܐ ܘܕܝܪܬܘܬܐ ܒܢܘܦܫܐ ܝܢ ܥܡ ܐܚܪܢܐ. ܒ. ܗܟ̰ ܚܕ ܓܪܓ ܠܐ ܦܐܫ ܚܣܝܟ݂ܐ ܡܢ ܝܪܬܘܬܐ. ܡܠܘܐܐ 18 ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܕܬܚܡܢܬܐ ܘܕܐܢܝܬ ܘܬܘܕܝܬܐ. ܐܗܐ ܗܩܘܬܐ ܒܚܒ݂ܫܝܠܐ ܗܩܘܬܐ ܕܫܚܠܦܬܐ ܕܬܘܕܝܬܐ ܝܢ ܗܝܡܢܘܬܐ ܘܚܐܪܘܬܐ ܒܢܘܦܫܐ ܝܢ ܥܡ ܓܘ ܫܘܬܦܘܬܐ ܥܡ ܐܚܪܢܐ. ܡܠܘܐܐ 19 ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܕܪܥܝܢܐ ܘܗܡܙܡܬܐ. ܐܗܐ ܚܐܪܘܬܐ ܒܚܒ݂ܫܝܠܐ ܚܐܪܘܬܐ ܕܪܥܝܢܐ ܕܠܐ ܘܪܬܐ ܕܓܘܝ ܡܢ ܗܟ̰ ܐܢܫܐ ܘܛܥܘܝܐ ܒܬܪ ܘܩܒܠܬܐ ܡܕܥܢܘܬܐ ܒܟܠ ܐܘܪܚܐ ܕܗܘܝܐ ܕܠܐ ܩܝܕܐ ܕܬܚܘܒܐ. ܡܠܘܐܐ 20 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܕܚܐܪܘܬܐ ܠܓ̰ܡܝܥܬܐ ܒܫܠܡܐ ܘܫܪܝܟܘܬܐ. ܒ. ܠܗܟ̰ ܚܕ ܓܪܓ ܠܐ ܡܬܒܝ ܚܝܠܐ ܠܫܪܘܟܐ ܓܘ ܚܕ ܟܢܘܫܢܐ. ܡܠܘܐܐ 21 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܡܫܬܘܦܐ ܓܘ ܫܘܠܛܢܐ ܕܐܬܪܐ ܕܘܙܐ ܕܘܙ ܝܢ ܒܐܘܪܚܐ ܕܩܝܘܡܐ ܡܓܘܒܝܐ ܒܚܐܪܘܬܐ. ܒ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܕܦܐܫ ܝܗܒܐ ܦܪܣܬ ܠܫܩܠܬܐ ܫܘܠܐ ܓܘ ܐܬܪܐ ܕܠܐ ܦܘܪܫܢܝܐ. ܓ. ܨܒ݂ܝܢܐ ܕܐܢܫܐ ܝܠܗ ܡܒܘܥܐ ܕܫܘܠܛܢܐ. ܐܗܐ ܨܒ݂ܝܢܐ ܓܪܓ ܦܐܫ ܬܘܡܡܐ ܒܓܒܝܬܐ ܙܒܢܢܐ ܘܫܪܝܪܐ ܕܦܝܫܝ ܡܘܟܡܠܐ ܒܝܗܒ݂ܠܬܐ ܕܩܠܐ ܛܫܝܐܝܬ ܘܒܪܒܪ ܒܝܠ ܟܠ ܚܕ ܝܢ ܐܝܟ ܚܕ ܐܘܪܚܐ ܐܚܪܬܐ ܐܝܟܐ ܚܐܪܘܬܐ ܕܓܒܝܢܐ ܦܝܫܐ ܢܛܪܬܐ. ܡܠܘܐܐ 22 ܟܠ ܚܕ ܦܪܣܘܦܐ ܐܝܟ ܚܕ ܗܕܡܐ ܓܘ ܫܘܬܦܘܬܐ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܚܬܪܓ̰ܡܥܘܬܐ ܫܘܬܦܬܐ ܓܘ ܬܡܡܬܐ ܒܐܘܪܚܐ ܥܒ݂ܕܘܬܐ ܐܬܪܝܬܐ ܘܗܝܪܬܐ ܬܒ݂ܠܝܬܐ. ܘܟܠ ܚܕ ܐܝܟ ܡܒܘܥܐ ܕܐܬܪܐ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܗܝܪܬܐ ܐܩܢܘܡܝܬܐ ܘܫܘܬܦܝܬܐ ܘܡܪܕܘܬܢܝܬܐ ܕܘܩܐ ܥܡ ܐܝܩܪܐ ܘܡܛܘܪܬܐ ܦܪܣܘܦܝܬܐ. ܡܠܘܐܐ 23 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܢܫܐ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܦܘܠܚܢܐ ܘܚܐܪܐܝܠܗ ܠܓܒܝܬܐ ܦܘܠܚܢܐ ܓܘ ܚܕ ܐܟܢܝܘܬܐ ܨܦܝ ܘܦܐܫ ܢܛܝܪܐ ܡܢ ܒܛܝܠܘܬܐ. ܒ. ܟܠ ܚܕ ܕܠܐ ܗܟ̰ ܦܘܪܫܘܢܝܐ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܕܦܐܫ ܦܪܝܐ ܡܐܝܟ ܗܘ ܐܚܪܢܐ. ܓ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܩܐ ܐܝܓܪܐ ܟܝܢܐ ܡܫܪܘܪܐ ܩܬܘ ܘܩܐ ܟܘܠܦܬܐ ܩܐ ܚܝܐ ܒܐܝܩܪܐ. ܕ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܫܬܐܣܬܐ ܘܙܒܓܬܐ ܝܡ ܚܘܝܕܐ ܬܘܓܪܝܐ ܠܚܡܝܬܐ ܝܘܬܪܢܐ. ܡܠܘܐܐ 24 ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܩܐ ܡܢܝܚܬܐ ܘܒܘܣܡܐ ܘܒܚܒܫܐ ܡܬܚܡܬܐ ܣܥܬܐ ܕܦܘܠܚܢܐ ܘܝܘܡܐ ܕܡܢܝܚܬܐ ܒܦܘܪܥܢܐ. ܡܠܘܐܐ 25 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܚܕ ܩܕܪܐ ܨܦܝ ܡܢ ܚܘܠܡܢܐ ܒܚܒ݂ܫܐ ܡܟ݂ܘܠܬܐ ܘܠܒ݂ܫܬܐ ܘܒܝܬܐ ܘܕܪܡܢܐ ܘܗܩܘܬܐ ܠܚܬܪܓ̰ܡܘܬܐ ܒܕܥܢܐ ܕܒܛܠܘܬܐ ܘܡܪܥܐ ܘܐܪܡܠܬܐ ܘܣܝܒܘܬܐ ܘܐܗܒܠܛܐ ܐܚܪܢܐ. ܒ. ܝܡܝܘܬܐ ܘܝܠܕܘܬܐ ܐܝܬܠܗܘܢ ܗܩܘܬܐ ܩܐ ܬܓܒܪܬܐ ܘܗܝܪܬܐ ܡܬܕܠܢܝܬܐ ܘܝܗܠܐ ܒܪܝܐ ܒܐܘܪܚܐ ܕܓܘܪܐ ܝܢ ܠܐ ܐܝܬܠܗܘܢ ܗܩܘܬܐ ܐܝܟ ܐܚܕܕܐ. ܡܠܘܐܐ 26 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܝܘܠܦܢܐ ܘܝܘܠܦܢܐ ܓܪܓ ܗܒ݂ܐ ܕܠܐ ܦܘܪܥܢܐ ܓܘ ܡܕܪܫܬܐ ܫܪܒܝܬܐ ܘܪܗܛܐ ܫܬܐܣܢܐ. ܘܓܪܓ ܟܠ ܐܢܫܐ ܫܩܠ ܝܘܠܦܢܐ ܫܪܒ݂ܝܐ ܘܝܘܠܦܢܐ ܬܩܢܝܩܝܐ ܘܥܠܝܐ ܓܪܓ ܗܒ݂ܐ ܦܬܝܚܐ ܩܐ ܟܠ ܚܕ ܕܠܐ ܦܘܪܫܘܢܝܐ ܒܢܝܐ ܥܠ ܡܨܝܬܐ ܕܐܢܫܐ. ܒ. ܝܘܠܦܢܐ ܓܪܓ ܗܒ݂ܐ ܪܫܝܡܐ ܠܡܛܘܪܬܐ ܐܢܫܐ ܘܡܩܘܝܬܐ ܡܝܩܪܬܐ ܙܕܩܐ ܐܢܫܝܐ ܘܝܐܪܘܬܐ ܫܪܫܐܢܝܬܐ. ܓܪܓ ܡܪܘܚܐ ܦܪܡܝܬܐ ܘܡܬܩܒܠܢܘܬܐ ܘܪܚܡܘܬܐ ܒܝܠ ܟܠܝ ܐܬܪܘܬܐ ܘܓܢܣܐ ܘܓ̰ܡܥܬܐ ܬܘܕܬܢܝܐ ܘܡܙܝܕ ܥܒ݂ܕܘܝܬܐ ܕܐܡܘܬܐ ܡܚܝܕܐ ܠܚܡܝܬܐ ܕܫܠܡܐ. ܓ. ܐܒ݂ܗܐ ܐܝܬܠܗܘܢ ܗܩܘܬܐ ܠܓܒܝܬܐ ܝܘܠܦܢܐ ܩܐ ܝܗܠܝܗܝ. ܡܠܘܐܐ 27 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܩܐ ܫܪܟܬܐ ܓܘ ܚܝܐ ܡܪܕܘܬܢܝܐ ܕܚܕ ܫܘܬܦܘܬܐ ܘܫܩܠܬܐ ܝܘܬܪܢܐ ܡܢ ܐܡܢܐ ܘܫܪܟܬܐ ܓܘ ܡܛܘܪܢܘܬܐ ܥܠܡܝܬܐ ܘܝܘܬܪܐܢܘ. ܒ. ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܠܢܛܪܬܐ ܘܝܘܬܪܢܐ ܡܢ ܦܘܠܚܢܐ ܛܒ݂ܐ ܘܗܘܠܢܝܐ ܕܦܠܛܝ ܡܢ ܐܡܢܐ ܐܝܟܐ ܗܘ ܝܠܗ ܣܝܘܡܐ. ܡܠܘܐܐ 28 ܟܠ ܚܕ ܐܝܬܠܗ ܗܩܘܬܐ ܩܐ ܪܝܙܐ ܫܘܬܦܝܐ ܘܬܒ݂ܠܝܐ ܐܝܟܐ ܕܙܕܩܐ ܘܚܐܪܘܬܐ ܡܘܬܚܪܢܐ ܓܘ ܐܗܐ ܒܘܕܩܐ ܦܝܫܝ ܢܛܝܪܐ ܒܚܕ ܫܟܠܐ ܓܘܢܝܐ. ܡܠܘܐܐ 29 ܐ. ܟܠ ܚܕ ܐܢܫܐ ܐܝܬܠܗ ܘܓ̰ܒܘܬܐ ܠܦܘܬ ܫܘܬܦܘܬܐ ܐܝܟܐ ܡܛܘܪܢܘܬܐ ܦܪܣܘܦܝܬܐ ܝܠܗ ܡܘܡܟܘܢ. ܒ. ܒܕܥܢܐ ܕܡܦܠܚܬܐ ܕܗܩܘܝܬܐ ܘܚܐܪܘܬܐ ܟܠ ܚܕ ܓܪܓ ܡܝܩܪ ܗܩܘܬܐ ܘܚܐܪܘܬܐ ܕܐܚܪܢܐ. ܓ. ܐܢܐ ܙܕܩܐ ܘܚܐܪܘܝܬܐ ܓܪܓ ܓܘ ܟܠܝ ܐܗܒܠܛܐ ܠܐ ܦܝܫܝ ܡܘܦܠܚܐ ܒܚܕ ܐܘܪܚܐ ܠܒ݂ܕܪ ܡܢ ܢܝܫܐ ܘܒܢܝܬܐ ܕܐܡܘܬܐ ܡܚܝܕܐ. ܡܠܘܐܐ 30 ܡܢܕܝܢܐ ܕܠܝܢܐ ܦܝܫܐ ܡܘܬܚܪܐ ܓܘ ܐܗܐ ܒܘܕܩܐ ܓܪܓ ܠܐ ܦܝܫܝ ܡܬܘܪܓ̰ܡܐ ܒܝܕ ܚܕ ܐܬܪܐ ܝܢ ܓ̰ܡܥܬܐ ܝܢ ܦܪܣܘܦܐ ܠܒܪܬܐ ܓܘ ܥܒܘܕܘܝܬܐ ܡܚܪܘܬܐ ܗܟ̰ ܚܕ ܡܢ ܐܢܐ ܗܩܘܝܬܐ ܝܢ ܚܐܪܘܝܬܐ ܡܘܬܚܪܐ ܥܠܠ. ---- Asturian Declaración Universal de los Drechos Humanos (Naciones Xuníes, 10 d'avientu de 1948) Considerances previes Visto que la llibertá, la xusticia y la paz en mundu sofítense na reconocencia de la dignidá intrínseca y de los drechos iguales y inayenables de tolos miembros que formen la familia humana; Visto que desconocer o facer de menos los drechos humanos foi la causa d'actos xabaces y dañibles pa la conciencia de la humanidá, y que se proclamó, comu aspiración cimera del home, el llogru d'un mundu onde los seres humanos, llibres del mieu y de la llaceria, gocen de la llibertá de palabra y de la llibertá de creyencies; Visto que ye esencial un réxime de Drechu que protexa los drechos humanos, p'asina nun se ver emburriáu l'home al recursu caberu de rebelase escontra de la tiranía y de la opresión; Visto que ye tamién esencial promover l'afitamientu de rellaciones amistoses ente les naciones; Visto que los pueblos dexaron llantáu na Carta de les Naciones Xuníes el so enfotu nos drechos fundamentales del home, na dignidá y nel valor de la persona humana y na igualdá de drechos d'homes y muyeres, amosando la clara intención de promover el progresu social y de facer espoxigar el nivel de vida según un conceutu más ampliu de la llibertá; Visto que los Estaos Miembros comprometiéronse a asegurar, en comuña cola Organización de les Naciones Xuníes, el respetu universal y efeutivu a los drechos y llibertaes fundamentales del home; y Considerando qu'una conceición común d'estos drechos y llibertaes ye bramente importante a fin de percumplir el dichu compromisu; EL CONCEYU XENERAL Proclama ESTA DECLARACIÓN UNIVERSAL DE LOS DRECHOS HUMANOS comu ideal común pol qu'han puxar tolos pueblos y naciones, al envís de que, lo mesmo los individuos que les instituciones, inspirándose de contino nella, promueva, por aciu de la enseñanza y la educación, el respetu a estos drechos y llibertaes, y afite, con midíes progresives de calter nacional y internacional, la so reconocencia y aplicación universales y efeutives, tanto ente los pueblos de los Estaos Miembros comu ente los de los territorios allugaos baxo la so xurisdicción. Artículu 1 Tolos seres humanos nacen llibres y iguales en dignidá y drechos y, pola mor de la razón y la conciencia de so, han comportase hermaniblemente los unos colos otros. Artículu 2 Toa persona goza de tolos drechos y llibertaes afitaes nesta Declaración, ensin estremamientu nengún de raza, de color, de sexu, de llingua, de relixón, d'opinión política o de cualesquier otra mena, d'orixe nacional o social, de posición económica, de nacencia o de cualesquier otra condición. D'otra miente, tampocu nun se fadrá estremamientu nengún basáu na condición política, xurídica o internacional del país o territoriu de la xurisdicción de la que dependa una persona, lo mesmo seya país independiente o territoriu baxo tutela alministrativa, non autónomu o sometíu a cualesquier llende na so soberanía. Artículu 3 Tou individuu tien drechu a la vida, a la llibertá y a la seguridá de la so persona. Artículu 4 Naide nun será sometíu a esclavismu nin a servidume; l'esclavismu y el comerciu d'esclavos prohíbense en toles sos formes. Artículu 5 Naide nun será sometíu a tortures nin a penes o tratos crueles, inhumanos o degradantes. Artículu 6 Tou ser humanu tien drechu, en tolos llugares, a que se-y reconoza la so personalidá xurídica. Artículu 7 Toos son iguales ante la llei y tienen drechu a que la llei los protexa de la mesma manera y ensin facer estremamientos. Toos tienen drechu a protexese escontra toa discriminación qu'infrinxa esta Declaración y escontra toa provocación empobinada a una discriminación tala. Artículu 8 Toa persona tien drechu a un recursu efeutivu ante los tribunales nacionales competentes, que la ampare escontra d'actos que violen los drechos fundamentales que la constitución o la llei-y reconoz. Artículu 9 Naide nun podrá ser deteníu, presu nin alloñáu de la so tierra de mou arbitrariu. Artículu 10 Toa persona tien drechu, en condiciones dafechamente iguales, a qu'un tribunal independiente y imparcial la atienda públicamente y con xusticia, al envís de tomar determín sobre los sos drechos y obligaciones, o sobre cualesquier acusación que se-y faiga escontra en materia penal. Artículu 11 1. Toa persona a la qu'acusen d'un delitu tien drechu a que se-y suponga la inocencia mientres nun se-y pruebe la culpabilidá, acordies cola llei y en xuiciu públicu u s'aseguren toles garantíes necesaries peles que se defender. 2. Naide nun será condenáu por aiciones o omisiones que, acordies col Drechu nacional o internacional, nun yeren delictives de la que se cometieron. Tampocu nun s'impondrá una pena más grave que la que yera d'aplicar nel momentu de que'l delitu se cometiere. Artículu 12 Naide nun será oxetu d'entrometimientos artibrarios na so vida privada, na so familia, nel so domiciliu o na so correspondencia, nin d'ataques al so honor o a la so bon nome. Toa persona tien drechu a protexese pela llei escontra d'entrometimientos o ataques talos. Artículu 13 1. Toa persona tien drechu a treslladase llibremente pel territoriu d'un Estáu y a escoyer la so residencia dientru d'él. 2. Toa persona tien drechu a salir de cualesquier país, mesmamente del propiu, y a volver otra vegada. Artículu 14 1. En casu de persecución, toa persona tien drechu a buscar asilu y a disfrutar d'él en cualesquier país. 2. Esti drechu nun podrá invocase si ello se fai a la escontra d'una aición xudicial orixinada daveres nun delitu común o nun fechu contrariu a los oxetivos y principios de les Naciones Xuníes. Artículu 15 1. Toa persona tien drechu a una nacionalidá. 2. A naide se-y quitará arbitrariamente la so nacionalidá nin el drechu a camudala. Artículu 16 1. Los homes y les muyeres, desque s'atopen n'edá de casase, tienen drechu, ensin restricción nenguna por motivu de raza, nacionalidá o relixón, a axuntase en casamientu y fundar una familia, disfrutando d'iguales drechos no referente al matrimoniu, demientres el matrimoniu y en casu de xebramientu del matrimoniu. 2. La xuntanza matrimonial namái podrá realizase si ye col consentimientu llibre y plenu de los futuros esposos. 3. La familia ye l'elementu natural y el sofitu fonderu de la sociedá, y tien drechu a la proteición de la sociedá y del Estáu. Artículu 17 1. Toa persona tien drechu a la propiedá, de forma individual y en comuña. 2. A naide se-y quitará arbitrariamente la so propiedá. Artículu 18 Toa persona tien drechu a la llibertá de pensamientu, de conciencia y de relixón, algamando esti drechu la llibertá de camudar de relixón o de creyencia, y tamién la llibertá d'amosar la so relixón o la so creyencia, de forma individual y en comuña, lo mesmo en público que privadamente, y per aciu de la enseñanza, la práutica, el cultu y el cumplimientu de los preceutos. Artículu 19 Tou individuu tien drechu a la llibertá d'opinión y d'espresión, lo que lleva darréu nun pone-y a naide estorbises pola mor de les sos opiniones, y tamién drechu a dir en cata d'informaciones y d'opiniones, lo mesmo qu'a espardeles per cualesquier mediu d'espresión y ensin llendes de fronteres. Artículu 20 1. Toa persona tien drechu a la llibertá d'aconceyase y d'asociase pacíficamente. 2. A naide nun se-y podrá obligar a pertenecer a una asociación. Artículu 21 1. Toa persona tien drechu a participar nel gobiernu del so país, de manera direuta o per entemedies de representantes escoyíos llibremente. 2. Toa persona tien drechu d'algamar, en condiciones d'igualdá, les funciones públiques del so país. 3. La voluntá del pueblu ye l'encontu onde s'apoya l'autoridá del poder públicu; esta voluntá habrá espresase n'eleiciones verdaderes celebraes periódicamente, per sufraxu universal, igual y per votu secretu o otru procedimientu asemeyáu que garantice la llibertá del votu. Artículu 22 Toa persona, desque ye miembru de la sociedá, tien drechu a la seguridá social y a llograr, gracies al esfuerzu nacional y a la collaboración internacional, y acordies cola organización y los recursos de cada Estáu, que se-y satisfaigan los sos drechos económicos, sociales y culturales, indispensables pa la so dignidá y pal desendolcu llibre de la so personalidá. Artículu 23 1. Toa persona tien drechu al trabayu, a escoyelu llibremente, a disfrutar de condiciones equitatives y afayadices nél, y a la proteición escontra'l desemplegu. 2. Toa persona tien drechu, ensin discriminación nenguna, a igual salariu por trabayu igual. 3. Toa persona que trabaya tien drechu a una remuneración equitativa y satisfactoria, que-y asegure, xunto cola so familia, una esistencia acordies cola dignidá humana, a la que se-y pueda amestar, si fixere falta, cualesquier otru mediu de proteición social. 4. Toa persona tien drechu a fundar sindicatos y a sindicase col oxetu de defender los sos intereses. Artículu 24 Toa persona non solo tien drechu al descansu y a la folganza, sinón tamién a una duración razonable del tiempu de trabayu y a vacaciones periódiques pagaes. Artículu 25 1. Toa persona tien drechu a un nivel de vida amañosu que-y asegure, xunto a la so familia, la salú y el bienestar, sobre manera no referente a l'alimentación, al vistíu, a la vivienda, a l'asistencia médica y a les ayudes sociales necesaries; d'otra miente, tien drechu a los seguros en casu de desemplegu, d'amalecimientu, d'invalidez, de viudedá, de vieyez o d'otros casos de perda de los medios de mantención por circunstancies ayenes a la so voluntá. 2. Les mas y los neños tienen drechu a asistencia y procuru especiales. Tolos neños, nacíos dientru o fuera del matrimoniu, tienen drechu a una mesma proteición social. Artículu 26 1. Toa persona tien drechu a la educación. La educación ha ser gratuita, pelo menos la instrucción elemental y fundamental. La instrucción elemental ha ser obligatoria. Habrá xeneralizase la instrucción técnica y profesional, y no referente a los estudios superiores, el so llogru fadráse igual pa toos y d'acuerdu colos méritos que caún tenga. 2. La educación llantará comu oxetivu desendolcar dafechu la personalidá humana y afitar el respetu a los drechos humanos y a les llibertaes fundamentales, favoreciendo la comprensión, la tolerancia y l'amistá ente toles naciones y tolos grupos étnicos o relixosos, y faciendo espoxigar les actividaes que les Naciones Xuníes entamen pal caltenimientu de la paz. 3. Los pas tendrán drechu preferente a escoyer qué mena d'educación habrá dáse-yos a los fíos. Artículu 27 1. Toa persona tien drechu a andechar llibremente na vida cultural de la comunidá, a disfrutar de les artes y a participar nel progresu científicu y nos beneficios que d'él remanezan. 2. Toa persona tien drechu a que se-y protexan los intereses morales y materiales que-y correspuendan poles producciones científiques, lliteraries o artístiques de que seya autora. Artículu 28 Toa persona tien drechu a que s'estableza un orde social y internacional u los drechos y llibertaes proclamaos nesta Declaración aporten a ser efeutivos dafechu. Artículu 29 1. Toa persona tien deberes pa cola comunidá, darréu que ye namái nella onde pue desencolcar dafechu y llibremente la so personalidá. 2. Nel exerciciu de los sos drechos y nel disfrutu de les sos llibertaes, toa persona habrá sometese namái a les llendes marcaes pola llei col únicu fin d'asegurar la reconocencia y el respetu de los drechos y llibertaes de los demás, y de satisfacer le xustes esixencies de la moral, del orde públicu y del bienestar xeneral nuna sociedá democrática. 3. Estos drechos y llibertaes nun podrán exercese en nengún casu escontra de los oxetivos y principios de les Naciones Xuníes. Artículu 30 Nada de la presente Declaración nun podrá interpretase nel sen d'atribuyi-y al Estáu, a un grupu o a una persona'l drechu d'entamar y desendolcar actividaes o realizar aiciones empobinaes a desaniciar cualesquier drechu o llibertá de les que nesta Declaración se proclamen. ---- Awa-Cuaiquer MINMURUS WANTAAWARUSPA Shish chalkuil Aniperzario kara teckaracion kitpa unipersalkaz terechokaz humanukaz karakas wantuzpa Maza tuil ampara pikam - Maza tuil tuil pikam Maza pikam ampara tuil maza pikam pikam tuil Teckaracione uniperzalkaz antuz terechukaz humanukaz Mamazpit kaz parammakpas Ataptakitpa suazne prockamatai an wantuskasa kuintakitpa sara an samtleara jeneralkas kuintakit Anpayu maza chalkuil tisiemprewa maza pikam ampara tuil la Asamtleane jeneralne an nasiuneskaz unitakaz aprupakitpa pruckamakirɨt an teckarasiunkaz sarɨt uniperzalkaz nitchan humanukaz sunkaz textura wan sarɨt fikurakas sara pakinakaz mamazkaz ankaz historikukaz Asamtleara paikuat wantuzpa paiskaz miemprukaz sune puplikara an textura teckarasiunkit tispusierakit mamaz pusta tistripuikirɨtexpuestukit pɨnkɨtta izkit kuintakit pɨnkɨh kammu yalta mamaz estaplecimienturaz sun kamtarawai tuamtus kuntisiunkas pulitikaz an territuriukaz Preámbulo Kunsiderakitpa chima lipertachan la justisiakaz y la pazkaz muntuz mɨjan sun rekunusimientukaz an tiknitadkaz inteinsekakaz an nit ɨn kawuarus inalienaplekaz wantuzpa miemprokaz kualkaz humanakaz Kunsiterakitpamakpaz an teskunucimientoksz menuspreciukaz sun nit ɨmɨzna humanukaz an urijinakitpa acturuzkas ultrajantikaz sunkaz la kunsienciakaz humanitakaz que se han pruckamakitpa misha aspiraciukaz mamaz elepakitpa ampukaz apperimientune anña muntune suntuzne serekaz humanukaz lipertapkaz temurakaz miseriakaz tisfrutikitpa anlipertat· pitkaz lipertapkaz creensiakaz Kunciderakitpa esencialkaz an nitchan wantuskasa sunkaz protekitpamakpaz mamaz rejimenkaz sun nitchan mamaztuzkaz ampukaz ishtawai kunpelitukaz supremukaz recursukaz repelionkaz kuntramakpaz tiraniakaz upresiunkaz Kunciderakitpamakpaz mamaz esencialkaz prumuperkitpa an tesarruyakitpa relasiunkaz amistusurakaz uspëlruzpa nasiunkaz, Kunciderakitpa an puepluskaz nasiuneskaz unitaskaz ankaz reafirmakitpa an kartara sun nitchanpamakpas wantuskasa fe mɨjatpa an nitmɨjatpa ampukaz ashampakaz kaiztamai teckaratukitmai resueltukitmai susialkaz pruperkitpa prukreso elepakitpa an nipelkaz tuamkaz ayukta maza kunceptukitpa akal lipertadkaz Kunciterakitpa sun estatukaz miempruruzkaz an komprometikitpa asekurakitpa kuperasiunkaz sun la urkanizacionkaza naciponeskaz unidaskaz respetikitpa efectipukaz univer5alkaz derechokaz libertakaz fundarventaleska ampukaz, Kusiderakitpamakpaz kuncepciónkitpa kumunkaz an nitchatpamai mɨnkas kachapmuchimaimasain chatpa Artikulu paz Maza wantuz awa mɨjan wuantuz nitchatpa karakas mɨnkaskachapmuchi Mamaz kualtuz puchakas awapit relionkaz upini6nkaz politikakaz mamaztusne indulekaz nacionalkaz socialkaz posicionkaz pialkaz chikta mamaztuskaz kunticionkaz paz. Suntakaz sarawai tisticionkaz chiwuasha kunticionkaz jurftika internacionalkaz paiskaz territuiukas mamaz kupairuwai pɨna kaiztawuai intepetientene purai atministracionne autunumukaz naptɨt chiwuashai limitaciónkaz superaniakaz Artikulu kutña Wuantaruz intipituokaz mɨjatpa nitmtjatpai tuammakpaz liberta purai sekuritakaz mɨjatpamakpaz awaruzpa Artikulu ampara mɨnkaz puran naptɨt esckapitukaz serpitumprekaz Artikulu shish Wantaruspa Kara naptɨt turturane mɨnkas chi wantmɨjan inhumanurus Artikulu wat Wantuz uspa humanukaz mɨjmai nitmɨjan wantuspa kai rekunucimiento up persona litai juritika Artikulu ita Wanturus kawarain mai annamin ley mɨjmai sunka nitmɨjan mɨjan kawarain prutekitpa ley mɨjan wantuspa mɨjmai nit ɨn kawuara mɨjan pruteccionmɨjan kuntramɨjan paitarusa Artikulu tuil Wantuspa awa mɨjan nit ɨtpa mɨjmakpaz an recursukaz efectipu an na mɨjatpa tripunalkaz nacionalkaz rumpetɨntekaz suna ampara kitpa kuntramakpaz an aktuskza piolakiman an nit ɨtpamakpas funtamentaleskaz piankarɨt an kunstitucionne an leykaz ishtawamakpas. Artikulu pikam mɨnkaz pɨrɨchi arpitrariamentene mɨnakazpizmuchi wuasana pishtɨt. Artikulu maza chalkuil Wantarusa awane mɨjmai nit ɨmɨzna mɨji an kunticioneskaz kawarain m-t-Jatpai kashaptawai wantarusa kashtawai sun justiciane sunta tripunalta intipentientera imparcialkaz kara terminaciunkaz kitpa sun nit ɨtpai uplikaciun mɨji an examenta chiwasha kÇlshaptawai kontramakpaz uzparusa. Artikulu maza maza 1. Wanturuzpa awakaz akLJsakitpa ,ah telitukaz mɨjatpa nit ɨnpa wantarusa kaishkuintakitpa an leyne juiciukitpa pupliku wat samat mɨjatpai karntiakaz wan samatmɨjatpai tefensakaz sarawai chiwashakaz. 2. Paz .mɨnkaz kuntenakitpa sun kumisiunkaz nit ɨn naciunalkaz internaciunalkaz chiwashakaz pɨna tɨntakal kumicionkaz kuailkirɨt tawa septawai kara ishtawai paitaruza kuintakitpa wantuskasa. Artikulukaz maza paz Mɨnkaz kara ubjetipukaz injerenciane arpitrariakaz an pitakaz pripatakaz an kualkaz up tumicilione sun konrrespontientene atakekaz up hunrane up reputacionkaz .wantuzpa awaruspa mɨjmai dereçhomɨji proteccionne leyta kontra mɨjmai injerenciakaz wualmaltamai Artikulumaza kutña 1. Wantus awarusne mɨjmai nit ɨn sirkularkaz lipremente mai elijelitpa resistensiakas an su territuriumai sun estaduras 2. Paz. Wantuspa awaruspakai mɨjmai watmilna nitmɨlna chiwacha sun pamikawa an kailninna sun paista, Artikulu maza ampara 1. Maza kainam wan awaruza tɨnta sunkanan saim watpuran mɨntat wan sura 2. Paz, An nitnezazachi Articulu maza shish 1. Maza. Wantuz awaruz mɨjmai nitmɨjmatpaz maza pɨpuchin 2. Paz. mɨnkas waitkischazachi ut pɨpɨrurane chinkas maizmizhizh kizchasaçi sunkana nitmɨne ut suranePaz. mɨnkas waitkischazachi ut pɨpɨrurane chinkas maizmizhizh kizchasaçi sunkana nitmɨne ut surane Articulu maza wak 1. Maza ampuruzne ashampakaz mucituparɨne sunkanan nit mɨJ kawarain izhtɨt kual mamɨz pɨpHuraz kualne mamɨz iztɨt, karane sunkanan mɨtmu achanparane kualtusane chatpamai kawara nit mɨjatpamai mishuran kasalakitpa annamin kasalakitpa kara watmɨltawai an kasalakitpa. 2. Paz. Masain annamin masainchan mɨnkasakazshi kashkuintakitpa mamaztusa wat minna ashampakaz nit ɨn wat mɨlna kalakin. 3. Maza au kualtuz anna pit, puramtus fundamentalne susietakaz mɨjmai nitɨn mɨjan prutejikitpamakpas au sucietakaz an paistane. Artikulu maza ita 1. Mata pwantus awarusne mɨjmai nitɨnɨnpa auruspa kai pakashpâ kulectipamai 2. Maza mɨnkas wuacha auruspamai an nit mɨjan aruspa au pamikamakpas minkas nakamchi au kaltus katmishna suain purammakpas. Artikulu maza tuil Au tuampakpaz masainpa purammakpaz kolectipamentekaz pupliku puram nit mɨjmakpaz nit ɨtpamakpaz an kamtamtus kara wuat ɨnɨn an kalne. Artikulu maza pikam Wantuz paittarus nitɨnɨn pɨna wat nit chatpamakpas upiuonkas mɨjatpai wat nit ɨn kachapnachiwal mɨnakas mɨmarawai chiwacha infurmaciunkaz kitpa frunteraras chiwacha mɨmana. Artikulu Paz chalkuil 1. Maza. Wantuspa awaruspa nit ɨnpa lipertakaz wanmaktawai asociacionkas pasiflkakaz. 2. Paz .mɨnkaspuerichi karakas nit ɨtpa ɨnintawai asuciacionta. 3. Kutna. pɨpɨlukasa wat ɨtpamai kaksaruska5a tɨntaruskasa puplikukas kaiwintayva paitarùsa kuintakianashi maintasne aza ɨn munnaautentikas sanais wanmaktawai azachatpa wantuskasa kawarain puinain kiantawai pailtarus mɨlatpa kiantawai wantuspakai. Artikulu paz maza 1. Wantuspa awaruspa nit ɨtpai wuuanmaktawuai kaksamiwuakasa AP paistas uskasa kuintakin aptas kakuras kasa wanmakmuruskasa masamasain sairawamakpas. 2. 3. Artikulu Paz Paz Wantus awaruskasa nit mɨjan an kalne uspain saanapa sun kal konticionkas wat kalkitpa ekitatipa ishmukas mɨjatpa karakas esfuesu mɨjatpa wat wanmaktawa izan pialkas tɨntaruskasa paranitpai pais kas nit ɨn pialkasa auruspa tGamtuspa mɨnkas kasaptachiwa punfan tuan anna ɨn paittaruskasa. Artikulu paz kutfia 1. Maza. Wantus wawaruskasa nit mɨjan karakas wat kalkin wanturuskasa an kaltus wat puran chikas kitchiwa watsalmin kalkitpa anna ɨn sun kaltus watmin ɨmɨshna. 2. Paz. Wantus awarusmin nit ɨtpamai an kaltus watkimain mamas kawarain kalkitpa kawuarain mɨltawamakpaz 3. Maza. Wantusmin awarusne nit ɨtpa an kalne nit chatpa masa kaltus renumeracionkitpa pɨna watmin kara nitchatpai wan kualtuskasa masa wat puran chikas kitchiwal humanakas katmizna wal puran. 4. Paz. Wantus awain nit ɨn au chiwasha kaltus wat kuintakitpa an kalne wanmaktawai pailtaruskasa kara tɨntaruzkasa wat nit ɨtpamak'paz, Artikulu paz ampara Wantuz awarus nit ɨtpamai karakaz kuaishkultawai mamaz sairawai mamaz kal akuan payu chatpa ishtawai mamaz kal akuan kalkitpa pakacionkaz periutikaz pɨntit Artikulu paz shish 1. Maza . wantLJZPé:l ëlwaruz nit mɨjatpa auruzpakai au tuamtuspa an tuan watpuran kupairuzkasa karakaz kualtuskaz imtukitchin puran pienestarkas wasalmin kumira pin wat tuan wasan istukika paitta serpiciukas social kas pachimtumakpaz wan nit ɨnpa karakaz wan nit mɨjatpa paitakalkaz ishmukaz piotakaz ɨIapakaz mamazkaz karɨtkaz SUr] karɨkaz kuailkirɨka chi.wacha mɨjanne chiwacha pialmɨjatpa. 2. Maza .sun maternitakaz sun nit ɨtpamai kuirakitpa un Chat ashpa wan . paishparusa chiktaruz kasakitpa uspane wan nit ɨtpamai sun kaltus. Artikulu paz wak 1. Maza. Wan awarusne nit chatpamai an pɨnkɨh kamnu yalta karakaz muinchi kainmɨlkamtui an pɨnkɨh kammuruzne pialchi kain kar:ntumai masantuzne 2. Paz. pɨnkɨh kammu sarawa tɨkaza sunkana kamchan awaruzkasa wanmakkit anFia ɨmizna chikazkiztachiwa nitsarɨtne awarusa watpuran minpa ainjtaz kaiwaintawamakpaz wàn mɨtchatpa kupairu mɨjatpa mamaz suraz wantuz wanmakchatpa mamaz kualkasakaz chachikitpa anna mɨlmizna sunkal sukazakaz kuirakitpamakpaz watpuran. 3. Karakaz wat pɨnkɨh kammu yal mɨjatpamakpaz au nit ɨmɨshna wantaruskaza Wantus nit mɨjmakpaz karane chiktamakpaz au nit ɨmɨshna au sura wantusa wanmaktɨt puratpamakpaz au mi wat nit ɨmɨzhna Artikulu paz ita 1. Kutna. Karakaz paishtuzkaz mɨjashinamai nit puran sairawa mamaz tuntu pɨnkɨh kammu washinai mɨlashina up painkultusa 2. Wantus awarus nit chatpa an kuintakintpa mɨnakaz kaishaptachiwain mɨnkaz uzpain masain chanapa pɨpɨlusane apkultura awane kapumakpaz wanmaktɨtpuramakpaz aune ɨtpamakpaz wanmakna usparuskasa an kaltus produccionkaz cientifikukaz chiwachakaz sunkalne mɨjatpa. Artikulu paz tuil. wantuzka Mɨjmakpaz nitɨmɨshna sunkal katmishna wat kalkinpa makpaz karakaz wat nitmɨjan anne intenacionalkaz uspakaz nit mɨjmaimɨnminkaz kashamuchi atchan nit sana suazne sarawai nitpara wattan. Artikulo paz pikam 1. Maza. Wan awaruz wattchatpamakpas pɨpɨrura uzpain kêiikishinamai wankal piankamchan 2. Paz.pakamchamizna an nit mɨntatchan mɨnkazkachatmuchi wan awaruz uzparuzpain satkittɨpɨnkɨh samsatmɨlmizna pɨnkɨh tɨnta sunkana satmɨltawamakpaz wail piankamchan chikaz kaizchatchiwa sunkana nitsarɨt mɨjne watpuran mamazkazaruzkaz aishtaiz kizna pichipmin wayaiz nukulmizna wait minmisnane kuitkizmiznane wantuz purakin pana tuntu minkit satmɨlmizna. 3. Maza wantuz nitsarɨtne mɨnkachapmuchi pɨrɨchimai maintazne sarɨttɨ uztɨtɨ masain kazchan mamaz su.raz kaizta. Artikulo kutfia chalkuil Ankara sarɨtne nitpuzpuztutne sashina kaizkuintakitpa sunkanawasha mintu maztus' sùraz maza kual wanmaktɨt maza awara suna putnainmizna wankammizna kalkittaizpa chine samizna wankal wan nitpuzna chiwashza nitpuztɨttne watchan nitpuztɨkane puztɨm. ---- Aymara, Central AKAPACH JAQE WALINKAÑAPATAKI INOQAT ARU Qalltañataki UNANCHASA, aka pachana jaqejh munañanïsina, cheqpacha amuyasisa, cheqa thakir sarjhatasa, jilan sullkanjama arnaqasa, jan nuwasisa utjañaru wayt'asiñ yati; UNANCHASA, jaqen walinkañapataki wakisir arunaka armasna, yaqhep jaqejh masinakaparu khuyañ autuyi, mututanakasti, uñatatasisa, wajcha kankañapa atipasna, jan khitirus ajhsarasa, cheq-cheqa qhana arumpi arustatasjhapjhe; UNANCHASA, jaqen walinkañapataki inoqat arujha arjhatatäñapaw jan jaqe ñanqhachirinakaru ch'ajhwa qalítasna waninchapjhañapataki; UNANCHASA, taqpacha markanakajh kunti munapjhe ukanaka jikjhatañatakiejh jupanakpacha sumäñat arusthapisipjhañapaw; UNANCHASA, Mathapit Mayachat Markanakan Arupa taqjhatasna akham markanakajh amuyasi: Taqe mayniwa, chachas warmis, jaqe kankañanísinjha, ch 'amachasisna má ch 'ulla chachjama jaqen walinkañapa jíkjhatañaru wayt'asipjhe; UNANCHASA, taqe mrakanakajh Matahapit Markanakamp chika akham amtapjhe: sapaqat markanjha aniw jaqejh inaki arknaqatäkaspati; jakañapans yänakapans arjhatatäñapaw; UNANCHASA, Mathapit Markanakan amuyasitanakapa yatisina khuskat taqpachanipaw wayt'asipjhañapa phoqasiñapataki. MAYACHAT MARKANAKAJH JACH'A MATHAPIWINAKAPAN JAQEN WALINKAÑAPATAKI INOQAT ARU YATIYI Taqpacha jaqenaka, ayllunaka, markanaka, aka arunakaru iyau sasna ch'amachasipjhañapaw, isk'alalanakas, wayna tawaqonakas, chuymani jaqenakas, markapan qorpap manqhana yatichatäpjhañapaw. Ukhamarus qorpamarkanakampi jaya markanakampi arusthapisisa taqpacha markanakajh khuskat ch'amachasipjhatapampi alajh toqeru wayt asitapjaniw. 1. T'aqa Taqpach jaqejh khuskat uñjatatäpjhewa munañapansa, lurañapansa, amuyasiñapansa, ukatwa jilani sullkanípjhaspas ukham uñjasipjhañapawa. 2. T'aqa Taqpacha jaqenakajh chikasitapjhew; inajaqes, mistis, janq'os, ch'iyaras, chachas, warmis, amiris, wajchas taqe mayniw khuskat uñjatapjhe. Ukhamaraki, janiw juk'ampíkaspas ukhama uñjasispati jach'a markanakaru isk'a markanakat sipanjha; taqpacha markanakajh tinkusitäpjhew, jaqenakapasti chikasitapjharakiw. 3. T'aqa Sapaqat jaqejh jan khitirus ajhsarasa jakañapa, munañapa, amuyasiñapa, jaqe kankañapa taqjhatasiñapaw. 4. T'aqa Janiw j aqenakat maynikisa uywarj ama aljhatäkaspati, ukhamarus jan jupa munasin janiw kuna urañarus, irnaqañarus wayt'asitäspati. 5. T'aqa Janirakiw taqe jaqenakat maynikis khuyaña mutuñanakampi chhojrinchatäñapati. 6. T'aqa Jaqejh, jaqëtapat layku, kauki markankipansa jaqe kankañapajh wali chaninchatëñapaw. 7. T'aqa Jiliri p'eqeñanakajh taqe mayniru khuskat uñjapjhañapaw. Taqe mayniw arjhatatäñapa; kunapachati markanakan hualinkañapataki inoqat arunaka khitis t'unjaña munaspa ukajha, qhananchatäñapaw. 8. T'aqa Khititejh ñanqhachat uñjasisp ukajha, jach'a j ilirinakaruwa yatiyasiñapa arjhatatäñapataki. 9. T'aqa Janiw khitis markapana mutuyatäniti, janirakiw khitis markapata alismukutäniti. 10. T'aqa Taqe mayniw juchanchata uñjasisa mä cheqa arun jilirimpi ist'ayasiñap wakisi qhananchayasiñataki, uka qepatsti cheq cheqaru t 'aqayasiñataki. 11. T'aqa 1. Janiw khitirus jucharu jalantatjama uñjañäkiti, khititejh lutintata uñjasispajha, ch'ajwa t 'aqeri j ilirin nayraqatapan mä arjhatasirimpi taqjhatat qhananchayasiñapaw, ukchañkamasti jan juchanjama uñjatäñapaw. 2. Markasana yaqha markanakansa wakisiri inoqat arunak phoqasawa jucharu jalantirinakarojh uñjaña, mutuñanakasti juchanakampitj amaw wakisitäñapa. 12. T'aqa Janiw k'umiñas, ñanqachañas, ch 'inanchañas utjkaspati jaqen kankañapjhata, utapjhata, qellqasitapjhata. Taqe maynir arjhatañatakiw kamachit jach'a arunakas qellqanakas utji. 13. T'aqa 1. Markapanjh taqe mayniw kawkiruti sarañ muni ukarojh saraskakispaw; kauki ujarus utjnoqasiñ munipaniha utjnoqasiskakispaw, janiw khitis kuns sañapäkiti. 2. Markapatsa yaqha markatsa taqe mayniw mistuñ munipanjha mistukispaw, pachparu kutt ' aña munipans kutt'askakispaw. 14. T'aqa 1. Khitiruti ñanqhachañataki arknaqasipkasp ukajha, kaukir markampis arjhatayasiskakispaw. 2. Uka arjhatañasti janiw ina juchanakamp juchanchasir jaqetakfkiti, ukhamarus haniw Mayachat Markanakan inoqat aruparu jan phoqeri jaqetakïkiti. 15. T'aqa 1. Janiw mä ch 'ulla jaqes jan markanejh utjkiti. 2. Janirakiw jaqerojh markapjama uñtasitapjha apaqañjamäkiti, ukhamarus khitis markap lanti yaqha markampi trukasikispaw, munaña patjamaw. 16. T'aqa 1. Yoqallanakas imillanakas chuymaniptjhasin paninchasipjhakispaw munasinjha, janiw khitis jark 'askaspati; chachas warmis purapatha uñjasipjhañapaw paninchasiwinsa jaljtasiwinsa. 2. Chachamp warmimpi panipa arusthapisisakiw paninchasiñapatak wakisi. 3. Auki, tayka, wawanakapas ayllu taypin saphipjama inoqataw, ukatwa ayllumasinakapat jach'a jilirinakapats arjhatat uñja sipjhañapaw. 17. T'aqa 1. Taqe jaqetakiw wakisi utanïña, oraqenïña, jupa sapas ayllumasinakapampi chikas. 2. Janiw khitisa utaps oraqeps inaki aparkaspati. 18. T'aqa Akhama inoqat arú utji: Taqe maynin munañapatjamaw yupaychañapas amuyasiñapas. Kuna munañanakaps, amtañanakaps, amuyasitanakaps trukaña munasina trukakispaw; ukanaksti taqe jaqen nayraqatapata arsuña, mayninakar yatichañsa, kauki toqeru ch 'eqeyañsa. 19. T'aqa Taqe maynejh kuna amuyasitanakapsa arsukispaw, ukhamarak yaqha jaqenakan amuyasitanakap qatoqasina ch'eqtatayakispaw markapans yaqha markanakansa, janiw khitis jark'askaspati. 20. T'aqa 1. Taqe mayniw munañapata yaqha jaqenakampi arusthapisisa mathapisiskakispaw jan ch'ajhwa apanaqasna. 2. Janiw khitirus ch'amakamajh kuna amtawiñarus mantayksnati. 21. T'aqa 1. Taqe markanakanjh jach'a jilirinakapajh jaqen munañapata uskutäpjhañapaw. Taqe jaqesti jaqe masipan munañapata jilirjama ajllitakispaw. 2. Jaqenakajh khuskata, taqe maynin taypita, jilirjama markapa aski apnaqañatakiejh khitirus aj llisipkakispaw. 3. Ayllunakan, markanakan munañapaw mä qhauqha marat mara jilirinakaparu cheqa ajlliñajh. Uka amtatanakapasti janiw khitis q'eutaykaspati. 22. T'aqa Jaqejh mä markan utjasina masinakapamp chika, walinkañapana, k'umara utj añapana, yatiñapana, yänak jikjhatasitapana, arjhatatäñapaw. Uka ch'amapampi lurañanakansti jilirinakajh yaqha jilirinakamp arusthapisisa mayni markanakampi yanapt'ayasispaw. 23. T'aqa 1. Taqe mayniw kun luraña munipansa Iurakispaw; yaqha jaqetaki Iuratanakapasti chaninchatäñapaw; inakt'awinsti jan luraña utjatap layku, yanapatäñapaw. 2. Khuska jaqetaki kipka lurañanakanjh kipkarakiw chaninchañ wakisi. 3. Taqe ch'amachasiri jaqejha Iuratapat chanip qatoqasiñapaw, ukampisti warmipa wawanakapamp chika jaqjama utjañapataki, jani ukhamäsp ukasti yanapatäñapaw. 4. Taqe mayniw jupjama ch'amachasir jaqenakamp mathapisiñ munasinjh mathapisiskakispaw wakisitanakap arjhatasiñataki. 24. T'aqa Ch'amjasiri jaqejh sapa mara phoqasina samarañapaw wakisita, ukhamaraki jan lurawi urunakanjh. Uka samarawinakapansti ch'amjasiskaspas ukhama chanichatäñapaw. 25. T'aqa 1. Khitis inakt'aspa usuntasna, ijmaptasna, usurmuktasna, achachiptasna, janiraki qolqenïspa isi, manq'a, qollanaka alañataki, marka jach'a jilirejh wajcha jaqerjama uñjasna yanapañapaw, ukatakisti kunaymana yanapanakaw utji. 2. Wawachiri warminakajh, asunakajh taqe isk'a wawanakapas khuskata arjhatatäñapaw. 26. T'aqa 1. Taqe mayniw yatichatäñapa. Uka yatichawejh janiw qelqaña mayatakïkaspati, taqe kuna yateqañatakïñapaw, chanin 'uka yateqawimpejh wayt 'asiñataki. 2. Yateqawejh inakïñapaw, ukhamat wayna tawaqonakas juk'ampi yatiñanakaru arkañ munasinjha arkasipkakispaw, ukatakisti jach'a jilirejh taqe maynitaki yanapanak uchañapaw. 3. Sapa maynin jaqe kankañapa wayt'asiñapataki, inoqat aru taqjhatañataki, markasana maya markanakampinsa jaqe masisaru yäqañataki, jaqen amuytasitanakap jan jark'atäñapaki, ukatakiw taqe mayniru churatäñapa. Auki taykakiw munañanejh ajliiñataki kuna yatiñanaks wakisispa wawanakapataki. 27. T'aqa 1. Taqe jaqen munañapankiw masinakapampi chika ch'amasisa aski yatiñanak jikjhatañataki ayllupatakis markapatakis, ukhamarak uka yatiwinakampejh juk'amp wayt'asita utjañatakispaw. 2. Sapa mayninkakiw amuytasitanakapas, luratanakapas, qellpatakapas; janiw khitis jupankaspas ukhama ukanakjh uñstaykaspati. Maynin inoqatapa lunthatirejh cheqanchatäñapaw. 28. T'aqa Khitis wayt 'askakispaw taqe jaqenakan walinkañapataki, aka inoqat aru phoqasiñapataki; ul:hamatjamaw markasans mayni markanakans cheqa thakiru sarj hatañasataki. 29. T'aqa 1. Sapa mayniw aylluparu yächañapa kunat-ti ayllup manqhanakwa kankañapjha jikjhatani. 2. Janiw khitis munañap-pin lurkaspati kunat-ti ayllu masipaw ñanqhachata uñjasispa, ukhamarus taqe mayniw sayt'apjhaspa ñanqhachataru arjhatañataki. Uka lantinjha taqpachani kamachit arunaka phoqasna, suma jakañ thaki patjharu sarjhatasna, jan pitu uñstayasna mä ch'ulla chachjama nukt'añasaw taqe maynin walinkañapa. 3. Aka Mathapita Markanakan Arupajh janipiniw khitis maykiptkaspati munañapa lurañataki. Wakisiw inoqata arupa arjhataña. 30. T'aqa Janiw kaukir markasa, khiti jaqesa sapapakis masinakapampis arusthapisinsa, j aqen walinkañapatak inoqat arunaka q'eujtayasna kuna lurañanakamp, amtañanakamp tumpampi, jaqeru arknaqasina, munañanakapa, yatinoqtatapa, irnaqasiñanakapa, amuyasiñanakapa apaqapkaspati. ---- Ayoreo Artículo 1 Uyoque jnese uje yugucoji jne je yitomarango iji jnumi. Ta yajñucórasu guio iji numi. Artículo 2 Ayoreode uyoque je yitomango iji jnumi, enga que cuchago ujeta ayore gosi, haoi, aguhetique dupa, gosi uruode, jeonga gosi uninique, jeonga ataque gosi jeonga purasa quedeja. Artículo 3 Ayoré chomarai je gajneque dacuecainguei, enga je doi dajeode,je gajnegapo ri jeta suse dero. Artículo 4 Que toque go ujetiga pigaite pajenigome yoque, que togapori ujetiga yiji yajenigo orne yujoique ayore. Artículo 5 Que toque eti paquesuque uñeque utigo ga ujetiga pujuya po gosi te ri, jeonga piyo pibanigome ute gosi. Artículo 6 Ayoré ponaino je yicoi yocajeode iji eramone chaje je yocanepicho gu. Artículo 7 Je yitomangoi jnumi iji erami enga que toque go eti paequecu chaique orne ayoreique chaje je yocanepicho gu, que toque eti pibose udojo aja. Artículo 8 Que toque go ujetiga paate ayoeique uyoque, orne dacasuteaque, chaje que pisoca go iji eratique. Artículo 9 Enga que toque go eti pigaique ute, que togapori ujetiga pujugai ute gosi bisideque. Artículo 10 Cojnoñe je aja ore aganenie iji erami ore ganei tu ujeta ore tagari yocajeode to, orne cuchade, nga ca pibose uyogaja. Artículo 11 Que toque go, jeta pisaque ayoreique, ujeta ca maraque, jeonga jeta ca pimo ute gosi go, jecute ute gosi gajnepidi tu jeta nae dabai orne pagaranenie, que toque go eti paquesuque ute udode. Artículo 12 Que toque go eti ayoreique narajá payipie unejangueigui to,jeta ca cuchaique deji orne iji guigijna uñeque, jeonga pijogasu uñeque, chaje que cuchaique deji ute gosi orne go. Artículo 13 Que toque go jeta paeque pidai uñeque jeoga puniré ñeque orne ayorereique, jeta cho dedai to, guesa yoquiode orne ñane, jeoga gosi pota ga no, jeonga chaniapoi aja dedaique, que peteque ayoreique gu. Artículo 14 Ujetiga panaque gosi iji inumi orne pimogaqueique enga ute gosi je gajneque to, ujetiga chayoja punie uñeque jeta nae gai, que toque jeta paengome ute gosi. Artículo 15 Ayoreode coñone uyoque je yocaneque to, jeta yocajeo enga ñecaco yoquigode daunaone, iji puniré uñeque enga yoco yocuniri ute to, que toque jeta paeque orne gosi go, gosi chuchie daniri iji jnumi. Artículo 16 Nacarode gapudie je ore gajnepite, ujetiga e ore chisina aque, enga gosi chisa dacoteaque, jeoga, goto chisa dabanique, que cucha go eti purasa quedejna gosi jeonga goto. Jogadi u uje ore pesu pijogasu uñai ome ñane, je u uje eque toque eti peñuque ore iji ñana. Mu je ore u ujetiga ore ajeo enga ore cha ñane. Artículo 17 Ayoré ponañone je yocajnepite to, ujetiga gusu yogome yocanepidode jeoga yipeogo gayode. Que toque go eti paeque udore orne yoque. Artículo 18 Ayoreode uyoque jnense je yocanepite ujeta yicoi yocanguretique Dupa, jeonga yecaco yocanguretique, enga gusu yogome jeonga ñinango ayore uñengo. Artículo 19 Uyoque jnense que toque ujetiga paeque daai orne yoque, orne yocajegaitique cucha, ga je u uje que toque go ujetiga yoco yoquiba yocuruigo. Artículo 20 Ayoreode uyoque jnese je yocajnepite jeta yipeco yocayipieigui, je upo yocajeningo ri orne pajeseingai adode. Que toque ujeta pinejemaite gosi udode aja udie. Artículo 21 Ayoreode uyoque nense, yocanepite to ujetiga pasute uyoque uñeque to, iji yocuniri. Enga yajicopise ute ga je uje ñorago orne to. Pimapiedie jiei uje ore toa, pipoguiete uñai, je basa uñai nga gosi chingogara erami. Artículo 22 Ayoreode uyoque nense uje yugocoi ne erami, nga je yocanepite ujetiga yucuniri chajie yoquiode to iji erami tujne, je aja puniré cuchabode ujetiga ore chajie yoquiode to, orne noraqueigo, ga yoquiasique yogome to, yocanetigo cucha ga ñiqueango to. Artículo 23 Ayoré ponañone je ore ganepite, ujetiga pioque ore to, aja ore isatigo, ga ore iasiqueaque orne, ujetiga ca ¡noque ore isatigo, chaje que toque go ujetiga paenque ute gosi isatigo orne. Enga a poase ore ute gosi isagode cucha ohé. Ayoreode udore nense uje ore chisa pisagode ore ganei tu ujetiga poque ore hoé orne pajonigaigo enga ore jogasui chagutiñame udire to. Artículo 24 Ayoreode je yocanepite jeta yoco yocujñae to iji yoquisagode pioqueo quigade, que toque ujetiga ñanigopise yoguiji, yoquisagode pioqueo udore. Artículo 25 Ayoreode uyoque nense, je yocanepite ujetiga yico yocaetigaique to, iji yocucuecaiguei, je u yoquijogasuique uyoque, ujetiga ca ñenaejo yoque, ujetiga yoquibotigo deji. Je u yoguideigui to, ujeta yoquiguijnaique deji, ujetiga daijnanique chajire yoque, ujetiga piosonique chajire gosi yui to. Orne dequejnaregone, que cucha go eti noñaque gosi, jeonga acote toque gosi, jeonga choquina gosi. Disabode je aja disabidie ore,ganei tu ujetiga pujusique ore guio chequeaque nanique ore atigo jeonga pape unejatigo je isocai upo toi ujetiga pajique ore yui to. Artículo 26 Ayoreode uyoque yocanepite ujetiga pacadique yoque, enga bisedeque pacajnequeigo, que toque eti pocoé udore, yicoi udore to pacaneque visidegode enga yiajagó cuchaigo to,yocajegaidi u ujeta yiajago daunarone to, je aja pusarane nga jogadi u ujetiga guesa coñone ioqueode yui to ame yoque, jeonga gosi chanca naigai pacadique udí, que cuchago ujeta gosi aguetique dupa deji jeonga purasa quedena uñeque. Majnei u ujetiga acue pimapieraque ujetiga pacadique babode oré orne. Artículo 27 Ayoreode je yocajnepite ujetiga yicó pidanique ga je yicaí yocajenigo iji ajei, orne cucha pimanitigo, ujetiga ñaajo yoquiajatigade jeonga yoquimanitigo cucha ujetiga ca coñotigo toyia. Artículo 28 Ayoreode uyoque, yocanepidi tu jeta yoco paragui jnumi orne ñane iji eramí nense,ga ca yajo ñane aja, yicoi nga,yicoi payipiedie iji udore. Artículo 29 Ayoreode yocaneí u ujetiga ca yajo pidanique aja, chaje ute ugu uje yipeco yocajegaidode iji ajei. Ute gosi gaidedie upo daniri ayipi omenie ri, ujetiga chañu dojode ayoreo guio ga pañeangapo ute gosi guio torí. Artículo 30 Que toque go iji jnumi une, jeonga punie ñeque, jeonga ayoreique jeta chiro payipiede ujni uje yocanei, chaje punione nare gai nense. ---- Azerbaijani, North (Cyrillic) ИНСАН ҺҮГУГЛАРЫ ҺАГГЫНДА ҮМУМИ БӘЈАННАМӘ ПРЕАМБУЛА Бәшәр аиләсинин бүтүн үзвләринә хас олан ләјагәт һиссинин вә онларын бәрабәр вә ајрылмаз һүгугларынын танынмасынын азадлыг, әдаләт вә үмуми сүлһүн әсасы олдуғуну нәзәрә алараг, инсан һүгугларына етинасызлыг вә нифрәтин бәшәријјәти дәһшәтә ҝәтирән барбаризм һәрәкәтләринә сәбәб олдуғуну вә инсанларын сөз вә етигад азадлығына малик, горху вә еһтијаҹдан азад олдуглары дүнјанын јарадылмасынын бәшәријјәтин ән али истәји олдуғуну нәзәрә алараг, инсанын сон васитә кими истибдад вә зүлмә гаршы гијама галхмаға мәҹбур олмамасыны тәмин етмәк үчүн инсан һүгугларынын ганунун һакимијјәти илә мүдафиә олунмасынын зәрурилијини нәзәрә алараг, халглар арасында меһрибан мүнасибәтләрин инкишафыны дәстәкләмәјин ваҹиблијини нәзәрә алараг, Бирләшмиш Милләтләрин халгларынын БМТ Низамнамәсиндә әсас инсан һүгугларына, инсан шәхсијјәтинин ләјагәт вә дәјәринә, киши вә гадынларын һүгуг бәрабәрлијинә инамларыны тәсдиг етдикләрини вә даһа ҝениш азадлыг шәраитиндә сосиал тәрәгги вә һәјат шәраитинин јахшылашдырылмасына јардым етмәји гәт етдикләрини нәзәрә алараг, үзв дөвләтләрин БМТ илә әмәкдашлыг шәраитиндә инсан һүгугларына вә әсас азадлыглара үмуми һөрмәт вә онлара әмәл олунмасына јардым етмәји өһдәләринә ҝөтүрдүкләрини нәзәрә алараг, бу һүгуг вә азадлыгларын характеринин там шәкилдә дәрк олунмасынын һәмин өһдәлијин һәртәрәфли јеринә јетирилмәси үчүн бөјүк әһәмијјәт кәсб етдијини нәзәрә алараг, БМТ Баш Ассамблејасы Инсан һүгуглары Һаггында Үмуми Бәјаннамәни, һәр бир кәсин вә ҹәмијјәтин һәр бир органынын бу Бәјаннамәни рәһбәр тутараг маарифчилик вә тәдрис јолу илә һәмин һүгуг вә азадлыглара һөрмәт олунмасына јардым етмәси вә милли вә бејнәлхалг сәвијјәдә тәрәггипәрвәр тәдбирләр јолу илә, һәм тәшкилатын үзвү олан халглары, һәм дә онларын јурисдиксијасы алтында олан әразиләрин халглары арасында үмумиликдә вә еффектив танынмасы вә һәјата кечирилмәсинә сәј ҝөстәрмәләри мәгсәдилә бүтүн халглар вә бүтүн дөвләтләрин јеринә јетирмәјә ҹан атмалы олдуглары вәзифә кими бәјан едир. Маддә 1 Бүтүн инсанлар ләјагәт вә һүгугларына ҝөрә азад вә бәрабәр доғулурлар. Онларын шүурлары вә виҹданлары вар вә бир-бирләринә мүнасибәтдә гардашлыг руһунда давранмалыдырлар. Маддә 2 Һәр бир шәхс иргиндән, дәрисинин рәнҝиндән, ҹинсиндән, дилиндән, дининдән, сијаси вә диҝәр әгидәсиндән, милли вә ја сосиал мәншәјиндән, әмлак, сосиал мөвге вә диҝәр вәзијјәтиндән асылы олмајараг бу Бәјаннамәдә елан олунмуш бүтүн һүгуг вә азадлыглара малик олмалыдыр. Бундан әлавә, һәмин шәхсин мәнсуб олдуғу өлкәнин вә ја әразинин, һәмин әразинин мүстәгил, гәјјумлуг алтында олан, өзүидарәолунмајан вә ја суверенлији һәр һансы шәкилдә мәһдудлашмыш олмасындан асылы олмајараг, сијасы, һүгуги вә бејнәлхалг статусундан асылы олараг һеч бир ајры-сечкилик гојулмамалыдыр. Маддә 3 Һәр бир шәхсин јашамаг, азадлыг вә шәхси тохунулмазлыг һүгугу вар. Маддә 4 Һеч ким көлә вә ја асылы вәзијјәтдә сахланыла билмәз; гулдарлыг вә гул тиҹарәти бүтүн формаларда гадаған едилир. Маддә 5 Һеч ким ишҝәнҹәјә вә ја гәддар, гејри-инсани вә ја онун ләјагәтини алчалдан мүнасибәтә вә ҹәзаја мәруз галмамалыдыр. Маддә 6 Һәр бир шәхс һарада олмасындан асылы олмајараг өзүнүн һүгуг субјектлтилијинин танынмасы һүгугуна маликдир. Маддә 7 Бүтүн инсанлар ганун гаршысында бәрабәрдирләр вә ганун тәрәфиндән бәрабәр мүдафиә һүгугуна маликдирләр. Бүтүн инсанлар бу Бәјаннамәни позан һәр һансы ајры-сечкиликдән вә белә ајры-сечкилијә һәр һансы ҹәһддән бәрабәр мүдафиә олунма һүгугуна маликдирләр. Маддә 8 Һәр бир шәхс Конститусијанын вә ја ганунун она вердији һүгугларын позулмасы заманы сәләаһијјәтли милли мәһкәмәләр тәрәфиндән һүгугларынын бәрпа олунмасы һүгугуна маликдир. Маддә 9 Һеч ким өзбашына һәбсә, тутулмаја вә ја сүрҝүнә мәруз гала билмәз. Маддә 10 Һәр бир шәхс онун һүгуг вә вәзифәләринин тәјини вә она гаршы ирәли сүрүлмүш ҹинајәт иттиһамынын әсаслылығынын мүәјјәнләшдирилмәси үчүн онун ишинин мүстәгил вә битәрәф мәһкәмәдә, там бәрабәрлик әсасында, ашкарлыг вә әдаләтин бүтүн тәләбләринин ҝөзләнилмәси шәраитиндә бахылмасы һүгугуна маликдир. Маддә 11 1. Ҹинајәт төрәтмәкдә иттиһам олунан һәр бир шәхс ҝүнаһы она мүдафиә үчүн бүтүн имканларын тәмин олундуғу ачыг мәһкәмә истинтагында гануни шәкилдә сүбут олунанадәк ҝүнаһсыз һесаб едилмәк һүгуна маликдир. 2. Һеч бир кәс милли ганунвериҹилик вә ја бејнәлхалг һүгуга әсасән төрәдилдији заман ҹинајәт һесаб едилмәјән һәрәкәт вә ја һәрәкәтсизлик үчүн ҹинајәтдә иттиһам олуна билмәз. Ејни заманда ҹинајәтин төрәдилдији заман тәтбиг олуна биләҹәк ҹәзадан даһа ағыры тәтбиг олуна билмәз. Маддә 12 Һеч ким шәхси вә аилә һәјатына мүдахиләјә, евинин тохунулмазлығына, мәктублашмасынын ҝизлилијинә, шәрәф вә нүфузуна өзбашына гәсдә мәруз гала билмәз. Һәр бир шәхсин белә мүдахилә вә гәсдән ганун тәрәфиндән мүдафиә олунмаг һүгугу вар. Маддә 13 1. Һәр бир шәхс һәр бир өлкә һүдудунда сәрбәст һәрәкәт етмәк вә јашајыш јери сечмәк һүгугуна маликдир. 2. Һәр бир шәхс өз өлкәси дә дахил олмагла истәнилән өлкәни тәрк етмәк вә өз өлкәсинә гајытмаг һүгугуна маликдир. Маддә 14 1. Һәр бир шәхс диҝәр өлкәләрдә тәгибдән сығынаҹаг ахтармаг вә бу сығынаҹагдан истифадә етмәк һүгугуна маликдир. 2. Бу һүгуг һәгигәтән дә гејри-сијаси ҹинајәт вә ја Бирләшмиш Милләтләр Тәшкилатынын мәгсәд вә принсипләринә зидд һәрәкәт төрәдилмәсинә әсасланан тәгибләр заманы истифадә олуна билмәз. Маддә 15 1. Һәр бир шәхс вәтәндашлыг һүгугуна маликдир. 2. Һеч ким өзбашына олараг вәтәндашлыгдан вә вәтәндашлығыны дәјишмәк һүгугундан мәһрум едилә билмәз. Маддә 16 1. Јеткинлик јашына чатмыш кишиләр вә гадынлар ирги, милли вә дини әламәтләринә ҝөрә һеч бир мәһдудијјәт гојулмадан никаһа дахил олмаг вә аилә гурмаг һүгугуна маликдирләр. Онлар никаһа дахил оларкән, никаһ мүддәтиндә вә онун позулмасы заманы ејни һүгуглардан истифадә едирләр. 2. Никаһ, никаһа дахил олан һәр ики тәрәфин азад вә там разылығы оларса бағлана биләр. 3. Аилә ҹәмијјәтин тәбии вә башлыҹа груп ваһидидир вә ҹәмијјәт вә дөвләт тәрәфиндән мүдафиә олунма һүгугуна маликдир. Маддә 17 1. Һәр бир шәхсин һәм тәкбашына, һәм дә диҝәрләри илә бирликдә мүлкијјәтә саһиб олма һүгугу вар. 2. Һеч ким өзбашына олараг мүлкијјәтдән мәһрум едилә билмәз. Маддә 18 Һәр бир шәхс дүшүнҹә, виҹдан вә дин азадлығы һүгугуна маликдир; бу һүгуга өз динини вә етигадыны дәјишмәк азадлығы вә өз дининә вә инанҹларына тәһсил, дуа вә дини вә ритуал ајинләр заманы тәкликдә вә ја башгалары илә бирликдә, ашкар вә ја фәрди шәкилдә етигад етмәк азадлығы дахилдир. Маддә 19 Һәр бир шәхс әгидә вә ону сәрбәст ифадә етмәк азадлығы һүгугуна маликдир; бу һүгуга манеәсиз олараг әгидәјә малик олмаг вә информасија вә идејалары дөвләт сәрһәдләриндән асылы олмајараг истәнилән васитәләрлә ахтармаг, әлдә етмәк вә јајмаг азадлығы дахилдир. Маддә 20 1. Һәр бир шәхс динҹ јығынҹаглар вә ассосиасијалар азадлығы һүгугуна маликдир. 2. 2.Һеч бир шәхс һәр һансы бир ассосиасијаја гошулмаға мәҹбур едилә билмәз. Маддә 21 1. Һәр бир шәхс дөвләтин идарә олунмасында билаваситә вә ја азад шәкилдә сечилмиш нүмајәндәләр васитәсилә иштирак етмәк һүгугуна маликдир. 2. 2.Һәр бир шәхс өз өлкәсиндә дөвләт хидмәтиндә гуллуг етмәк үчүн бәрабәр имкана малик олмаг һүгугуна маликдир. 3. Халгын ирадәси игтидар һакимијјәтинин әсасы олмалыдыр; бу ирадә өз ифадәсини ҝизли сәсвермә јолу илә, үмуми вә бәрабәр сечки һүгугу вә ја сәсвермәнин азадлығыны тәмин едән диҝәр ејнимәналы формалар әсасында кечирилән мүтамади вә сахталашдырылмамыш сечкиләрдә тапмалыдыр. Маддә 22 Һәр бир шәхс ҹәмијјәтин үзвү кими сосиал мүдафиә һүгугуна вә милли сәјләр вә бејнәлхалг әмәкдашлыг јолу илә вә һәр бир дөвләтин структуру вә ресурсларына ујғун олараг онун ләјагәтинин мүдафиәси вә шәхсијјәтинин азад инкишафы үчүн игтисади, сосиал вә мәдәни саһәләрдә һүгуглара маликдир. Маддә 23 1. Һәр бир шәхсин әмәк, сәрбәст иш јери сечмәк, әдаләтли вә јахшы иш шәраити вә ишсизликдән мүдафиә һүгугу вар. 2. Һәр бир шәхс һеч бир ајры-сечкилик олмадан ејни иш үчүн ејни әмәк һаггы алмаг һүгугуна маликдир. 3. Һәр бир ишләјән шәхс, әмәјинин лазым ҝәләрсә диҝәр сосиал мүдафиә васитәләрилә тамамланан, онун өзүнүн вә аиләсинин лајигли доланышығыны тәмин едә билән әдаләтли вә гәнаәтбәхш өдәнилмәси һүгугуна маликдир. 4. Һәр бир шәхсин һәмкарлар иттифагы јаратмаг вә өз сосиал марагларыны мүдафиә етмәк үчүн һәмкарлар иттифагларына дахил олмаг һүгугу вар. Маддә 24 Һәр бир шәхсин истираһәт вә асудә вахт, о ҹүмләдән иш ҝүнүнүн ағлабатан һүдуду вә өдәнилән мүтамади мәзунијјәт һүгугу вар. Маддә 25 1. Һәр бир шәхс онун өзүнүн вә аиләсинин сәһһәт вә рифаһыны тәмин етмәк үчүн лазым олан, гида, ҝејим, тибби хидмәт вә лазыми сосиал тәминат да дахил олмагла һәјат сәвијјәси һүгугуна вә ишсизлик, хәстәлик, әлиллик, дул галма, гоҹалыг вә ондан асылы олмајан сәбәбләр үзүндән јашајыш васитәләринин итирилмәси заманы тәминат һүгугуна маликдир. 2. Аналыг вә ушаглыг хүсуси гајғы вә јардым алмаг һүгугуна маликдирләр. Һәм никаһ нәтиҹәсиндә һәм дә никаһдан кәнар доғулмуш ушаглар ејни сосиал мүдафиәдән истифадә етмәлидирләр. Маддә 26 1. Һәр бир шәхсин тәһсил һүгугу вар. Ән азы ибтидаи вә үмуми тәһсил пулсуз олмалыдыр. Ибтидаи тәһсил иҹбари олмалыдыр. Һәр кәс техники вә пешә тәһсили алмаг имканына малик олмалыдыр, али тәһсил дә һәр кәсин габилијјәти әсасында һамыја ејни дәрәҹәдә мүјәссәр олмалыдыр. 2. Тәһсил инсан шәхсијјәтинин там инкишафына вә инсан һүгуглары вә әсас азадлыглара һөрмәтин артырылмасына јөнәлдилмәлидир. Тәһсил халглар, ирги вә дини груплар арасында гаршылыглы анлашманын, дөзүмлүлүјүн вә достлуғун мөһкәмләндирилмәсинә вә Бирләшмиш Милләтләрин сүлһү горума саһәсиндә фәалијјәтинә јардым етмәлидир. 3. Валидејнләр өз азјашлы ушагларынын тәһсил нөвүнү сечмәкдә үстүнлүјә маликдирләр. Маддә 27 1. Һәр бир шәхс ҹәмијјәтин мәдәни һәјатында сәрбәст иштирак етмәк, инҹәсәнәтдән һәзз алмаг, елми тәрәггидә иштирак етмәк вә онун фајдасындан истифадә етмәк һүгугуна маликдир. 2. Һәр бир шәхс мүәллифи олдуғу елми, әдәби, вә инҹәсәнәт әсәрләринин нәтиҹәсиндә мејдана чыхан мадди вә мәнәви мәнафеләринин горунмасы һүгугуна маликдир. Маддә 28 Һәр бир шәхсин бу Бәјаннамәдә әкс олунмуш һүгуг вә азадлыгларын там тәмин олундуғу сосиал вә бејнәлхалг дүзүм һүгугу вар. Маддә 29 1. Һәр бир шәхс јалныз онун азад вә там инкишафы мүмкүн олдуғу ҹәмијјәт гаршысында вәзифәләр дашыјыр. 2. Өз һүгуг вә азадлыгларыны һәјата кечирәркән һәр бир шәхс јалныз елә мәһдудијјәтләрә мәруз гала биләр ки, онлар ганун тәрәфиндән диҝәрләринин һүгуг вә азадлыгларынын танынмасы вә һөрмәт олунмасынын тәмин едилмәси вә демократик ҹәмијјәтин әхлаги, иҹтимаи асајиш вә үмуми рифаһ тәләбләрини өдәмәк мәгсәдилә тәјин едилмиш олсун. 3. Бу һүгуг вә азадлыгларын һәјата кечирилмәси Бирләшмиш Милләтләр Тәшкилатынын мәгсәд вә принсипләринә зидд олмамалыдыр. Маддә 30 Бу Бәјаннамәдә һеч нә һәр һансы дөвләтә, шәхсләр групуна вә ајры-ајры шәхсләрә Бәјаннамәндә елан олунмуш һүгуг вә азадлыгларын мәһвинә јөнәлмиш һәр һансы фәалијјәтлә мәшғул олмаг вә ја һәр һансы һәрәкәти төрәтмәк һүгугунун верилмәси кими тәфсир олуна билмәз. ---- Azerbaijani, North (Latin) İNSAN HÜQUQLARI HAQQINDA ÜMUMİ BƏYANNAMƏ PREAMBULA Bəşər ailəsinin bütün üzvlərinə xas olan ləyaqət hissinin və onların bərabər və ayrılmaz hüquqlarının tanınmasının azadlıq, ədalət və ümumi sülhün əsası olduğunu nəzərə alaraq, insan hüquqlarına etinasızlıq və nifrətin bəşəriyyəti dəhşətə gətirən barbarizm hərəkətlərinə səbəb olduğunu və insanların söz və etiqad azadlığına malik, qorxu və ehtiyacdan azad olduqları dünyanın yaradılmasının bəşəriyyətin ən ali istəyi olduğunu nəzərə alaraq, insanın son vasitə kimi istibdad və zülmə qarşı qiyama qalxmağa məcbur olmamasını təmin etmək üçün insan hüquqlarının qanunun hakimiyyəti ilə müdafiə olunmasının zəruriliyini nəzərə alaraq, xalqlar arasında mehriban münasibətlərin inkişafını dəstəkləməyin vacibliyini nəzərə alaraq, Birləşmiş Millətlərin xalqlarının BMT Nizamnaməsində əsas insan hüquqlarına, insan şəxsiyyətinin ləyaqət və dəyərinə, kişi və qadınların hüquq bərabərliyinə inamlarını təsdiq etdiklərini və daha geniş azadlıq şəraitində sosial tərəqqi və həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına yardım etməyi qət etdiklərini nəzərə alaraq, üzv dövlətlərin BMT ilə əməkdaşlıq şəraitində insan hüquqlarına və əsas azadlıqlara ümumi hörmət və onlara əməl olunmasına yardım etməyi öhdələrinə götürdüklərini nəzərə alaraq, bu hüquq və azadlıqların xarakterinin tam şəkildə dərk olunmasının həmin öhdəliyin hərtərəfli yerinə yetirilməsi üçün böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini nəzərə alaraq, BMT Baş Assambleyası İnsan hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannaməni, hər bir kəsin və cəmiyyətin hər bir orqanının bu Bəyannaməni rəhbər tutaraq maarifçilik və tədris yolu ilə həmin hüquq və azadlıqlara hörmət olunmasına yardım etməsi və milli və beynəlxalq səviyyədə tərəqqipərvər tədbirlər yolu ilə, həm təşkilatın üzvü olan xalqları, həm də onların yurisdiksiyası altında olan ərazilərin xalqları arasında ümumilikdə və effektiv tanınması və həyata keçirilməsinə səy göstərmələri məqsədilə bütün xalqlar və bütün dövlətlərin yerinə yetirməyə can atmalı olduqları vəzifə kimi bəyan edir. Maddə 1 Bütün insanlar ləyaqət və hüquqlarına görə azad və bərabər doğulurlar. Onların şüurları və vicdanları var və bir-birlərinə münasibətdə qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar. Maddə 2 Hər bir şəxs irqindən, dərisinin rəngindən, cinsindən, dilindən, dinindən, siyasi və digər əqidəsindən, milli və ya sosial mənşəyindən, əmlak, sosial mövqe və digər vəziyyətindən asılı olmayaraq bu Bəyannamədə elan olunmuş bütün hüquq və azadlıqlara malik olmalıdır. Bundan əlavə, həmin şəxsin mənsub olduğu ölkənin və ya ərazinin, həmin ərazinin müstəqil, qəyyumluq altında olan, özüidarəolunmayan və ya suverenliyi hər hansı şəkildə məhdudlaşmış olmasından asılı olmayaraq, siyası, hüquqi və beynəlxalq statusundan asılı olaraq heç bir ayrı-seçkilik qoyulmamalıdır. Maddə 3 Hər bir şəxsin yaşamaq, azadlıq və şəxsi toxunulmazlıq hüququ var. Maddə 4 Heç kim kölə və ya asılı vəziyyətdə saxlanıla bilməz; quldarlıq və qul ticarəti bütün formalarda qadağan edilir. Maddə 5 Heç kim işgəncəyə və ya qəddar, qeyri-insani və ya onun ləyaqətini alçaldan münasibətə və cəzaya məruz qalmamalıdır. Maddə 6 Hər bir şəxs harada olmasından asılı olmayaraq özünün hüquq subyektltiliyinin tanınması hüququna malikdir. Maddə 7 Bütün insanlar qanun qarşısında bərabərdirlər və qanun tərəfindən bərabər müdafiə hüququna malikdirlər. Bütün insanlar bu Bəyannaməni pozan hər hansı ayrı-seçkilikdən və belə ayrı-seçkiliyə hər hansı cəhddən bərabər müdafiə olunma hüququna malikdirlər. Maddə 8 Hər bir şəxs Konstitusiyanın və ya qanunun ona verdiyi hüquqların pozulması zamanı sələahiyyətli milli məhkəmələr tərəfindən hüquqlarının bərpa olunması hüququna malikdir. Maddə 9 Heç kim özbaşına həbsə, tutulmaya və ya sürgünə məruz qala bilməz. Maddə 10 Hər bir şəxs onun hüquq və vəzifələrinin təyini və ona qarşı irəli sürülmüş cinayət ittihamının əsaslılığının müəyyənləşdirilməsi üçün onun işinin müstəqil və bitərəf məhkəmədə, tam bərabərlik əsasında, aşkarlıq və ədalətin bütün tələblərinin gözlənilməsi şəraitində baxılması hüququna malikdir. Maddə 11 1. Cinayət törətməkdə ittiham olunan hər bir şəxs günahı ona müdafiə üçün bütün imkanların təmin olunduğu açıq məhkəmə istintaqında qanuni şəkildə sübut olunanadək günahsız hesab edilmək hüquna malikdir. 2. Heç bir kəs milli qanunvericilik və ya beynəlxalq hüquqa əsasən törədildiyi zaman cinayət hesab edilməyən hərəkət və ya hərəkətsizlik üçün cinayətdə ittiham oluna bilməz. Eyni zamanda cinayətin törədildiyi zaman tətbiq oluna biləcək cəzadan daha ağırı tətbiq oluna bilməz. Maddə 12 Heç kim şəxsi və ailə həyatına müdaxiləyə, evinin toxunulmazlığına, məktublaşmasının gizliliyinə, şərəf və nüfuzuna özbaşına qəsdə məruz qala bilməz. Hər bir şəxsin belə müdaxilə və qəsdən qanun tərəfindən müdafiə olunmaq hüququ var. Maddə 13 1. Hər bir şəxs hər bir ölkə hüdudunda sərbəst hərəkət etmək və yaşayış yeri seçmək hüququna malikdir. 2. Hər bir şəxs öz ölkəsi də daxil olmaqla istənilən ölkəni tərk etmək və öz ölkəsinə qayıtmaq hüququna malikdir. Maddə 14 1. Hər bir şəxs digər ölkələrdə təqibdən sığınacaq axtarmaq və bu sığınacaqdan istifadə etmək hüququna malikdir. 2. Bu hüquq həqiqətən də qeyri-siyasi cinayət və ya Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məqsəd və prinsiplərinə zidd hərəkət törədilməsinə əsaslanan təqiblər zamanı istifadə oluna bilməz. Maddə 15 1. Hər bir şəxs vətəndaşlıq hüququna malikdir. 2. Heç kim özbaşına olaraq vətəndaşlıqdan və vətəndaşlığını dəyişmək hüququndan məhrum edilə bilməz. Maddə 16 1. Yetkinlik yaşına çatmış kişilər və qadınlar irqi, milli və dini əlamətlərinə görə heç bir məhdudiyyət qoyulmadan nikaha daxil olmaq və ailə qurmaq hüququna malikdirlər. Onlar nikaha daxil olarkən, nikah müddətində və onun pozulması zamanı eyni hüquqlardan istifadə edirlər. 2. Nikah, nikaha daxil olan hər iki tərəfin azad və tam razılığı olarsa bağlana bilər. 3. Ailə cəmiyyətin təbii və başlıca qrup vahididir və cəmiyyət və dövlət tərəfindən müdafiə olunma hüququna malikdir. Maddə 17 1. Hər bir şəxsin həm təkbaşına, həm də digərləri ilə birlikdə mülkiyyətə sahib olma hüququ var. 2. Heç kim özbaşına olaraq mülkiyyətdən məhrum edilə bilməz. Maddə 18 Hər bir şəxs düşüncə, vicdan və din azadlığı hüququna malikdir; bu hüquqa öz dinini və etiqadını dəyişmək azadlığı və öz dininə və inanclarına təhsil, dua və dini və ritual ayinlər zamanı təklikdə və ya başqaları ilə birlikdə, aşkar və ya fərdi şəkildə etiqad etmək azadlığı daxildir. Maddə 19 Hər bir şəxs əqidə və onu sərbəst ifadə etmək azadlığı hüququna malikdir; bu hüquqa maneəsiz olaraq əqidəyə malik olmaq və informasiya və ideyaları dövlət sərhədlərindən asılı olmayaraq istənilən vasitələrlə axtarmaq, əldə etmək və yaymaq azadlığı daxildir. Maddə 20 1. Hər bir şəxs dinc yığıncaqlar və assosiasiyalar azadlığı hüququna malikdir. 2. Heç bir şəxs hər hansı bir assosiasiyaya qoşulmağa məcbur edilə bilməz. Maddə 21 1. Hər bir şəxs dövlətin idarə olunmasında bilavasitə və ya azad şəkildə seçilmiş nümayəndələr vasitəsilə iştirak etmək hüququna malikdir. 2. Hər bir şəxs öz ölkəsində dövlət xidmətində qulluq etmək üçün bərabər imkana malik olmaq hüququna malikdir. 3. Xalqın iradəsi iqtidar hakimiyyətinin əsası olmalıdır; bu iradə öz ifadəsini gizli səsvermə yolu ilə, ümumi və bərabər seçki hüququ və ya səsvermənin azadlığını təmin edən digər eynimənalı formalar əsasında keçirilən mütamadi və saxtalaşdırılmamış seçkilərdə tapmalıdır. Maddə 22 Hər bir şəxs cəmiyyətin üzvü kimi sosial müdafiə hüququna və milli səylər və beynəlxalq əməkdaşlıq yolu ilə və hər bir dövlətin strukturu və resurslarına uyğun olaraq onun ləyaqətinin müdafiəsi və şəxsiyyətinin azad inkişafı üçün iqtisadi, sosial və mədəni sahələrdə hüquqlara malikdir. Maddə 23 1. Hər bir şəxsin əmək, sərbəst iş yeri seçmək, ədalətli və yaxşı iş şəraiti və işsizlikdən müdafiə hüququ var. 2. Hər bir şəxs heç bir ayrı-seçkilik olmadan eyni iş üçün eyni əmək haqqı almaq hüququna malikdir. 3. Hər bir işləyən şəxs, əməyinin lazım gələrsə digər sosial müdafiə vasitələrilə tamamlanan, onun özünün və ailəsinin layiqli dolanışığını təmin edə bilən ədalətli və qənaətbəxş ödənilməsi hüququna malikdir. 4. Hər bir şəxsin həmkarlar ittifaqı yaratmaq və öz sosial maraqlarını müdafiə etmək üçün həmkarlar ittifaqlarına daxil olmaq hüququ var. Maddə 24 Hər bir şəxsin istirahət və asudə vaxt, o cümlədən iş gününün ağlabatan hüdudu və ödənilən mütamadi məzuniyyət hüququ var. Maddə 25 1. Hər bir şəxs onun özünün və ailəsinin səhhət və rifahını təmin etmək üçün lazım olan, qida, geyim, tibbi xidmət və lazımi sosial təminat da daxil olmaqla həyat səviyyəsi hüququna və işsizlik, xəstəlik, əlillik, dul qalma, qocalıq və ondan asılı olmayan səbəblər üzündən yaşayış vasitələrinin itirilməsi zamanı təminat hüququna malikdir. 2. Analıq və uşaqlıq xüsusi qayğı və yardım almaq hüququna malikdirlər. Həm nikah nəticəsində həm də nikahdan kənar doğulmuş uşaqlar eyni sosial müdafiədən istifadə etməlidirlər. Maddə 26 1. Hər bir şəxsin təhsil hüququ var. Ən azı ibtidai və ümumi təhsil pulsuz olmalıdır. İbtidai təhsil icbari olmalıdır. Hər kəs texniki və peşə təhsili almaq imkanına malik olmalıdır, ali təhsil də hər kəsin qabiliyyəti əsasında hamıya eyni dərəcədə müyəssər olmalıdır. 2. Təhsil insan şəxsiyyətinin tam inkişafına və insan hüquqları və əsas azadlıqlara hörmətin artırılmasına yönəldilməlidir. Təhsil xalqlar, irqi və dini qruplar arasında qarşılıqlı anlaşmanın, dözümlülüyün və dostluğun möhkəmləndirilməsinə və Birləşmiş Millətlərin sülhü qoruma sahəsində fəaliyyətinə yardım etməlidir. 3. Valideynlər öz azyaşlı uşaqlarının təhsil növünü seçməkdə üstünlüyə malikdirlər. Maddə 27 1. Hər bir şəxs cəmiyyətin mədəni həyatında sərbəst iştirak etmək, incəsənətdən həzz almaq, elmi tərəqqidə iştirak etmək və onun faydasından istifadə etmək hüququna malikdir. 2. Hər bir şəxs müəllifi olduğu elmi, ədəbi, və incəsənət əsərlərinin nəticəsində meydana çıxan maddi və mənəvi mənafelərinin qorunması hüququna malikdir. Maddə 28 Hər bir şəxsin bu Bəyannamədə əks olunmuş hüquq və azadlıqların tam təmin olunduğu sosial və beynəlxalq düzüm hüququ var. Maddə 29 1. Hər bir şəxs yalnız onun azad və tam inkişafı mümkün olduğu cəmiyyət qarşısında vəzifələr daşıyır. 2. Öz hüquq və azadlıqlarını həyata keçirərkən hər bir şəxs yalnız elə məhdudiyyətlərə məruz qala bilər ki, onlar qanun tərəfindən digərlərinin hüquq və azadlıqlarının tanınması və hörmət olunmasının təmin edilməsi və demokratik cəmiyyətin əxlaqi, ictimai asayiş və ümumi rifah tələblərini ödəmək məqsədilə təyin edilmiş olsun. 3. Bu hüquq və azadlıqların həyata keçirilməsi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məqsəd və prinsiplərinə zidd olmamalıdır. Maddə 30 Bu Bəyannamədə heç nə hər hansı dövlətə, şəxslər qrupuna və ayrı-ayrı şəxslərə Bəyannaməndə elan olunmuş hüquq və azadlıqların məhvinə yönəlmiş hər hansı fəaliyyətlə məşğul olmaq və ya hər hansı hərəkəti törətmək hüququnun verilməsi kimi təfsir oluna bilməz. ---- Baatonum Mɛ tɔnun asaria yen adunia nɔɔsiabu Garin tore Nde mɛ̀ ba doke mà tɔmbu kpuron bɛɛrɛ ka ben asaria nɛrabu sɔɔra tii mɔru ka gem wɛɛbu ka sere si na ta tasa anduniaɔ, Nde mɛ̀ dunia sɔɔ tɔmba ǹ ki bu tɔ nun asaria ka yɛru sariru dooru doke sere ba n ye tusa n dera daa kam ya dabia ma ya duniagibu daakari seeya. Yen sɔna yé tɔnu kanamɔ n kpuro kere yera ù wa u n tii mɔ kpa ù gere yè u bwisika, u tamaa doke kpa ù narùrabu ka yaaru biru ko, Nde mɛ̀ yè ya kere yera tem mi ba wooda swii bu tɔnum asaria nɔni doke, n wa tirasi yu ku wii deema ù ka tii yina yen sɔ ba wii yoru diisiamɔ ka ba wii takaasi mɔ̀, Nde mɛ̀ yè ya kere yera bu nɔɔsina ka bu bɔrɔnu dam kɛ tem baa, Nde mɛ̀ tire te sɔɔ tem tɔm bè ba. Waa ONUN yigbɛru sɔɔ ba tɔnun asarian tii, win girima ka win bɛɛrɛ, tɔn durɔ ka tɔn kurɔn nɛrabu (goo kun goo kere) kpam naanɛ kua. Ma ba yii bu (swaa kpee) ko nɛ tɔmbun waaru ta koo ka sosi, kpa bu waaru gɔsia doonɔɔrugiru mi tii mɔra kon kpa, Nde mɛ̀ tem ka tem mɛ̀ mu, yigbɛru duuwa mɛ ka ONU ba mua bu ko mɛ̀ ba koo ko bu ka tɔnun asaria ka win tii mɔrun tii tii girima doke, Yè ya kere yera suam tem (tia) mɛ̀ tɔnun asaria ka win tii mɔrun swaa sɔɔ, n wa mɛ̀ ba yii ba nɛ ba koo ko bu yè ko mam mam. Mɛnnɔ bɔkɔ ge, ga yɔrasia ga nɛ: mɛ tɔnun asaria yen andunia nɔɔsia bi bu saawa, gaa ni bweseru baatere ka tem baamɛre mu kasu mu naa, n wa tɔmbu kpuro, sɔm ko yenu ka yigbɛnu kpuro, bà n tɔnun asaria nɔɔsia bi bwisika bu asaria girima dokebu ka tii mɔru wuu swaa daasia ka keu sɔɔsibu ka sere bwisi sosibu. Kpa bu ko mɛ̀ ba koo ko n wa kpurɛ kpurɛ ba aweren temɔ, bu girima doke bi ka tii mɔɔ te sua, kpa bu ka sɔm buru ko wuu si su waa yigbɛ te sɔɔn tɔmbun tii ka tem mɛ̀ ba mɔ min tɔmbu sɔɔ. Damba 1 Ba tɔmbu kpuro marawa ba tii mɔ, ba nɛ, girima ka saria sɔɔ. Ba ra bwisiku, ba dasabu mɔ, ma n weene ba n waasinɛ mɛrobisiru sɔɔ. Damba 2 Baawere ko kpi u sariaba ka tii mɔɔ ni ba kpara min baruka digoo kun tuko, bwesera, wasin gɔna, durɔwa, kurɔwa, politikin beragia, n kun mɛ bwisikunu gana. Yen biru, n ǹ koorɔ bu tem ka tem wunana politiki ka wooda swaa sɔɔ. Kà da tem min di tɔnu yarima, mu tii mɔnu mua, mu ǹ muɛ ro. Damba 3 Tɔnu baawere u waarun saria mɔ ka tii mɔru, ka sere mɛ ba koo wii yina. Damba 4 Ba ǹ goo yoru muamɔ, bu sere wii dendi. Ba yoru diisiabu ka yoru muaba yina. Damba 5 Ba ǹ goo takaasi mɔ̀, ba ǹ ma goo nɔni swaaru sɔɔsinɔ, bu sere goo nuku kɔsuru, ka sanani ka ma sere yè n ǹ weenɛ bu tɔn wundeko ni kuaa siimaa ko. Damba 6 Baawere asaria mɔ yan kpuro bu wii tuburi ù n siribun tɔnu. Damba 7 Tɔmbu kpuro ba nɛwa woodan bera (swaa sɔɔ) n maa weenɛ tii yina bi ba ko ka be yina, bun saa tia bu ku goo suu wuna, n da ma ba saria ye sara, bu ka wa bu be taki di ka bu be nɔɔ kuuri be kpuro wooda ya ko be ganɛ. Damba 8 Tɔnu baawere u saria mɔ ù win tem siru ye fɛagiru faaba kana ma ba wi toraa swɛɛ yi sɔɔ wooda ya wi nɔɔ ka. Damba 9 N ǹ korɔ bu tɔnu yɔrasia, bu wii nua n kun mɛ bu wii tem yara. Damba 10 Tɔnu baawere u saria mɔ, naa nɛbu wɔlluyee, ù win mem gere bu nɔɔ dee dee samaan nɔni, kpa siri yeru te ta ǹ gɔnnu ka yaa murenamɔ, tu wunana ù n gem mɔ, yè n win baa ka win tirasi, tora te ba ma wi waasi tà ǹ gem, sirikobu bu asaria ko. Damba 11 1. Tɔnu wi ba toraru waasi, ma ba ǹ gina ten see da nɔma tura, yen yɛro kun gina gɛɛ mɔ. Bà n koo wi siria n saria mɔ u goo kasu wi u koo ka wii yina. 2. N ǹ weenɛ bu tɔnu taarɛ wɛ yèn sɔ u gaanu kua n kun mɛ yèn sɔ u gaanu duari ni nu ǹ waa toraru ka asarian swaa sɔɔ, sanamɛ u ni kua Yen biru, n ǹ weenɛ bu yɛro taarɛ wɛ ya n kpaaru kere nde yè ba ko raa wii wɛ saa ye u tora. Damba 12 Tɔnun waarun gari, win yɛnu win nɔɔsina ka win berusebu ya ǹ goo wa. Mɛna maa n ǹ weenɛ bu tɔnu bɛɛrɛ biasia kam sɔɔ. N weenɛ asaria yu ka tɔnu yina ka kookoo si sa sia mi. Damba 13 1. Tɔnu baawere u saria mɔ ù da mi u ki, kpa ù win yɛnu bani win temɔ. 2. Tɔnu baawere u saria mɔ ù tem gam n di see, ka da win tin tem, u koo ma kpi ù wure ù wuraa mi. Damba 14 1. Bà n tɔnu takaasi mɔ̀, u saria mɔ ù waayeru kasu tem gam gia, kpa ù tem min baruka di. 2. Ba ǹ kpɛ bu asaria ye gbiisia ma ba seeda kua ba wa mà u torawa. N ǹ maa koorɔ bu asaria ye gbiisia ma win kookoosu kun saa dee dee n de mɛ yigbɛ baka te ONU ya yii. Damba 15 1. Tɔnu baawaren sariawa u n saa tem gam tɔnu. 2. Ba ǹ goo yinarimɔ u n saa tem gam tɔnu, bu sere wii yinari ù tem swɛyna. Damba 16 1. Saa tɔnu saa gaa tura, ba ǹ bweseru garu, tem gam tɔndu, gusu nɔ saaru garu suu wunɛ, tɔn kurɔ ka tɔn durɔ ba saria mɔ bu suana kpa bu bibu ma. Ben saria ya nɛ wa suanaan swaa sɔɔ. 2. Be ba ki bu suana sere bu gina nɔɔsina n kun tirasi. 3. Sa seewa sa tɔnun bweseru deemawa tem mi, bwese tera ta gbiiya n ma weenɛ bu ka tè yina. Damba 17 1. Baawere, a, wi turowaa a be dabinaa, u kon win baa mɔwa. 2. Ba ǹ kpɛ bu tɔnu win gaanu wɔrari ka dam. Damba 18 Tɔnu baawere u ayeru mɔ: ù bwisiku nde mɛ u ki, u n dasabu mɔ, kpa ù gusunɔ sa; aye te ta dera u koo kpi ù gusunɔ saaru garu deri ù garu swii, nde mɛ u koo kpi ù gusunɔ saa wi turo, n kun mɛ sannu sannu, samaan wuswaaɔ n kun mɛ win beraɔ nde mɛ u ki. Damba 19 Tɔnu baawere u saria mɔ ù gere mɛ u wa, u kun nande, kpa ù gari ka dabaaru yè u nua tem pusi mɛ u kpia ka mi u ki. Damba 20 1. Tɔnu baawere saria mɔ ù mɛnnɔ ka yigbɛru kó ta kun naanaanu ganu mɔ. 2. Ba ǹ goo tirasi mɔ̀ ù yigbɛru garu du. Damba 21 1. Tɔnu baawere u saria mɔ ù win tem tɔmbun wunanɔsu sɔɔ du ù n ki win tii tii, n kun mɛ ù sɔmɔbu gabu wuba bé u ki bu wi wunana. 2. Tɔnu baawere koo kpi ù samaa sɔmburu (bature sɔmburu) ko, nde mɛ ba yen kpuna yii. 3. Mɛ samaa ya yii mi sɔɔra tem dam mu tasa. Swaa ye sɔɔ ba ko n da tɛtɛ to, taki sari, sanam ka sanam, tɔmbu kpuron nɔni biru n kun mɛ bɔkusaɔ, bu ku goo tirasi ko u ka goo tɛtɛ toowa. Damba 22 Tɔnu baawere u saria mɔ u nɔm kɛru wa, mi win baa ya waa kpuro. Ka win tem kookari, ka mi nɔɔsina yè ya waa ka tem tukun dam, n wa win waaru tan girima mɔ. Damba 23 1. Tɔnu baawere u saria mɔ ù sɔm buru ko, ù gɔsi te u ki, ka ten yè ta mɔ n koo ka wi naawa kɛru wa sɔmburu tà n ra yɔra gasɔ. 2. Tɔmbu kpuro, ba kɔsia teeru mɔ bu mua saa ba ka sɔm bwese te eru mɔ́. 3. Wi u sɔmburu mɔ̀ kpuro u saria mɔ ù kɔriaru mua mɛ n weenɛ, sere tu wi win yɛnugibu turi mɛ ba kon ka waaru dimɔ dee dee, n koo koora buka be yina. 4. Tɔnu baawere u saria mɔ wi ka gabu bu sɔm kowobun yigbɛ te ta ra ka be yinɛ swii, kpa bu kpan yigbɛ mɛrosu sɔɔ du si su ko nda ka be sunɛ. Damba 24 Tɔnu baawere u saria mɔ ù wɛra, u dwee, ù sɔmburu ko u ku saka sarasia, kpa ù wɛraru ka kɔsiaru giru mau sanam ka sanam. Damba 25 1. Tɔnu baawere u saria mɔ ù waaru diisina mɛ u koo ka win bwaa dobu, win bwɛ, ka win yenugibugia nɔɔri, nde dianun bera, yanu waayeru, dokotoro tim. Win sɔmburu tà n yɔra, ù n bara ù n yɛmɔ kua, ka sere yè u mɔ yà n buera n kun ka win gɔru kiru, u saria mɔ nɔm kɛrun yigbɛru tu wii dera. 2. Yɔɔniru ka biru ta saria mɔ bu te nɔɔri gem gem. Kurɔ wi na ka kurɔ kpaaru mɔ win bibu, ka wi na ǹ ka kurɔ kpaaru mɔ n bibu, be kpurɔ somi tee tera ba ko be ko. Damba 26 1. Tɔnu baawere weenɛ ù keu ko. Keu ya weenɛ bu ye ko n kun ka gobi, n ǹ man kere keu dii piibinugia. Kei dii piibinunkeu ya saa tirasi. Keu nɔman sɔm mɛɛribu gia ka gbankɔkɔ sɔm mɛɛeribugia n weenɛ bu n saa tɔmbu kpurongia, saa ba ka yen saka tura. 2. Yè tɔnu kasu keu sɔɔ yera bwɛɛ dora, n wa tɔnum asaria ka win tiin mɔrun nɔni dokebu bu dam sosi. Keu ya weenɛ yu somi mɛ nɔɔsina, suuru, ka kiru ta kon ka waa tem kpuro, bwese wuunu kpuro n kun mɛ gusunɔ saarugibun mi. Kpa yu kpam yigbɛ baka te ba soka ONU somi ten wɔri sɔɔ mɛ̀ ta koo ka sina sɛɛru swii andunia sɔɔ. 3. Biin tundo ka biin mɛro ba ayeru mɔ bu ben bibu keu doke swaa yè ba ki sɔɔ. Damba 27 1. Tɔnu baawere koo kpi, dwee bi tɔmba mɔ̀ ù bi du ma u ki, kpa ù bin baruba di. Tɔnu baawere koo kpi ù kasoo sɔɔ du kpa ù yen arufaani di. 2. N weenɛ su ka tabu yari, n wa wi u kasoo mɔ̀ (gaanun gɔsiabun bera, tire yoran beran) ù yen arufaani di. Damba 28 Tɔnu baawere u saria mɔ ù ko mɛ u koo ko, tɔmbu sɔɔ ka tem tukumɔ, baayere ya n ka nɔɔ nɛ saria ka tii mɔɔ tèn gari ba kpara mi sɔɔ kpa tɔmbu ka yè sɔmburu ko. Damba 29 1. Tɔnu, tirasi, sɔmbura, wi yiiye ù samaa kua domi mi sɔɔra u ko win baayere siisia mɛ u ki. 2. Tɔnu à n asaria ka tii mɔru mɔ a n maa winsingia geriti, a n tii yɛ n wa goo ù ku ka googia mɛnna kpa wuu gu ka sina sɛɛ. Ba nɛ mi be tɔnun ayera yɔra, mi n dia googiru ta torua. 3. Saria be ka tii mɔɔ te, ye kpuro, ba ǹ ka yo sɔmburu mɔ̀ bunanam. Nde mɛ yigbɛ bakate ONU ya yii mɛsuma ba koo sua. Damba 30 Yè ka yè ba yii tɔnun asarian bera mi baasi, kpunaa gaa ka kookoosu gasu maa sari, si ba koo tusia nɛnɛm, tem gam, bu ka saria ka tii mɔɔ te ba kpara mi kpeera - sia pai. ---- Bali Pangawedar indik Hak-Hak Azasi Manusia Sami manusane mijil maduluran hak-hak sane pateh lan pastika tur malarapan kebebasan-kebebasan sane mabuat pisan. Perserikatan Bangsa-Bangsa maduwe tatuwek pacang nginggilang (nyunjung) nabdabang tur ngayomin hak azasi manusia saking swang-swang manusa. Tatuwek puniki ngawit saking Piagem Perserikatan Bangsa-Bangsa sane negesin unteng pakayun wangsa-wangsa ring jagatpada ngenenin hak azasi manusia sane mabuat pisan tur ring martabat lan kamatmian manusa. Ring sajeroning pangawedar indik hak azasi manusia, Perserikatan Bangsa-Bangsa mapiteges pastika pisan miwah sadarana ngenenin hak-hak sane pinaka druwen i manusa sacara adil. Hak-hak punika wantah druwen ida dane. Punika wantah hak ida dane. Hak-hak ida dane punika mangda kauningin. Patut sareng-sareng nyobiakang tur ngukuhang kawentenanipun gumanti mabuat ring ida dane miwah mantuk ring sasaman jana sane seosan. Saracita Manimbang riantukan pangangken ring subhakarma lan hak-hak sane pateh tur pastika saking paguyuban kulawarga manusa sami inggih punika dasar kemerdekaan, keadilan lan perdamaian ring jagat. Manimbang riantukan ngelempasang lan ngandapang hak azasi manusia janten ngawinang parilaksana-parilaksana sane kaon sane ngawinang rasa kroda sajeroning herdaya (unteng pekayunan) manusapada, tur kamanggehang jagat genah manusa pacang muponin bebas mawicara lan maagama tur luput saking rasa ajrih miwah kakirangan, punika sampun kajantenang pinaka tatujon pilih utama saking para jana. Manimbang riantukan hak-hak manusa patut kaayomin malarapan peraturan hukum mangda para jana nenten kadulumuk milih pamargi andaga utsaha penguntat maka panungkas kaduratmakan miwah penjajahan. Manimbang riantukan ngupapira paiketan pasawitran ring sajeroning negara-negara patut kautsahayang. Manimbang riantukan wangsa-wangsa saking Perserikatan Bangsa-Bangsa sajeroning Piagem Perserikatan Bangsa-Bangsa sampun mategesang malih kepercayaannyane ngenenin hak-hak dasar manusa, tur hak-hak sane pateh, ring sang lanang miwah istri, miwah sampun mutusang pacang nuwekang kasuketan jagat lan kahuripane sane utama sajeroning kemerdekaan sane ngalimbak. Manimbang riantukan paguyuban negara-negara sampun masemaya pacang nyujur kemajuan sajeroning pangargan miwah pangubaktian marep ring hak azasi manusia lan kebebasan sane ngarojong sareng Perserikatan Bangsa-Bangsa. Manimbang riantukan pahaning wirasa sane pateh ngenenin indik hak-hak lan kebebasan-kebebasan punika mabuat pisan maka panglaksana sane sumeken pisan saking semaya punika, mawinan, MAJELIS UMUM Malarapan punika nyobiahang Pangawedar Indik Hak-Hak Azasi Manusia Pinaka anceng sane katah maka sidaning wangsa sami lan panegara sami, maka tatujon mangda saluiring janma lan saluiring paguyuban sajeroning pakraman nityakala eling ring pangawedar puniki, pacang ngutsahayang majalaran tata cara ngajahin lan ngicenin pendidikan ngapti nincapang pangargan marepe ring hak-hak lan kebebesan-kebebasan punika, tur pamargi sane gancang gelitik urati sane manggeh nasional wiadin internasional, nyamin pangangken lan pangabaktianipun sane luih tur sumeken, inggilan olih wangsa-wangsa saking swanegara anggota wiadin olih wangsa-wangsa saking wawidangan sane wenten ring sajeroning wawengkon hukumipun. Paos 1 Sami manusane sane nyruwadi wantah merdeka tur maduwe kautamaan lan hak-hak sane pateh. Sami kalugrain papineh lan idep tur mangdane pada masawitra melarapan semangat pakulawargaan. Paos 2 Satunggil para janma wenang ring hak-hakipun sami lan kebebasan-kebebasan sane mungguh ring jeroning pangawedar puniki, makadi pabinaan ring ras, warnan carma, lanang-wadon, basa, agama, politik utawi pamarnan maseosan, witning kewangsaan utawi pakraman (kemasyarakat), hak, padruwean, palekadan wiadin linggih seosan. Selantur ipun nenten pacang kawentenang pabinayan sangkaning linggih (kedudukan) politik, hukum, utawi kedudukan internasional saking negara utawi daerah saking dija ugi kawit nyane manusa, inggian saking negara sane merdeka sane merupa wewidangan-wewidangan perwalian, jajahan, utawi sane wenten ring sajeroning wates kedaulatan sane seosan. Paos 3 Saluiring manusa wenang ring hak hidup, kebebasan lan kerahayuan suwang-suwang. Paos 4 Sapasira ugi nenten kayogya kadadosang budak utawi parekan, perbudakan lan pedagangan budak, yadian marupa napi ja musti kalarang. Paos 5 Sapasira ugi nenten dados kasiksa utawi kabayang-bayang utawi katiwakin danda sane tan nganutin sulur kamanusan utawi kanistayang. Paos 6 Saluiring janma kawenang ring pangangken sajeroning hukum pinaka manusa niri ring dija ugi magenah. Paos 7 Samian manusane pateh ring sajeroning hukum lan pateh maduwe hak ring pangayoman hukum tanpa pabinayan. Sami manusane maduwe hak ring pangayoman marep saluiring bentuk pabinayan sane tungkas ring pangawedar puniki tur marep saluir hasutan sane nyujur pabinayan inucap. Paos 8 Saluiring janma maduwe hak ring pemulihan saking pengadilan nasional sane maduwe kawenangan marep saparisolah sane ngelanggar hak-hak dasar sane kapaica olih undang-undang dasar wiadin hukum. Paos 9 Sapasira ugi nenten dados ketangkep, ketahan wiadin kakutang sakita arep. Paos 10 Saluiring janma sajeroning sasama pada maduwe hak ring peradilan sane adil lan terbuka saking pengadilan sane bebas tur nenten memihak, sajeroning ngerajegang hak lan swadharmanipun tur ring saluiring danda (tuntutan pidana) sane katiwakang ring ragane. Paos 11 1. Saluiring janma sane katuntut sangkaning katarka maparisolah ngelanggar hukum durung dados kasengguh salah, sadurung kabuktiang kasalahanipun manut hukum olih pengadilan, tur ring pengadilan inucap polih jaminan sane kasaratang nindihan raga. 2. Nenten wenten janma sane dados kasalahang kadalih melaksana ngelanggar hukum sangkaning pelaksana utawi kalengahan sane nenten marupa pelanggaran hukum manut undang-undang nasional wiadin internasional, ritatkala saparisolah punika kalaksanayang. Taler nenten kapatutang niwakang danda sane lebih abot saking danda sane sepatutipun katiwakang ritatkala pelanggaran hukum punika kalaksanayang. Paos 12 Saluiring janma nenten dados kausak-asik urusannyane swang-swang, kulawarganipun, pakurenanipun, utawi paiketan swalapatraipun sakita arep, taler nenten kadadosang mariceda. Saluiring janma maduwe hak polih pengayoman hukum sane jagi kaanggen ngarepang saparisolah kaon ring arep. Paos 13 1. Saluiring janma maduwe hak kabebasan malaksana (sane patut) tur magenah ring wawidangan swang-swang negara. 2. Saluiring janma maduwe hak melancaran ring swang-swang negara, makta padruwenipun, tur mewali malih ring panegara duwene. Paos 14 1. Saluiring janma maduwe hak ngaruruh tur ngerasanin suaka (pengayoman) saking negara seosan jagi kaanggen ngayomin deweknyane saking katut buri. 2. Hak punika nenten kedadosang kaangge marep ring sungketa tutburi sane sumeken medal sangkaning saparisolah sane kaon, sane tan wenten paiketan ring politik, utawi sangkaning saparisolah sane piwal ring tujuan miwah dasar Perserikatan Bangsa-Bangsa. Paos 15 1. Saluiring janma maduwe hak kewarganegaraan (kewangsaan). 2. Saluiring janma nenten dados sakama-kama kabancut kewarganegaraanipun (kewangsanipun) wiadin maduwe hak ngentosin kewarganegaraan (kewangsaan). Paos 16 1. Lanang lan istri sane sampun daha-truna, tanpa kawatesin kewangsaanipun, kewarganegaraanipun wiadin agama, maduwe hak makurenan utawi mawiwaha tur ngewangun kulawarga. Ipun maduwe hak sane pateh ring sapari indik pawiwahan, ring sajeroning makurenan, wiadin ritatkala palas makurenan. 2. Pawiwahan wantah dados kalaksanayang yaning calon penganten pada saling lulut asih. 3. Kulawarga inggih punika paiketan sangkaning titah ring sajeroning pagubugan, tur maduwe hak polih pengayoman saking pagubugan wiadin negara. Paos 17 1. Saluiring janma maduwe hak maderbe artha, ndiri (newek) wiadin sareng-sareng janma lianan. 2. Saluiring janma nenten dados kerampas padruwenannyane sakita karep. Paos 18 Saluiring janma maduwe hak kebebasan mapaidep, unteng kayun lan ngagem agama, hak kabebasan magentos agama utawi kepercayaan, lan kebebasan nyengguhang agama utawi kepercayaan malarapan ngajahin, ngelaksanayang, ngaturang bakti tur nganutin ajaran agama punika, ndiri-ndiri wiadin sareng-sareng janma seosan, ring arep pagubugan wiadin ndiri (ndewek). Paos 19 Saluiring janma bebas maduwe tetimbangan wiadin ngamedalang tetimbangan, tanpa gangguan ngeruruh, nerima tur ngamedalang gatra lan pakayunan malarapan sarana napi ja, tanpa ngetang wates-wates wewidangan. Paos 20 1. Saluiring janma maduwe hak kebebasan mapupul lan ngewangun sekha tanpa ngangge kekerasan. 2. Saluiring janma nenten dados kapaksa mangda ngiring nyarengin sekha. Paos 21 1. Saluiring janma maduwe hak nyarengin ngemargiang pemerintahan negarannyane secara langsung utawi malarapan wakil-wakil sane kapilih secara bebas. 2. Saluiring janma sami-sami pateh maduwe hak kabisekayang utawi kalinggihang dados prajuru ring sajeroning ngemargiang pemerintahan negarannyane. 3. Pakayunan para janma musti kadadosang pinaka dasar kewenangan pemerintah; pakayun puniki musti kasinahang marupa pemilihan umum sane kamargiang sangkaning manah lascarya tur nirmala, malarapan hak pilih tur dudonan sane pateh, malarapan pemungutan suara sane singid utawi ngangge tata cara seosan sane nyamin kebebesan nguwehin suara. Paos 22 Saluiring janma, pinaka krama pagubugan, maduwe hak jaminan sosial, ngelaksanayang hak ekonomi, sosial lan budaya sane pinih kabuatang jagi ngawangiang kaprabawan lan numbuhang kepribadian, malarapan utsaha-utsaha nasional wiadin nyarengin utsaha internasional (sajagat), manut kadi tata cara lan kekuatan swang-swang negara. Paos 23 1. Saluiring janma maduwe hak ring pekaryan, maduwe hak kabebasan milih pakaryan, maduwe hak ring tata cara ngelaksanayang pekaryan sane adil miwah ngewetuang aget lan maduwe hak pangayoman sumangdane tan kicalan pangupajiwa. 2. Saluiring janma, tanpa pabinayan, maduwe hak ring pangupahan sane pateh ring pakaryan sane pateh. 3. Saluiring janma sane makarya maduwe hak ring pangupahan sane adil tur ngewetuang aget sane nyamin kahidupan sane dahat mapikenoh ring padewekan wiadin kulawargannyane, pingkalih yaning wantah perlu kewewehin antuk pengayoman sosial sane siosan. 4. Saluiring janma maduwe hak ngewangun tur ngeranjing ring paguyuban utawi sekha buruh sane jagi ngayomin saluir pabuatannyane. Paos 24 Saluiring janma maduwe hak mesandekan wiadin liburan, pingkalih wates-wates galah mekarya sane patut pingkalih polih libur berkala, tur tetep nampi upah. Paos 25 1. Saluiring janma maduwe hak ring taraf hidup sane cukup, mangda sida nemu kerahayuan lan kesejahteraan padewekan wiadin kulawarganipun, taler hak ring pangan, paumahan, pangupapira kerahajengan pingkalih pelayanan sosial sane kabuatang, tur maduwe hak ring jaminan ritatkala nganggur/magang, sungkan, cacad, balu, sampun lingsir, utawi kehanan siosan sane mekhawinan kekirangan pangupajiwa. 2. Ibu lan anak-anak maduwe hak polih pangupapira wiadin wantuan sane dahat istimewa. Saluiring anak alit sane embas saking pawiwahan wiadin babinjat, musti polih pengayoman sosial tanpa pabinayan. Paos 26 1. Saluiring janma maduwe hak polih pendidikan. Pendidikan punika musti gratis, paling nenten ring tingkat sekolah rendah wiadin pendidikan dasar. Pendidikan rendah musti kewajibang (nenten dados tan kelaksanayang). Pendidikan teknik lan jurusan sane sampun ketah mangda kabukak ring saluiring janma, taler pendidikan tinggi mangda prasida keranjingang olih para janmane sami nganutin tata cara sane pateh medasar antuk kepatutan. 2. Pendidikan punika musti matatujon ngewerdiang angga sarira tur mangda prasida ngajiang hak azasi manusia wiadin kebebasan-kebebasan. Pendidikan punika mangda prasida ngewetuang saling pengertian, mulatsarira, tur pasawitran ring saluiring wangsane sami, paguyuban ras pingkalih agama, tur musti ngemajuang pemargin Perserikatan Bangsa-Bangsa ring sajeroning ngupapira perdamaian. 3. Irerama utawi guru rupaka maduwe hak sane mautama ring sajeroning milih saluiring pendidikan sane pacang katiwakang ring okan-okannyane. Paos 27 1. Saluiring janma maduwe hak nyarengin ring sajeroning kehidupan kebudayaan, ngerasayang kaluihan kesenian, lan sareng ngerasayang kemajuan tur namtamin pakenoh ilmu pengetahuan. 2. Saluiring janma maduwe hak pangayoman marep ring keuntungan moril wiadin material, sane kamoling antuk hasil karya ilmiah, kesusastraan wiadian kesenian sane prasida kaortayang. Paos 28 Saluiring janma maduwe hak marep ring tatanan sosial wiadin internasional, tur hak-hak lan kebebasan-kebebasan sane mungguh ring sajeroning pangawedar puniki prasida kalaksanayang. Paos 29 1. Saluiring janma sami maduwe swadarma marep ring pagubugan ring dija ugi ipun prasida ngewerdiang kepribadianipun malarapan antuk kabebasan sane banget pisan. 2. Ring sajeroning ngelaksanayang hak-hak lan kebebasan-kebebasanipun, swang-swang manusa musti nganutin wates-wates sane kapagehang olih undang-undang sane matatujon nyamin pangangken wiadin ngewangiang hak-hak lan kebebasan-kebebasan manusa seosan, lan ring pakraman nganutin tata cara sane adil ngenenin kesusilaan, ketreptian miwah kejagaditaan jagat sajeroning sane demokratis. 3. Hak-hak lan kebebesan-kebebasan puniki ring sajeroning pelaksanaanipun nenten dados matungkasan ring tatujon lan prinsip-prinsip Perserikatan Bangsa-Bangsa. Pasal 30 Ring sajeroning pangawedar puniki tan dados katarka tur nguwehin inggian negara, paguyuban, utawi silih tunggal janma, hak nyarengin saluir pekaryaan, utawi ngelaksanayang saparisolah sane matujon ngerusak hak-hak lan kebebasan-kebebasan sane mungguh ring sajeroning pangawedar puniki. ---- Bamanankan Hadamaden josiraw dantigɛkan, 1948 ɲebila K’a d’a kan ko dine hɔrɔnɲa ni tilennenɲa ni lafiya sintin ye hadamaden bɛɛ danbe dɔnni n’u josiraw danmakɛɲneni ye, K’a d’a kan ko hadamaden josiraw n’u kɔnni kɛra dannajuguya caman sababu ye minnu bɛ maaya ɲugun, ani ko hadamaden haju bɛɛ la gɛlɛnman ye de ka diɲe kura dabali min den si tɛ bali k’a hakilila fɔ nink’a dannasira batu, min den bɛɛ tangalen bɛ bagabagali ni ɲani ma, K’a d’a kan ko a tɛ ɲɛ fo hadamaden josiraw ka lakana sariyabatufanga de fe yaasa muruti kana kɛ mɔgɔ ma jagoya ye tɔɲɔn ni degun kanma, K’a d’a kan ko kanu jiidili ka kan ka kɔkɔrɔdon kabilaw ni ɲɔgɔn cɛ, K’a d’a kan ko Diɲe kabilatɔn y’a ɲaniya dantigɛ kokura, kabilaw Bɛnkansɛbɛn kɔnɔ, ko ale sirilen bɛ hadamaden josira bɛrɛw la, hadamaden danbe n’a kiimɛ na, cɛ ni muso josiraw kɛɲɛni na, ani ko a b’a cɛsire maaya ka taa ɲe, diɲɛnatigɛ ka nɔgɔya hɔrɔnɲa jiidilen kɔnɔ, K’a d’a kan ko tɔndenjamana bɛɛ y’a kandi ko a bɛ fara Kabilatɔn kan ka hadamaden josiraw n’a ka hɔrɔnɲa bɛrɛ lakana ani k’u waleya diɲe bɛɛ kɔnɔ, K’a d’a kan ko fɔlen tɛ se ka tiimɛ a ɲɛ ma ni bɛn ma kɛ josiraw ni hɔrɔnɲa faamucogo kan, Tɔn ɲɛjama y’a kanbɔ Hadamaden josiraw dantigɛkan in ka kɛ diɲɛ fasojama n’a kabila bɛɛ kuntilenna ye, yaasa a ka basigi mɔgɔ kelen-kelen bɛɛ hakili la, ani maaya labɛnbolo bɛɛ kɔnɔ, u k’u cɛsiri kalan ni ladamuni fɛ ka josira ni hɔrɔɲasira ninnu batuli jiidi, ka fɛɛrɛ tigɛ faso kɔnɔ n’a kɔn kan ka sira ninnu jateli n’u waleyali nɛmɛnɛmɛ tiimɛ diɲɛ bɛɛ, tɔndenjamanaw yɛrɛ kɔnɔmɔgɔw fɛ, ani u ka marajamanw kɔnɔmɔgɔw fɛ. Sariyasen fɔlɔ : Hadamaden bɛɛ danmakɛɲɛnen bɛ bange, danbe ni josira la. Hakili ni taasi b’u bɛɛ la, wa u ka kan ka badenɲasira de waleya u ni ɲɔgɔn cɛ. Sariyasen 2n : Bɛɛ ka kan josira ni hɔrɔnɲasira dantigɛlen ninnu bɛɛ la, wolomali fan si t’a la, janko siyawoloma, fari jɛya n’a finɲa, cɛya ni musoya, kan, diinɛ, politikisira ni miirisira jan o jan, fasowoloma ni sɛrɛwoloma, sɔrɔ ni bonda ni jɔyɔrɔwoloma fan o fan. Wa mɔgɔ tɛ minɛ i bɔyɔrɔ ma, o dabolo mana kɛ fɛn o fɛn ye politiki ni sariya la ani diɲɛ kɔnɔ: o ka kɛ jamana wali dugukolo yɛrɛmahɔrɔn ye, wali kalifafen, wali maralen, wali dankari bɛ min ka setigiya la, Sariyasen 3n : Hadamaden bɛɛ ka kan ni kisi ni tanga ni hɔrɔɲa ye. Sariyasen 4n : Mɔgɔ si tɛ kɛ jɔn ye, wali bolokɔnɔmɔgɔ. Jɔnɲa ni jɔnjago jan o jan kɔnnen don. Sariyasen 5n : Mɔgɔ si ni man kan ka ɲangata ; dannajuguya ɲangini wali danbelakari ɲagagini man kan ka da i kan. Sariyasen 6n : Mɔgɔ bɛɛ ka kan ni jateli ye sariya fɛ yɔrɔ bɛɛ. Sariyasen 7n : Bɛɛ ka kan sariya la, bɛɛ ka kan ni lakanani ye sariya fɛ Bɛɛ ka kan ka kisi fisamanciyawalew ma minnu bɛ dankari kɛ Dantigɛkan in na, ani mɔgɔlaɲiniwale fɛn o fɛn bɛ na n’o ɲɔgɔn fisamanciya ye. Sariyasen 8n : Bɛɛ jo don k’i siri jamana sariyabolo ɲumanw na k’i josira bɛrɛw dankariwlew kɛlɛ, i josira minnu sɛmɛntiyalen bɛ jamana Sariyabaju fɛ. Sariyasen 9n : Bin man kan ka kɛ mɔgɔ si kan k’i minɛ, k’i datugu, wali k’i gɛn dugu la. Sariyasen 10n : Bɛɛ jo bɛ k’i fɛla da kɛnɛ kan kiirida tilennen bagabagabali kɔrɔ, a ka jo ni jalaki bɔ ɲɔgɔn na n’a ma kɛ ni mɔgɔlawoloma ye. Sariyasen 11n : 1. Ko mana da mɔgɔ la, i tɛ minɛ sɔntigi ye fo kiiri k’i jalaki bange kɛnɛ kan i lapasalisira bɛɛ tiimɛnen kɔ. 2. Mɔgɔ te ɲangi k’a da kɛwale wali fili kan kɛwaati y’a sɔrɔ si tɛ jamana kɔnɔ wali jamanaw ni ɲɔgɔn cɛ min b’o jate ko jugu ye. Wa ɲangili fana te da i kan ka tɛmɛn min tun bɛ sen na kan ko jugu kɛtuma na. Sariyasen 12n : Bin tɛ se ka kɛ mɔgɔ kan ka don i gundo la, i ka dukɔnɔkow la, i siso kɔnɔ an’i ka gundosɛbɛnw na, wali ka dankari kɛ i tɔgɔ ni danbe la. Sariya ka kan ka bɛɛ tanga o binkanni ni dankari sugu ma. Sariyasen 13n : 1. Bɛɛ ka kan ni taa-ninka-segin ye i fɛrɛ ma, ani i sigiyɔrɔ sugandili jamana kɔnɔ. 2. Mɔgɔ tɛ bali ka bɔ i ka jamana wali jamana wɛrɛ kono, ka tila ka segin i ka jamana kɔnɔ. Sariyasen 14n : 1. Bɛɛ jo don ka bɔ mafiɲɛya kɔrɔ ka taga i kun kalifa yɔrɔ wɛrɛ, wa o jamana wɛrɛ man kan k’i jɛ kalifayɔrɔ la. 2. I man kan n’o josira ye n’i nɔminɛkun ye ko jugu kɛli de ye jaati forobasariya la walima kɛwale minnu bɛ Kabilatɔn kuntilenna n’a daliluw sɔsɔ. Sariyasen 15n : 1. Mɔgɔ bɛɛ ka kan ni kabilaya ye. 2. Bin tɛ kɛ mɔgɔ si kan k’i jɛ kabilaya la, wali k’i bali ka kabilaya falen. Sariyasen 16n : 1. Cɛ ni muso si mana se furu ye, siyako t’o la, kabilako t’o la, diinɛko t’o la, u ka kan ni furu ni denbaya ye. U danma ka kan josira la furu dontuma n’a kuntagala kɔnɔ ani a sali kɛnɛ kan. 2. Furu tɛ se ka siri ni cɛ ni muso ma diɲɛ n’a ye faasi. 3. [missing] Sariyasen 17n : 1. I kelen na o, jɛ kɔnɔ o, mɔgɔ bɛɛ ka kan ni tɔgɔlafɛntigiya ye. 2. Bin tɛ se ka kɛ mɔgɔ kan k’i tɔgɔlafɛn minɛ i la. Sariyasen 18n : Bɛɛ b’i yɛrɛ ye miirisira ni taasi ni diinɛko la; o jo b’i yamaruya ka diinɛ n’i dannako falen, ani k’u waleya i kelen na wali i n’i jenɔgɔnw, kɛnɛ kan wali dunduguma na, kalan ni matarafali ni batu sen fɛ. Sariyasen 19n : Bɛɛ sago bɛ i miiriya la, ani i kakilila jirali; o la i tɛ bagabaga k’a da i miiriya kan, wa i jo bɛ ka miiriya ni kibaruyaw ɲini ani k’u gansi fo jamana fo jamana, jɛnsɛnnifɛɛrɛ sugu bɛɛ la. Sariyasen 20n : 1. Bɛɛ sago bɛ ka jɛ dilan, ka ɲɔgɔɲew kɛ. 2. Mɔgɔ tɛ jagoya ka don jɛ la. Sariyasen 21n : 1. Bɛɛ ka kan in jɔyɔrɔ ye i faso koɲɛw ɲɛkun na, i yɛrɛkun wali i dungɔlamɔgɔ sugandilen fɛ. 2. Bɛɛ ka kan ni jɔyɔrɔ ye, ɲɛnawoloma t’a la, i ka jamana forobabaaraw la. 3. Jamana dungɔ de ye forobafanga daga; a dungɔ ka kan ka jira kalada jɛlenw sen fɛ, bɛɛ ka kan forobakalada minnu na, gundo la wali o ɲɔgɔnna siraw la minnu bɛ sagolasugandili tiimɛ. Sariyasen 22n : Bɛɛ ye maaya den ye minkɛ, bɛɛ ka kan ni ɲɛsuma ye maaya kɔnɔ ; jamana ka magan ni jamanaw cɛ ɲɔgɔndɛmɛn ka kan ka kɛ sababu ye, jamana sariya n’a seko hukumu kɔnɔ, ka bɛɛ josira tiimɛ sɔrɔ ni diɲɛnatigɛ ni faamuya siratigɛ la, danbe ni mɔgɔ bɛrɛya yiriwali tɛ taa o minnu kɔ. Sariyasen 23n : 1. Mɔgɔ bɛɛ ka kan ni baara ye, baaracogo ɲuman in baara nafaman; bɛɛ ka kan ka tanga baarantaɲa ma. 2. Baaraw mana kɛɲɛ, saraw ka kan ka kɛɲɛ ; mɔgɔ ma bɔ mɔgɔ la, bɛɛ ka kan o la. 3. Mɔgɔ o mɔgɔ n’i bɛ baara la, i ka kan ni sara sɛbɛ ye min bɛ i n’i ka denbaya sutura hadamadeɲa na, ani maaya lakanasira tɔ fɛn o fɛn n’a kun bɛ. 4. Bɛɛ jo bɛ ka mɔgɔ wɛrɛw fara i kan ka kaaratɔnw dilan, wali ka don baaratɔnw na, yaasa k’i nafasiraw makara. Sariyasen 24n: Bɛɛ ka kan i lafiɲɛ ni ɲɛnajɛ ye, ani baarawaati dannen hakɛ la, ani waati ni waati sɛgɛnnabɔ min tɛ sara la. Sariyasen 25n : 1. Mɔgɔ bɛɛ ka kan ni sɔrɔ ye diɲɛnatigɛ la min bɛ kɛnɛya ni hɛɛrɛ sabati i n’i ka denbaya ye, i ko balo, fɛɛrɛbɔ, siso, furakɛli, ani maaya dɛmɛnsira gɛlɛnw; i ka kan ni dɛmɛn ye baarantaɲa ni bana ni dɛsɛ ni firiya ni kɔrɔ kɔnɔ, o n’a ɲɔgɔnna baanmako mana kɛ sababu ye k’i ka diɲɛnatigɛ sɔrɔsiraw tiɲe. 2. Bange ni deɲa ka kan ni dɛmɛn ni ladonni kɛrɛnkɛrɛnnen ye. Den o den, a kɛra furu den ye o, a ma kɛ furu den ye o, bɛɛ ka kan lakanacogo kelen na maaya kɔnɔ. Sariyasen 26n : 1. Mɔgɔ bɛɛ ka kan ni kalan ye. Sara man kan ka bɔ kalan na, kalanbaju kɔni na fiyew. Kalanbaju ye bɛɛ ma wajibi ye. Fɛɛrɛkalan ni baarakalan ka kan ka forobaya; kalandakunba ka kan ka labila bɛɛ ye, fisamanciya t’a la, mɔgɔ o mɔgɔ n’i y’a sarati dafa. 2. Ladamuni ka kan ka ɲesin mɔgɔ bɛrɛya yiriwali ma, hadamaden josiraw matarafali ni hɔrɔɲa bajuw sinsinni . A ka kan ka faamuya ni sabali ni teriya ɲɔgɔya kabilaw ni sibolow ni diinɛkulu bɛɛ ni ɲɔgɔn cɛ, ani ka Diɲɛ kabilatɔn ka lafiya basigiwalew yiriwa. 3. Bangebagaw fɔlɔ de sago bɛ u denw ladamucogo sugandili la. Sariyasen 27n : 1. A bɛ bɛɛ sago la k’i nindon jama ka faamuyasiraw la, ka bɔ masiriw nunma, k’i nindon dɔnniya yiriwawalew la ani ka bɔ a hɛɛrɛ nunma. 2. Bɛɛ tɔgɔ n’i ka nafa ka kan ka lakana i ka dɔnko ni sɛbɛnko ni masiriko baara kɛlenw na. Sariyasen 28n : Bɛɛ jo bɛ k’a ɲini labɛn ka kɛ maaya la ani jamanaw cɛ la, min b’a to josira ni hɔrɔnɲa baju minnu dantigɛlen filɛ Dantigɛkan in kɔnɔ, olu ka sira sɔrɔ a ɲɛ ma. Sariyasen 29n : 1. I ka hadamadenɲa yiriwali sirilen be maaya jɛkulu min na, o ka ci b’i kan. 2. Dan si tɛ josira taama ni hɔrɔnɲa tɔnɔbɔ la, fo sariya ka dan sigilen minnu kun ye ka tɔw josiraw ni hɔrɔɲasiraw gasi sigi, ani tilennenɲa ni basigi ni jama ka hɛɛrɛ tɛe taga wajibi minnu kɔ sariyafanga kɔnɔ ka olu tiimɛ. 3. O jow ni hɔrɔnɲasira ninnu tɛ boli cogo si la min be Kabilatɔn kuntilennaw n’a daliluw kota. Sariyasen 30n : Jɔyɔrɔ fɛn o fɛn dantigɛlen ye nin Dantigɛkan in kɔnɔ, Fanga wali jɛkulu wali mɔgɔ kelen sijo tɛ k’o minɛ yamaruya ye ka sira taama, wali ka walekɛ, min kun ye hadamaden josira ni hɔrɔnɲasira jiralen ninnu tiɲɛni ye. ---- Bamun NSA‘ NGA NJÚ TE PA MFÉÉ KÊT MÚN NYÜTU NJÚE ME SHÚKÉT Lo’ te ka kúmshe nga wûme, yúe a njit ne gú púen te ngúet púen nyütu pua pa mféé kêr’ap ngúenengúe sebe, pe na yire mbe map(ureyúe’ne) kú ghét ngam pua sappé ne fúeshe te njú na, lo’ te ka fét kwen pua tâne pa mféé kêt mún nyütu kpa’ nkiére gû ngétne nga pâre yúe a mfiébe Wupme pa te njú na, pua ka tuo tuo njú mfé ira yúe púen nyütu ntuo pe ne kú shúkét pua kú wûshe te túm túme puô pua ngúe’, shi na mbe pô yi nsa’ me pum yu sha’ múm nyütu na, Lo’ te ka a nta’ mi pa mféékêt mún nyütu kpa’ mbe yu shî te nsa’ngu mféékêt me shi’ mi a me yétne yi njit mún nyütu me ndînî ne pi’ tu te nsa’kpen pua yit mún te ngu na, Lo’ te ka a ntá suo nshi’ shâne sun ma fâne túm túm ma, Lo’ te ka, te mâ kèn, túm túm te nda shut ngu ngu mbône kpa’ mbit nféére pemtú yap te map map mféékêt mún nyütu, lo’te wûme pua nga’két mbe mún nyütu, te ngúenengúe pa mféékêt pemba pua pemgbié mbi pit nsa’ ndîshut te yi ndùere tam kut te wume la’ pua yi mféére fuomkét fuomkét mmanjé wume te ndà lône kú ghét ngam ma. Lo’ te ka gû nsa’ ngu ngu kpa’ nsèn te pamme mbuo pua nda nshùt ngumbône, yi mbe ngum nshin pa mféékêt mún nyütu pua map map kú ghét ngam ma, Lo’ te ka yi nyéte mbuomshe shire shire pa mféékêt pua pa kú ghékét ngam pe na pô nga ngûre te yi ngûre yire yi gbèt kèn nsebe na, Puomshe Mbadem mún nâ tupshe yire yi nsa’ nga njú, ti pa mféékêt mún nyütu, po yúe wupme ndi nshur’úe a nta’mi gû túm túm pua ngu ngu yétne yi ngum pô nshin na, me shi’mi gû púen ne gû pe kpúére pûen te la’, yúe pe nshüshü’ yire yi nsa’ ngam me wupme na, pe ne ma’si’ te yu lére puo kúú wupme, a yétne fa pé, lo’te ndi ngam membéte, túm te ngu ngu pua fâne ngu ngu, lo’ te kúmshe pua shétte te ngétne nga mbône mún nsebe ngúe ngúe me rü pa te ngu ngu nda shút puonepuo pua fâne nsié ngu ngu shúe pe nsa’na. Pum mgbetî 1 Pe nâ mvé gú puen nyütu pô te mbe kú ghét ngam pua ngúenengúe mbe te wûme nsebe pua pa mféékêt. Pen â ntúm te mbe kú rem ngam pua fabshe ngam, a nshi njîr’ap ne yi nshâne ngétne nga shap pô te wupme pontâ. Mgbetî mbète 2 Nshié mún yétne yi ngét kú ṅwet te gû pa mféékêt pua kú ghét ngam túm te yire yi nsa’ nga njú, shi mshié nsènte me túm, me ngup, me sù, me shùket, me nga nyinyi, me nda ntaṅ, ké mo’ nshié wupme túm lo’te la’ ké lo’ te fâne púen’e, lo’ te nkap, lo’ te vé ké lo’ te mo’ nshié mbe. Mo’nké nshié nsènte ntap ndo’ tèr’i mo’ ngâ shi te mgbète ntaṅ, mgbète kèn ké mgbète fâne túm túm ngu ké sâ ngu múm nyütu, pa yúe yire ngu ké sâ ngu mbe ne shûtu na, nshin nsa’ mo’ ngu na, shi pe ne kú ghét ngam ké mbe pô ne pâshe shútu na. Mgbètî mbète 3 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt wume, mféé kêt kú ghét ngam pua mféé kêt tènntúúm wume te mbe mi. Mgbètî mbète 4 Mo’ nshié mún ntap ndo’ pe’i mkpèn ké te mbe fa’kpèn ne, me nga kâ kpèn pua ntèn kpèn ka kpa’ njié kèn te gû mbe map mentèn na. Mgbètî mbète 5 Mo’ nshié múm nyütu ntap ndo’ pi’ kwete’i ngúe’ menduwan. Mgbètî mbète 6 Nshié mún ghét mféé kêt wûme ntu nté ni pue nkèn te gû li’ mentèn. Mgbètî mbète 7 Gû púen kpa’ na mbe pô ngúe ngúe mesù kèn mbi pit ngékét mféé kêt shi nsènte mbe te ka kèn ntúe’she wap ngúenengúe na. Gû yap ghékét ngúenengúe mféé kêt ntúe’she me shi’ yi nkú’ ranami yúe a nte pe nsùene yire nsa’ ngam ma, mo’ nké yétne yi nèn nshié rône yúe a nsüshe rane-mi na. Mgbètî mbète 8 Nshié mún pua ne mféé kêt yi mfa ṅwer’i tu gû nda sa’ ngu yúe a yétne yi mfèr’i te map map pa mféé kêr’i túm te mâ kèn ké kèn ngu. Mgbètî mbète 9 Nshié mún mâ njetne’ i yi mbe yu vé te kû tú mo’ mún, ké yi mshüshü’ i, ké yi ntûme’i te ngu. Mgbètî mbète 10 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt, ngúenengúe nsebe, ne ka pe njetne yi nju’ mbie’ne sa’ shi me ndô ngúere te nda sa’ shûtu shi nga rane-mi ntúúm ṅa yùe pe ntuo li sa, tupshe pa mféé kêr’i pua kêr’i na, ké yi ntupshe mgbú sa’ shi yúe a ntuo suo’i ne sa’ na. Mgbètî mbète 11 1. Nshié mún’úe pe nsôme’i na, pum na mbe ndi’ pô ngâ gbú sa’, kúka kèn ki’re nguo kwete mgbú sa’ shi te nda sa’, me ndô ngúere, ṅa yúe loya njétne yi mfèr’i pôkéri na. 2. Pe ntap ndo’ suo’i sa’ ndun nshié mún, lo’ te ngékét pua shu shi ghet ké shu shi rié, fú’ yié ka a ndi’ pô fubkèn túm te kèn ngu ke’ ken njú mansié. Mo’ nké shi pe mbi’ ndo’ njap nsuo sa’ ndun mún à rét nja’ yúe a pembi té mbe yi mgbète te fú’ fubkén na. Mgbètî mbète 12 Nshié mún yié ndi’ yúe pe ndo’ mbe mbib’i ne yi lo’ nyî te nga wumeshi yi’she, pa nshut nda’i, li’ shu’i ké lérewa shi, shi ṅúshe ntu nté mi pua ngétne nga shi yi mbôkét. Nshié mún nyütu ghét mféé kêt túe’she lo’ puo kén meshi’ yi nkü yúe pe mbe mbib’i ké yi mbe ṅùshe’ i ne. Mgbètî mbète 13 1. Nshié mún nyütu ghét mféé kêt ghét kú yi nkétne ne yi nsho’ li’ shu’i (nka’shi) te nshié ngu. 2. Nshié mún nyütu ghét mféé kêt yi ntúm nshié ngu, mbû ngu’i, mbit nkù njétne yi mbùtne ntúúm. Mgbètî mbète 14 1. Te ka pe mbe nta’ vé mún na, mbû i ghét mféé kêt yi nta’ li’ kebkebe mbit, nkú kwete li’ kebkebe te shimo’ ngu. 2. Yire yi mféé kêt ndi’ yu rié te pa vévé yúe mún ghét püü ngûre na, ké te ngétne nga yúe a ndi’ yùni pua nsa’ nga njú mansié na. Mgbètî mbète 15 1. Nshié mún nyütu ghét mféé kêt yi mbe ntúmsié ndî la’. 2. A ndi yétni ne yúe pe nkuot ntúmsié la’ puo mún, ké yúe pe nkuot mféé kêt yi kupshe ntúmsié la’pue’i nâ. Mgbètî mbète 16 1. Lo’ te lúm li,membâ po memgbié nghétkét mféé kêt yi ndâme mbit njétne yi nsèn ngùet mún, shi tié nto’ne nga túm, nga la’ púen ké nga nyinyi púen ne. Pe ghét két na mféé kêt te lam pô ngùenengùe, lo’ te wume lam pua fú’ yié ka pe ṅo lam ma. 2. Kutlam shu na pô te ndî nshut pua pééme pè’ghâ yi ndâme. 3. Ngúet mún pua nki map mbadem mún lo’ fem nshin mo’nké mbi ghét mféé kêt kwete shi lo’ puo mbadem mún pua nsa’ngu. Mgbètî mbète 17 1. Nshié mún, yi’she ké me rü pùen ne, ghét mféé kêt ghét kû yi yúm. 2. Pe mâ njétnî yi nvé mún nkuot kû yu’i. Mgbètî mbète 18 Nshié mún nyütu ghét mféé kêt kú rem ngam, yi, ne nga nyinyi; yire yi ntupshe yi ngét kú kupshe nga nyinyi ké ghét kú ghét nga nyinyi yi’she ké te puomshe me ndôngúere ké me lúemshe, lo’ te yu lére, gû ngéri, fa ngûre ne nyinyi pua ghét gû mgbète ntuot nga nyinyi. Mgbètî mbète 19 Nshié mún pua ne mféé kêt ghét kú ghét wupme ne yi nshúkére, yire yi ntupshe mféé kêt yi mbe shi yétne yi kwete nkamkét ngam me shi’ gû wupme shi ne mféé kêt yi njétne yi nta’ yi nkwete mbit nsam gû pesa’kúe pua wupme te nshié manjé yi nsâme. Mgbètî mbète 20 1. Nshié mún pua ne mféé kêt ghét kú ghét puomshe ne ghét nda nshút puomshe te fùeshe. 2. Pe fa pe yié yîri mún i pe mún nda puomshe. Mgbètî mbète 21 1. Nshié mún ghét mféé kêt yi nshâre tésù te pesa’kúe npa ngu’i, ké me mún nténe, ké njem púenpúe pe sha’ sh sh na. 2. Nshié mún ghét mféé kêt yi ngét ntu nté te nsa’ngu’i lo’te ngúenengúe mbgète kèn yi kwete. 3. Kû ntú pa te ngu pe na yire mbe meyùe’ne (to’she) ne pâwa nsa’ngu. Yire yi kû ntúúm pe nâ yitkéri te nshôshî pô lo’ te shisho’ nzènkét te gû pe rap fù’, ṅère nshié mún sho’ yi ngúengúe yié momap, me lúem ké yúe pe nsho ’mo’ nza féénî shi yît mún mbe na. Mgbètî mbète 22 Nshié mún, me rü lala pa te ngu, ghét mféé kêt yi mbe ne tèn ntúúm wume mb ne mún. A nâ tèt ngâ shi lo’te yi kwete lúúm ntúúm pa mféé kêt shüshü’ mbèt pam, fâne púen te la’ ne nga yi ntuet púen yúe a nkpa’she njit te nga wûme shi na, pua nga lúere púnte ntu nté mi na, lo’ te ma’si’ ngu pua shâne wume ngu ngu, mbe njùe’ne te nga yi nsh she ne nga mbètpam nshié ngu. Mgbètî mbète 23 1. Nshié mún nyütu ghét mféé kêt fa’, kú sho’ fa’ shi, lo’te mgbéte fa’ yùe a pua yi ghapshe ngúe ngúe ne shîre lem túúm pua yi nèn manjé ne nga shu ndem na. 2. Gú pùen ghétkét mféé kêt ngúenengúe péé te ngúenengúe fa’ shi rane mi mbe. 3. Nshié ngâ fa’ ghét mféé kêt péé a pe yétni mbit mbe yi shîre ntúúm mbe nshâre’i pua ngùr’i te wume yúe a yùne pua wûme ndun mún nyütu na, nzîshîpe yi mbe nsham pa mebú’re te shimo’mmanjé yiéka a ntâne na. 4. Nshié mún ghét mféé kêt yi njùp nda nshùt tùe’she séé mbétpam pua shimo’ pùen mbi pit njétne yi nyi te shire shúe nda shùt meshi’ tùe’she séé shi. Mgbètî mbète 24 Nshié mún ghét mféé kêt gbùne ṅwet pua pa fône fú’ndem ntamme pékét mgbète fú’ fa’ne ngab ngab’úe a pua yi péé te pe rap fú’ na. Mgbètî mbète 25 1. Nshié mún pua ne mféé kêt kwete ntu nté wume njétne a pe yi fú’she njap ṅwet, nshu mbôkér’i ne shi ngúer’i, ntamme meshi’ njùpayù, ma’shùe’, nda nshu, yüre shi, lâne pe fa’ fèt pùen te la’, yùe pe ghét shèt nga shi na I ghét mféé kêt puo-ghâme nsa’ngu me yúe i mbe shi fa’ na te ya na, ne kúlúemshe na, te küü na, te réne na ké te shi mo’ mbe yúe kú wume sié puo’i, lo’te nkamkét ngam’úe a ndi’ te kû ntú’i na. 2. Nda vé pua pon kpa’she ngét mféé kêt yi nkwete ghâme ne mfère yúe a pua shéttî na. Gû pon, mbû pon njem nâ ngum nshin ngúenengúe túe’she pa te la’. Mgbètî mbète 26 1. Nshié mún nyütu ghét mféé kêt yu lére (kúú wupme). A nâ njit mi kúú wupme pe pô ndem ndem, nkúeshî yétne yi mbe yu lére me njiéshî (pum yu lére) yúe a pua meyùe’ne mbit mbe nkparé’na. Njiéshe yu lére pua pô yitkéri. Yu lére ntu mbue ne yi yi fa’ nâ njit mi pe sâm. mbe njit yúp ndalérewa ngutngûre me nsa’ne ne púen me mfù’ kú ngur’ap. 2. A nâ njit mi yu lére pe nshééne runkét fú’she ntu nté mún nyütu ne suo kù yi mfa puô pa mféé kêt mún nyütu ne mkpara’ fône kú ghét ngam. A nâ njit lúere nju’ngam mümshe ne sun me fâne ngu ngu ne gú lap lap túm túm ké nga nyinyi, shi lâne tamkut te ngétne nga nda shút ngu ngu mbône, meshi’ shüshü’ fùeshe. 3. Pa mvévé, te fakú, ghétkét mféé kêt yi nsho’ nga yu lére yùe pe yétne yi mfa ne pon pap na. Mgbètî mbète 27 1. Nshié mún ghét mféé kêt yi ngum fúeshî tu wume ntuot mbône mún, yi nséé te pa ghére ntu mbue ne yi ndù’nga wuo nkú sú te yi yu ghére pua ngambôkér’i. 2. Nshié mún ghét mféé kêt yi kwete tùe’she te séé nga ntuot pua mbètpam tùm te yu fù’she yi yi yu ghére, yi yi yu tùete ke yi yi yu ghére ntu mbue yúe i ghét na. Mgbètî mbète 28 Nshié mún ghét mféé kèr’ùe a mbe nsa’ lo’ te fâne púen pua ngu ngu, mgbète kèn küka pa mféé kêt pua kú ghétkét ngam te yire yi nsa’ nga njú njetne yi mbe wumkéri ntúúm na. Mgbètî mbète 29 1. mún nyütu ghét kup kup mfa mfe ndun mbône mún ṅa yúe a li mî fône pua runkét tamkut te ntu nté mi yétne yi mbe na. 2. Te rûne pa mféé kèr’i pua lúúm ntúúm te kwete kú ghétkét nga shi, nshié mún nâ mkpem ṅwor’i te ndùt ndùt kén meshi’ wûme pua fa puô pa mféé kêt pua kú ghét ngam ne montâ a lo’ mfa pû ne ndû nga kúú wupme ngambôkét, mgbète nga nsa’ngu ne nshubôkét mbadem mún te ngu shûtu. 3. A mâ njétni mi shire pa mféé kêt pua kú ghét ngam lo’ mbe mfa’ne pua gû pa sha’ne gû mgbète nsa’ ngam nda shùt ngu ngu mbône. Mgbètî mbète 30 Mo’ nshié me yúe’ne lo’ te yire yi nsa’ ngam mâ njetni suo kú nshié nsa’ ngu, lap lap pùen ké ndî mún ne, ne yi ngét nshié mféé kêt te ghét pesa’kúe yúe pe fa a nyé’re pa mféé kêt puo kú ghétkét ngam’ùe pe ntanke ntúúm ma. ---- Banjar Parnyataan Umum tantang Hak-Hak Asasi Manusia Pambukaan Manimbang bahwa pangakuan tantang martabat alamiah wan hak-hak nang sama wan mutlak mulai sabarataan angguta kaluarga manusia adalah dasar kamardekaan,kaadilan,wan pardamaaian di dunia. Manimbang bahwa kada mampaduliakan wan mamandang randah hak-hak asasi urang sudah maakibatakan kalakuan-kalakuan kajam nang manimbulakan rasa sarik hati nurani umat manusia, wan tabantuknya suatu dunia wadah urang gasan manikmati kanikmatan kabebasan bapandir wan beagama sarta kabebasan matan katakutanan wan kakurangan sudah dinyataakan sabagai cita-cita tatinggi matan rakyat biasa. Manimbang bahwa hak-hak asasi manusia parlu dilindungi lawan paraturan hukum sakira urang kada tapaksa mamilih pencaur sagan usaha taakhir gasan malawan kakajaman wan panindasan. Manimbang bahwa pambangunan hubungan kakawanan antara nagara-nagara parlu diupayaakan. Manimbang bahwa bangsa-bangsa matan Parsarikatan Bangsa-Bangsa sakali lagi sudah manyataakan kadalam Piagam Parsarikatan Bangsa-Bangsa kaparcayaan buhannya lawan hak-hak dasar matan manusia, takait martabat wan nilai sabagai manusia wan hak-hak nang sama matan lakian wan binian, wan sudah batekat gasan maupayaakan kamajuan sosial wan tingkat kahidupan nang labih baik kadalam kamardekaan nang labih luas. Manimbang bahwa Nagara-Nagara Anggota sudah bajanji gasan mancapai kamajuan dalam panghargaan wan panghormatan umum tahadap hak-hak asasi manusia wan kabibasan-kabibasan asasi, gasan bakarjasama lawan Parsarikatan Bangsa-Bangsa. Manimbang bahwa pangartian umum tantang hak-hak wan kabibasan-kabibasan nangintu panting banar gasan palaksaaan nang bujur matan janji ngini, maka, Majelis Umum dengan ngini manyataakan Parnyataan Umum tantang Hak-Hak Asasi Manusia Sabagai satu standar umum kabarhasilan gasan sabarataan bangsa wan sabaratan nagara, lawan tujuannya supaya satiap urang wan satiap badan dalam masyarakat sanantiasa maingat parnyataan ngini, akan bausaha lawan jalan maajar wan mandidik gasan maupayaakan panghargaan tahadap hak-hak wan kabibasan-kabibasan nangitu, wan jalan kalakuan-kalakuan paningkatan nang basipat nasional atau internasional, manjamin pangakuan wan panghormatannya sacara kasaluruhan wan efektif, baik matan bangsa-bangsa mulai Nagara-Nagara Angguta surangan atawa bangsa-bangsa matan daerah-daerah nang ada di bawah kakuasaan hukum buhannya. Pasal 1 Sabarataan urang dilahirakan mardeka wan baisi martabat wan hak-hak nang sama. Buhannya dibarii akal wan hati nurani wan saharusnya bagaul satu wan nang lainnya dalam sumangat parsaudaraan. Pasal 2 Satiap urang baisi hak atas sabarataan hak wan kabibasan-kabibasan nang tacantum di dalam parnyataan ngini tanpa takacuali , nangkaya ras, warna kulit, janis kalamin, bahasa, agama, pulitik, atawa pandapat nang balainan, asal muasal kabangsaan atau kamasyarakatan, hak milik, kalahiran atawa kadudukan lain. Salain ngitu, kada diperbulihakan mambeda-bedaakan atas dasar kadudukan politik, hukum atawa kadudukan internasional matan nagara atawa daerah mana asalnya, baik dari nagara nang mardeka, nang babantuk wilayah-wilayah parwakilan, jajahan atawa nang ada di bawah batasan kadaulatan nang lainnya. Pasal 3 Satiap urang baisi hak atas panghidupan,kabibasan,wan kasalamatannya. Pasal 4 Kadada saurang pun bulih diparbudak atau dihambaakan, parbudakan wan pardagangan budak dalam bantuk apa haja harus kada diperbulihakan. Pasal 5 Kadada saurang pun bulih disiksa atawa diparlakukan sacara kajam, mendapat parlakuan atawa dihukum sacara kada manusiawi atawa dirandahakan martabatnya. Pasal 6 Satiap urang berhak atas pangakuan di hadapan hukum sabagai sasaurang di mana haja inya baada. Pasal 7 Samuaan urang sama di hadapan hukum wan baisi hak atas parlindungan hukum nang sama tanpa parbedaan. Sabarataan baisi hak wan parlindungan nang sama tahadap sagala bantuk kalakuan pambeda nang balawanan lawan parnyataan ngini wan lawan sagala hasutan nang mambawai gasan kalakuan nang mambeda-bedaakan ngintu. Pasal 8 Satiap urang baisi hak atas bantuan nang efektif matan pangadilan nasional nang kompeten gasan tindakan palanggaran hak-hak dasar nang dibarii gasan inya matan undang-undang dasar atawa hukum. Pasal 9 Kadada saurang pun bulih ditangkap,ditahan,atawa dibuang sakahandak. Pasal 10 Satiap urang, dalam parsamaan panuh, baisi hak atas pangadilan nang adil wan tabuka matan pangadilan nang bebas wan kada mamihak, dalam manatapakan hak wan kawajiban-kawajibannya lawan dalam satiap tuntutan pidana nang digugurakan lawan inya. Pasal 11 1. Satiap urang nang dituntut karana disangka manggawi palanggaran hukum dianggap kada basalah, sampai dibuktiakan kasalahannya manurut hukum dalam suatu pangadilan nang tabuka, dimana inya mandapati sabarataan jaminan nang diparlukan gasan pambelaannya. 2. Kadada saurang pun bulih disalahakan malakukan palanggaran hukum karana batingkah atawa kalalaian nang kada marupakan sabuah palanggaran hukum manurut undang-undang nasional atawa internasional, wayah parbuatan ngitu dilakuakan. Jua kada dibulihakan manggugurakan hukuman nang labih barat daripada hukuman nang saharusnya dikaranakan wayah palanggaran hukum ngintu dilakuakan. Pasal 12 Kada saurang pun bulih diganggu lawan sakahandak urusan sorangan, kaluarganya,rumah-tangganya atawa hubungan surat-manyuratnya, jua kada diparbulihakan palanggaraan atas kahormatannya wan ngaran baiknya. Satiap urang barhak mandapat parlindungan hukum tahadap gangguan atawa palanggaran nangkaya ngintu. Pasal 13 1. Satiap urang barhak atas kabebasan bagarak wan badiam di dalam batas-batas satiap nagara. 2. Satiap urang barhak maninggalakan sabuah nagara, tamasuk nagarinya saurang, wan barhak babulik ke nagarinya. Pasal 14 1. Satiap urang baisi hak mancari wan manikmati suaka di nagara lain gasan malindungi diri matan sasahan. 2. Hak ngini kada balaku gasan kasus panyasahan nang babujur timbul gagara kajahatan-kajahatan nang kada bahubungan lawan politik, atawa gagara kalakuan nang balain lawan tujuan wan dasar Parsarikatan Bangsa-Bangsa. Pasal 15 1. Satiap urang baisi hak atas sasuatu kawarga-nagaraan. 2. Kadada saurang pun dangan sakahandaknya kawa dicabut kawarga-nagaraannya atawa ditolak haknya gasan mangganti kawarga-nagaraan. Pasal 16 1. Lakian wan binian nang sudah tuha, kada dibatasi kabangsaan, kawarga- nagaraan atawa agama, baisi hak kawin wan bakaluarga. Buhannya baisi hak nang sama dalam parkawinan, di dalam masa parkawinan wan wayah sarak. 2. Parkawinan hanya bulih digawi sakahandak wan parsatujuan sapanuhnya matan kadua panganten. 3. Kaluarga adalah kasatuan alamiah wan mandasar matan masyarakat wan barhak mandapat parlindungan matan masyarakat wan nagara. Pasal 17 1. Satiap urang barhak baisian harta, baik saurang maupun bagabung lawan nang lainnya. 2. Kada saurang pun bulih dirabuti hartanya sakahandak. Pasal 18 Satiap urang barhak wan kabebasan pikiran, hati nurani wan agama, dalam hal ngini tamasuk kabebasan baganti agama atawa kaparcayaan, wan kabebasan gasan manyataakan agama atawa kaparcayaan lawan cara manggawinya, mampraktekakannya, malaksanaakan ibadahnya wan manaatinya, baik saurang atawa baimbai lawan nang lain, di muka umum atawa saurang. Pasal 19 Satiap urang barhak atas kabebasan baisi wan mangaluarakan pandapat, dalam hak ngini tamasuk kabebasan baisi pandapat tanpa diganggu, wan gasan mancari,manarima wan manyampaiakan informasi wan buah pikiran malalui media napa haja wan kada mamandang batas-batas (wilayah). Pasal 20 1. Satiap urang baisi hak atas kabebasan bakumpul wan basarikat sacara damai. 2. Kada saurang pun bulih dipaksa gasan mamasuki sabuah parkumpulan. Pasal 21 1. Satiap urang barhak umpat dalam pamarintahan nagaranya, sacara langsung atawa malalui wakil-wakil nang dipilih bebas. 2. Satiap urang barhak atas kasampatan nang sama gasan diangkat dalam jabatan pamarintahan nagaranya. 3. Kahandak rakyat harus manjadi dasar kakuasaan pamarintah, kahandak ngini harus dinyataakan dalam pamilihan umum nang dilaksanaakan sacara barkala wan jujur wan digawi manurut hak pilih nang basifat umum wan nang kada mambeda-bedaakan, wan lawan pamungutan suara nang rahasia atawa manurut cara-cara lain nang manjamin kabebasan memberii suara. Pasal 22 Satiap urang, sabagai angguta masyarakat, barhak atas jaminan sosial wan barhak malaksanaakan lawan parantaraan usaha-usaha nasional wan karjasama internasional, wan sasuai lawan organisasi sumber-sumber kakayaan dari satiap nagara, hak-hak ekonomi, sosial wan kabudayaan nang sangat dibutuhakan gasan martabat wan partumbuhan bebas paribadinya. Pasal 23 1. Satiap urang barhak atas gawian, barhak lawan bebas mamilih gawian, barhak atas syarat-syarat parburuhan nang adil lawan baik, wan barhak atas parlindungan dari pangangguran. 2. Satiap urang, kada didiskriminasi, barhak atas pangupahan nang sama gasan gawian nang sama. 3. Satiap urang nang manggawi gawian barhak atas pangupahan nang adil wan baik nang manjamin kahidupannya wan kaluarganya, suatu kahidupan nang pantas gasan manusia nang barmartabat, wan kalo parlu ditambahakan gasan parlindungan sosial lainnya. 4. Satiap urang barhak mandiriakan wan mamasuki sarikat-sarikat pakerja gasan malindungi kapantingannya. Pasal 24 Satiap urang barhak atas istirahat wan liburan, tamasuk pambatasan-pambatasan waktu bagawi nang layak wan hari libur barkala, lawan manarima upah. Pasal 25 1. Satiap urang barhak atas kahidupan nang manjamin kasehatan wan kasajahteraan gasan dirinya wan kaluarganya, tamasuk makan, baju, parumahan wan parawatan kasihatannya lawan palayanan sosial nang diparlukan, wan barhak atas jaminan wayah kada baisi gawian, lagi garing, cacat, manjadi janda, umur sudah lanjut atawa mangalami kakurangan gawian nang lain gagara kaadaan diluar kakuasaannya. 2. Buhan uma wan kakanakan barhak mandapatakan parawatan wan bantuan istimewa. Sabarataan anak, baik nang dilahirakan di dalam atawa di luar parkawinan, harus mandapat parlindungan sosial nang sama. Pasal 26 1. Satiap urang barhak mandapat pandidikan. Pandidikan musti gratis, paling kada gasan tingkat sakulah randah wan pandidikan dasar. Pandidikan randah masti diwajibakan. Pandidikan teknik wan jurusan sacara umum masti tabuka gasan sabarataan urang, wan pangajaran tinggi masti sacara adil kawa diakses wan sabarataan urang, badasarakan kapantasan. 2. Pandidikan mesti ditujuakan ka arah parkambangan pribadi nang saluas- luasnya lawan manguatakan rasa panghargaan tahadap hak-hak manusia wan kabebasan asasi. Pandidikan masti mancanangakan saling pangartian, toleransi, wan parsahabatan di antara samuaan bangsa, kalumpuk ras atawa agama, lawan masti mamajuakan kagiatan Parsarikatan Bangsa-Bangsa dalam mamalihara pardamaian. 3. Urang tuha baisi hak utama gasan mamilih janis pandidikan nang akan dibariakan wan anaknya. Pasal 27 1. Satiap urang barhak gasan umpat lawan bebas dalam kahidupan kabudayaan masyarakat, gasan manikmati kasanian wan babagi dalam kamajuan ilmu pangatahuan wan manfaatnya. 2. Satiap urang barhak gasan mandapat parlindungan atas kapantingan- kapantingan moril wan material nang didapat sabagai hasil dari sabuah produksi ilmiah, kasusasteraan atawa kasanian nang diciptaakannya. Pasal 28 Satiap urang barhak atas sabuah tatanan sosial wan internasional nang mana hak-hak wan kabebasan-kabebasan nang tamasuk di dalam parnyataan ngini kawa dilaksanaakan sapanuhnya. Pasal 29 1. Satiap urang baisi kawajiban tahadap masyarakat sabutingannya wadah nang mana inya mandapat kasampatan gasan mangambangakan pribadinya lawan panuh wan laluasa. 2. Dalam manjalanakan hak-hak wan kabebasan-kabebasannya, satiap urang masti patuh hanya lawan pambatasan-pambatasan nang ditatapakan wan undang-undang gasan maksud samata-mata gasan manjamin pangakuan lawan panghormatan nang layak tahadap hak-hak wan kabebasan-kabebasan urang lain, wan gasan mamanuhi syarat-syarat nang adil dalam hal kasusilaan, katartiban wan kasajahtaraan umum dalam sabuah masyarakat nang demokratis. 3. Hak-hak wan kabebasan-kabebasan ngini lawan jalan bagaimana pun sakali-kali kada bulih dilaksanaakan barlawanan dangan tujuan wan dasar Parsarikatan Bangsa-Bangsa. Pasal 30 Kada bulih sabuting pun di dalam parnyataan ngini bulih diartiakan mambarii sabuah nagara, kalumpuk, atawa sasaurang, hak gasan tabuat di dalam kagiatan apa pun atawa malakuakan parbuatan nang batujuan gasan marusak hak-hak wan kabebasan- kabebasan nang mana tamasuk kadalam parnyataan ngini. ---- Baoulé Sran mmla mun be mɛn nun jɔ bolɛ Ibo bolɛ Kɛ ɔ fin kɛ sran kwlakwa i sran bulɛ ɔ fin blɔlɔ'n ti, kɛ i sran-mmla ɔ nin sran kwlakwla liɛ'n sɛ'n ti, kɛ isɔ nin ye ɔ nin fɔundi, nanwlɛ atin, aklunjɔɛ ba mɛn nun'n ti Kɛ ɔ fin kɛ sɛ be si'a sran-mmla mun, nan sɛ be bu'a be like fi, i sɔ nin yɛ ɔ fa sa tɛtɛ yewa'n ba'nti, sangɛ kɛ ɔ fin kɛ be seli kɛ mɛn nga mɔ i nun sran mun be di be fɔundi, mɔ be kwla be kan be klunklo ndɛ, be kwla be sɔ be klunklo like, mɔ sɛkunlɛ ɔ nin yalɛ b'a jaso su, i sɔ mɛn mɔ be wan sran kundɛ i dan'n ti Kɛ ɔ fin kɛ i dan lika nin yɛ le kɛ ɔ fata kɛ mmla su awa yɛ ɔ nian sran-mmla mun be suɔ, kɛ ɔ ko yo nan b'a mianmian-man sran nan w'a faman ya w'a jaso-man be nga be fa kwlalɛ nin sran tɛtɛ yolɛ be fa be tintin i su be wun'n ti Kɛ ɔ fin kɛ like nga ɔ ti kpa dan yɛlɛ mɛn mun b'afiɛn janvuɛ kekle diwa'n ti Kɛ ɔ fin kɛ mɛn unmuan nun nvle mun be yali be wan be kan be sie su yekun kɛ be te lafi sran-mmla su dan, sran ɔ ti like dan, ɔ le'a gua, bla nin yasua be sɛ. Be wan i sɔ'n ti, like nga ba ko yo nan sran mun b'a nyan alaje, nan aklunjɔɛ w'a ba be wun, fɔundi nun, i sɔ like nin yɛ be wa yo'n ti Kɛ ɔ fin kɛ nvle nga be wo anyia sɔ nun, be wan be nin like nga be flɛ, kɛ "Mɛn mun be Bo Yekun Anyia" be bo yekun be bo mandrɛn nan sran i fɔndi ɔ nin i sranmmla be kaci ninge mɔ sran kwlakwla i ti wo be bo'n ti Kɛ ɔ fin kɛ nga ɔ ti kpa dan yɛlɛ kɛ sran mun be ngba be fa be ti be wlɛ sran-mmla ɔ nin sran-fɔundi be bo'n ti Anyia Dan wan kɛ Ndɛ nga be kɛn yɛ'n, ɔ fata kɛ ɔ kaci kɛ like mɔ i dɛnman yɛ sran kwalkwla nian; mɛn kwlakwla be kundɛ be kɛn; ɔ ye sɔ nan mɛn kwlakwula su sran o, mɛn kun i siesielɛ ninge mun, be bu Ndɛ Dan nga i akundan cɛn kwlakwla, be bo mandrɛn ɔ nin sran mun be fluwaklelɛ, ɔ nin ngwlɛlɛ klelɛ, be yo man sran mun be dan lika si sran-mmla ɔ nin fɔndi; kɛ be ko si be kpɔkun be yo blɛblɛ, mɛn kun nun o, mɛn ngba nun o, man sran mun be ngba be si i sɔ ndɛ: mɛn nga be trannin annuanzɛ dan i ase be nun sran mun o, be nga be wo i sɔfuɛ mun be bo'no, ɔ fata kɛ i sɔ sran mun be ngba be si sran-mmla ɔ nin sran-fɔundi. Tikle kikli Sran mun be ngba, kɛ be wu be ɔ, be ngba be sɛ, fɔndi nun, sran-mmala nun. Be si akundanbu, be si su ɔ fata kɛ sran mun be tran'n, be tran aniaan nun tranlɛ. Tikle 2 Sran-mmla ɔ nin sran-fɔundi nga ɔ wo Ndɛ dan nun, sran kwlakwla kwla fa ye iliɛ; ɔ le'a kɛ e ti sran nvle ngunmin, kɛ e wunnɛn ti'a kun, e aniɛn ti'a kun, e bo lika ti'a kun, e like sɔwa ɔ ti i ngunmin, e politiki angundan ti'a kun, e fin'a lika kun, ɔ le'a kɛ wie ti sikafuɛ, wie ti yalɛfuɛ, kɛ wie mun be osu ti wlengbi, wie mun be osu ti kanga. I kungba yekun, be kwla'a kpaman sran mun be nun be se'akɛ nga ti bue nga su sran, nga be wun'ɛn i liɛ wlɛ'n kpa, be wun'an mɛn nga su ɔ fin ɔ: be kwla'a be se'a sɔ, kanzɛ sran fin nvle uflɛ suo, sɛ nvle sɔ ɔ le i fɔundio, kanze i ti wo mɛn uflɛ i bo o, ɔ nunmɛn i ti bo nun tilɛ o. Tikle 3 Sran kwalakwla, ɔ fata kɛ be sɛsɛ i nguan, be wukɛ i ɔ di i fɔundi, be sɛsɛ ibɔbɔ ba unmuan. Tikle 4 Be kwla'a be fa-man sran be kaci'a kanga. Sran kanga yolɛ nin i fatɔ ɔ nin i ninge i fa sɔ mun be yowa, ba tanninnin be ngba be atin. Tikle5 Be kwla'a be ye'a sran fi like tɛtɛ mun, be wlɛ-mɛn i bisva, be kwla'a be yo-mɛn i ninge nga mɔ ɔ ye sran finfin, mɔ ɔ kaci sran kɛ blo nnɛn mun be sa. Tikle 6 Lika kwlakwla nga sran kun wo, ɔ fata kɛ be bu i sran, ɔ fin i mmla su. Tikle 7 Sran mun be ngba be sɛ mmla mu be nyrun; i sɔ'n ti, ɔ fata kɛ mmla mun be wutu be su, be ngba. sran kwlakwla, ɔ fata kɛ be wuke i nan sran nun kpakpawa w'a nyɛn-mɛn; sran nun kpakpawa ɔ ti kɛ Ndɛ nga i gblu tɔwa sa. Tikle 8 Sran kwmakwla le atin ɔ ko to ibɔbɔinvle su jɔlɛ difuɛmun, sɛ ɔ fin nan be bu i anunnflin i fɔundi-mmla su, fɔundi-mmla nga be klɛli i fluwa nga be flɛ i kɛ "mɛn i takawa i bo fluwa". Tikle 9 Be kwla'a be tra-man sran ngbɛn sa, be kwla'a be wlɛ-mɛn i bisua, be kwla'a be tu-mɛn i mɛn kun su ngbɛn sa. Tikle 10 Sɛ be sanman sran, nɑn ndrumun tran nun, ndɛ nga ti yɛ be sanman i, ɔ fata kɛ nzraa nun, nanwlɛ nun, jɔlɛ difuɛ mun, be nga be ti nun-man sran fi bo'n, mɔ be ti nanwlɛ sran, be yɛ ɔ fata kɛ be ken i sɔ ndɛ liɛ niɔn: be yɛ be kwla se kɛ sɛ ɔ wo i ndɛ fɛ su o, sɛ kusuman, nzanman mɔ be sanmanin i, ɔ ti atin su o. Tikle 11 1. Sran kwla nga b'a sɛnmɛn i ndɛ kun ti, kɛ be nian kan ndɛ mɔ be nian bu-man, i sɔ fuɛ'n be kwla'a se'a kɛ i ndɛ yo'a fɛ. A wun kɛ be kwla be se sɔ, san b'a di jɔlɛ, be ngba be ngba be nyrun, ato a wlu'a nun, be nga be ko jrɛn i sin i ti kplilɛ b'a jran. 2. Be kwla-man be bu-man ndɛ be guɛ'ɛ sran kun su; sɛ ndɛ ti yɛ be sɛnmɛn i, i nun nga ɔ fa ye sa sɔn, mmla wie fi, i nvle liɛ su mmla o, mɛn nun mmla o, be bu'ɛ i sɔ like liɛ'n kɛ ɔ ti like tɛ. I ng'ɔ wuka su, yɛlɛ kɛ alamandi nga be fu i, bisua nga be wlɛ i, be nuan kwla'a tra-man nga be fa be yo i sɔ titi'n Tikle 12 Be kwla'a be wla-man be nuan sran kun i awlo nun ndɛ mun be nun ngbɛn, i awlo nun ndɛ i tranwlɛ, i fluwa nga ɔ klɛ'n, i fluwa nga be klɛ i, be kwla'a be kɛn'ɛn i wun ndɛ ngbɛn, be kwla'a be saci i dunman ngbɛn. I sɔ ninge liɛ mun be ti, ɔ fata kɛ mmla mun be sasa sran kwlakwla. Tikle 13 1. Sran kwlakwla ɔ kwla wlanwlan sin, nvle kun nun, lika nga ɔ klɔ kɛ ɔ tran'n ɔ kwla se kɛ wa yɛ n klɔ kɛ n tran. 2. Sran kwlakwla ɔ le atin mɔ ɔ jaso nvle kun su kɔ lika nfle; ɔ kwla jaso ibɔbɔ nvle liɛ'n su, kpɔkun ɔ kwla sɛ i sin ɔ ba i nvle liɛ'n nun yekun. Tikle 14 1. Sɛ nvle kun su be kle sran kun yalɛ, sran sɔ'n ɔ le atin ɔ kɔ mantan nvle ufuɛ mɔ ɔ kwla sɔ i nun ɔn. 2. Sangɛ i sɔ atin liɛ'n, wɔ nga a ye sa tɛtɛ mɔ ɔ kɔ-man Mɛn b'Anyia be ndɛ liɛ su'n, wɔ nga a ye i sɔ sa tɛ mɔ fata kɛ be sanman wɔ'n, sa kpa, a kwla'a a jrɛn-mɛen i sɔ atin su kan-man ndɛ. Tikle 15 1. Sran kwlakwla ɔ le atin mɔ ɔ nyen i auliɛ nvle 2. Be kwla-man be se-man sran kun kɛ, ɔ fin andɛ a le'a auliɛ nvle wie kun, i sa sɔ ngbɛn; kusuman, sɛ sran kun wan ɔ kaci i auliɛ nvle, ɔ le atin kaci. Tikle 16 1. Kɛ be ko nyin yasua kun ɔ nin bla kun, be le atin be ja be wun, be taka be awlo; ɔ fata kɛ ndɛ kɛ nvle uflɛ nun sran, mɛn uflɛ nun sran, like sɔwa wafa uflɛ sran, ɔ fata kɛ i sɔ angundan wlu nun. Be aja nun, be nyɔn be sɛ; be nun kun se'a kɛ ɔ tin kun su: i blɛ nga be ja o, kɛ be titi aja nun o. 2. A wun kɛ be ja'n, uun be nyɔn be nuan w'a yekun, be klun klo su. 3. Awlo bo ɔ ti kɛ ananganman like sa, yɛ ɔ ti nvle kun su sa i olui niɔn; ɔ fata kɛ nvle ɔ nian su kɛ i nyima sa, kɛ awa wukɛ i. Tikle 17 1. Sran kwlakwla, i kungba anzɛ, ɔ nin sran uflɛ mun anzɛ, ɔ kwla le i ti bɔ nun like. 2. Be kwla'a le'a sran fi i ti bo nun like i sanun. Tikle 18 Sran kwlakwla ɔ le atin mɔ ɔ bu i ti bo nun angundan, ɔ nyɛn i klun ndɛ, ɔ kwla sɔ i like wafa nga ɔ klo i'n; kɛ ɔ fin i lɛ kusuman, sɛ i wan ɔ kaci nan ɔ sɔ like uflɛ'n, sɛ i wan ɔ bu akundan uflɛ'n, ɔ le atin ɔ kaci. Sɛ i wan i klun akundan liɛ'n, i like sowa liɛ'n, sɛ i wan ɔ bo be jɔ, i ba kungba o, ɔ nin sran uflɛ mun o, ɔ le atin ɔ bo be jɔ; sɛ kusu i wan ɔ ye i like aswre nun, ɔ le atin yo. I kwlaa ngɔ'lɛ, ɔ kwla klɛ i fluwa nun, ɔ kwla yo like kwlakwla nga fata kɛ ɔ yo; sran fi kwla'a tannin i atin. Tikle 19 Sran kwlakwla ɔ le atin ɔ bu i bɔbɔ ti bo nun akundan, ɔ kɛn i klun ndɛ nga i wan ɔ kan'n. I sɔ i sin yɛle kɛ sɛ ɔ kɛn i klun ndɛ'n, be kwla-man be kle'ɛ i yalɛ; i sin nin yɛle kɛ ɔ le atin kundɛ ndɛ mun be tilɛ; i kusuman kwla bo ndɛ ɔ nin nzɛbua mun be jɔ kle sran mun; like kwlakwla nga ɔ kwla fa bo i sɔ jɔlɛ liɛ, ɔ fa bo; ɔ nun-man i ti nun kaan kɛ awɛ wo nvle mun b'afiɛn. Tikle 20 1. Sran kwlakwla ɔ le atin ɔ nin sran ufuɛ mun be ya anyia; ɔ kwla wlu anuanzɛ nga ɔ ti'a nzaje anuanzɛ nun. 2. Be kwla'a be mianmian-man sran kun ɔ wlu-man anuanzɛ kun nun. Tikle 21 1. Sran kwlakwla ɔ le atin mɔ, i bɔbɔ i nvle liɛ'n su, ɔ tran awa i juman be ti, sɛ nɛn i bɔbɔ trele sa, ɔ kwla yo i janunfuɛ. 2. Sran kwlakwla ɔ le atin, nán ndrunmun kan tran nun, mɔ di i bɔbɔ i nvle'n su awa juman. 3. Nvle kun su i sran unmwah mun, be ye be man nvle sɔ i su gbɛngbɛn be fangan. I sɔ'n ti, ɔ fata kɛ be yo manwlɛ nun vote, nan sran mun be ndɛ nga ɔ wo be klun, b'afɛ i sɔ b'a kan vote'n le nuan; kɛ i nuan ko ju'n, ɔ fata kɛ ɔ sɛn i wun; sran ngba vote o, aswre vote o; i kwlaa nga ɔ yo ɔ, vote i yowa, nɑn mianmianlɛ tran nun, sran kun i klun vote yɛ ɔ vote ɔ. Tikle 22 Sran kwlakwla, kɛ mɔ ɔ ti nvle kun su sran'n, ɔ fata kɛ ɔ nyan awa sran anwukalɛlike, ɔ le awunnyanmblusuɛ atin, awasranwukalɛ atin, be nyin su yiyilɛ ninge atin; i sɔ ninge mun yɛ be ti sran kwlaa cinjin, be yɛ be yi sran i sran lika nglo ɔ, be yo i fɔundi-mmla be dan; i sɔ'n fin nvle kun i mandrɛn bowa nun, ɔ fin mɛn mun be wun wukawa nun, ɔ fin nvle kun i siesiewa nun, ɔ fin nvle kun i nun anyanbewun ninge mun nun. Tikle 23 1. Sran kwla ɔ le atin mɔ ɔ di i bɔbɔ i klunklo juman, juman i fa diwa ɔ nin i akatua be ti i klunsu; ɔ fata kɛ be nian i su, nɑn man ɔ tran sa ngbɛn kɛ ɔ nyan-man juman 2. Sran kwlakwla i juman nga ɔ di, i su sika cɛ yɛ ɔ fata kɛ be mɛn i ɔ, ɔ le'a kɛ sran kun ɔ le i akatua, sran kun ɔ le i akatua 3. Sran kwlakwla, kɛ ɔ di juman'a ɔ fata kɛ i akatua nga be tuɛ i'n, ɔ ju i bɔbɔ, i yi ɔ nin i mma mun be wun siesielɛ kɛ ɔ fata kɛ sran fa siesie i wun sa. Sɛ akatua sɔ'n ju-man, awa wuka suɔ ɔ yo ye. 4. Sran kwlakwla ɔ nin i wiengu mun be kwla be taka jumandilɛ anuanzɛ, sran kwlakwla ɔ kwla wlu i sɔ anuanzɛ liɛ nun ɔ fa kpli i like nga ɔ lo i i ti. Tikle 24 Sran kwlakwla, kɛ ɔ di juman'n, ɔ le atin ɔ lo unmiɛn, ɔ le blɛ wie ɔ ɔ yiyi i nyisu ɔ. ɔ fata kɛ dɔ nga mɔ ɔ fa di juman, nan ɔ cɛ ngboko; yɛ afuɛ kun nun i blɛ mɔ ɔ di'a juman, ɔ fata kɛ be tuɛ i kalɛ. Tikle 25 1. Sran kwlakwla ɔ fata kɛ i sa nun yo fɛ nan w'a kwla w'a ye i wun ayre, w'a kwla w'a siesie i wun, i bɔbɔ nin i yi nin i mma mun, kɛ ɔ ti kɛ aliɛ dilɛ liɛ'n, tralɛ wlawa'n, lawlɛ'n, be wun ayre yelɛ'n, blɛ mɔ ɔ di'a juman'n, mɔ ɔ tɔ tukpakiɛ'n, sɛ ɔ kwla'a nun'n, sɛ ɔ wo angbeti nun'n, sɛ w'a yo oke'n; sa yalɛ kwlakwla nga ɔ tɔ i su mɔ i sa nun a wie'n, ɔ fata kɛ awa wukɛ i. 2. Blata ɔ nin ba kangan mun, ɔ le be wukalɛ liɛ'n mɔ awa wuka be ɔ. Ba kangan kwlakwla, kanzɛ be wu be gua su o, kanzɛ be wu be aja nun o, be kwlakwla ɔ fata kɛ awa sasa be. Tikle 26 1. Sran kwlakwla ɔla atin mɔ be kle i fluwa. Sran fluwa klelɛ'n, kɛ ɔ fa ju kɛ sua blu su'n, sika tualɛ nun-man nun. ɔ fata kɛ ba kangan mun be ngba be kɔ suklu, be nun kun le'ɛ ti kɛ ɔ kɔ-man. Sukln nga be kle blalɛ juman nin juman dilɛ nun, i sɔ suklu'n, ɔ fata kɛ ɔ tru; suklu dandan mun be nun wlulɛ i atin, ɔ fata kɛ be tike man sran kwlakwla; be kpa'a sran mun be nun, sran kun ɔ nin i like liɛ mɔ ɔ kwla yo ɔ. 2. ɔ fata kɛ fluwa klelɛ ɔ yi sran i sran lika i nglo, ɔ yo man sran mun be bo nyan, ɔ yo man be nyin yi sran-mmla mun ɔ nin fɔundi-mmla nga ɔ ti fɔundi-mmla be bɔ'n. Fluwa klelɛ ɔ fata kɛ ɔ yo man ndidiɛ ba sran mun b'afiɛn, ɔ yo man sran mun be yaci sran kun nun ɔ yo i klunklo ninge, man janvuɛ dilɛ ɔ ba mɛn mun b'afiɛn, sran nvle mun b'afiɛn, like sɔfuɛ mun be wafa b'afiɛn. Fluwa klelɛ i kungba yekun, ɔ fata kɛ ɔ man "Mɛn mun be Bo Yekun Anyia" be ninge nga mɔ be yo mɔ alaje ko cɔ mɔn nun. 3. Siɛ mun ɔ nin niɛn mun, be yɛ ɔ fata kɛ be kundɛ fluwa i klelɛ wafa nga ɔ nin be mma mun fata ɔ. Tikle 27 1. Sran kwlakwla ɔ le atin mɔ, i nvle liɛ'n su ninge mɔ ɔ ti kɛ be nyin su yiyiwa ninge, be sa ti ninge, aguin ninge, ɔ le atin ɔ ye i sɔ ninge wie, ɔ le atin ɔ di su wie; ɔ le atin ɔ wuka be yo be nyrun kɔlɛ ninge mun; afin sɛ mblusuɛ fite su, ɔ le atin di wie. 2. Sran kun, sɛ ɔ di i be nyrun, kɔlɛ aguin juman, ɔ klɛi fluwa, ɔ di aguin nan sɛ i duman fite su ɔ, i mblnsnɛ fite suɔ ɔ ti iliɛ. Tikle 28 Sran kwla ɔ le atin ɔ kunde kɛ sran mun b'afiɛ, mɛn mun b'afiɛn ɔ ye flɔlɔɔ, i sɔ nan sran-mmla ɔ nin fɔundi nga be kan be ndɛ Ndɛ nga nun, b'a su mma. Tikle 29 1. Sran kun, ɔ fata kɛ ɔ yo like mɛn i nvle mɔ i nun yɛ i bɔbɔ ɔ kwla di i fɔundi, ɔ kwla bo nyan. 2. Sran i sran-mmla nin i fɔundi su dilɛ ɔ le'a awieliɛ uflɛ, san awieliɛ nga i nve su mmla mun be sieli kɛ ɔ fata'a kɛ sran kun i sran-mmla nin i fɔundi su dilɛ ɔ tannin sran uflɛ mun be liɛ atin. I sɔ nin yɛ man be kwla fa atin ndɛnman kpa su, aunjɔɛ ɔ ba nvle nga mɔ i su kpɛn sielɛ ɔ wo sran kwlakwla sa nun nun. 3. Sran-mmla nin fɔundi ng'ɔlɛ be kwla'a fa-man be yo'a like fi mɔ ɔ kaci i sin si Mɛn mun be Bo Yekun Anyia be atin liɛ'n Tikle 30 Awa kun, sran akpasua, sran kun, be kwla'a be jran-man dɛ nga i nun tre ba kun su be se'a kɛ be le atin mɔ be di juman wie, be yo ninge wie mɔ ɔ ti sran-mmla nin fɔndi nga be wo yɛ be sakiwa. ---- Bari LÖPUKÖ/LEUSA NA UNIVERSAL DECLARATION OF HUMAN RIGHTS I KUTUK NA BARI. KWEJA ADI PETESI/KWEYESI TI TO’DIRI/’DEKESI TI ŋutu I KAK BUKULUNŊ. KWEJA ADI Denet nagwon adi kugga ko tojojo na ’dekesi ti ŋutu liŋ nagwon bain titiki ŋutu. Kona kwe ŋutu ti mede/’baŋ logwon gwo’diet na tolien, to’diri ko taliŋ i kak ’bukuluŋ. KWEJA ADI ’Bakan na yenet ko laundya na to’diri na ŋutu aje jondia konesi narok nagwon aje toworja yeyesi ti ŋutu. Kona kwe ’durökin na kune ’dekesi kwekindya adi anyen ŋutu liŋ ryeju tolien na jambu ko yenet ko yupet töki ko tolien akwe na kujönö ko ’dekesi aje tokoro gwoso yenet duma na ŋutu i piritön ti kak. KWEJA ADI ’De’dekarikin adi ŋutu ködyö ti ri’diki anyen ’dekan ŋaret i diŋitan na gwusulak na ti tndu ŋutu i renya na saresi ti miri karudanit ko kasasanyanit kogwon ’dekesi ti ŋutu ködyö gagaya ko saresi ti putet. KWEJA ADI ’De’dekarikin parik i ’dilikindya na ’durjö na tojulin i kiden na ŋutu logwon nyanyar gwon i pirit geleŋ ko ŋarju konesi na geleŋ. KWEJA ADI Ködyö ’de’dekarikin adi ti ŋutu gwe ko to’durjö na gwiliŋit ko tojulin ko jurön. KWEJA ADI Laŋet na jurön lomomorja i saresi kase lo peta i kwekindya na yupet i ’dekesi ko ’bulit na ŋutu i tojojo na ŋutu lyan ko wate adi se agi ködyö tindu riŋit i to’durjö i pirit na geleŋ gwiliŋit lo’but i tolien duma. KWEJA ADI Yeyesi na morja ti kine ’dekesi ko tolien gwon ’bulit duma ko ati denesi ti kine ŋo nagwon a yukwe kine. SOŊINANA NYENAGWON. Ŋina momoret duma tokorju ŋina kweyet na to’durjö na ’dekesi ti ŋutu liŋ i kak ’bukuluŋ gwon a temet na konaki i morja liŋ i jurön liŋ tojo ko ’dutet. Karen ŋutu ko karen mugun na laŋet kepekep ŋina tokoret diŋitan liŋ i kwe anyen tindu riŋit duma na todindyö ko todinet anyen todindyö kuket na kine ’dekesi. Tolien ko temet na ’durjö i Iukata ko nakaŋo na jur anyen gaju gwon nase i kak ’bukuluŋ ko anyen joŋga ’dekesi ko time nase ko laŋet na kilo jurön ko ’börik kase ako ŋutu logwon gwon kase i saresi. 1. Ŋutu liŋ a yuŋwe kana, jojo i to’diri ko ’dekesi ko ti se tokitaki ko ’börik ko mulökötyo lo toluŋaseran. Se a ’doka ko denet na kulya na’but ko narok. 2. Karen ŋuto a ’buruki ’dekesi liŋ ko tokoret ’bak nyunyumbö i gwearijin ka’deka’de gwoso adi: ’Boriköt, Kutuk ko Yupet/Yubö. I.aŋet kode kunie yeyesi ti lukata kode suluwet na gwoloŋ, toro’bo kode kulye gwearijin i juỳu na kine nene gelet ködyö ti kona kwöŋ kode i kiden na laŋet na miri na kaŋo kode jur, kode gwon a luwitöt, yiyiniki, ’bain ’deba mugun kode gwon ko denesi ti tolien. 3. Karen ŋuto ködyö kata ko to’diri na gwiliŋit adi gwon jörun ko tolien na gaya na ŋutu. 4. Lele ŋuto ködyö ti bulö d'epa a ’dupiet kogwon to’dupien kode tugwörö a ’dupiet, kine konesi ködyö ti bulö konaki ŋutu i gweyarijin kase ka’deka’de kwöŋ. 5. Lele ŋuto ködyö ti bulö tiki i miyesi kode ’depet loron logwon ti temakindya i gwiliŋit lo ŋutu kode riŋet nagwon körju mugun na ŋutu. 6. Karen ŋuto ködyö kata ko to’diri i karen jur ko i karen pirit i komoŋ na saret. 7. Ŋutu liŋ agi gwon jojo kode ti nyunyumö i komoŋ na saret lo miri. Lepeŋ ködyö agi gaya jojo ko saret. Ŋutu liŋ ködyö gwon ko gayet nageleŋ ’bak nene nyunyumet kode laŋa na kilo saresi töki kode konesi nagwon ti temakindya i kebbu na saret lo jur. 8. Karen ŋuto ködyö gwon ko to’diri na kiko lo rigwo ko laŋet na rigwo ’duŋet na putesi i kenesi na laŋgo saresi ti tod'iri na ’dekesi ti ŋuto logwon a tiki nye ko saresi kode saret lo jur. 9. Lele ŋuto ködyö ti bulö moka ’bakan na saret, rereka kode riköji kaŋo kanyit i jur. 10. Karen ŋuto ködyö agi gwon ko tojojo i putet ko ti yiŋani yiŋa ko ŋutu ti jur ko ködyö ti ka’duŋök ti putet kulo gwe a luwi i laŋet nase ködyö na ka’duŋök. Ti nyunyumbö, kujönö miri. Ti ’duŋgö na putet gwe i denet na to’diri ko kepesi narok nagwon mokani ŋutu. 11. Karen ŋuto lo moka adi a torondya agi ködyö ti luŋu a katoronyanit tojo ko lopeŋ a ’duŋöki putet lo liliya ko ŋutu lojore, nagwon kweja adi nye a ryö gayesi liŋ i putet Ionyit. Lele ŋuto ködyö ti luŋu a katoronyanit i karin toronyet, ko kunie ti kunie toronyesi na kona kinu a ’duŋöji kano. Ko köti i saret lo köji ko Io kaŋo jambu adi lele saret lo pömöni lele ŋutu ködyö ti bulö ri’diki i lewudya na ŋilo saret logwon gwon i kitarikin lu. 12. Lele ŋuto ködyö ti bulö ri’diki i lwönö kanyit kweja adi lubbö ko lele ŋuto kadi ’bak pija kode kendya na manini na lege, kode lyöggu na kukuet ko gwiliŋit lo'but. Karen ŋuto agi ködyö gwon ko to’diri na gaya ko saret, ko lele ŋuto a ’beleŋgu lele lo kilo saresi. 13. Karen ŋuto ruköki tolien na wörö ko si’da i lokokoritan ti lukata na köjinö ka’deka’de. Karen ŋuto a ’buruki i köyu na jur töki bubulö yitwe bot ’bak teŋet. 14. Karen ŋuto a ruköki i pija kode i si’da kana i kulye jurön anyen gagaya. Kine dekesi ti bulö ruköki kode luŋu i diŋit na ’duŋöki na putet i tugwakan ko ’bain pondya i toron na laŋet na ’debba jur kode i saresi logwon ko tuka’de ko saresi titeŋ na momoret na jurön. 15. Karen ŋuto a ruköki i gwon ko jur lonyit kode gwuluyet na jur lonyit. Lete ŋutu ti bulö ri’diki. renyaki i lopuködu na mugun i karen jur lo ’deggi nye. 16. Ŋutu lyan ko wate logwon aje ’durjö ’bakan na kuniye teŋesi, ko ati kotumit nanyit kode gweyari kode ti yupet ködyö bubulö yema kode yemba anyen ryendu mede. Se ködyö gwon ko ’dekesi kase jojo anyen bubulö toyem i diŋit yemet kode na reyan. a) Yemet tuŋ ka’de bubulö kona i ’dekesi ti kilo logwon yöŋö kondya mede kulo (toyem) b) Mede ködyö a ŋo nagwon ŋUN lo gweja ko agi ködyö gwogwon, ko a laŋet na’dit najur kode köji ko ködyö gagaya ko köji kode ko jur ’bukuluŋ 17. Karen ŋuto kata ko to’diri nagwon bubulö gwon ko toro’bo kanyit kode töki bubulö gwon i momoret ko kulye. Lele ŋutu ködyö ti bulö ryaka kode joŋari toro’bo kanyit kaŋo ’bak saret. 18. Karen ŋuto ködyö gwon ko tolien na yeyesi kanyit, ko lepeŋ yöŋö kondya nyo kweja adi teŋet ’bain bubulö yeyeju ŋo na’but ko narok ko nye a ’deggi konye töki bubulö torukökindyö ŋutu ko kulye i pirit nageleŋ kweja ad i todinesi, konesi, moỳu, kode kwakwaddu. 19. Karen ŋuto a ’buruki i jondya kode i kwekindya na ŋutu yeyet nanyit ko ŋutu kata, ko bubulö jambu ’bak teŋet. Kine ’dekesi kode ’burusi morja ko ’burit kweyet na yeyet ’bakan na teŋet kode kakalet ko lele ŋuto pija, wuju, kode leleŋaki na kulya ko lele ŋutu kode yeyet ko nene mugun kalayianit ’bayin na dendya na lokokori. 20. Karen ŋuto a ’buruki kode bubulö kondya kode luŋgu momoret ko taling ’bak mörö. Lele ŋutu ködyö ti bulö riköji kaŋo i nene mugun na momorja anyen timundya kulyajin, nye ködyö ti bulö joŋga i nene mugun nagwon yeyesi kase ti morja. 21. Karen ŋuto agi ködyö kikita i miri lo jur lonyit i lukata na miri kode wulundyö ŋutu logwon gwo’dan kase i karen i lukata na miri, a) Karen ŋuto a ’buruki i ryeju na ŋaresi ko a ti biya i kadi na wini kode todinesi ’bakan na nyunyumbö kode gelesi kanyit i jur. b) ’Dekesi ti ŋutu ködyö gwon a yenet na miri. Ko ŋina ka’de bubulö meta kode time ko gayesi ko to’diri na wulet na kona ko ŋutu liŋ ti jur gwon kweja adi kona ko beiembele. Kode (ŋutu geleŋ a belembele geleŋ) ’bak nyönyöggu. 22. Karen ŋuto gwoso lele lo laŋet agi ködyö gagaya ko miri. Ko ködyö meta i konesi ti miri ko i tojulin na miri ko kulye jurön i saret lo momoret kode tukwöryönjin ti jurön kad'eka’de adi toro’bo gwiliŋit ko ’dekesi ti keryat logwon ti ’dumaji kaŋo anyen buya tolien na ’durjö nanyit. 23. Karen ŋuto agi ködyö kondya kita na ’deket nanyit ko ti pirit kitayet na gwe i ’deket nanyit ko na kita ko ti gayet na ’bakan na kita gwe kata i jur. a) Karen ŋuto ködyö gwon jojo i kwe na kita i jur ko köti tojojo na ropet na kita, i kitayesi ködyö nagwon jojo ko kona ko ŋutu ka’deka’de. b) Karen ŋuto logwon kikita ködyö yiyiniki köti ropakini ropet na kita nanyit. Nagwon kweja adi tetemakindya i gwon na ŋutu kode ỳalet na ropet ködyö titiki ko bubulö. Ko ti kiko lo gayiri kakitak gwe kata, gwoso adi pirit tokelet kode todinet. c) Karen ŋuto ködyö bubulö lupöki kode gweyundya na mugunya kagayak ti kakitak anyen gaju ’dekesi ti kakitak. 24. Karen ŋuto ködyö gwon ko diŋit na kita ko diŋit na yukan kode diŋit na birye. Ko töki diŋit kitayet ködyö tetemaki ko perok ti yukan logwon roropa. 25. Karen ŋuto ködyö si’da i gwiliŋit lo tetemakindya, kweja adi ’dekesi kanyit ködyö ti bulö yöŋgu lepeŋ gwoso i kelan, gwon na mede ’bura ’bak sasanyesi gwoso ti kinyotot, boŋgo, wini, mede kode kuniye ’dekesi ti gwiliŋit lo ŋuto ko gayet töki ko ati ’bakan na kita, gilö kata, karu’be, doŋga, kode kuniye ti pirit ko i ŋo nagwon a gandu ’dekesi ti ŋutu. Wate ko lupudyet agi ködyö gagaya ko ŋaŋaraki. Ŋwajik lupudyet liŋ logwon yuŋwe kaŋo na yemet (tolup) agi ködyö ryeju ruruket ko gayet jojo ’bakan na koresi kode gelesi kase kiden. 26. Karen ŋuto ködyö totodinö kanyit i jur ko ködyö todinesi kune gwon kana ’bak ropet biya parik suluet na todinö (primary school) kogwon ŋina ’de’dekarikin i saret. Ko agi ködyö tiki ko riŋit i ŋutu liŋ. Todinesi ti kita na könin ko ti koŋon na kwe gwe kata i keniya liŋ ko töki ryeni ko ŋutu liŋ ti jur. a) Todinesi ködyö gwon i ’dekesi ti ’durjö na yeyesi ti ŋutu ko ti togoỳu na kugga na to’diri ko tolien na ŋutu i pirit na geleŋ. Ko ti to’dure yiŋga ko julin i kiden na jurön liŋ, kweja adi kotumitön kode i yupesi ko köti i konesi ti laŋet na jurön lo momorja anyen tindu taliŋ i gwon ko ŋutu kiden. b) Karurukak kode ko monye ko ŋote ködyö logwon a ŋerot i wulundyö na kiko lotodinöri ŋwajik kase. 27. Karen ŋuto ködyö kondya ŋo ti keri lonyit i ’deket naynit ko ŋutu kanyit kiden anyen ryendu ’bulit na ŋo na teten se kune, töki anyen ŋarju seko ’durjö na mugun na koŋon na dendya na gweyarijin ti ŋo ti kak liŋ. Karen ŋutu ko toro’bo kanyit i jur kata ködyö gagaya ko se ködyö gaya jojo ’bak nene gelet. 28. Ti gwilingit lo karen ŋuto gwe i ruket lo saret lo jurön liŋ ti kak anyen to’diri ko tolien nagwon köju aje tokuruki ŋutu na kukure ko ŋutu i gwiliŋit lose. 29. Karen ŋuto ködyö agi kikita i jur ko ködyö ti kondi kita nagwon temakindya i koŋon nanyit anyen nye bubulö ’durjö kanyit i gwiliŋit. b) Anyen ŋutu bubulö dendya adi tolien ko d'ekesi ti ŋutu a kuka, tuŋ ka’de ko gwiliŋit lo ŋutu a lo’but kanyit i jur. Töki ko ŋutu wulundyö kimak kase ko ’börik kase. c) Tuŋ ka’de kine ’dekesi ko tolien na ŋutu i kikolin liŋ konani i saret lojurön lo momorja anyen tokorju kilo saresi. Kweja adi konesi ti ŋutu ködyö gwon ’bak nene tuka’de kokilo saresi. 30. Nene ŋo ’bain nagwon kaka’delo i ŋina manini, ko saret logwon kekepo ko jurön liŋ, laŋetan, ŋutu logwon kita kitayesi kase, kode kondya saret logwon anyen laŋgu kode körju nene na kine ’dekesi kode tolien nagwon a ’beron peta i diŋit na tokoroni se na. Translated by (a lopukö ko) Sebur Anthony Lodu & Gordon Lucy Kiden. Denet nagwon adi kugga ko to jojo na ’dekesi ti ŋutu liŋ nagwon ’bain tiki ŋutu ko lele ŋuto, töki tibulö joŋa kaŋo ko lele ŋuto. ---- Basque GIZA ESKUBIDEEN ALDARRIKAPEN UNIBERTSALA HITZAURREA Kontuan izanik munduko askatasuna, justizia eta bakea giza familiako kide guztien berezko duintasunean eta eskubide berdin eta ukaezinetan oinarritzen direla; Kontuan izanik giza eskubideak ez ezagutzearen eta gutxiestearen ondorioz, giza kontzientziari irain egiten dioten basakeriak gertatu izan direla; eta gizon-emakumeek, beldur eta gabezia orotik aske, hitz egiteko askatasuna eta sinesmen-askatasuna izango dituzten munduaren etorrera aldarrikatu dela gizakiaren helburu nagusi; Kontuan izanik ezinbestekoa dela giza eskubideak zuzenbidezko erregimen batek babestea, gizakia-tirania eta zapalkuntzaren aurkako azken irtenbidea den matxinadara jo beharrean aurkitu ez dadin; Kontuan izanik ezinbestekoa dela, baita ere, herrialdeen artean harreman lagunkoiak bultzatzea; Kontuan izanik Nazio Batuetako kide diren herriek gizakiaren oinarrizko eskubideetan, gizakiaren duintasun eta balioan eta gizonen eta emakumeen eskubideen arteko berdintasunean duten fedea tinko azaldu dutela Agirian; eta, askatasunaren ikuspegi zabalago baten barruan, gizarte aurrerakuntza sustatzeko eta bizitza-maila jasotzeko erabakita daudela adierazi dutela; Kontuan izanik Estatu Kideek, Nazio Batuen Erakundearekin elkarlanean, gizakiaren oinarrizko eskubide eta askatasunen begirune orokorra eta eraginkorra ziurtatzeko hitza eman dutela; Kontuan izanik emandako hitz hori osotasunean betetzeko garrantzi handikoa dela eskubide eta askatasun horiek berdin ulertzea; BATZAR NAGUSIAK GIZA ESKUBIDEEN ALDARRIKAPEN UNIBERTSAL HAU EGITEN DU Herri eta nazio guztiek izan beharreko jomuga legez, bai norbanakoek eta bai erakundeek. Aldarrikapen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide eta askatasun hauen begirunea bultza dezaten irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arian-arian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezar daitezen ziurtatzeko, bai elkarkide diren estatuetako herrien artean eta baita horien eskumenpean dauden lurraldeetan ere. 1. atala Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute. 2. atala Gizaki orori dagozkio Aldarrikapen honetan adierazitako eskubide eta askatasunak, eta ez da inor bereziko arraza, larru-kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik. Ez zaio begiratuko gainera, pertsona zein herrialde edo lurraldetakoa den; ezta hango politikari, legeei edo nazioarteko egoerari, nahiz eta herri hori burujabea izan, besteren zainpeko lurraldea, autonomiarik gabea edo nola-halako burujabetasun-mugak dituena. 3. atala Norbanako guztiek dute bizitzeko, aske izateko eta segurtasunerako eskubidea. 4. atala Inor ez da izango besteren esklabu edo uztarpeko; debekatuta dago esklabutza eta esklabuen salerosketa oro. 5. atala Ezin daiteke inor torturatu, ezta inori zigor edo tratu txar, anker eta lotsarazlerik eman ere. 6. atala Edozein gizon-emakumek du, nonahi, lege-nortasundun dela aitor diezaioten eskubidea. 7. atala Gizon-emakume guztiak berdinak dira legearen aurrean eta denek dute, bereizkeriarik gabe, legezko babesa izateko eskubidea. Denek dute Aldarrikapen hau hausten duen edozein bereizkeriaren aurka eta bereizkeria horren eragileen aurka babes berbera izateko eskubidea. 8. atala Pertsona orok du Konstituzioak edo legeek gizon-emakumeei aitortzen dizkieten oinarrizko eskubideak hausten dituzten ekintzetatik babesteko, norbere herrialdeko auzitegi aginpidedunetan errekurtso eraginkorra jartzeko eskubidea. 9. atala Inor ezingo da arrazoirik gabe atxilotu, preso hartu edo erbesteratu. 10. atala Pertsona orok eskubidea du, berdintasun osoan, auzitegi burujabe eta alderdikeriarik gabean jendaurrean hitz egin eta zuzentasunez entzun diezaioten, nahiz bere eskubide eta betebeharrak erabakitzeko, nahiz bere aurkako salaketa penalak aztertzeko. 11. atala 1. Delituagatik salatutakoak eskubidea du errugabetzat jo dezaten, errudun dela legez eta jendaurreko epaiketan frogatzen ez den bitartean. Epaiketan bere burua zaintzeko berme guztiak ziurtatuko zaizkio. 2. Egintzak edo behar-uzteak izandakoan, herrialdeko edo nazioarteko legeriaren arabera delitu ez baziren, ezingo da inor kondenatu. Delitua egitean ezargarri den zigorra baino larriagorik ere ezingo zaio jarri. 12. atala Ez dago arrazoirik gabe beste inoren bizitza pribatuan, familian, etxean edo postan eskusartzerik, ezta inoren ohore edo izen onari eraso egiterik ere. Nornahik du eskusartze edo eraso horien aurka legezko babesa izateko eskubidea. 13. atala 1. Pertsona orok du joan eta etorri aske ibiltzeko eskubidea eta Estatu baten lurraldean bizilekua aukeratzekoa. 2. Pertsona orok du edozein herrialdetatik alde egiteko eskubidea, baita norberetik ere, eta norbere herrialdera itzultzekoa. 14. atala 1. Jazarpenik jasanez gero, pertsona orok du edozein herrialdetan babesa bilatu eta izateko eskubidea. 2. Eskubide horretara ezin izango da jo delitu arruntek sortutako auzibideko egintza baten aurka, ezta Nazio Batuen helburu eta erizpideen aurkako egintzak direla-eta ere. 15. atala 1. Pertsona orok du herritartasuna izateko eskubidea. 2. Inori ezingo zaio arrazoirik gabe herritartasuna kendu, ezta herritartasuna aldatzeko eskubidea ukatu ere. 16. atala 1. Gizonek eta emakumeek, ezkontadinetik aurrera, ezkontzeko eta familia aratzeko eskubidea dute, arraza, herritartasun edo erlijioagatiko inolako mugarik gabe; eta, ezkontzari dagokionez, eskubide berberak dituzte bai ezkonduta jarraituz gero eta bai ezkontza-lotura ezabatuz gero ere. 2. Ezkongaien baimen aske eta osoz ez bada, ez dago ezkontzerik. 3. Familia da gizartearen oinarri jatorra eta berezkoa, eta Estatuaren eta gizartearen babesa izateko eskubidea du. 17. atala 1. Pertsona orok du jabe izateko eskubidea, bakarka nahiz taldean. 2. Arrazoirik gabe, ez zaio inori bere jabegoa kenduko. 18. atala Pertsona orok pentsamendu-kontzientzi eta erlijio-askatasunerako eskubidea du; eskubide horren barne da erlijio edo sinesmena aldatzeko askatasuna eta baita norbere erlijioa edo sinesmena bakarka nahiz taldean, jendaurrean edo pribatuan irakaskuntzaz, ihardueraz, kultuz eta aginduak gordez azaltzeko askatasuna ere. 19. atala Gizabanako guztiek dute eritzi-eta adierazpen-askatasuna. Eskubide horrek barne hartzen du erlijioa eta sinismena aldatzeko askatasuna eta bakoitzaren eritziengatik inork ez gogaitzeko eskubidea, ikerketak egitekoa eta informazioa eta eritziak mugarik gabe eta nolanahiko adierazpidez jaso eta zabaltzekoa. 20. atala 1. Nornahik du bakean biltzeko eta elkartzeko eskubidea. 2. Inor ezingo da behartu elkarte bateko kide izatera. 21. atala 1. Pertsona orok du bere herrialdeko gobernuan parte hartzeko eskubidea, zuzenean nahiz libre aukeratutako ordezkarien bitartez. 2. Pertsona orok du berdintasunez norbere herrialdeko funtzio publikoan sartzeko eskubidea. 3. Herriaren borondatea da botere publikoaren agintearen oinarria; borondate hori aldian-aldian egingo diren benetako hauteskundeetan adieraziko da. Hauteskundeok bozketa orokor eta berdinez eta isilpeko boto bidez egingo dira, edo boto askatasuna bermatzen duen beste bide batez. 22. atala Pertsona orok du, gizarteko kide denez gero, gizarte-segurantza izateko eskubidea eta, herrialdearen ahaleginaz eta nazioarteko laguntzaz, Estatu bakoitzaren antolaketa eta baliabideak kontuan izanik, norbanakoaren duintasunerako eta nortasuna garatzeko ezinbestekoak diren ekonomi, gizarte eta kultura mailako eskubideak asetuta izatekoa. 23. atala 1. Pertsona orok du lan egiteko eskubidea, lana aukeratzekoa, lanbaldintza bidezkoak eta egokiak izatekoa, eta langabeziaren aurkako laguntza jasotzekoa. 2. Pertsona orok du, bereizkeriarik gabe, lan beragatik lansari berbera jasotzeko eskubidea. 3. Lanean ari denak bidezko lan-saria eta aski zaiona jasotzeko eskubidea du, bai bera eta bai bere familia, giza duintasunari dagokion bezala bizitzeko bestekoa. Horretarako aski ez bada lansaria, gizarteko laguntzaren bidez osatuko da. 4. Pertsona orok du, norbere interesen alde egiteko, sindikatuak eratu eta sindikatuko kide izateko eskubidea. 24. atala Pertsona orori dagozkio atsedenerako eskubidea, aisiarakoa, lanaldiaren iraupen mugatua izatekoa eta aldian-aldian ordaindutako oporrak izatekoa. 25. atala 1. Pertsona orok du bizimodu egokia izateko eskubidea, bai berari eta bai bere familiari osasuna eta ongi izatea bermatuko diena, eta batez ere janaria, jantziak, bizitokia, medikusorospena eta gizarte-zerbitzuak; eta baita lanik eza, gaixotasuna, elbarritasuna, alarguntasuna, zahartzaroa edo bizibidea nahi gabe galtzeko beste kasuren bat gertatzen denerako asegurua izateko eskubidea ere. 2. Amek eta haurrek laguntza bereziak jasotzeko eskubidea dute. Haur guztiek, senar-emazteengandik nahiz ezkontzatik kanpo jaiotakoek, gizartearen babes berbera izateko eskubidea dute. 26. atala 1. Pertsona orok du hezkuntza-eskubidea. Hezkuntza dohainekoa izango da oinarrizko ikasketei dagokienez behintzat. Oinarrizko ikasketak egitea derrigorrezkoa izango da; heziketa teknikoa eta lanbiderakoa, orokorra; eta denek izango dute goimailako ikasketak egiteko aukera bera, norberaren merezimenduen arabera. 2. Hezkuntzaren helburua giza nortasuna guztiz garatzea izango da eta giza eskubideen eta oinarrizko askatasunen errespetua indartzea; herrialde, arraza eta erlijio guztien arteko elkar-ulertze, jasankortasun eta adiskidetasunaren alde egingo du; eta Nazio Batuen iharduna bultzatuko du, bakeak iraun dezan. 3. Gurasoek lehentasunezko eskubidea izango dute seme-alabei emango zaien hezkuntza mota aukeratzeko. 27. atala 1. Pertsona orok du eskubidea elkarteko kultur ekitaldietan aske parte hartzeko, artelanez gozatzeko, eta zientzi aurrerakuntzan eta horri darizkion irabazietan parte hartzeko. 2. Zientzia, literatura edo arte mailan egindako lanen egille diren pertsona guztiek dute horregatik eskubidea dagozkien interesak eta materialak babes dakizkien eskubidea. 28. atala Pertsona guztiei dagokien eskubidea da, Aldarrikapen honetan azaldutako eskubide eta askatasunak era eraginkorrean garatuko dituen gizarte mailako eta nazioarteko ordena ezar dadin. 29. atala 1. Pertsona orok komunitatearekiko betebeharrak ere baditu, komunitatea baita bere nortasuna guztiz eta era askean garatzeko toki bakarra. 2. Pertsona orok, gainontzeko herritarren eskubide eta askatasunen begirunea ziurtatzeko eta gizarte demokratiko bateko moral, ordena publiko eta ongizate orokorreko bidezko eskakizunak betetzeko legez ezar daitezen mugak baino ez ditu izango dagozkion eskubide eta askatasunez baliatzeko orduan. 3. Eskubide eta askatasun hauetaz ezingo da inor baliatu Nazio Batuen helburu eta erizpideen aurka. 30. atala Aldarrikapen honetan jasotako ezertan ezingo da ulertu Estatuari edo talde edo norbanakoren bati Aldarrikapen honetan bertan adierazitako edozein eskubide eta askatasun deuseztatzeko ekintzak edo ihardunak burutzeko eskubidea ematen zaionik. ---- Belanda Viri TUNVÍYA WÁ KÁYI WÚDU NÏTA GBÍ NDOO NÏNDÃ TAA YUYI NDI SÓ WÁNDÃ KPÍ VAMURU KÁBÁ LÍNGO TUNVÍYA WÁ KÁYI WU'DU MURUTÜ Ndã wá bowo murutǘ kpí nóo, ãjõ ká nako nó ta ká yii ndí ta tí ndí káujee ta báväŋ ndiudí 'do, ká tagündí. Vamuru ka'bá jẽrẽ tí ndindi ta kau nótí kpoo, ndí só wáa sígí wá ká yiwu'du, vẽe, ká yinana da ngï ta gbá yawe, 'dii je a tïndndí, a'dii ta ndí yëe, 'dií je a kükürü murundí boo. Sígi nó 'do ká mgbí tí türü wá ká gele ndí vamuru bá língo noo nve te ká ndí gele wá só ndi kánako ta muru tǘ nó, á letí ká kpokor-kpokro ká yi wu'du, ta nindï wu'du wéi, 'dii ji yi ŋono nve reta ní ta vota muruó nó. Á murutǘ kpí, á gbí tunvíya wá káyi wu'du nó vee, 'do bi ká vamurubá Língo gbí ndosó kpaakpaa, ká yiwu'du ká ta tíi ya we. Álaŋana yëë na, ká yiwu'du nó a ká nga ndoó. Ndí nó ká ngaŋo, sindí njújüku muruno kpa'da. Koni ta tabï a 'dindoŋo yëë ta ndí, táa tï-tïkï téi ta ndi sówáŋo tí mïlïŋo, 'dií je ndi sówá kákaŋo ŋono ta muru ta tíndí ngandí ti laŋana nó. Ga Rofi tí Türü wásó Letí ká yi wu'du A Va (111) Gbí Li 10 gbí Fi Laŋi gbí Ndoo nga 1948. Ã melendé wéi, 'dii ji Tunvíya wéi tii. Losó Tatere só wáa walando wu'du tí ŋó 'dii nó ta gïrï bi ká nve ma garofi, tí ká faväng. A ŋii sere só, ndi nako, murutü kpí wiri ká ŋa ndí, gbí fandí, áyí nó a yi tagü faväŋ táa yele só, ta murutǘ nünüki ta. Ga rofi nó ayi wáa rota ndi wu'du, si ta ní it faväŋ. Sanja ta sai noo ta tí yi wáa wala ndo wu'du Murutǘ ka deleí kpandii 'de, kugbínjo táa 'do wilá, andi só aka je Tumviyá wá Luvë́ ij nda kí, vee, kánako zazaki njo Rofi ndindí ta votamurundí ya we, teteke ta ká gele wá ká gele joki ndindí kpa'da, ta gükü tí ndí wílá, ta lïbïlö weí ón ngandindí ta ká kandi kpi Murutǘ. Wámína no, wu'du njala loó tí kpoo. Si ká vovo ká gbiya táa ki küjïnïmï máa njoboo gbá. Wu'du wá jerebï vakureú tí kpoo kíi, bḯï nve njalaí 'de wilá, wá láŋana nó ka Türü nga va Murukábá lingo wunjo ta tí ká tatere ká yi wáa walando wu'du tí faväŋ, ta ŋa ká gïrï wei kpí, yii ká nako murutǘ, ká 'dako ta ká nïï ná njee, ndí wala ta yivi tïnvï gïrï ndi ká faväŋ tí yáláká yaláká kee yoö. Ká bïï ká bá gbí a walando nako ta sere gïri wéi sesege ndindí ta ta, toko ta só njee ta ká vamurubá língo ndí sówáa akoni gïrï yi wu'du tí kpoo, 'doteí ká faväŋ, vee, a yïrïsä nako ta ŋa vanga gele wáa walando kpí ya we. Ká Türü vamurubá língo ma nó kere ká só gbí mgbanga yü téí ji nako kpí, vee, bïï yi lá gbele sere gïrï wáa 'dï gbí káyi wu'du wílá mom 'de, ta faväŋ wéi ka 'do ká tagü, áyí nó a kpokro só wáa vandí bi wu'du faväŋ kpa'da. Wámina, kée nóo, Ga rofi noo tí yüjinda vee, ká Tunviya noo, tí nga ká yi wu'du nïnïkïta lá, sere gïrï wáa walando ta gbí kábá kpí, gbele tïnvï, 'do ká láár njee bi ká nako kpí murutǘ, si Tunviya wéi njüjükú muru, si gó wi wéi 'da'daka nako táa rugutéi ta bïdö, ta letí ká yiwu'du ta faväŋ 'do tagü, ndi bámïrï, si ká nako kpí táa nji ká, yi wu'du, teteke ta ká gele wándí nïnïkïta, gbí ká vuru ndi vamurukába lingo, ta tí mïlï ndí, 'dii je ta bïï ká vuru ká gbiya ŋono ká gbiya ndindí ká yǘkǘ favva gïrï wáa 'dindo ndí yëë ya we kii ndáa. Va 1. A jo kánako murutǘ kpí nó njee, tí ká favä́ŋ, taká yindí ta yee ndí tatií. Joki taa je muru ta njonvé jindí, ndi só wáa bowo tí 'dó gbí nvóko tíndi ta ganve laká winvee njee. Va 2. Wu'du nó nve nji yiní gbá taa'do teí tí faväŋ, lá ŋana ká türü yuaí joŋo gbí kpáa na ta vazanga wílá, kpétí ŋa faŋo ká mgbu, kúutoŋo ká mgbu, wá nïï, wá 'dako, njosó ká mgbumgbu, gele Joki mgbumgbu, ká fárá ndi wu'du mgbumgbu, áyí tí dele taŋo ká gbí só gbí ndiká türü na yëë na. Ndeti bá noo ŋo tí wala gbíi nó dó ta wḯlḯ muru we, ká vuru ndi gbiya, gbiya ká tí bowo ndi 'da tí ŋó si ta'da tí wala tí ká faväŋ we, ndi só a walando murutǘ kpí ká njee. Va 3. Bií yi láa awalando wu'du vä́ŋ wílá, kungu taní bo ta wo ndöö́ kpa'da. Va 4. Aro ká nde vïŋ ta mgbí 'de tí tortiri, aro ká nde wáa ma nako tí agokoko 'de mgbí. Ajere wu'du vavïŋ, wágbá tí vïŋ gbá mom 'de. Va 5. Anvunvusu wu'du bï bḯï káu wilá wiri ta só ndi ká türü, tí si toŋo ji nvu la. Va 6. Bḯï yi wu'du nó a anji ní takürü kágbiya gbí mgbanga, a sai ní jéé gbá. A wara mgbanga toŋo ká tí ol nako gáú. Va 7. Nako gbí gïrï wá gele kpí ká njee ta be gbíi wílá, be wá 'doí, wágbá a sütasó tí bḯï ká nako, ndí táa bowo ndïï tí kpoo ta gïrï wa tunvíya. Va 8. A yaá gbí mgbanga 'de wu'du ŋii ká gele kíi mayivi tí do, kée a tí wüwüko gbë́ë téi, we we tíi, si a táa koni ŋo 'deí. Va 9. A jere tí noo yalaka waá gbí 'dangála, wágbá gbí tii nóo, ma vi wáa wünjo ndïḯ la. Va 10. Tí si ama mgbanga vasasa tóŋo lá, amele ŋo si ká tí ol nako, ma ta kafi londí lá. Va 11. 1. A ki kaŋ tóŋo, wágbá yele só tóŋo ta wotí gbá, di ká tí wo noo a ŋii teí vee ŋo dó ma voi kí, tí nve vomuru. Kée a fe tóŋo gbí mgbanga 'de nó a kpokoro yi. 2. Wu'du tí wünjo ndi amereke saní tó gbí mgbanga lá, ní gbitó tí néle ndi sówá ká káu ta rota ta ní. Va 12. Bïï wu'du tí wünjo ndi a voto leu, gbí bándöo, wágbá aba ká bḯï ká yi ní ŋono, lo nako yókó tee tíi gbá nó, asandi ní, 'dii sandi ta ká nvebá ndö́ö lá mom 'de. Va 13. 1. Adu bá tí faväŋ nó a yi nako kpí, 'dii nonoko ta nó ta gbí lobebá wéi, nóo ayi wu'du. 2. Wu'du du ká bá mïrï gbí ta ŋono ta goyí gbinjonvoó nó, wiri ta wo ŋono ní táa dele téi gbí bá ngau nó. Va 14. 1. Wu'du nó nve yáa bá mïrï tí favä́ŋ ta wo ngele go. 2. Wu'du tí ma sai tí kpáa wá tünvíya noo ká türü dií nó lá, a teteke gele wéi, kpétí wu'du ŋono nve nji ku nó. Va 15. 1. Bḯï yi lá ga wu'du murutǘ wilá. 2. Bḯï nve no ta wu'du, wágbá go ma, wágbá tïrï ŋa ní tó 'de wílá. Va 16. 1. Mgbïlï 'dako, ta mgbïlï nïï, ta vazanga wéi wilá so ndi ŋa wu'du, ŋabándöö, ta ŋa gele Joki ndöö́ áyi jí va kotí du tabá ta káwii gbá. 'Dii je a si tí ká 'dako ta nïï ta gbá. 2. A koti tí yeletí 'do bi ká'dako ta nïï, si ta ndí tí káfaväŋ. 3. Ká nvebá ta ká türü tí bowo ndi ká nvekotí nó tí do, teteke ta ká gele wéi 'do bi Joki, ta yivi gïrï, tïtïkï ta ndindí ta ká wi kéré kéré. Va 17. 1. Wu'du gbitó tí néle, wágbá ní yaa gbí Julúlú weí ta ká kaú njee. 2. Tí si gbé'de ji vöngö ndi malbu lá, gbíi nó vee, tí sïbï tí yikümü ndöŋo ji bḯï wu'du ta at lá yawe. Va 18. Bḯï yi wu'du nó aba nde ta muró, ta njonvó ta gele Joki ndöö́, tí faväŋ. 'Deeti bḯï yi ní nó a kara gele Joki, wágbá, a wunjo ndïï tí milöö́ we, á gbí julúlú wéí ta ká kaú, wágbá ta kafi ol nako, á tí lo nako, 'dii teteke ta gele Joki wei, ta funji weí, ta ye weí ya we láá. Va 19. Bḯï iy wu'du nó avavala gbí só kpakpa, ta wḯlï muru, lá avavala gbí yï kpere, tí ká só ndöö́ ŋono gbí muró nóti faväŋ, ta sososo tí wílá, dii lalau ta só wéi ta ká bḯï ká nako ta ndibá ndindí, ta ndi kábá mïrï kpí murutǘ. Va 20. 1. Bḯï yi wu'du nó a ake yé tí rofi waá yelesó. Wágbá maa rofi gbí julúlú njee ta ká kaú mgbíta. 2. Ama wu'du táa sügu vamuru ta wotí gbá. Va 21 1. Bḯï yi wu'du nó a foro bï ta ká kaú nje á gbí gbiya bá ndoö́, wágbá táa yoro ká nvetú ndoö́ vandoö́. 2. Bḯï yi wu'du nó a jajarka gbí ndebá ta ká kaú njee. 3. Amurutǘ kpí noo, gbiya mayi ta réné gbá, koso nako nó a koso gbiyia, tí gbiya bándida. Koso tí 'do nó njee vavála kpaakpaa ta wo wáa awa kpáa nïnïkïta wirikáwiri, wá ta kafi ol nako, si tí lo ndi tii. Va 22. Bḯï yi wu'du á gbí fani no a küre, ní tí ba bḯï ká nde murubá, a gbí só ndi gbiya bá ndindí, so teí ta ndi ká bá mïrï nïta kpí, ta ká ŋa gïrï wá ká yi wu'du. Si ní táa 'dii yëë tí sere wu'du faväŋ mgbí 'de. Va 23. 1. Bíi yi wu'd'u nó a'de nde ndoö́ ta ré ní, tí nde ŋono nve re ta ní, yá gbí njonvoó nó, kée ní tí 'do gbí nde wéi tí javäŋ lá ya we. 2. A mande ndi víli, kée wá mína, víli no wu'du tí jerei gbí nde nó, wiri ká ta nde wéi lá ká kau. 3. Víli noo wu'du tí jerei gbí nde noo, a ngandöö́ tí mïlïó, 'deti ndi sówá ká nvebá ndöö́. Si ndí táa 'dii yëë lá ká sere kanako faväŋ. 4. Bíï nve jïwu'du ta yorotó gbá va mamuru nako njee, ndi só wáa ya külö wílá. Va 24. Wu'du ma nde, ní nve ga woní, wágbá wotó ta wo ŋono ká türü jeí jó nó. Bïḯ nde gbí nve wo ká ta vili. Va 25. 1. A walando murutǘ nó ayi ndí wu'du ta sere gïrï, ta mgbala gbí diritó, ta ká nvebandöö́ kpí, kée mgbala diri tí 'do ndi nja, ta bá muruŋo, ta vongu, ta a tïdïku, ta ká bḯï ká gïrï wáa bowo ndöö́, ta nde, ngúuku, gbí ku nve voto wu'du, tí nauku/ vuuku, gämärä, gbi rimgbi. 2. Yi na wii nó, a abowondi ká windoö́, 'dii koni ta ndí, bḯï só nó vee, káwii kpí ká njee bi nandí gbí dïfö ya we. Va 26. 1. Bḯi yi wu'du nó a fïdö, kúkoni fïdö bita tí 'do ká bá, ndiri téi ndi a bita káli wá fidö, ta vazanga wéi wilá. Káli wá fïdö ndi ká witawi ta ká winjímuru, a siaí nó tí yalaka, kée káli wá fïdö nga kpáa yee noo, wágbá külö, a si áyí ji ká nvejímuru kpa'da ta giri wéi. 2. Tí ya ta wu'du külö nó a káli wá fidö, tí si wu'du 'dii yëë ta sere gïrï, tí si nako wügbó ndi ká yii ni tí faväŋ, 'do lagü bi Joki. Ti si wu'du 'dï gbí wo tíŋó nó a sere fïdö, 'di gbí ká kaú kowe, totolo ta ká vo só ndindí tó ti vara, 'dii si ka nako, kpí ma ganvee gbí nvokotí ndí, ta vazanga gbí ŋandí wilá, ta gele Joki ndindí mgbumgbu wilá, si vamuru nako táa bï ndí ta nde wáa 'dii ta yelesó nï ta murutǘ. 3. A yere gbí káli bi ká nve jondo nóo, ayí si ndí bowo tí 'dó ndí só wá ŋa fïdö noo ndí bai tí ŋó ji ká windindí nó. Va 27. 1. Bḯï yi wu'du nó ajarka gbí gïrï wáa walando nga bá ndindí, ta ŋa yi ta gü ta ká ta wéi. 2. A zaki njo ká säbï, ta ká gele wáa mgbalalo, ta ká ŋóbï ŋono ká bïï ká türü mai nó a bïï yi wu'du ti. Va 28. Bḯï yi wu'du nó a abowo ndi Tunvíya tí kpoo, keé ŋo wá ŋota váalá si yi ŋo tata yalaka. Tunviya no nïnïkï ta nó ndi só wá a tïndindí kpí njee, ta ka ndi kábá sesere at, ta bámïrï 'dere 'de. Va 29 1. Bḯï yi wu'du nó a ama ká nde murubá ndindí kpí, ándi tí ya ta ní tí sere faväŋ nó ande yawe. 2. 2. Ate gele wá ká yi wu'du kpí, ándi gele kaa si ŋo wünjo ndi só bi ká bḯï ká kaŋo ŋono nve 'dï gbi tunvïya ti ŋó nó, 'dii si ndí wü gbö ŋo tii. 3. A vele gbí Tunviya noo ta do gbá mom 'de. Bḯï vamuru nako mgbu murutü no wá kukuru vandi ká bḯï ká yi wu'du ta gbí Tunviya noo nó, ŋo ŋii só letíi tí ŋó kí, 'dïï ta gbi süŋo kínó, Tunviya wéi ka bai mgbí. Va 30. Vavala gbi Tünbiya nó ji ká nve 'dï gbi gbá nó ta sere só, lá küre, bḯï vmurunako mgbu murutǘ noo, 'bïï ká vamunako wá kukuru vandï ká yi wu'du 'de gbí noo, kée ŋo 'dïí ta süng kí, tunviya wéi ká sindí gbá mgbí mom. ---- Belarusan 10 СНЕЖНЯ 1948 ГОДА Генеральная Асамблея Арганізацыі Абʼяднаных Нацый зацвердзіла і абвясціла Усеагульную дэкларацыю правоў чалавека, поўны тэкст якой прыведзены на гэтых старонках. Прыняўшы гэта рашэнне гістарычнага значэння, Асамблея звярнулася з заклікам да ўсіх дзяржаў‐членаў Арганізацыі абнародаваць тэкст Дэкларацыі і зрабіць усё магчымае для «яе распаўсюджвання, абвяшчэння і растлумачэння, галоўным чынам у школах і іншых навучальных установах, без адрознення, якое заснавана на палітычным статусе краін або тэрыторый». УСЕАГУЛЬНАЯ ДЭКЛАРАЦЫЯ ПРАВОЎ ЧАЛАВЕКА ПРЭАМБУЛА Прымаючы пад увагу, што прызнанне годнасці, якая ўласціва ўсім членам чалавечай сямʼі, і роўных і неадʼемных правоў іх зʼяўляецца асновай свабоды, справядлівасці і ўсеагульнага міру; і прымаючы пад увагу, што грэбаванне і пагарда да правоў чалавека прывялі да варварскіх актаў, якія абураюць сумленне чалавецтва, і што стварэнне такога свету, у якім людзі будуць мець свабоду слова і перакананняў і будуць свабодныя ад страху і галечы, абвешчана як высокае імкненне людзей; і прымаючы пад увагу, што неабходна, каб правы чалавека ахоўваліся ўладай закону з мэтай забеспячэння таго, каб чалавек не быў вымушаны ўжываць, у якасці апошняга сродку, паўстання супроць тыраніі і прыгнечання; і прымаючы пад увагу, што неабходна садзейнічаць развіццю дружалюбных адносін паміж народамі; і прымаючы пад увагу, што народы Абʼяднаных Нацый пацвердзілі ў Статуце сваю веру ў асноўныя правы чалавека, у годнасць і каштоўнасць чалавечай асобы і ў раўнапраўе мужчын і жанчын і вырашылі садзейнічаць сацыяльнаму прагрэсу і паляпшэнню ўмоў жыцця пры большай свабодзе; і прымаючы пад увагу, што дзяржавы‐члены абавязаліся садзейнічаць, у супрацоўніцтве з Арганізацыяй Абʼяднаных Нацый, усеагульнай павазе і захаванню правоў чалавека і асноўных свабод; і прымаючы пад увагу, што ўсеагульнае разуменне характару гэтых правоў і свабод мае велізарнае значэнне для поўнага выканання гэтага абавязацельства: ГЕНЕРАЛЬНАЯ АСАМБЛЕЯ абвяшчае гэту Усеагульную дэкларацыю правоў чалавека ў якасці задачы, да выканання якой павінны імкнуцца ўсе народы і ўсе дзяржавы з тым, каб кожны чалавек і кожны орган грамадства, увесь час маючы на ўвазе гэту Дэкларацыю, імкнуліся шляхам асветы і адукацыі садзейнічаць павазе гэтых правоў і свабод і забеспячэнню, шляхам нацыянальных і міжнародных прагрэсіўных мерапрыемстваў, усеагульнага і эфектыўнага прызнання і ажыццяўлення іх як сярод народаў дзяржаў‐членаў Арганізацыі, так і сярод народаў тэрыторый, што знаходзяцца пад іх юрысдыкцыяй. Артыкул 1. Усе людзі нараджаюцца свабоднымі і роўнымі ў сваёй годнасці і правах. Яны надзелены розумам і сумленнем і павінны ставіцца адзін да аднаго ў духу брацтва. Артыкул 2. Кожны чалавек павінен валодаць усімі правамі і ўсімі свабодамі, што абвешчаны гэтай Дэкларацыяй, без якога б там ні было адрознення, як напрыклад у адносінах расы, колеру скуры, полу, мовы, рэлігіі, палітычных або іншых перакананняў, нацыянальнага або сацыяльнага паходжання, маёмаснага, саслоўнага або іншага становішча. Апрача таго, не павінна рабіцца ніякага адрознення на аснове палітычнага, прававога або міжнароднага статуса краіны або тэрыторыі, да якой чалавек належыць, незалежна ад таго, ці зʼяўляецца гэта тэрыторыя незалежнай, падапечнай, несамакіравальнай, або як‐небудзь інакш абмежаванай у сваім суверэнітэце. Артыкул 3. Кожны чалавека мае права на жыццё, на свабоду і на асабістую недатыкальнасць. Артыкул 4. Ніхто не павінен утрымлівацца ў рабстве або ў паднявольным стане; рабства і гандаль рабамі забараняюцца ва ўсіх іх выглядах. Артыкул 5. Ні над кім не павінны ўчыняцца катаванні або жорсткія, бесчалавечныя або ўніжаючыя яго годнасць абыходжанне і пакаранне. Артыкул 6. Кожны чалавек, дзе б ён ні знаходзіўся, мае права на прызнанне яго правасубʼектнасці. Артыкул 7. Усе людзі роўныя перад законам і маюць права, без усякага адрознення, на роўную абарону закону. Усе людзі маюць права на роўную ахову ад якой бы там ні было дыскрымінацыі, што парушае гэту Дэкларацыю, і ад якога б там ні было падбухторвання да такой дыскрымінацыі. Артыкул 8. Кожны чалавек мае права на эфектыўнае аднаўленне ў правах кампетэнтнымі нацыянальнымі судамі ў выпадках парушэння яго асноўных правоў, якія дадзены яму канстытуцыяй або законам. Артыкул 9. Ні над кім не павінны ўчыняцца самавольны арышт, затрыманне або выгнанне. Артыкул 10. Кожны чалавек, для вызначэння яго правоў і абавязкаў і для ўстанаўлення абгрунтаванасці прадʼяўленага яму крымінальнага абвінавачання, мае права, на падставе поўнай роўнасці, на тое, каб яго справа была разгледжана публічна і з захаваннем усіх патрабаванняў справядлівасці незалежным і непрадузятым судом. Артыкул 11. 1. Кожны чалавек, які абвінавачваецца ў злачынстве, мае права лічыцца невінаватым да таго часу, пакуль яго вінаватасць не будзе ўстаноўлена законным парадкам шляхам публічнага судовага разбору, пры якім яму забяспечваюцца ўсе магчымасці для абароны. 2. Ніхто не можа быць асуджаны за злачынства на падставе ўчынення якога‐небудзь дзеяння або за бяздзеянне, якія ў час іх учынення не зʼяўляліся злачынствам па нацыянальных законах або па міжнароднаму праву. Не можа таксама накладацца пакаранне больш цяжкае, чым тое, якое магло быць ужыта ў той час, калі злачынства было зроблена. Артыкул 12. Ні над кім не павінны ўчыняцца самавольнае ўмяшанне ў яго асабістае і сямейнае жыццё, самавольны замах на недатыкальнасць яго жылля, тайну яго карэспандэнцыі або на яго гонар і рэпутацыю. Кожны чалавек мае права на абарону закону ад такога ўмяшання або такіх замахаў. Артыкул 13. 1. Кожны чалавек мае права свабодна перамяшчацца і выбіраць сабе месцапражыванне ў межах кожнай дзяржавы. 2. Кожны чалавек мае права пакідаць любую краіну, уключаючы сваю ўласную, і вяртацца ў сваю краіну. Артыкул 14. 1. Кожны чалавек мае права шукаць прыстанішча ад праследавання ў іншых краінах і карыстацца гэтым прыстанішчам. 2. Гэта права не можа быць выкарыстана ў выпадку праследавання, сапраўды заснаванага на ўчыненні непалітычнага злачынства, або дзеяння, што супярэчыць мэтам і прынцыпам Арганізацыі Абʼяднаных Нацый. Артыкул 15. 1. Кожны чалавек мае права на грамадзянства. 2. Ніхто не можа быць самавольна пазбаўлены свайго грамадзянства або права змяніць сваё грамадзянства. Артыкул 16. 1. Мужчыны і жанчыны, якія дасягнулі паўналецця, маюць права без усякіх абмежаванняў, незалежна ад расы, нацыянальнасці або рэлігіі, браць шлюб і засноўваць сямʼю. Яны карыстаюцца аднолькавымі правамі ў адносінах узяцця шлюбу, у час знаходжання ў шлюбе і ў час яго скасавання. 2. Шлюб можа быць заключаны толькі пры свабоднай і поўнай згодзе абодвух бакоў, што бяруць шлюб. 3. Сямʼя зʼяўляецца натуральнай і асноўнай ячэйкай грамадства і мае права на абарону з боку грамадства і дзяржавы. Артыкул 17. 1. Кожны чалавек мае права валодаць маёмасцю як аднаасобна, так і сумесна з іншымі. 2. Ніхто не павінен быць самавольна пазбаўлены сваёй маёмасці. Артыкул 18. Кожны чалавек мае права на свабоду думкі, сумлення і рэлігіі; гэта права ўключае свабоду мяняць сваю рэлігію або пераканні і свабоду спавядаць сваю рэлігію або перакананні як аднаасобна, так і разам з іншымі, публічным або прыватным парадкам у вучэнні, богаслужэнні і выкананні рэлігійных і рытуальных абрадаў. Артыкул 19. Кожны чалавек мае права на свабоду перакананняў і на свабоднае выражэнне іх; гэта права ўключае свабоду бесперашкодна прытрымлівацца сваіх перакананняў і свабоду шукаць, атрымліваць і распаўсюджваць інфармацыю і ідэі любымі сродкамі і незалежна ад дзяржаўных граніц. Артыкул 20. 1. Кожны чалавек мае права на свабоду мірных сходаў і асацыяцый. 2. Ніхто не павінен прымушацца ўступаць у якую‐небудзь асацыяцыю. Артыкул 21. 1. Кожны чалавек мае права прымаць удзел у кіраванні сваёй краінай непасрэдна або пры дапамозе свабодна выбраных прадстаўнікоў. 2. Кожны чалавек мае права роўнага доступу да дзяржаўнай службы ў сваёй краіне. 3. Воля народа павінна быць асновай улады ўрада; гэта воля павінна знаходзіць сабе выяўленне ў перыядычных і нефальсіфікаваных выбарах, якія павінны праводзіцца пры ўсеагульным і роўным выбарчым праве, шляхам тайнага галасавання або пры дапамозе іншых раўназначных форм, што забяспечваюць свабоду галасавання. Артыкул 22. Кожны чалавек, як член грамадства, мае права на сацыяльнае забеспячэнне і на ажыццяўленне неабходных для падтрымання яго годнасці і для свабоднага развіцця яго асобы правоў у эканамічнай, сацыяльнай і культурнай галінах пры дапамозе нацыянальных намаганняў і міжнароднага супрацоўніцтва і ў адпаведнасці са структурай і рэсурсамі кожнай дзяржавы. Артыкул 23. 1. Кожны чалавек мае права на працу, на свабодны выбар работы, на справядлівыя і добрыя ўмовы працы і на ахову ад беспрацоўя. 2. Кожны чалавек, без якой‐небудзь дыскрымінацыі, мае права на роўную аплату за роўную працу. 3. Кожны, хто працуе, мае права на справядлівую і здавальняючую ўзнагароду, якая забяспечвае вартае чалавека існаванне для яго самога і яго сямʼі, і дапаўняецца, пры неабходнасці, іншымі сродкамі сацыяльнага забеспячэння. 4. Кожны чалавек мае права ствараць прафесіянальныя саюзы і ўступаць у прафесіянальные саюзы для аховы сваіх інтарэсаў. Артыкул 24. Кожны чалавек мае права на адпачынак і вольны час, уключаючы права на разумнае абмежаванне рабочага дня і на перыядычны водпуск, які аплачваецца. Артыкул 25. 1. Кожны чалавек мае права на такі жыццёвы ўзровень, уключаючы харч, адзенне, жыллё, медыцынскі догляд і неабходнае сацыяльнае абслугоўванне, які неабходны для падтрымання здароўя і дабрабыту яго самога і яго сямʼі, і права на забеспячэнне на выпадак беспрацоўя, хваробы, інваліднасці, удоўства, надыходу старасці або іншага выпадку страты сродкаў да існавання па незалежачых ад яго акалічнасцях. 2. Мацярынства і дзяцінства даюць права на асобую апеку і дапамогу. Усе дзеці, якія нараділіся ў шлюбе або па‐за шлюбам, павінны карыстацца аднолькавай сацыяльнай абаронай. Артыкул 26. 1. Кожны чалавек мае права на адукацыю. Адукацыя павінна быць бясплатнай па меншай меры ў тым, што датычыць пачатковай і агульнай адукацыі. Пачатковая адукацыя павінна быць абавязковай. Тэхнічная і прафесіянальная адукацыя павінна быць агульнадаступнай і вышэйшая адукацыя павінна быць аднолькава даступнай для ўсіх на падставе здольнасцей кожнага. 2. Адукацыя павінна быць накіравана да поўнага развіцця чалавечай асобы і да павелічэння павагі да правоў чалавека і асноўных свабод. Адукацыя павінна садзейнічаць узаемаразуменню, цярпімасці і дружбе паміж усімі народамі, расавымі або рэлігійнымі групамі, і павінна садзейнічаць дзейнасці Арганізацыі Абʼяднаных Нацый па падтрыманню міру. 3. Бацькі маюць права прыярытэту ў выбары віду адукацыі для сваіх малалетніх дзяцей. Артыкул 27. 1. Кожны чалавек мае права свабодна ўдзельнічаць у культурным жыцці грамадства, цешыцца мастацтвам, удзельнічаць у навуковым прагрэсе і карыстацца яго дабротамі. 2. Кожны чалавек мае права на ахову яго маральных і матэрыяльных інтарэсаў, што зʼяўляюцца вынікам навуковых, літаратурных або мастацкіх прац, аўтарам якіх ён зʼяўляецца. Артыкул 28. Кожны чалавек мае права на сацыяльны і міжнародны парадак, пры якім правы і свабоды, што выкладзены ў гэтай Дэкларацыі, могуць быць цалкам ажыццёўлены. Артыкул 29. 1. Кожны чалавек мае абавязкі перад грамадствам, у якім толькі і магчыма свабоднае і поўнае развіццё яго асобы. 2. Пры ажыццяўленні сваіх правоў і свабод кожны чалавек павінен спазнаць толькі такія абмежаванні, якія ўстаноўлены законам выключна з мэтай забеспячэння належнага прызнання і павагі правоў і свабод другіх і задавальнення справядлівых патрабаванняў маралі, грамадскага парадку і агульнага дабрабыту ў дэмакратычным грамадстве. 3. Ажыццяўленне гэтых правоў і свабод ні ў якім разе не павінна супярэчыць мэтам і прынцыпам Арганізацыі Абʼяднаных Нацый. Артыкул 30. Нішто ў гэтай Дэкларацыі не можа быць вытлумачана, як прадастаўленне якой‐небудзь дзяржаве, групе асоб або асобным людзям права займацца якой‐небудзь дзейнасцю або ўчыняць дзеянні, накіраваныя да знішчэння правоў і свабод, што выкладзены ў гэтай Дэкларацыі. ---- Bemba IFYASOSELE IFYALO PALWA NSAMBU SHA MUNTU AMASHIWI YAKUBALILAPO Apo kwaba ukwishiba ubucindami bwa muntu nomulinganya pamo ne nsambu shishifwile kufumyapo ku muntunse nge shinte lya buntungwa, umulinganya pamo nomutende pano isonde, Apo uku kana posako mano nokusula insambu sha muntu fya lenga imicitile ya bunkalwe yikalifya amatontonkanyo ya bantu, elyo nokupilibula imikalile ya mu calo umo abantu bonse bengala sekelamo mu nsambu sha kulanda nokusumina ifyo balefwaya ukubikapo nokula ikala ukwabula icintinya nokubulilwa fyalisoswa nge fikabila nganshi umuntu onse, Apo cikankala, nga cakuti umuntu tali nokula patikishiwa ukuilubula, nge nshila yakushalikishako, ukulasangukila aba buluku nabalya banyantilila abanabo, mukuti insambu sha muntu shifwile ukucingililwa na mafunde, Apo caba cikankala ukutwala pantanshi icumfwano pakati ka fyalo, Apo abantu bamu kabungwe kafyalo fyaikatana muli kalata balibwekeshapo isubilo mu nsambu, mu bucindami no bukankala bwa muntu pamo nomulingaya pakati ka baume nabanakashi pamo nokuipela ukutwalilila abuyantanshi mu mikalila isuma mu butungwa ubukalamba, Apo ifyalo fyaba ba membala fyali ipela ukufikilisha, ukupitila mukwampana pamo nakabungwe ka fyalo fya ikatana, ukutwala pantanshi ukula cindika nokukonka pafya nsambu sha muntu ne nsambu shimbi pano isonde, Apo pakwishiba ishi nsambu nobuntungwa ecikankala sana pakuti ici cilayo cinga fikilishiwa ukupwililika, Nomba, eyapa UKULONGANA KWAFYALO FYONSE kwasosa, Ifyasosele ifyalo fyonse palwa nsambu sha muntu nge cilingile ukufikilishiwa ku muntu naku fyalo fyonse, pakuti cila muntu ne ncende yonse mu calo aikala, ukulaibukisha ifi fyasoswa lyonse, nokwesha ukulafunda nokusambilila mu kutwala pantanshi ukucindika ishi nsambu bo buntungwa, elyo mukubomfya inshila shalinga, ifyalo nafyo ukumona ukuti ifi fyaishibikwa nokukonkwa isonde lyonse, ku bantu baba mu fyalo fyaba bumembala ukubikapo nefyalo fitungululwa kuli bambi. Icikomo 1 Abantu bonse bafyalwa abalubuka nokulingana mu mucinshi nensambu. Balikwata amano nokutontonkanya, eico bafwile ukulacita ifintu ku banabo mu mutima wa bwananyina. Icikomo 2 Cila muntu ali linga ukukwata ishi nsambu no buntungwa filelondololwa, ukwabula akapatulula kali konse ngaka mutuntu, inkanda, umwaume nangu umwanakashi, ululimi, uko apepa, ifyo atontonkanya pa fikansa fya calo, uko atula ku calo, ifyuma akwata, uko afyalwa nangu akapatulula akali konse. Kabili, takuli kapatulula kali nokucitwa pa mulandu wafikansa fya calo, ifyo balubulula imilandu nangu umucinshi icalo afumako cakwata ku fyalo fimbi, cibe cila iteka, cilatekwa nangu capelwa ku calo cimbi ukutekwa. Icikomo 3 Cila muntu alikwata insabu ya mweo, ukucita ico alefwaya elyo noku icingilila umwine. Icikomo 4 Takuli nangu umo ukuba umusha nangu mu busha. Ubusha nokushitishana mu busha fili nokubindwa mu nshila ili yonse. Icikomo 5 Tapali nangu umo atwile kucitwa kunkalwe, ukucushiwa nokucitwa nge nama paku kandwa. Icikomo 6 Onse alikwata insambu ukwishibikwa ukuli konse ngo muntu pa menso ya cilye. Icikomo 7 Bonse bali lingana pa menso ya cilye kabili balikwata insambu ukwabula akapatulula, ukupokolwa mu mulinganya pa menso ya cilye. Bonse balikwata insambu yakupokololwa mu mulinganya ku kapatulula akali konse ukupula muli uku kusosa ukubikapo ukupokololwa nakuli balya batunka bambi ukuti bale patulula. Icikomo 8 Onse alikwata insambu kucingililwa ne filye fyalinga lintu afyengwa ku micitile ipula mu mafunde ya mupela insambu ukulingana na mafunde ya mu calo. Icikomo 9 Takuli muntu afwile kukakwa ukwabula umulandu, ukusungwa bu citente nangu ukuba imbutushi ukwabula umulandu. Icikomo 10 Onse alilinga mu mulinganya wine wine ukumulubulwisha ukwabula ulufyengo palwalala naba shi cilye bashi lemenena lubali lumo, lintu balepituluka mu nsambu shakwe nefyalinga ukucita nga nacita umulandu uli onse. Icikomo 11 1. Onse uwapelwa umulandu alikwata insambu ukutunganishiwa uwakaele ukushinta lintu bamushinina ukulingana namafunde pa cilye capa lwalala ukwabula ukulesha inshila shonse enga pusukililamo. 2. Takuli muntu ali nokupelwa umulandu nokukandwa pa cilubo cishali mulandu lindu cacitike panshita iyo, cibe nimu calo cakwe nangu kufyalo fimbi. Nangu ukumulundilako ukukandwa ukucila fintu akandilwe panshita icilubo cacitike. Icikomo 12 Takuli kula fulunganya kumaka inkama ya muntu, ulupwa lwakwe, kung'anda nangu amakalata ukubikapo nokonaula ishina lyakwe mukulanda ifyabipa pali ena. Onse alikwata insambu yakucingililwa ku mafunde ku fimfulunganya fya musango ngoyu nangu ukusanswa. Icikomo 13 1. Onse alikwata insambu yakwenda nokwikala konse uko atemwa mu calo aikala. 2. Onse alikwata insambu ukufuma mu cala, nangu calo cakwe pamo nokubwelela ku calo ca kumwabo. Icikomo 14 1. Onse alikwata insambu yakufwaya nokusekelamo ukusungwa nge mbutushi mu efyalo fimbi ukubutuka ulufyengo uko afuma. 2. Lelo iyi nsambu tainga bomba umuntu nga alebutuka imilandu ishikumine ku fikansa fya calo nangu ku micitile isha linga nefya imininapo ifyalo fyaikatana. Icikomo 15 1. Onse alikwata insambu yakuba no mutundu. 2. Tapali nangu umo ku maka ali nokupokwa umutundu wakwe wa calo nangu ukumukanya insambu yakwe yakwalula uyu mutundu. Icikomo 16 1. Abaume na banakashi nga bafika pa mushinku wa kupa tabafwile kuleshiwa kupana nokula panga indupwa kumulandu wa nkanda, uko bafuma nangu uko bapepa. Bonse balikwata insambu sha lingana ku cupo, lintu bali ku cupo ukushinta nalintu icupo capwa. 2. Icupo cili nokucitwa abalefwaya ukupana nga basuminishanya abene beka. 3. Indupwa nge ntulo ya mutundu ne calo shalilinga ukucingililwa nabekala calo pamo no buteko. Icikomo 17 1. Onse alikwata insambu yakukwata ifipe umwine eka nangu naba nankwe. 2. Tapali ali nakupokwa ifipe kumaka. Icikomo 18 Onse alikwata insambu yakukwata amatontonkanyo, ukutontonkanya no kupepa; iyi nsambu yalundapo neya kwalula ukwakupepa nangu amatontonkanyo ukubikapo neyakuti, atemwa eka nangu na bambi uko ekala, cibe nimu bumfisolo nangu palwalala ukulondolola amashiwi yakwa lesa nangu amatontonkanyo ukupitila mu kufunda, imicitile pamo nokupepa. Icikomo 19 Onse alikwata insambu ukulanda ifyo aletontonkanya, neyi nsambu ilundapo neya kukwata amatontonkanyo ukwabula ukuleshiwa pamo neya kukwata, ukufwaya, ukupokelela pamo nokupelako bamo ilyashi namatontonkanyo ukubomfya umulabasa uli onse pakati ka fyalo. Icikomo 20 1. Onse alikwata insambu yakulongana nokwangala mu mutelelwe. 2. Takuli nangu umo afwile ukupatikishiwa ukuba membala wa kabungwe ashilefwaya. Icikomo 21 1. Onse alikwata insambu yakutungulula mu buteko bwa calo cakwe atemwa umwine eka nangu abasalwa, abaku mwimininako. 2. Onse alikwata insambu yakusekelamo mu fintu ubuteko bwa calo cakwe bupekanisha abekala calo. 3. Ubufwayo bwa bantu emaka ubuteko buli nokukwata, ici cakulamonwa ukupitila mukulakwata ukusala ubufi munshita, nabantu bakumenye imyaka yakusala bafwile basala ifyo batemenwe ukwabula ukwebwa (secret ballot) nangu ukubomfya inshila shimbi shishalinga ifi. Icikomo 22 Onse alikwata insambu yakusungwa lilya akota, kabili ukupitila mu maka ya calo cakwe nangu ukubombela pamo ne fyalo fimbi ukulingana namaka cila calo cikwete, ukusanga ubukumu, imikalile isuma pamo ne ntambi sha cifyalilwa ukulingana nomucinshi mukuitwala pantanshi umwine. Icikomo 23 1. Onse alikwata insambu yakukwata incito atemenwe nokubomba munshila yabula ukufyengwa kabili nokupokololwa ukutamfiwa incito. 2. Onse ukwabula akapatula alikwata insambu yakufola amalipilo yalinga pa ncito imo ine. 3. Onse abomba alikwata insambu yakupoka amalipilo yalingile pakuti ena nolupwa lwakwe lwingala ikala bwino, naya malipilo nga yacepa, ukubomfya inshila shimbi sahsuminishiwa ukula sangilamo indalama shimbi nangu ukumulundulako indalama afola. 4. (missing) Icikomo 24 Onse alikwata insambu yakutusha nokwangala ukubikapo ukbomba insa ishalinga nokulaya pali cuti yakulipilwa. Icikomo 25 1. Onse alikwata insambu yakwikala bwino nolupwa lwakwe mu bumi, ukubikapo nefya kulya, ing'anda nokulaya ku cipatala atemwa ku sukulu, pamo ne nsambu yaku cingililwa lintu aba pabulofwa, alwala alemana, afwilwa, akota nangu aba mubwafya kumulandu wafintu fimo ashinga citapo nangu cimo. 2. Banamayo pabukulu pamo nabana banono balikwata insambu yakutangatwa bwino nokwafwiwa, Abana bonse, abafyalwa mukati nangu kunse ya fyupo, bafwile ukusekelamo fimo fine ifili nga amasukulu nangu ifipatala. Icikomo 26 1. Onse alikwata insambu yaku sambilila. Takufwile kuba kulipila ku masambililo mu masukulu yanono. Onse alefwaika uku sambililako mu masukulu yanono cibe alefwaya nangu iyo. Amasukulu yakusambililamo isha ncito yafwile yabako pamo namasukulu yakalamba (University) kuli balya balingile ukuyako. 2. Amasambililo yafwile yalenga umuntu umwine ukuitwala pantanshi ifyo afwaya nokukosha ukucindika insambu sha muntu no buntungwa. Amasambililo yafwile ukutwala pantanshi ukumfwana, ukubelela na bucibusa pakati ka fyalo, ukwikatanya abantu bapusana inkanda nangu uko bapepa kabili nokutwala pantanshi imilimo ya fyalo fyaikatana pakusungilila umutende. 3. Abafyashi balikwata insambu ya ntanshi ukusala amasambililo balefwaya abana babo ukukwata. Icikomo 27 1. onse alikwata insambu yakucitako ifya ntambi sha cifyalilwa, ukusekelamo mufya kulenga nefya kupanga panga kuntu aikala pamo nokusekelamo mufyaleta abasungu (scientific advancement and its benefits). 2. Onse alikwata insambu yakucingililwa apo aiminina nangu umo alefwaya ukumwenamo ukupitila mu fintu apanga, ukulemba nangu ukulenga nga fyafuma mu mano yakwe. Icikomo 28 Onse alikwata insambu ukwikala kuntu aikala nangu mu calo umo insambu nobutungwa shasoswa, shafikilishiwa ukwabula ukushako. Icikomo 29 1. Onse alikwata umulimo kuntu aikala uko umwine eka ukwabula ukumufenenkesha enga itwala pantanshi ifyo afwaya. 2. Pakukwata ishi nsambu, onse afwile ukukonka amafunde pamulandufye wa kwishiba nokucindika insambu sha bambi pakuti kwingaba imbelo shisuma, nomutelelwe mu calo umo bonse bakwata insambu yakulandapo. 3. Ishi nsambu nobuntungwa teti shibomfiwe ukupula mubufwayo ne fyaimininapo ifyalo fya ikatana. Icikomo 30 Tapali nangu cmo muli uku kusosa icinga pilibulwa ukuti icalo icili conse, ibumba lya bantu nangu umuntu umo nakwata insambu ukucita icili conse icakwiminina pa koanula insambu no buntungwa filondolelwe nokulembwa. ---- Bengali মানবাধিকারের সার্বজনীন ঘোষণাপত্র মুখবন্ধ যেহেতু মানব পরিবারের সকল সদস্যের সমান ও অবিচ্ছেদ্য অধিকারসমূহ এবং সহজাত মর্যাদার স্বীকৃতি‌ই হচ্ছে বিশ্বে শান্তি, স্বাধীনতা এবং ন্যায়বিচারের ভিত্তি; যেহেতু মানব অধিকারের প্রতি অবজ্ঞা এবং ঘৃণার ফলে মানুবের বিবেক লাঞ্ছিত বোধ করে এমন সব বর্বরোচিত ঘটনা সংঘটিত হয়েছে এবং যেহেতু এমন একটি পৃথিবীর উদ্ভবকে সাধারণ মানুষের সর্বোচ্চ কাঙ্খা রূপে ঘোষণা করা হয়েছে, যেখানে সকল মানুষ ধর্ম এবং বাক স্বাধীনতা ভোগ করবে এবং অভাব ও শংকামুক্ত জীবন যাপন করবে; যেহেতু মানুষ যাতে অত্যাচার ও উত্‍পীড়নের মুখে সর্বশেষ উপায় হিসেবে বিদ্রোহ করতে বাধ্য না হয় সেজন্য আ‌ইনের শাসন দ্বারা মানবাধিকার সংরক্ষণ করা অতি প্রয়োজনীয়; যেহেতু জাতিসমূহের মধ্যে বন্ধুত্বপূর্ণ সম্পর্ক উন্নয়নের প্রয়াস গ্রহণ করা অত্যাবশ্যক; যেহেতু সদস্য জাতিসমূহ জাতিসংঘের সনদে মৌলিক মানবাধিকার, মানব দেহের মর্যাদা ও মূল্য এবং নারী পুরুষের সমান অধিকারের প্রতি তাঁদের বিশ্বাস পুনর্ব্যক্ত করেছেন এবং বৃহত্তর স্বাধীনতার পরিমণ্ডলে সামাজিক উন্নতি এবং জীবনযাত্রার উন্নততর মান অর্জনে দৃঢ়প্রতিজ্ঞ হয়েছেন; যেহেতু সদস্য রাষ্ট্রসমূহ জাতিসংঘের সহযোগিতায় মানবাধিকার ও মৌলিক স্বাধীনতা সমূহের প্রতি সার্বজনীন সন্মান বৃদ্ধি এবং এদের যথাযথ পালন নিশ্চিতকরণের লক্ষ্য অর্জনে অঙ্গীকারবদ্ধ; যেহেতু এ স্বাধীনতা এবং অধিকারসমূহের একটি সাধারণ উপলব্ধি এ অঙ্গীকারের পূর্ণ বাস্তবায়নের জন্য সর্বাধিক গুরুত্বপূর্ণ এজন্য এখন সাধারণ পরিষদ এই মানবাধিকারের সার্বজনীন ঘোষণাপত্র জারি করছে এ ঘোষণা সকল জাতি এবং রাষ্ট্রের সাফল্যের সাধারণ মানদন্ড হিসেবে সে‌ই লক্ষ্যে নিবেদিত হবে, যেখানে প্রতিটি ব্যক্তি এবং সমাজের প্রতিটি অঙ্গ এ ঘোষণাকে সবসময় মনে রেখে পাঠদান ও শিক্ষার মাধ্যমে এ‌ই স্বাধীনতা ও অধিকার সমূহের প্রতি শ্রদ্ধাবোধ জাগ্রত করতে সচেষ্ট হবে এবং সকল সদস্য রাষ্ট্র ও তাদের অধীনস্থ ভূখণ্ডের জাতিসমূহ উত্তরোত্তর জাতীয় ও আন্তর্জাতিক প্রয়াসের মাধ্যমে এ‌ই অধিকার এবং স্বাধীনতাসমূহের সার্বজনীন ও কার্যকর স্বীকৃতি আদায় এবং যথাযথ পালন নিশ্চিত করবে। ধারা ১ সমস্ত মানুষ স্বাধীনভাবে সমান মর্যাদা এবং অধিকার নিয়ে জন্মগ্রহণ করে। তাঁদের বিবেক এবং বুদ্ধি আছে; সুতরাং সকলেরই একে অপরের প্রতি ভ্রাতৃত্বসুলভ মনোভাব নিয়ে আচরণ করা উচিত। ধারা ২ এ ঘোষণায় উল্লেখিত স্বাধীনতা এবং অধিকারসমূহে গোত্র, ধর্ম, বর্ণ, শিক্ষা, ভাষা, রাজনৈতিক বা অন্যবিধ মতামত, জাতীয় বা সামাজিক উত্‍পত্তি, জন্ম, সম্পত্তি বা অন্য কোন মর্যাদা নির্বিশেষে প্রত্যেকের‌ই সমান অধিকার থাকবে। কোন দেশ বা ভূখণ্ডের রাজনৈতিক, সীমানাগত বা আন্তর্জাতিক মর্যাদার ভিত্তিতে তার কোন অধিবাসীর প্রতি কোনরূপ বৈষম্য করা হবেনা; সে দেশ বা ভূখণ্ড স্বাধীন‌ই হোক, হোক অছিভূক্ত, অস্বায়ত্বশাসিত কিংবা সার্বভৌমত্বের অন্য কোন সীমাবদ্ধতায় বিরাজমান। ধারা ৩ জীবন, স্বাধীনতা এবং দৈহিক নিরাপত্তায় প্রত্যেকের অধিকার আছে। ধারা ৪ কা‌উকে অধীনতা বা দাসত্বে আবদ্ধ করা যাবে না। সকল প্রকার ক্রীতদাস প্রথা এবং দাসব্যবসা নিষিদ্ধ করা হবে। ধারা ৫ কা‌উকে নির্যাতন করা যাবে না; কিংবা কারো প্রতি নিষ্ঠুর, অমানবিক বা অবমাননাকর আচরণ করা যাবে না অথবা কা‌উকে এহেন শাস্তি দেওয়া যাবে না। ধারা ৬ আ‌ইনের সামনে প্রত্যেকের‌ই ব্যক্তি হিসেবে স্বীকৃতি লাভের অধিকার আছে। ধারা ৭ আ‌ইনের চোখে সবা‌ই সমান এবং ব্যক্তিনির্বিশেষে সকলে‌ই আ‌ইনের আশ্রয় সমানভাবে ভোগ করবে। এ‌ই ঘোষণা লঙ্ঘন করে এমন কোন বৈষম্য বা বৈষম্য সৃষ্টির প্ররোচনার মুখে সমান ভাবে আশ্রয় লাভের অধিকার প্রত্যেকের‌ই আছে। ধারা ৮ শাসনতন্ত্রে বা আ‌ইনে প্রদত্ত মৌলিক অধিকার লঙ্ঘনের ক্ষেত্রে উপযুক্ত জাতীয় বিচার আদালতের কাছ থেকে কার্যকর প্রতিকার লাভের অধিকার প্রত্যেকের‌ই রয়েছে। ধারা ৯ কা‌উকে‌ই খেয়ালখুশীমত গ্রেপ্তার বা অন্তরীণ করা কিংবা নির্বাসন দে‌ওয়া যাবে না। ধারা ১০ নিজের অধিকার ও দায়িত্ব নির্ধারণ এবং নিজের বিরুদ্ধে আনীত ফৌজদারি অভিযোগ নিরূপণের জন্য প্রত্যেকের‌ই পূর্ণ সমতার ভিত্তিতে একটি স্বাধীন এবং নিরপেক্ষ বিচার-আদালতে প্রকাশ্য শুনানি লাভের অধিকার রয়েছে। ধারা ১১ ১. দন্ডযোগ্য অপরাধে অভিযুক্ত প্রত্যেক ব্যক্তির আত্মপক্ষ সমর্থনের নিশ্চিত অধিকারসম্বলিত একটি প্রকাশ্য আদালতে আ‌ইনানুসারে দোষী প্রমাণিত না হ‌ওয়া পর্যন্ত নির্দোষ গণ্য হ‌ওয়ার অধিকার থাকবে। ২. কা‌উকে‌ই এমন কোন কাজ বা ক্রটির জন্য দণ্ডযোগ্য অপরাধে দোষী সাব্যস্ত করা যাবে না, যে কাজ বা ক্রটি সংঘটনের সময় জাতীয় বা আন্তর্জাতিক আ‌ইনে দণ্ডনীয় অপরাধ ছিলনা। দণ্ডযোগ্য অপরাধ সংঘটনের সময় যে শাস্তি প্রযোজ্য ছিল, তার চেয়ে গুরুতর শাস্তি‌ও দে‌ওয়া চলবে না। ধারা ১২ কারো ব্যক্তিগত গোপনীয়তা কিংবা তাঁর গৃহ, পরিবার ও চিঠিপত্রের ব্যাপারে খেয়ালখুশীমত হস্তক্ষেপ কিংবা তাঁর সুনাম ও সম্মানের উপর আঘাত করা চলবে না। এ ধরনের হস্তক্ষেপ বা আঘাতের বিরুদ্ধে আ‌ইনের আশ্রয় লাভের অধিকার প্রত্যেকের‌ই রয়েছে। ধারা ১৩ ১. নিজ রাষ্ট্রের চৌহদ্দির মধ্যে স্বাধীনভাবে চলাফেরা এবং বসবাস করার অধিকার প্রত্যেকের‌ই রয়েছে। ২. প্রত্যেকের‌ই নিজ দেশ সহ যে কোন দেশ পরিত্যাগ এবং স্বদেশে প্রত্যাবর্তনের অধিকার রয়েছে। ধারা ১৪ ১. নির্যাতনের হাত থেকে রক্ষা পা‌ওয়ার জন্য ভিন্নদেশে আশ্রয় প্রার্থনা করবার এবং সে দেশের আশ্রয়ে থাকবার অধিকার প্রত্যেকের‌ই রয়েছে। ২. অরাজনৈতিক অপরাধ এবং জাতিসংঘের উদ্দেশ্য এবং মূলনীতির পরিপন্থী কাজ থেকে সত্যিকারভাবে উদ্ভূত অভিযোগের ক্ষেত্রে এ অধিকার প্রার্থনা না‌ও করা যেতে পারে। ধারা ১৫ ১. প্রত্যেকের‌ই একটি জাতীয়তার অধিকার রয়েছে। ২. কা‌উকে‌ই যথেচ্ছভাবে তাঁর জাতীয়তা থেকে বঞ্চিত করা যাবে না, কিংবা কারো জাতীয়তা পরিবর্তনের অধিকার অগ্রাহ্য করা যাবে না। ধারা ১৬ ১. ধর্ম, গোত্র ও জাতি নির্বিশেবে সকল পূর্ণ বয়স্ক নরনারীর বিয়ে করা এবং পরিবার প্রতিষ্ঠার অধিকার রয়েছে। বিয়ে, দাম্পত্যজীবন এবং বিবাহবিচ্ছেদে তাঁদের সমান অধিকার থাকবে। ২. বিয়েতে ইচ্ছুক নরনারীর স্বাধীন এবং পূর্ণ সম্মতিতে‌ই কেবল বিয়ে সম্পন্ন হবে। ৩. পরিবার হচ্ছে সমাজের স্বাভাবিক এবং মৌলিক গোষ্ঠী-একক, সুতরাং সমাজ ও রাষ্ট্রের কাছ থেকে নিরাপত্তা লাভের অধিকার পরিবারের রয়েছে। ধারা ১৭ ১. প্রত্যেকের‌ই একা অথবা অন্যের সঙ্গে মিলিতভাবে সম্পত্তির মালিক হ‌ওয়ার অধিকার আছে। ২. কা‌উকে‌ই যথেচ্ছভাবে তাঁর সম্পত্তি থেকে বঞ্চিত করা বাবে না। ধারা ১৮ প্রত্যেকের‌ই ধর্ম, বিবেক ও চিন্তার স্বাধীনতায় অধিকার রয়েছে। এ অধিকারের সঙ্গে ধর্ম বা বিশ্বাস পরিবর্তনের অধিকার এবং এ‌ই সঙ্গে, প্রকাশ্যে বা একান্তে, একা বা অন্যের সঙ্গে মিলিতভাবে, শিক্ষাদান, অনুশীলন, উপাসনা বা আচারব্রত পালনের মাধ্যমে ধর্ম বা বিশ্বাস ব্যক্ত করার অধিকার‌ও অন্তর্ভূক্ত থাকবে। ধারা ১৯ প্রত্যেকের‌ই মতামত পোষণ এবং মতামত প্রকাশের স্বাধীনতায় অধিকার রয়েছে। অবাধে মতামত পোষণ এবং রাষ্ট্রীয় সীমানা নির্বিশেষে যে কোন মাধ্যমের মারফত ভাব এবং তথ্য জ্ঞাপন, গ্রহণ ও সন্ধানের স্বাধীনতা‌ও এ অধিকারের অন্তর্ভূক্ত। ধারা ২০ ১. প্রত্যেকের‌ই শান্তিপূর্ণ সমাবেশে অংশগ্রহণ ও সমিতি গঠনের স্বাধীনতায় অধিকার রয়েছে। ২. কা‌উকে কোন সংঘভূক্ত হতে বাধ্য করা যাবে না। ধারা ২১ ১. প্রত্যক্ষভাবে বা অবাধে নির্বাচিত প্রতিনিধিদের মাধ্যমে নিজ দেশের শাসন পরিচালনায় অংশগ্রহণের অধিকার প্রত্যেকের‌ই রয়েছে। ২. নিজ দেশের সরকারী চাকুরীতে সমান সুযোগ লাভের অধিকার প্রত্যেকের‌ই রয়েছে। ৩. জনগণের ইচ্ছা‌ই হবে সরকারের শাসন ক্ষমতার ভিত্তি; এ‌ই ইচ্ছা নিয়মিত সময়ের ব্যবধানে অনুষ্ঠিত প্রকৃত নির্বাচনের মাধ্যমে ব্যক্ত হবে; গোপন ব্যালট কিংবা সমপর্যায়ের কোন অবাধ ভোটদান পদ্ধতিতে এ নির্বাচন অনুষ্ঠিত হবে। ধারা ২২ সমাজের সদস্য হিসেবে প্রত্যেকের‌ই সামাজিক নিরাপত্তার অধিকার আছে। জাতীয় প্রচেষ্টা ও আন্তর্জাতিক সহযোগিতার মাধ্যমে রাষ্ট্রের সংগঠন ও সম্পদের সঙ্গে সঙ্গতি রেখে প্রত্যেকের‌ই আপন মর্যাদা এবং ব্যক্তিত্বের অবাধ বিকাশের জন্য অপরিহার্য সামাজিক, অর্থনৈতিক ও সাংস্কৃতিক অধিকারসমূহ আদায়ের অধিকার রয়েছে। ধারা ২৩ ১. প্রত্যেকের‌ই কাজ করার, স্বাধীনভাবে চাকুরীবেছে নেবার, কাজের ন্যায্য এবং অনুকূল পরিবেশ লাভ করার এবং বেকারত্ব থেকে রক্ষিত হবার অধিকার রয়েছে। ২. কোনরূপ বৈষম্য ছাড়া সমান কাজের জন্য সমান বেতন পাবার অধিকার প্রত্যেকের‌ই আছে। ৩. কাজ করেন এমন প্রত্যেকের‌ই নিজের এবং পরিবারের মানবিক মর্যাদার সমতুল্য অস্তিত্বের নিশ্চয়তা দিতে পারে এমন ন্যায্য ও অনুকূল পারিশ্রমিক লাভের অধিকার রয়েছে; প্রয়োজনবোধে একে অন্যান্য সামাজিক নিরাপত্তা ব্যবস্থাদি দ্বারা পরিবধিত করা যেতে পারে। ৪. নিজ স্বার্থ সংরক্ষণের জন্য প্রত্যেকের‌ই ট্রেড ই‌উনিয়ন গঠন এবং তাতে যোগদানের অধিকার রয়েছে। ধারা ২৪ প্রত্যেকের‌ই বিশ্রাম ও অবসরের অধিকার রয়েছে; নিয়মিত সময়ের ব্যবধানে বেতনসহ ছুটি এবং পেশাগত কাজের যুক্তিসঙ্গত সীমা‌ও এ অধিকারের অন্তর্ভূক্ত। ধারা ২৫ ১. খাদ্য, বস্ত্র, বাসস্থান, চিকিত্‍সা ও প্রয়োজনীয় সমাজ কল্যাণমূলক কার্যাদির সুযোগ এবং এ সঙ্গে পীড়া, অক্ষমতা, বৈধব্য, বার্ধক্য অথবা জীবনযাপনে অনিবার্যকারণে সংঘটিত অন্যান্য অপারগতার ক্ষেত্রে নিরাপত্তা এবং বেকার হলে নিরাপত্তার অধিকার সহ নিজের এবং নিজ পরিবারের স্বাস্থ্য এবং কল্যাণের জন্য পর্যাপ্ত জীবনমানের অধিকার প্রত্যেকের‌ই রয়েছে। ২. মাতৃত্ব এবং শৈশবাবস্থায় প্রতিটি নারী এবং শিশুর বিশেষ যত্ন এবং সাহায্য লাভের অধিকার আছে। বিবাহবন্ধন-বহির্ভূত কিংবা বিবাহবন্ধনজাত সকল শিশু অভিন্ন সামাজিক নিরাপত্তা ভোগ করবে। ধারা ২৬ ১. প্রত্যেকের‌ই শিক্ষালাভের অধিকার রয়েছে। অন্ততঃপক্ষে প্রাথমিক ও মৌলিক পর্যায়ে শিক্ষা অবৈতনিক হবে। প্রাথমিক শিক্ষা বাধ্যতামূলক হবে। কারিগরী ও বৃত্তিমূলক শিক্ষা সাধারণভাবে লভ্য থাকবে এবং উচ্চতর শিক্ষা মেধার ভিত্তিতে সকলের জন্য সমভাবে উন্মুক্ত থাকবে। ২. ব্যক্তিত্বের পূর্ণ বিকাশ এবং মানবিক অধিকার ও মৌলিক স্বাধীনতা-সমূহের প্রতি শ্রদ্ধাবোধ সুদৃঢ় করার লক্ষ্যে শিক্ষা পরিচালিত হবে। শিক্ষা সকল জাতি, গোত্র এবং ধর্মের মধ্যে সমঝোতা, সহিষ্ণুতা ও বন্ধুত্বপূর্ণ সম্পর্ক উন্নয়নের প্রয়াস পাবে এবং শান্তিরক্ষার স্বার্থে জাতিসংঘের কার্যাবলীকে এগিয়ে নিয়ে যাবে। ৩. কোন ধরনের শিক্ষা সন্তানকে দে‌ওয়া হবে, তা বেছে নেবার পূর্বাধিকার পিতামাতার থাকবে। ধারা ২৭ ১. প্রত্যেকের‌ই সমষ্টিগত সাংস্কৃতিক জীবনে অংশগ্রহণ করা, শিল্পকলা উপভোগ করা এবং বৈজ্ঞানিক অগ্রগতি ও তার সুফল সমূহে অংশীদার হ‌ওয়ার অধিকার রয়েছে। ২. বিজ্ঞান, সাহিত্য ও শিল্পকলা ভিত্তিক কোন কর্মের রচয়িতা হিসেবে নৈতিক ও বৈষয়িক স্বার্থ সংরক্ষণের অধিকার প্রত্যেকের‌ই থাকবে। ধারা ২৮ এ ঘোষণাপত্রে উল্লেখিত অধিকার ও স্বাধীনতাসমূহের বাস্তবায়ন সম্ভব এমন একটি সামাজিক ও আন্তর্জাতিক ব্যবস্থায় অংশীদারীত্বের অধিকার প্রত্যেকের‌ই আছে। ধারা ২৯ ১. প্রত্যেকের‌ই সে সমাজের প্রতি পালনীয় কর্তব্য রয়েছে, যে সমাজে‌ই কেবল তাঁর আপন ব্যক্তিত্বের স্বাধীন এবং পূর্ণ বিকাশ সম্ভব। ২. আপন স্বাধীনতা এবং অধিকারসমূহ ভোগ করার সময় প্রত্যেকে‌ই কেবলমাত্র ঐ ধরনের সীমাবদ্ধতা দ্বারা নিয়ন্ত্রিত হবেন যা অন্যদের অধিকার ও স্বাধীনতাসমূহ নিশ্চিত করা এবং একটি গণতান্ত্রিক সমাজব্যবস্থায় নৈতিকতা, গণশৃংখলা ও সাধারণ কল্যাণের ন্যায়ানুগ প্রয়োজন মেটাবার জন্য আ‌ইন দ্বারা নির্নীত হবে। ৩. জাতিসংঘের উদ্দেশ্য ও মূলনীতির পরিপন্থী কোন উপায়ে এ অধিকার ও স্বাধীনতাসমূহ ভোগ করা যাবে না। ধারা ৩০ কোন রাষ্ট্র, গোষ্ঠী বা ব্যক্তি এ ঘোষণাপত্রের কোন কিছুকে‌ই এমনভাবে ব্যাখ্যা করতে পারবেন না, যার বলে তারা এ‌ই ঘোষণাপত্রে উল্লেখিত অধিকার ও স্বাধীনতাসমূহ নস্যাত্‍ করতে পারে এমন কোন কাজে লিপ্ত হতে পারেন কিংবা সে ধরনের কোন কাজ সম্পাদন করতে পারেন। ---- Bhojpuri मानवाधिकार खातिर संयुक्त राष्ट्र उच्चायुक्त सबहिं के लेल मानवाधिकार मानवाधिकार घोषणा के पचासवां वर्षगांठ 1948 .1998 10 दिसंबर, 1948 के संयुक्त राष्ट्र महासभा द्वारा अपनाएल गेल आओर घोषित मानवाधिकार प्राक्कथन सबहिं के ओकर उचित सम्मान आओर मानव परिवार के सभे आदिमी के बराबरी के हक ही विश्व समुदाय के अजादी, न्याय आओर शांति के बुनियाद हवे। मानवाधिकार के उल्लंघन हरदम अमानवीय काज के कारणो होखेला जा के चलते मानवता के अंत:करण दु:खी होखेला। एक आम आदिमी के सबसे बड़ा इच्छा इहे होखेला कि इ दुनिया में ओके भाषण और विचार के आजादी मिले साथ हि डर आओर इच्छा से हो मुक्ति मिले। यदि केहु तानाशाही चाहे दमन के खिलाफ अंतिम हथियार के रूप में बगावत करे खातिर मजबूर ना होए, त ओकरा खातिर कानून के मार्फत ओकर मानवाधिकार के बचावे के इंतजाम होबे के चाही। इहो जरूरी हवे कि राष्ट्र सब के बीच दोस्ती बढ़ाएल जाए। संयुक्त राष्ट्र के लोगिन आपन चार्टर में मौलिक मानवाधिकार, मानव के सम्मान आओर उपयोगिता तथा आदिमी आओर औरत के बराबर अधिकार खातिर आपन विश्वास जतौलन हउ। साथहिं ई लोगनि स्वतंत्रता के माहौल में सामाजिक प्रगति तथा जीवन के स्तर के बढ़ावे के भी दृढ़ निश्चय कएलन ह। साथ ही सदस्य राष्ट्र सब संयुक्त राष्ट्र के मदद से मानवाधिकार आओर मौलिक स्वतंत्रता खातिर लोगिन में मान बढ़ावे के भी संकल्प लेलन ह। ओही खातिर ए संकल्प के पूरा करे के खतिर ई सब अधिकार आओर स्वतंत्रता के समझ सबसे जरूरी बा। अब, एही खातिर महासभा ई ऐलान करता कि मानवाधिकार के ई घोषणा के सभे लोग आओर सभे राष्ट्र पालन करे। सभे व्यक्ति आओर समाज के सब अंग हरदम इ घोषणा के आपन दिमाग में रखे। संयुक्त राष्ट्र के सदस्य राष्ट्र के लोगिन के बीच चाहे हुनी के अधिकार क्षेत्रा में रहे वाला लोगन के बीच प्रगतिशली कदम या शिक्षा के जरिए इ अधिकार और स्वतंत्रता के प्रति मान जगाएल जाए। अनुच्छेद 1 सबहि लोकानि आजादे जम्मेला आओर ओखिनियो के बराबर सम्मान आओर अधिकार प्राप्त हवे। ओखिनियो के पास समझ-बूझ आओर अंत:करण के आवाज होखता आओर हुनको के दोसरा के साथ भाईचारा के बेवहार करे के होखला। अनुच्छेद 2 बिना कोनो जाति, रंग, लिंग, भाषा, धर्म, राजनीतिक आओर दोसर मान्यता, राष्ट्रीयता चाहे सामाजिक मूल, धन-संपत्ति, जन्म वा दोसर स्थिति के भेदभाव के सभे कोई घोषणा में लिखल अधिकार आओर आजादी के हकदार होई। एतबे ना कौनो देश मुलिक या क्षेत्रा के राजनीतिक न्यायिक आओर अन्तर्राष्ट्रीय स्थिति के आधार पर केहू के संग भेदभाव नइखे कएल जा सकेला। चाहे ओ कौनो स्वतंत्रा, टघ्स्ट चाहे स्वायत्राता के कौनो मानदंड के अंतर्गत आवे वाला संस्था के सदस्य हो। अनुच्छेद 3 सबहि के जीवन जीए के आजादी आओर अपन सुरक्षा के अधिकार हवे। अनुच्छेद 4 केहु के गुलाम बना के नइखे राखल जा सकेला। कौनो रूप में गुलामी आओर गुलाम सब के व्यापार पर सख्त पाबंदी हवे। अनुच्छेद 5 काहु के साथ घ्र, अमानवीय चाहे घृणित बेवहार नइखे कईल जा सकेला। काहु के न तो सतावल जा सकेला आओर न सजा देल जा सकेला। अनुच्छेद 6 कानून के सामने सबहि के सभे जगह एके आदिमी के रूप में पहिचाने जाए के अधिकार ह। अनुच्छेद 7 कानून के सामने सभे बराबर हवे आओर कानून से बिना कौनो भेदभाव के समान संरक्षण प्राप्त करे के अधिकार मिलल हवे। साथहि ए घोषणा के उल्लंघन या भेदभाव होए की स्थिति में सबहि के समान संरक्षण प्राप्त करे के अधिकार ह। अनुच्छेद 8 संविधान या कानून से मिलल मौलिक अधिकार के उल्लंघन भइला पर सबहि के कोनों योग्य राष्ट्रीय संगठन से क्षतिपूर्ति प्राप्त करे के अधिकार बा। अनुच्छेद 9 केहु के बिना कोनो कारण के कैद, अज्ञातवास या देशनिकाला नइखे देल जा सकेला। अनुच्छेद 10 केहु के खिलाफ अपराधिक मामला होखे चाहे केकरो अधिकार और कर्तव्य के निर्धारण के सिलसिला में कौनो स्वतंत्रा आओर निष्पक्ष संगठन के सामने निष्पक्ष सुनवाई खातिर समान अधिकार हवे । अनुच्छेद 11 1. कानून के नजर में जब तक ले केहु दोषी नइखे तब तक ले ओके निर्दोष समझे के चाही। चाहे ओकरा के खिलाफ कौनो अपराधिक मामला ही काहे ना चल रहल होए। इ सुनवाई के दरम्यान आपन बचाव के लेल ओकरा पूरा-पूरा हक भी मिलल बा। 2. कौनो राष्ट्रीय चाहे अंतर्राष्ट्रीय कानून के तहत अगर कौनो काम के दंडनीय अपराध नइखे मानल जा रहल होखे तब कोनो आदिमी के ओ काम के खातिर दोषी नइखे कहल जा सकता। अनुच्छेद 12 केकरो नीजि जीवन, परिवार, घर तथा पत्रााचार आदि में केकरो दखल करे के अधिकार नईखे ह। सबहि के ए तरह के दखल आओर हमला के विरुघ्कानून से संरक्षण प्राप्त करे के अधिकार ह। अनुच्छेद 13 1. सभे लोगिन के आपन मुलुक के सीमा के अंदर घर आओर एक जगह से दोसर जगह जाए के अधिकार हड। 2. सबहिं के कौनो देश, एइजा तक कि आपन देश से हो छोडे़ के आओर वापस आवे के अधिकार ह। अनुच्छेद 14 1. प्रताड़ना से बचे खातिर दोसर देश में संरक्षण प्राप्त करे के अधिकार हवे। 2. लेकिन इ अधिकार के उपयोग वैसन प्रताड़ना में नइखे कईल जा सकेला जे गैर राजनीतिक अपराध आओर संयुक्त राष्ट्र के उघ्श्य आओर सिघ्ंत के खिलाफ कईल गेल काज खातिर मिल रहल होखे। अनुच्छेद 15 1. सबहिं के राष्ट्रीयता के अधिकार हवे। 2. केहु के राष्ट्रीयता से वंचित नइखे कई जा सकेला आओर ना ही राष्ट्रीयता बदले के स्थिति में अधिकारो से बेदखल कईल जा सकेला। अनुच्छेद 16 1. जाति, राष्ट्रीयता आओर धर्म के बंधन से मुक्त कौनो बालिग आदिमी आओर औरत के बियाह आओर गृहस्थी बसावे के अधिकार हवे। दुनू के बियाह के समय, गृहस्थ जीवन के दरम्यान आओर बियाह टूट जाए के बादो बराबरी के अधिकर ह। 2. बियाह दुनू के मर्जी आओर सहमति से ही होए के चाही। 3. परिवार समाज के एगो प्राकृतिक और मौलिक इकाई ह। आओर ओके समाज और मुलुक से पूरा संरक्षण प्राप्त करे के अधिकार हवे। अनुच्छेद 17 1. केहु अकेले चाहे केकरो संगे मिल के संपत्ति अर्जित कर सकता। 2. केहु के ओकर संपत्ति से बेदखल नइखे कईल जा सकत ह। अनुच्छेद 18 सब लोगनि के सोचे के आओर कौनो धर्म अपनावे के अधिकार हवे तथा ओ आपन धर्म और मान्यता में भी बदलाव ला सकेला। संगे ओ अकेले आओर समूह में कौनो सार्वजनिक या नीजि जगह पर आपन धर्म या विश्वास के पालन, प्रवचन आओर पूजा-पाठ के जरिए कर सकेला। अनुच्छेद 19 सबहिं के विचार आओर अभियक्ति के अधिकार हवे। आओर ओकर ई विचार में कौनो दखल ना हो सकता, संगे ओ संचार के कौनो साधन के जरिए कही से कैसनो सूचना आओर विचार प्राप्त कर सकेला। अनुच्छेद 20 1. सबहिं के शांतिपूर्ण तरीका से जमा होवे के तथा कोनो संगठन में शामिल होए के अधिकारी ह। 2. तथा केहु के कौनो संगठन में जर्बदस्ती शामिल नइखे कराएल जा सकेला। अनुच्छेद 21 1. सब लोगीन के सरकार में हिस्सा लेवे के अधिकार हवे न त सीघे-सीघे न त आपन मर्जी से चुनल प्रतिनिधि के मार्फत आपन देश के जन सेवा के उपयोग करे के अधिकार हवे। 2. आम लोगीन के इच्छा ही सरकार के ताकत के आधार होखेला आओर इ जब-तब होए वाला स्वतंत्रा आओर निष्पक्ष चुनाव के जरिए, जेकर आयोजन गुप्त मतदान या फेर स्वतंत्रा प्रघि से होखता। 3. [missing?] अनुच्छेद 22 समाज के हरेक आदिमी के सामाजिक सुरक्षा के अधिकार हवे। साथहिं देश के आर्थिक, सामाजिक आओर सांस्कृतिक अधिकार के उपयोग करे के अधिकार ह, जे ओकर व्यक्तिघ् के उपयोग राष्टघीय प्रयास आओर अन्तर्राष्ट्रीय सहयोग से ही संभव हो सकेला जे ओ राष्ट्र के संसाधन ओओर संगठन पर निर्भर करता। अनुच्छेद 23 1. सबहिं के काम करे के तथा रोजगार चुने के अधिकारो बा औरि बेरोजगारी से ओकर सुरक्षा के गारंटी ओ होखे के चाहीं। इ न्यायसंगत तथा सुविधाजनक परिस्थितियों में काम करे के अधिकार बा। 2. बिना कौनो भेदभाव के समान काज के लेल समान पैसा के अधिकार ह। 3. सबे जे काम करता ओकरा आपन तथा परिवार खातिर एगो न्यायसंगत आओर उचित पैसा पावे के अधिकार ह जेकरा से घ् सम्मानजनक जिंदगी बसर क सके। एकर अलावे सामाजिक संरक्षण के ओ साधन के उपयोग के ओ अधिकार बा जे ओकर कमाई बढ़ा सके। 4. एकरा सिवा आपन हित के सुरक्षा के खातिर मजदूर संगठन बनावे अथवा मजदूर संगठन में शमिल होखे के अधिकार बा। अनुच्छेद 24 सबकरा के आराम तथा छुघ् मनाबे के अधिकार बा तथा काज करे के समय के सेहो एक उचित सीमा बा तथा समय-समय पर वेतन सहित छुघेि के उपभोग करे के अधिकारो बा। अनुच्छेद 25 1. सबहिं के आपन तथा आपन परिवार के स्वास्थ्य आओर कुशलता खातिर एक उचित स्तर पर जीवन-यापन के ठीक-ठीक इंतजाम होखे के चाहीं। बढ़िया जीवन-स्तर होखे खातिर ओकनि के भोजन, कपड़ा, घर, उचित इलाज आओर आवश्यक सामाजिक सेवा ओ शामिल ह। 2. एकरा अलावे बेरोजगारी, बिमारी, अपगंता, वैधव्य, बुढ़ारी एवं ऐसन हालत जे पर ओकर नियंत्रण नइखे, ओ से ओकरा सुरक्षा पावे के अधिकार हड। औरत और बच्चा के अलगे सुविधा आओर सहायता पावे के अधिकार बा। सबहिं बच्चन के चाहे ओकर जन्म कानूनी बियाह के अन्तर्गत भईल हो चाहे बिना बियाह के, समाजिक सुरक्षा मिले के चाही। अनुच्छेद 26 1. सबे के शिक्षा प्राप्त करे के अधिकार बा, कम से कम प्राथमिक तथा बुनियादी शिक्षा तड मुघ्त होखे के चाही। तकनीकी आओर व्यवसायिक शिक्षा सबहु के मिले तथा योग्यता के आधार पर उच्च शिक्षा पर सभे के अधिकार ह। 2. शिक्षा आदिमी के व्यक्घ्घि् के विकास में सहायक होखे के चाही तथा ऐसन होखे के चाही जे लोगीन के मन में मानवाधिकार आओर बुनियादी स्वतंत्रता के प्रति मान के भावना के मजबूत करे। शिक्षा सबे देश, जाति आओर धार्मिक समूह के बीच आपसी समझ-बूझ, सहनशीलता तथा भाइचारा और शांति के स्थापना खातिर संयुक्त राष्ट्र के गतिविधि के बढ़ावे में भी सहायक होखे। 3. माई-बाप लोगनि के आपन बच्चा खातिर सही शिक्षा चुने के अधिकार ह। अधिकार ह। अनुच्छेद 27 1. सबहिं के आपन समाज के सांस्कृतिक कार्यघ् में हिस्सा लेवे के तथा कला के आनंद उठावे के अधिकार बा संगे वैज्ञानिक प्रगति में भगीदार बने तथा फायदा उठावे के अधिकार बा। 2. सबहिं लोकनि के आपन वैज्ञानिक, साहित्यिक आओर कलात्मक कृति जे घ्लिखले बा, के नैतिक आओर भैतिक हित के संरक्षण के अधिकार बा। अनुच्छेद 28 सबहिं के इ घोषणा में निर्धारित अधिकार आओर आजादी के सामाजिक आओर अन्तर्राष्ट्रीय स्तर पर पावे के अधिकार बा। अनुच्छेद 29 1. सभे के आपन समुदाय के प्रति कघ्र्व्य ह। जेकरा पूरा करे के बाद ही ओकर स्वतंत्रा और संपूर्ण विकास संभ हवे। 2. आपन अधिकार आओर आजादी के उपयोग कानून के सीमा के भीतर ही होखे के चाही ताकि हम दोसर के अधिकार और आजादी के भी उचित आदर कर सकी। 3. एहि से एगो लोकतांत्रिक समाज में नैतिक, कानून और व्यवस्था और जन कल्याण के जरूरत के हम पूरा कर सकेलीं। अनुच्छेद 30 ई घोषणा में लिखल कौनो अनुच्छेद के मतलब इ ना ह कि कौनो राज्य, समूह चाहे व्यक्ति कौनो ऐसन काज में शामिल होखे चाहे कौनो ऐसन काम करे, जेकरा से ए में लिखल अधिकार और स्वतंत्रता नष्ट होखे। ---- Bicolano, Central Declaracion Universal nin mga derechos humanos Preambulo Huli ta an pagkamidbid kan dignidad intrinseca asin an parantay asin inalienableng mga derechos kan gabos na miembros kan familia humana iyo an fundacion nin katalinkasan , justicia asin katoninongan sa bilog na kinaban, Huli ta an ginikanan nin mga makangirongirhat na mga gawe laban sa conciencia nin katawohan iyo an pagbalga asin pagmenos kan derechos humanos, asin ta sa pagpahayag na an pinakahalangkaw na kamawotan nin katawohan iyo an magkaigwa nin sarong kinaban na kun saen an gabos na tawo mayo nin pagkatakot asin miseria, asin igwang katalinkasan sa pagtaram asin man katalinkasan nin pagtubod, Huli ta mahalaga na mabantayan an derechos humanos sa irarom nin sistemang may pagkuyog sa ley, tanganing an tawo dai mapiritan na magrebelde, bilang ultimong paagi, laban sa tirania asin opresion, Huli ta mahalagang pakusogon an kaboronyogan nin mga naciones, Huli ta sa Carta, an mga banwaan kan Naciones Unidas nagpahayag liwat kan saindang pagtubod sa mga fundamental na derechos humanos, sa dignidad asin halaga kan pagkatawo asin sa parantay na derechos nin mga lalaki asin babae, asin man ta nagkasararo na ikapadagos an pagtalubo nin banwaan asin an mas marahay na kabuhayan na igwang orog na katalinkasan, Huli ta an mga Estados Miembros, nangako na maghingoa na makamtan, sa pakipagtabangan kan Naciones Unidas, an pagbalangibog nin pangabos na pagrespeto asin pagsunod kan derechos humanos asin mga fundamental na katalinkasan, Huli ta kinakaipuhan nanggad an sarong pagkasabot kaining mga derechos asin mga katalinkasan tanganing mautob ining pangako, Kaya, ngonian, an Asamblea General minapahayag Kaining Declaracion Universal nin mga Derechos Humanos bilang sarong kamawotan na dapat makamtan kan gabos na banwaan asin naciones, tanganing an lambang saro asin lambang institucion nin banwaan, sa danay na pagromdom kaining Declaracion, maghingoa sa paagi nin pagtukdo asin educacion, na ikabalangibog an pagrespeto kaining mga derechos asin mga katalinkasan, asin sa paagi nin medios na progresivo, nacional asin internacional, makamtan an saindang pangabos asin efectivong pagmidbid asin pagsunod, sa mga banwaan man sana kan mga Estados Miembros asin man sa mga banwaan kan mga territorios na yaon sa saindang kapangyarihan. Articulo 1 An gabos na tawo ipinangaking may katalinkasan asin parantay sa dignidad asin derechos. Sinda gabos tinawan nin pag-isip asin conciencia kaya dapat na makipag-iriba sa lambang saro bilang mga magturugang. Articulo 2 An lambang saro igwa nin gabos na mga derechos asin mga katalinkasan na ipinahayag sa Declaracion na ini, na mayo nin ano man na palaen arog kan raza, color, sexo, linguage, religion, opinion politica o nagkaiba pa, nacional o social na pinaghalean, pagsadiri, pagkamundag o iba pang condicion. Siring man, mayo nin ano man na palaen an itotogot na ikabase sa condicion politica, juridica o internacional, kan nacion o territorio na kinabibilangan nin sarong tawo, independiente man o sarong pagkatiwala, o mayong autonomia o nasa irarom nin ano pa man na limitacion nin soberania. Articulo 3 An lambang saro igwa nin derecho nin buhay, katalinkasan, asin seguridad nin pagkatawo. Articulo 4 Mayo nin siisay man an ipapasairarom sa kaoripnan o sa servidumbre; an pag-oripon asin an pagpabakal nin mga oripon, sa ano man na forma, dai nanggad pagtotogotan. Articulo 5 Mayo nin siisay man an ipapasairarom sa labi-labing pagkulog o sa brutal o bako sa tawong kastigo o pagmaltrato. Articulo 6 An lambang saro igwa nin derecho nin pagkamidbid bilang sarong persona sa atubang nin ley. Articulo 7 An gabos parantay sa atubang kan ley asin igwa nin derecho, na mayo nin ano man na discriminacion, sa pantay-pantay na proteccion nin ley. Gabos igwa nin derecho sa nagkaparehong proteccion laban sa ano man na discriminacion na minabalga kaining Declaracion asin contra sa ano man na pag-olog-olog para sa nasabing discriminacion. Articulo 8 An lambang saro igwa nin derecho sa efectivong paagi na dapat ikatao kan mga competenteng tribunales kan nacion contra sa mga gawe na minabalga kan mga fundamental na derechos na ginagarantia kan constitucion o kan ley para sa saiya. Articulo 9 Mayo nin siisay man an ipapasairarom sa basta-bastang pagdakop, pagkulong o pagsobol. Articulo 10 An lambang saro igwa nin derecho, na may pagkapantay-pantay, sa vistang may justicia asin sa publico, kan sarong tribunal na independiente asin imparcial, sa pagdeterminar kan saiyang mga derechos asin mga katungdan asin nin ano man na acusacion criminal laban saiya. Articulo 11 1. An lambang acusado igwa nin derecho na ikapresumir na inocente mantang dai naproprobaran na nagkasala nanggad conforme sa ley asin sa laog nin sarong vista publico, asin kun saen siya natawan nin gabos na garantias na kaipuhan sa saiyang defensa. 2. Mayo nin siisay man an icocondenar sa pagbalga criminal huli sa ano man na gawe o kapabayaan na kan momentong ginibo bako pang sarong crimen sosog sa ley nacional o internacional. Siring man, dai dapat nanggad na ikatao an padusa na mas grabe pa sa sentenciang aplicable sa momentong ginibo an nasabing crimen. Articulo 12 Mayo nin ssiisay man an ipapasairarom sa basta-bastang pagpakiaram sa saiyang buhay privado, familia, harong o pakipagsuratan, o sa mga atake sa saiyang honor asin reputacion. Am lambang saro igwa nin derecho sa proteccion nin ley laban sa mga nasabing pagpakiaram o mga atake. Articulo 13 1. An lambang saro igwa nin derechong magborobalyo asin sa pagpili nin estaran sa laog kan territorio nin lambang Estado. 2. An lambang saro igwa nin derecho na maghale sa arin man na nacion, kaibahan an saiyang sadiring nacion, asin na makapuli sa saiyang sadiri man na nacion. Articulo 14 1. Sa caso nin persecucion, an lambang saro igwa nin derecho na makapagsaboot nin asilo sa ibang nacion. 2. An derechong ini dai puedeng gamiton bilang defensa contra sa prosecucion na tunay na basado sa mga crimen comunes o sa mga gawe na contra sa mga katuyohan asin principios kan Naciones Unidas. Articulo 15 1. An lambang saro igwa nin derecho sa nacionalidad. 2. Mayo nin siisay man an basta-bastang hahalean nin nacionalidad o kan saiyang derecho sa pagsangle nin nacionalidad. Articulo 16 1. An mga lalaki asin babaeng nasa edad, igwa nin derecho, na mayo nin ano man na limitacion huli sa raza, nacionalidad o religion, na mag-aragom asin magpoon nin familia. Sinda igwa nin parantay na derechos mapapadapit sa kasal, durante nin pagkasal asin sa pagtapos nin kasal. 2. An pag-aragom dapat gikan sa bilog na kabotan kan futurong esposo o esposa. 3. An familia iyo an natural asin fundamental na grupo-elemento kan banwaan asin igwa nin derecho sa proteccion kan banwaan asin kan Estado. Articulo 17 1. An lambang saro igwa nin derecho sa solong pagsadiri o na may kairiba. 2. Mayo nin siisay man an basta-bastang kukuanan nin saiyang pagsasadiri. Articulo 18 An lambang saro igwa nin derecho nin katalinkasan sa pag-isip, conciencia o religion; kaibahan sa derechong ini an katalinkasan na magsalida nin saiyang religion o pagtubod, asin katalinkasan, solo-solo man o may pag-iriba asin sa publico o privado, na magpahayag kan saiyang religion o pagtubod sa paagi nin pagktukdo, kagawean, pagsamba asin pagsunod. Articulo 19 An lambang saro igwa nin derecho nin katalinkasan sa pagpahayag nin opinion o exprecion; kaibahan sa derechong ini an katalinkasan sa sadiring opinion na mayo ning pagpakiaram asin an katalinkasan na maghanap, mag-ako asin magbalangibog nin mga informacion asin opinion huli sa ano man na medios magsaen pa man. Articulo 20 1. An lambang saro igwa nin derecho nin katalinkasan sa matoninong na pagtiripon asin pakipag-iriba. 2. Maypo nin siisay man an puedeng piriton sa sarong pag-iribanan. Articulo 21 1. An lambang saro igwa nin derecho na makabale sa gobierno kan saiyang nacion, directamente o huli kan representantes na nagkapirili sa makatalinkasang paagi. 2. An lambang saro igwa nin derecho sa parantay na acceso sa mga servicios publicos sa saiyang nacion. 3. An kabotan kan banwaan iyo an dapat na pinaghahalean kan autoridad kan gobierno; an kabotan na ini dapat na maipahayag sa regular asin tunay na eleccion, na dapat sa paagi nin pangabos asin parantay na pagvoto, asin dapat man na secreto o sa nagkaparehong paagi na may katalinkasan nin pagvoto. Articulo 22 An lambang saro, bilang miembro nin banwaan, igwa nin derecho sa seguridad social asin sa pagkamit, sa paagi nin nacional na paghingoa o internacional na pagtarabangan sosog sa organizacion asin kakayahan kan lambang Estado, kan saiyang mga derechos economicos, social asin cultural, na indispensable para sa saiyang dignidad asin sa makatalinkasang pagtalubo kan saiyang pagkatawo. Articulo 23 1. An lambang saro igwa nin derecho sa pagtrabaho asin sa pagpili nin empleo, asin sa may justicia asin marhay na condiciones sa saiyang trabajo asin proteccion contra sa pagkamayo nin trabajo. 2. An lambang saro igwa nin derecho sa parantay na sweldo sa nagkaparehong pagtrabaho na mayo nin discriminacion. 3. An lambang saro na minatrabaho igwa nin derecho sa tama asin nakakarahay na sweldo na minapaseguro saiya asin sa saiyang familia na magkaigwa nin buhay na maninigo sa saiyang dignidad, asin man nadadagdagan, kun kinakaipuhan, nin ibang medios nin proteccion social. 4. An lambang saro igwa nin derecho na makapagforma asin makiiba sa mga union para sa proteccion kan saiyang intereses. Articulo 24 An lambang saro igwa nin derecho sa pagpahingalo asin paglibang, kaibahan an tamang limitacion sa oras nin pagtrabaho asin sa regular na vacacion na may bayad. Articulo 25 1. An lambang saro igwa nin derecho sa sarong pagkabuhay na kaipuhan kan saiyang salud asin karahayan, asin kan saiyang familia, kaibahan an pagkakanm, pagbado, harong asin medical na pagtabangm, asin sa kinakaipuhang servicios sociales, asin derecho nin seguridad sa caso nin pagkamayongtrabaho, paghelang, disabilidad, pagkabalo, pagkagurang o iba pang kakulangan sa pagbuhay-buhay huli kan mga circunstancias na mayo sa saiyang poder. 2. An pagkani-ina asin pagkani-aki dapat na tawan nin especial na pag-ataman asi pagtabang. Gabos na aki, sa laog o luwas nin kasal, igwa nin derecho sa parehong proteccion social. Articulo 26 1. An lambang saro igwa nin derecho sa educacion. An educacion dapat na libre, kun mapupuede sa elementaria asin sa fundamental na mga grado nin pagtalubo. An educacion sa elementaria dapat na sarong obligacion. An educacion tecnica o profesional dapat na bukas sa gabos, asin an mas halangkaw na pag-adal dapat na bukas man sa gabos basado sa merito kan lambang saro. 2. An katuyohan nin educacion dapat iyo an completong pagtalubo kan pagkatawo nin lambang saro asin an pagpakusog nin derechos humanos asin mga fundamental na katalinkasan. Iyan man dapat na magbalangibog kan pagkakairintindihan, paggalang sa iba asin kaboronyogan kan mga naciones, etnico o religiosong mga grupo, asin dapat na makatabang sa mga paghingoa kan Naciones Unidas para sa pagmantener nin katoninongan. 3. An mga magurang igwa nin na-eenot na derecho sa klase nin educacion na saindang boot ikatao sa saindang mga aki. Articulo 27 1. An lambang saro igwa nin derecho sa makatalinkasang pakibale sa buhay cultural kan saiyang banwaan, sa pag-ogma kan artes asin sa pagpakinabang kan mga progreso cientifico asin kan mga beneficios kan nasabing mga progreso. 2. An lambang saro igwa nin derecho sa proteccion kan ano man na moral asin material na intereses na gikan sa ano man na cientifica o literaria o artisticang gibo na siya an kaggibo. Articulo 28 An lambang saro igwa nin derecho sa social asin internacional na sistema kun saen an mga derechos asin mga katalinkasan na ipinahayag kaining Declaracion bilog na makamtan. Articulo 29 1. An lambang saro igwa nin mga katungdan sa banwaan na kun saen man sana posible an makatalinkasan asin bilog na pagtalubo kan saiyang pagkatawo. 2. Sa mga gawe huli kan saiyang derechos asin mga katalinkasan, lambang saro ikakasairarom sa mga limitaciones nin ley para sa pagkamit sana kan pagmidbid asin pagrespeto sa mga derechos asin katalinkasan nin iba asin uyon sana sa tunay na mga pangangaipo nin moralidad, orden publico asin karahayan kan gabos sa laog nin sarong democratricong banwaan. 3. Dai nanggad itinutugot na ining mga derechos asin mga katalinkasan gamiton sa mga gibong laban sa mga katuyohan asin principios kan Naciones Unidas. Articulo 30 Mayo nin ano man sa Declaracion na ini an puedeng saboton na minatao sa ano man na Estado, grupo o siisay man, nin derecho sa mga gawe-gawe o kagibuhan para sa supresion kan ano man na derechos asin mga katalinkasan na ipinahayag kaining Declaracion. ---- Bislama Deklereisen Blong Raet Blong Evri Man Mo Woman Raon Wol FESTOK From se Jenerol Asembli i luksave respek mo ikwol raet blong man mo woman olsem stamba blong fridom, jastis mo pis long wol, From se fasin blong no luksave mo no respektem ol raet blong man mo woman i mekem se i gat ol nogud aksen i tekemples we oli mekem se pipol i kros, mo bambae wan taem i kam we pipol bambae i glad long fridom blong toktok mo biliv blong hem, fridom blong no fraet mo wantem samting hemi kamaot olsem nambawan tingting blong ol grasrut pipol, From se hemi wan impoten samting, sipos man i no fos blong lukaotem help, olsem wan las aksen we hemi save mekem, blong faet agensem rabis fasin blong spoelem no fosem pipol hemia blong mekem nomo se Loa i protektem ol raet blong man mo woman, From se i gat nid blong promotem fasin blong developem frensip wetem ol narafala kaontri, From se ol pipol blong Unaeted Neisen oli talem bakegen insaed long Jata strong tingting blong olgeta long ol stamba raet blong man mo woman, respek mo valiu blong man mo woman mo long ikwol raet blong man mo woman, oli disaed blong promotem sosol progres mo ol standed blong laef we i moa gud mo we i gat moa fridom, From se ol Memba Kaontri oli mekem strong promis blong promotem respek blong ol raet blong man mo woman olbaot long wol mo gat ol stamba fridom taem we oli stap wok tugeta wetem Unaeted Neisen, From se hemi impoten tumas blong evriwan i luksave ol raet mo fridom blong promis ia i save tekemples fulwan, Hemi mekem se JENEROL ASEMBLI i putumaot Deklereisen blong ol Raet blong evri Man mo Woman Raon long Wol olsem wan impoten samting we evri pipol mo evri kaontri long wol oli mas kasem, blong mekem se wanwan man mo woman insaed long sosaeti oli tingting oltaem long Deklereisen ia, bambae oli wok had tru long tijing mo edukeisen blong leftemap resek long ol raet mo fridom ia mo tru ol step we oli tekem long nasonol mo intenasonol level, blong mekem se ol pipol blong ol Memba Kaontri mo ol pipol blong ol teritori we oli stap anda long olgeta blong oli luksave mo folem Deklereisen ia. Atikol 1 Evri man mo woman i bon fri mo ikwol long respek mo ol raet. Oli gat risen mo tingting mo oli mas tritim wanwan long olgeta olsem ol brata mo sista. Atikol 2 Evriwan i gat raet long evri raet mo fridom we i stap long Deklereisen ia, wetaot eni kaen difrens, olsem long reis, kala blong skin, seks, langwis, rilijen, politikol o narafala kaen tingting, we i kamaot long saed blong neisen o sosol, propeti, taem we man i bon long hem o emi narafala sosol saed olsem. Andap long hemia, bambae wan man o woman i no save mekem eni difrens long level blong politik, eria we wok hem i kavremap o intenasonol level blong kaontri o teritori blong narafala man o woman ia, nomata we hemi indipenden, tras, non-self-gavening o anda eni narafala arenjmen blong soverenti. Atikol 3 Evriwan i gat raet blong laef, fridommo sekuriti blong man mo woman. Atikol 4 Bambae man i no tekem narafala man o woman olsem slev blong hem. Bambae hemi agensem loa blong eni kaen fasin blong slev mo fasin blong salem man o woman olsem slev i tekemples. Atikol 5 Bambae man mo woman i no save mekem fasin blong mekem narafala man o woman i safa o mekem rabis fasin long hem, fasin we i nogud long man o woman o tritim man o woman long fasin o panismen we i soem se man o woman i luk daon long man o woman. Atikol 6 Evriwan i gat raet blong narafala man i luksave hem olsem wan man o woman we i stap anda long loa. Atikol 7 Evri man mo woman i semak folem loa mo oli gat semak raet wetaot eni diskrismineisen blong loa i protektem olgeta. Evri man mo woman oli gat raet blong loa ia i protektem olgeta long ikwol fasin agensem diskrimineisen long taem we man mo woman i brekem wan pat blong Deklereisen ia mo agensem eni fasin blong mekem se i gat diskrimineisen olsem. Atikol 8 Evriwan i gat raet blong kasem wan stret fasin blong stretem problem we ol stret nasonol traebuno blong ol akt we oli go agensem ol stamba raet we Konstitusen o loa givim, oli mekem. Atikol 9 Bambae man o woman i no save arestem narafala man o woman long fasin we i folem tingting blong hem nomo, fasin blong givim panismen o fasin blong mekem man i stap hemwan olsem panismen. Atikol 10 Evriwan i gat raet blong ful ikwaliti long wan indipenden mo fea pablik hearing we wan indipenden mo fea tribunal i putum, long taem blong disaedem ol raet mo ol obligeisen blong hem mo blong eni kriminol jasmen agensem hem. Atikol 11 1. Eniwan we i gat jasmen blong wan rong agensem hem hemi gat raet blong stap olsem wan inosen man o woman go kasem taem we kot i pruvum se hemi gilti from se hemi mekem rong agensem loa long wan pablik traeol we hemi bin gat evri janis we hemi nidim blong difendem hemwan. 2. Bambae man o woman i no gilti from wan rong we hemi mekem o wan aksen we hemi no mekem we i no wan rong folem nasonal mo intenasonal loa, long taem we man o woman ia i mekem aksen ia. Bambae i nogat wan panismen we i hevi bitim hemia we i aplae long taem ia we man o woman ia i bin mekem rong ia. Atikol 12 Bambae man o woman i no save intefea wetem praevet laef, famili, hom or korespondens blong narafala man o woman folem tingting blong hem, mo no save spolem hae respek mo gudfala nem blong hem. Evriwan i gat raet blong loa i protektem hem agensem ol fasin blong intefea olsem o atak. Atikol 13 1. Evriwan i gat raet blong kasem fridom blong go long weaples hemi wantem go mo blong stap insaed long eria blong wanwan steit. 2. Evriwan i gat raet blong livim eni kaontri, we i minim se kaontri blong hem tu mo blong hemi go bak long kaontri blong hem. Atikol 14 1. Evriwan i gat raet blong lukaotem mo stap long wan ples long wan narafala kaontri sipos hemi stap ronwe long ol fasin blong talem mo tritum nogud man o woman. 2. Man o woman i no save yusum raet ia taem i gat prosekusen we i kamaot folem ol kraem we oli no kamaot from politik o from ol aksen we oli no folem ol eim mo prinsipol blong Unaeted Neisesn. Atikol 15 1. Evriwan i gat raet blong gat wan nasonaliti. 2. Bambae wan man o woman i nogat raet blong kiaman long wan man o woman long nasonaliti blong hem o kiaman long raet blong jenisim nasonaliti blong hem. Atikol 16 1. Evri man mo woman long evri eij, nomata wanem reis, nasonaliti o rilijen, oli gat raet blong maret mo blong statem wan famili. Oli gat raet long ikwel raet long saed blong maret, long taem blong maret mo long taem we oli disolvem maret. 2. Maret bambae i tekemples nomo taem we hemi tingting blong man mo woman ia blong tufala i maret. 3. Famili hemi natural mo impoten grup unit blong sosaeti mo hemi gat raet blong sosaeti mo steit i protektem hem. Atikol 17 1. Evriwan i gat raet blong onem wan propeti hemwan mo tu wetem ol narafala man o woman tugeta. 2. Folem tingting blong hem, bambae wan man o woman i no save kiaman long narafala man o woman from propeti blong hem. Atikol 18 Evriwan i gat raet long fridom blong tingting, fridom blong morol tingting blong jasmen mo rilijen; raet ia hemi kavremap fridom blong jenisim rilijen o bilif blong hem, mo fridom blong hem hemwan o tugeta wetem ol narafala man o woman long komuniti mo long pablik o praevet laef, blong soem rilijen blong hem tru long fasin we hemi tijim, praktisim, wosip mo folem ol tijing blong rilijen blong hem o biliv blong hem. Atikol 19 Evriwan i gat raet long fridom blong talem tingting blong hem mo talem long wei we hemi wantem; raet ia hemi kavremap fridom blong save gat ol difren tingting wetaot man i intefea mo blong risivim mo givimaot infomeisen mo ol tingting tru long niuspepa, televisen o radio nomata long ol baondri blong ol kaontri. Atikol 20 1. Evriwan i gat raet long fridom blong mit wanples mo grup tugeta long fasin we i gat pis long hem. 2. Wan man o woman i no save fosem narafala man o woman blong stap long wan asosiesen. Atikol 21 1. Evriwan i gat raet blong tekpat long Gavman blong kaontri blong hem, daerek o tru long ol representativ we olgeta pipol oli jusum folem tingting blong olgeta. 2. Evriwan i gat raet long semak janis blong kasem sevis blong Gavman long kaontri blong hem. 3. Bambae pipol oli jusum kaen Gavman we oli wantem blong rul; fasin blong jusum Gavman ia bambae i kamaot tru ol eleksen long wanwan period mo bambae evri man mo woman i gat raet blong vot long sekret folem ol fasin blong fri vot. Atikol 22 Evriwan, olsem memba blong sosaeti, i gat raet blong kasem sosol sekuriti mo hemi gat raet blong kasem ol ekonomik, sosol mo kaljarol raet blong hem we hemi nidim from respek blong hem mo blong mekem se hemi fri blong developem hemwan, hemia tru long help mo hadwok blong nasonol mo intenasonol komuniti mo folem oganaeseisen mo risos blong wanwan Kaontri. Atikol 23 1. Evriwan i gat raet blong wok, blong jusum wanem wok hemi wantem mekem, blong stap long ol gudfala kondisen blong wok mo blong gat proteksen agensem fasim blong nogat wok. 2. Evriwan, wetaot diskrimineisen, i gat raet blong kasem ikwol pei blong mekem semak wok. 3. Evriwan we i wok oli gat raet long stret mo gudfala pei we i mekem se hem mo famili blong hem i save gat wan gudfala laef we i soem se i gat respek, mo i kasem tu ol narafala kaen proteksen long sosol laef blong hem, sipos i gat nid. 4. Evriwan i gat raet blong fomem mo joenem ol tred union blong protektem ol intres blong olgeta. Atikol 24 Evriwan i gat raet blong spel mo enjoem hem, we i minim se i mas gat limit long ol haoa blong wok mo blong oli gat holidei wetem pei wanwan taem. Atikol 25 1. Evriwan i gat raet long wan standed blong laef we i stret long helt mo welfea blong hem mo famili blong hem, hemia long saed blong kakae, klos, haos mo medikol kea mo ol narafala sosol sevis, mo raet long sekuriti long taem we man o woman i no wok, i sik, wan pat blong bodi i nogat o no save wok gud, woman i lusum man blong hem o man i lususm woman blong hem, taem hemi olfala o taem hemi no save gat wan gudfala laef from sam samting we hemwan i no save kontrolem. 2. Mama mo pikinini oli gat raet blong kasem spesel kea mo help. Evri pikinini, nomata we oli bon long mama mo papa we tufala i mared o no mared, bambae oli kasem semak protektek long sosol laef blong olgeta tu. Atikol 26 1. Evriwan i gat raet blong kasem edukeisen. Bambae edukeisen hemi fri, sipos i no long ol narafala level be bambae hemi hapen long ol elementeri mo fes level blong skul. Bambae evri pikinini i mas go long wan elementeri skul. Bambae i mas gat teknikol mo profesonal edukeisen we pipol i save folem sipos oli wantem mo bambae evri man mo woman i gat raet blong kasem hae edukeisen folem merit. 2. Edukeisen bambae hemi blong developem fulwan ol defren kaen fasin blong man mo woman mo blong leftemap respek blong ol raet blong man mo woman mo ol stamba fridom. Edukeisen bambae hemi promotem fasin blong andastanem, luksave nid mo mekem fren wetem evri kaontri, evri difren kaen reis mo rilijes grup blong pipol mo bambae hemi mekem ol wok blong Unaeted Neisen blong kipim pis oltaem. 3. Papa mo mama blong pikinini oli gat raet blong jusum kaen edukeisen we bambae pikinini blong tufala i kasem. Atikol 27 1. Evriwan i gat raet blong tekempat olsem hemi wantem long kaljarol laef blong komuniti, blong enjoem ol art mo serem ol save blong saens we i stap kam andap mo ol benefit blong hem. 2. Evriwan i gat raet blong protektem ol morol mo materiol interes we i kamoat folem eni wok we man mo woman i prodiusum long saed blong saens, litereja mo art we hemi bin raetem. Atikol 28 Evriwan i gat raet long wan sosol mo intenasonol oda we i mekem se oli save yusum fulwan ol raet mo fridom we oli stap insaed long Deklereisen ia. Atikol 29 1. Evriwan i gat diuti blong mekem i go long komuniti we tru long hem nomo bambae hemi fri blong save developem fulwan fasin blong hem olsem wan man o woman. 2. Taem we man mo woman i stap yusum ol raet mo fridom ia, bambae evriwan i mas folem ol limit we oli stap insaed long loa blong mekem se man i luksave mo respektem ol raet mo fridom blong ol narafala pipol mo blong folem ol rul blong gudfala fasin, pablik oda mo jenerol welfea long wan demokratik sosaeti. 3. Man mo woman i no save yusum ol raet mo fridom ia long wei we i agensem ol tingting mo prinsipol blong Unaeted Neisens. Atikol 30 Wan man o woman i no save yusum wan pat blong Deklereisen ia blong mekem se Steit, o wan grup o man o woman i ting se hemi gat raet blong mekem eni aktiviti o blong mekem eni aksen we i go agensem ol raet mo fridom we i stap insaed long Deklereisen ia. ---- Bora Muhdú pámeere páné iiñújɨri ijcyáné mɨ́amúnaa meíjcyáiyóne Tujkénúeju Ɨ́hyaamtɨ́ pañétú caatúváné páné iñújɨ́ɨ́ne múnáadítyúu tsaate tsatsíhvú idyóbéévéne muhdú mɨ́amúnaa meijcyáiyóné pityácójcatsíñe. Ditsiééberédípye 10-ri 1948 íjcyáné pijcyábari tsaate páné iñújɨ́ɨ́né túkevéjtsojtédítyú píhcyaavé ipítyácójcatsí muhdú mɨ́amúnaa meíjcyáiyóne. Á;áné dobéévé "Naciones Unidas" néémeé. Aaméhjáa téijyu caatúnú 30-neva mɨ́amúnaa maávyejúúlléíyonéhjɨ. Aanéhjáa imí ɨɨ́jtsúcunúnéllii nééme ténehjɨ páné iñújɨ́ɨ́ne múnáake iúúbállémeíki. Téhduréhjáa nééme ténehjɨ cáátúnúmeíháámɨ́ pahúllevávú pámehdívúré itsújááve téhaamɨ ditye patsɨ́hjɨvávúré iééveki. Á;áné boonétúhjáa iñe méiiñújɨ́ túkevéjtsojte téhdure ipíhcyáávéne néé páneere 30-neváa cáátúnúmeíñé muhdú néhdu meíjcyáiyóné méiiñújɨ́ri. Aane ténehjɨ méwáábyuta ijcyáhi. Á;nehjɨ múu ímíñeúvú iwáájácúne tehdu ijcyáhi. Aane tsá múu íhdyivúré pícyootúne. Múu íñahbémudívú pajtyétsó ténehjɨ ditye iwáájácúne tehdu iíjcyaki. Pityájcoju ɨ́hdénúmeíñe Muurá pámeere tsáápiitsa méboohówama meíjcyane mewáájácúmeícyá botsíi máájɨ́yúinɨ́ɨyá muhdú imí meíjcyáiyóne. Á;ánéllii tsá tsaate tsíjtyé hójtsɨ́ pañe meɨ́cyáítyuró ɨ́cubáhrádu. Tsá tsaate tsíjtyedi meɨ́cúbáhráítyuróne. Ɨ́llure mépɨ́áábójcatsíiyá pámeemáyé imí meíjcya tútávátsójcatsítyúme. Á;rone teene méboohówá íjcyaróné mewáájácútúné nɨ́jcaúvú muurá tsaate muhdú imí meíjcyáiyódú íjcyatúmé illure tsaatédí ɨcúbáhrahíjcyáhi. Aane ehdu ditye méénune pámeere mɨ́amúnáadivuro ímityúne. Muurá pámeere ííñujɨri íjcyáné mɨ́amúnaa méijyácunúrá tsaímíyé meíjcyáíyóneri. Tsá múha méhdivu túútaválléítyuró meíhjyuvánee, ɨɨná mecáhcujtsónee, íjcyane. Aame tsá ɨ́ɨ́neri meíllityéítyuróne. Tsá pɨhtójú pañe meíjcyáityuróne. Ehdu meíjcyane pámeere mɨ́amúnaa imí méɨjtsúcunúhi. Ehdu ímityúné medárɨ́ɨ́véjcatsííyóné ɨhdétú íjcyáiyóné mééma túkevéjtsojúúne. Muurá tsaate ímityúné meke méénúhajchíí téénej tééveri tsaímíyé méímíbáchójcatsíhi. Muurá tene ijcyátuca tsáijyu máavyéjujte íjcyárómema mémúnáátsójcatsíiyáhi. Aane mewáájácucáró téénej tééveri pahúllevá iñújɨ́ɨ́ne múnáama imí meíjcyáiyáhi. Tsá tsaatéké menéhnílléítyuróne. Muurá pámeere mɨ́amúnaa ííñújɨri meíjcyame méimíllé tsahdúré imí meíjcyáiyóne. Muuráhjáa 'Páné Iñújɨ́ɨ́ne Múnáá Pihcyááve' némeiñé pañe tsúúca ɨ́tsaavémé muhdú pámeere mɨ́amúnaa wajpíimumáyé walléémú meíjcyame tsahdúré maávyejúúlléjcatsíiyóne. Aame mépɨ́áábójcatsíiyá panéjcuvávú tsahdúré pámeere imí meíjcyaki. Á;áné pityájcoju iñe muhdú mɨ́amúnáake mepɨ́áábóíyóné tsúúca mééma íjcyáneri méwaajácutsó páhduube cómíñe múnáajpi méboohówama meíjcyane ditye iávyejúúlléne icyáhcújtso imí iíjcyaki. Muuráhjáa 'Páné Iñújɨ́ɨ́ne Múnáá Pihcyááve' némeiñé pañe íjcyame néé páhduube cómíñe múnáajpi méboohówama, méɨjtsútuma, meíjcyame maávyejúúlléjcatsímyé múhójtsɨ́ pañé meíjcyátuki. Aamée pítyácójcatsí muhdú mɨ́amúnáake ɨpɨ́ááboíñé imí ditye iíjcyaki. Aane ɨ́mɨááné tehdújuco pámeere wáájácúiyóné muhdú túkevéjtsoju néhdu meíjcyame maávyejúúlléjcatsíiyóne. Ahdícyane 'Páné Iñújɨ́ɨ́ne Múnáá Pihcyááve' némeiñé pañe íjcyame néé ténehjɨ néhdu páhduube ííñújɨri íjcyáné mɨ́amúnáajpi méíjcyáiyóné méwáábyuta tene íjcyánélliíhye. Á;áneri meljyacunúiyá muhdú tene néhdu meíjcyáíyóneri. Á;hdure tsíjtyeke méúwáábóiyá méiiñújɨ múnaa íjcyátúróméhjɨmájuco ditye tehdu iíjcyaki. Ehdu imí méíjcyáiyá tsúúca teene mewáájacúmé teenéi wáájácutúmé pamévamáye. Á;áné túkevéjtsojúúné íllu nééhií: 1. Túkevéjtsoju Pámeere ííñújɨri meíjcyame tsá múhójɨ́sɨ́ pañé ɨ́cubáhrádú meíjcyáítyuróne. Pámeere tsahdúré imí meíjcyame mewájyújcatsíñe mépɨ́áábójcatsíiyá tsaatéké éhdɨ́ɨ́válletúmé éhne múu mépañétúéné nahbémuma meíjcyadu. 2. Túkevéjtsoju Ɨ́ñe íhyaamɨ́tú muhdú tene cáátuvádú méíjcyáiyá pamévamáyé memúnaa íjcyátúrómema. Tsahdúré meɨjtsúcunúiyá pamévakéré wajpíímuke, walléémuke, pahdúváré méjpííhañe menéérómeke, pahdúváré meíhjyúvárómeke, muhdú Píívyéébeke cáhcújtsórómeke, tsáijyu múúne tsaate múhdurá túkevéjtsojtédítyú ɨ́jtsámeíyómeke, tsííñé iiñújɨ múnaa íjcyárómeke, ɨ́htsútúmeke, ɨ́dáátsórómeke, muhdɨ́ɨ́vátsihjɨ́vú tsɨ́ɨ́mávámeíyómeke; pámeekéré tsahdúré méɨjtsúcunúiyá tsaatéké éhdɨɨválletúme. Téhdure tsá múhdurá meɨjtsúcunúítyuró tsáijyu múúne tsaate túkevéjtsojte múhdurá íiiñújɨ múnáake túkévéjtsórómeke. Tsá ditye ítyaúhbajúúné múhdurá méénúróné pañe íjcyámeke meéhdɨɨválléítyuróne. Tsáné iiñújɨ múnaa tsaaté hójtsɨ́ pañe múhdurá íjcyárómeke tsá meéhdɨɨválléítyuróne. Tsahdúré méɨjtsúcunúiyá iiye túkévéjtsómeíyómema diityéke. 3. Túkevéjtsoju Páhduube imí méíjcyáiyáhi. Á;ámeke tsá múha ɨ́ɨ́nerí meke ipátsáríjcyómeke tútávájtsóítyuróne. 4. Túkevéjtsoju Tsá tsaate meke íhyójtsɨ́ pañévú pícyoome ɨ́cubáhrádú meíjcyame diityé ɨɨcúve múnaa meíjcyáítyuróne. Tsá muucá mɨ́amúnáadívú menáhjɨ́hénúítyuróne. Eene tsáma ávyeta tsá ímíllémeítyúne. 5. Túkevéjtsoju Tsá tsaatédí meɨ́cúbáhráítyuróne. Tsaatéké meúwáábócooca chooco méúwáábóiyáhi. Tsá meméénúítyuró iyáábeke múu méénudu. 6. Túkevéjtsoju Páhduube mɨ́amúnáajpi iñe méiiñújɨri ihdyícyátsii meíjcyarómé téhdure méijcyá teene túkevéjtsojúúné pañe. Aame mépiivyété tsaatéké menééne méwáábyuta pámé wáábyutáré tene íjcyane meke ɨpɨ́ááboki. 7. Túkevéjtsoju Tsáné ímibájchoju tsaatémá meméénúcooca tsá tsaatékéré mepɨ́áábóítyuróne. Pámeemáyé tsahdúré ímibájchoju méénúmeíiyá muhdú ímichi teene taúhbaju néjɨjtóri. 8. Túkevéjtsoju Pámeere mɨ́amúnáama ímítyúnéhjɨ́ ímibájchoobe ímíbájchóiyá tehdɨ́ɨ́vane diityémá pájtyécooca muhdú taúhbaju néhdu tsaatéké éhdɨɨvállétuubére. 9. Túkevéjtsoju Tsá tsaatéké peecútéré meékéévéne mecúvejáánúítyuróne. Téhdure tsá peecútéré tsaatéké méiiñújɨtu meíjchívyétsóítyuróne. 10. Túkevéjtsoju Tsaate tsíjtyé hallúvú ímítyúnéhjɨ́ ímibájchóóbeke úúbálléijvu dííbye éllevu péémema ímíñeúvúré ímíbájchóíyoobe muucá éhdɨɨvállétuubére. Á;rónáa ihdyu tsá dibye tsaatékéré pɨ́áábóítyuróne. Méénúíyoobe muhdú teene taúhbaju néhdu tsahdúré pámeemáye. 11. Túkevéjtsoju 1. Tsaate tsíjtyé hallúvú imityúné úúbállécooca tsá peecútéré menééítyuro ɨ́mɨááné tehdújuco tene íjcyane. Tujkénú páñetu úúbállémeíiyómé muhdú tene íjcyane imíñeúvú mewáájácuki. 2. Muuráhjáa taúhbajúi ímíñeúvú pánéévétúnáa tsaate múhdurá íjcyárómé hallúrí tsá pahdu ɨɨná íjcyatúne. Á;ijyúu ímityúné méénúomeke tsá ícyooca íjcyáné taúhbaju néjɨjtórí meúwáábóítyuróne. Méúwáábóiyá téijyúu íjcyáné taúhbaju néjɨ́jtóri. Á;rónáa ihdyu ícyooca tsaate ímityúné méénúhajchíí botsíi méúwáábóiyá muhdú ícyooca íjcyáné taúhbaju néjɨ́ijtóri. 12. Túkevéjtsoju Tsá tsaatéké ɨ́ɨ́nerí mepátsáríjcyóítyuróne; tsá tsaaté já mepátsáríjcyóítyuróne; tsá tsaate tsíjtye éllevu wállóóné waajácúhááimɨ́ meéévéítyuróne; tsá tsaatédítyú néhnijyu mewááóítyuróne. Ehdu nénéhɨ́ ɨhdétú ijcyáné mééma taúhbajúúné pámé wáábyuta meke tene ityéhmeki. 13. Túkevéjtsoju 1. Tsáné iiñújɨri meíjcyame mépiivyété mepééiyóné kiávú méimilléhullévu. Aame méíjcyáiyá kiá meímíllétsihyi. 2. Muurá paméváré mépiivyété tsííñé iiñújɨvu mepééiyóne. Aame méóómíiyá méiiñújivu meímíllécoóca. Aane tsá múha meke tsáhájtsóítyuróne. Muurá mépiivyété mepééne meímílléhajchíí téhulle meíjcyaki. 14. Túkevéjtsoju 1. Muurá méiiñújɨri ɨ́cúbáhraméí pañe meíjcyáhajchíí mépiivyété mepééiyóné tsííñé iiñújɨvu. Á;áné iiñújɨ múnaa tsaímíyé meke waatsúcúpéjtsóiyá imí diityémá meíjcyaki. Tsá meke ditye cátúhtsópéjtsóítyuróne. 2. Á;rónáa tsáijyu múúne méhdityúré íjcyane ímítyú medárɨ́ɨ́vémeíhijcyámé ihdyu tsá mepíívyetétú tsííñé iiñújɨvu mepééiyóne. Awááréjuco íñe muhdú íhyaamɨ́ pañétú tene néhdu meíjcyátúhajchíí muurá tsá mepééítyuróne. 15. Túkevéjtsoju 1. Paméváré mɨ́amúnaa méijcyá tsáné iiñújɨ múnaa. Aane tsá múha meke nééítyuró tsáné iiñújɨ múnaa meíjcyatúne. 2. Téhdure tsá múha meke peecútéré wállóóítyuró tsííñé iiñújɨvu. Téhdure idyé tsá múha meke nééjuri tsííñé iiñújɨ múnáajpíyéjuco meíjcyáítyuróne. 16. Túkevéjtsoju 1. Paméváré mɨ́amúnaa wajpíímumáyé wallémú piivyété ityáábávájcatsíñé iééve úújetétsihvu iímílléhajchííjyu. Aame tsúúca tsája múnaa íjcyame piivyété ɨ́tsɨ́ɨ́maváne. Á;ánetu tsá múha diityéké tsáhájtsóítyuróne. Tsá muhdú tene néétu muutéhjɨ́ ditye íjcyane, muhdú Píívyéébeke ditye úraavyéne. Muurá pámeere piivyété tyáábávájcatsíñe. Aane diitye táábávájcatsímyé avyéjúúlléjcatsíiyá tsahdúre. Téhdure wáágóójcatsíyómé avyéjúúlléjcatsíiyá tsahdúre. 2. Á;ánetu tsá muucá metáúhbáítyuró ditye ityáábávájcatsíki. Caatyé ityáábávájcatsíñé imillémé páñetu iiye iímílléhajchíí piivyete ityáábávájcatsíñe. 3. Muurá ihdyu páñetu meíjcyájuco teene tsája múnaa meíjcyane. Aame pámeere méijcyá tsahdúré meiinujɨ́ túkevéjtsojɨ́é túkevéjtsójú pañe. 17. Túkevéjtsoju 1. Muurá pámeere tsáápiitsa méijcyátsɨ́hjɨma méijcyáiyá meímílléhajchííjyu. Téhdure tsaaté múnaa iliñújɨma íjcyáiyá iímílléhajchííjyu. Aane tsá múha tsáhájtsóítyuróne. 2. Aane tsá peecútéré múhdityú íijcyátsíí múha dójtúcúítyuróne. 18. Túkevéjtsoju Pámeere mɨ́amúnaa mépiivyété muhdú meɨ́jtsámeídyú meíjcyáiyóne, kéjɨjtórí Píívyéébeke meúráávyéiyóne. Téhdure mépiivyété tsájɨjtótú tsɨ́jɨjtóvú mepájɨ́yéiyóné muhdú meímillédu. Aame idyé mépiivyété ɨɨná meɨ́jtsámeíñeri, ɨɨná mecáhcújtsóneri meíhjyúváiyóné mééréétsihvu. Téhdure mépiivyété medóbéévétsihvu tsíjtyeke meúwáábóné keená eúráávyejɨ́jto. 19. Túkevéjtsoju Pámeere mépiivyété ɨ́ɨ́ná meɨ́jtsámeíñé meíjyújcaáyóiyóné tsijtye iwáájácuki. Aane muhdú meɨ́jtsámeíñé meíhjyúváné hallútú tsá múha meke tsárííléítyuróne. Muurá mépiivyété panéváré mewáájane. Téhdure mépiivyété muhdú tsíjtyé ɨ́jtsaméí íjcyane mewáájacúné waajácúhaamɨ́né meéévénej tééveri. Muurá idyé mépiivyété ɨ́ɨ́ná meɨ́jtsámeíñé mecáátunúne, meúwaabóne. Aane páneere mépiivyété ihdyícyáhullévú tsííñé iñújɨɨnévú metsújaúcúne. Ɨ́ñehjɨ páneere mépiivyété meméénune mecáátúnúneri, meíhjyúváneri, panévaríyé muhdú meímillédu. Á;áné hallútú tsá múha meke ɨɨná nééítyuróne. 20. Túkevéjtsoju 1. Pámeere mépiivyété tsatsíhvú medóbeevéné mepítyácójcatsíki. Téhdure mépiivyété tsáha múnaa tsáné wákimyei meenuhá pañévú meúcaavéne. 2. Á;rónáa ihdyu tsá múha meke ávyeta táúhbáítyuró tsáha múnáajpi meíjcyaki. 21. Túkevéjtsoju 1. Pámeere mépiivyéterá méiiñújɨ́ túkevéjtsojɨ́e íjcyáha múnáá pañévú meúcáávéiyóne. Meere meúcaavéné mepíívyetétúhajchíí tsíjtyeke meméménúmeke méwáállóóiyá mécápayóóve. 2. Muurá paméváré mépiivyéterá méiiñújɨ́ túkevéjtsojte níwáávéné wákimyéiháñé meméénúiyóne. 3. Muurá pámeere mɨ́amúnaáré mémenúmé tsáné iiñújɨ́ túkevéjtsojte ijcyáhi. Teene meenúmé caatyéké ityújkevééllémeke téévéneúvúré imyéménúneri. Aane tsá tsaatéré píívyetétú teene imyééñune. Muurá pámeere mépiivyété memémenúne. Á;rónáa tsá múha meke táúhbáítyuró tsaate metújkevééllétúmeke meméménuki. Meere páñetu caatyé meɨ́jtsúcunúmeke mémeménúiyáhi. Téhdure idyé mémeménúiyá tsaatéké muhdú meímílléjɨ́jtori. Á;rónáa ihdyu ímíñeúvú tene íjcyáiyódú méméénúiyáhi. 22. Túkevéjtsoju Pámeere méhdi íjcyáiyóné ɨ́ɨ́ne tájpi meíjcyane. Á;nejcútú méiiñújɨ́ avyéjujte meke pɨ́áábóiyá ipíívyetédúneri. Téhdure tsíñéhjɨ́ iñújɨɨne múnaa dsɨ́ɨ́dsɨvámé meke pɨ́áábóiyá ɨ́ɨ́ne tájpi meíjcyáiyóné meíjcyátsótúmeke. Aame ɨ́ɨ́ná meke pɨ́htotúmé tsúúca imí mepánéévémedi tsá múha méhdi úúhɨ́vatéítyuróne. Ehdu méíjcyáiyá imí memúnáama meíjcyame meúráávye méɨhdé múnáaúvúu úráávyehíjcyánetu kéjɨtójɨ́ imí meɨ́jtsúcunújɨjtójɨ. 23. Túkevéjtsoju 1. Pámeere mépiivyété méwákimyéima meíjcyáiyóne. Á;rónáa idyé tsá tééneri ávyétá ɨcúbáhraméí meméénúítyuróne. Aane teene wákimyéí túkévejtsómé tsaímíyé meke túkévéjtsóiyáhi. Á;ánetu tsáijyu múúne tsaate íwákimyéima íjcyátúhajchíí paméváré mepɨ́áábóiyá téhdure íwákimyéima ditye iíjcyaki. 2. Pámeere mépiivyété tsahdúré meújcúiyóné méwákimyéi áhdó muhdú mewákímyeíñé tujkévevu. 3. Pámeere wákimyéi múnaa ɨɨná íwákímyeíñe áhdó újcúiyá tééne tájpí ɨ́ɨ́sɨ́mema imí íjcyame iávyejúúllémeíki. Aane tsáijyu múúne tsaaté wákimyéi áhdó úújetétúhajchíí tsɨ́jɨjtóriyéjuco diityéké tene ahdómeíiyóné tsijtye diityéké pɨ́áábóneri. 4. Pámeere wákimyéi múnaa piivyété idyóbéévéne ipityácójcatsíiyóné muhdú iwákimyéí tsíñéhjɨma íjcyane iímíbáávyétsoki. 24. Túkevéjtsoju Pámeere mépiivyété méwákimyéityúi tsárahja mewáyééévéiyóne. Aane tsá méwákimyéí mepátyéévétsóítyuróne. Eevéríyé méwákímyeíiyáhi. Muurá téénéllii ijcyáné téénetu mewáyééévehíjcyárahjɨ. Á;rójcoojɨ́jɨ áhdó méújcúiyá téjcoojɨ́jɨ́ mewákímyeítyúrónáaáca. 25. Túkevéjtsoju 1. Pámeere mépiivyété tsaímíyé meíjcyáiyóné méétsɨ́ɨ́mema. Aame mehjáháñema meíjcyámedítyú tsá majcho, wájyamu, tsíñehjɨ ɨ́ɨ́ne tájpí meíjcyáiyóné pɨ́htóítyuróne. Mechémécooca métáábímyéiyáhi. Ijcyáné tsíñehjɨ téhdure imí meke pɨ́áábóíyonéhjɨ. Á;nejcúhjɨtu mépɨ́áábójcatsíiyá imí tsaméhjɨ́ meíjcyaki. Tsaate íwákimyéima íjcyátúmeke mépɨ́áábóiyá ditye téhdure íwákimyéima iíjcyaki. Téhdure kéémemu, pííbájyujte tsijtye ɨ́dátsó nééme iwákímyeíiyóné píívyetétúmeke mépɨ́áábóiyáhi. 2. Téhdure idyé walléémú éévájtema tsɨɨniéwuúmuke tsaímíyé météhméiyá imí ditye iíjcyaki. Tsá apáámyéré imí ityáábávájcatsíñe tsɨ́ɨ́máváméj tsɨ́ɨ́meke metéhméítyuróne. Téhdure imí táábávájcatsítyúróméj tsɨ́ɨ́meke tsaímíyé météhméiyáhi. 26. Túkevéjtsoju 1. Pámeere mépiivyété waajácúhaamɨ́é mɨ́ɨ́téiyóne. Tsá tsɨɨme waajácúhaamɨ́né ɨ́ɨ́tetúmé íjcyáítyuróne. Imíllémeiñé pámeere tsɨɨme waajácúhaamɨ́né ɨ́ɨ́téiyóne. Aane tsá áhdómeítyúne. Téhdure pámeere mépiivyété éhnííñevújuco íjcyáné uwáábovu meúcáávéiyóné méwákimyéima meíjcyaki. Tsá tsaaté wáábyutáré tene íjcyáítyuróne. 2. Páneere uwáábó ijcyá méwáábyuta meke tene wájácúúvetsómé pamévakéré maávyejúúlleki. Aame tsá meéhdɨɨválléítyuró tsííñé iiñújɨ múnaa, tsíjyúhjɨri íhjyuvámee, Píívyéébé icyánéjcú pahdúváré úráávyerómee, íjcyámeke. Á;ánej tééveri 'Páné Iñújɨ́ɨ́ne Múnáá Pihcyááve' némeímyé túkevéjtsoju néhdu páhduube cómíñe múnáajpi imí iíjcyaki. 3. Muurá pámeere mépiivyété méétsɨ́ɨ́meke keená imí meɨ́jtsúcunúné ditye áábohíjcyátsihvu meúácóiyóne. 27. Túkevéjtsoju 1. Pámeere mépiivyété muhdúhjáa meɨhdé múnáaúvú icyahíjcyánetu imí meɨ́jtsúcunújɨtójɨ́ meúráávyéiyóné majtsíháñe, nuutáháñema tsíñehjɨ imí nénehjɨ. Á;néhjɨtu tsá múha meke píívyetétú ibóíjcyúiyóne. Téhdure tsíñehjɨ éhniíñevu mépiivyété mewáájácúiyóné méicyánéjcúene íjcyátúronéhjɨ keená meke pɨ́ááboiyonéhjɨ́ mewáájácuki. 2. Pámeere mépiivyété meméénúiyóné tsane, mecáátúnúiyóné tsáné ɨ́jtsaméi. Á;néhjɨ́ hallúvú ímichi teene méénume dsɨɨdstváiyáhi. Tsá tene ímíllémeítyú tsane meméénune tsijtye iékéévéné hallúvú dsɨɨkɨ́stváiyóne. 28. Túkevéjtsoju Pámeere tsíñéhjɨ́ iñújɨ́ɨ́ñe múnáama mépiivyété meíjcyáiyóné túkevéjtsójú pañe imí meíjcyaki. Á;ánélliihyée muurá páhduube panévá iñújɨ́ɨ́ne múnáajpi idyóbéévéne meenú túkevéjtsoju. Aane tútávájtsóíyóné taúhbaju muurá tsá íjcyatúne. Ehdu ijcyáiyóné muhdú íhyaamɨ́ pañétú tene néhduú. 29. Túkevéjtsoju 1. Pámeere máhallúrí teene memúnáama imí meíjcyánetu meke pɨ́aabóné meméénúiyóne. Á;ánetu méwaajácúiyá ɨ́mɨ́ááné tsúúca mewájácuuvéjucóómé imí mepáneevéne. 2. Á;ánéllii tsúúca ijcyáné mééma panévatúré meke túkévéjtsóíyóné taúhbajúúné pámeere tsahdúré imí meíjcyaki. Aame tsá metútávátsójcatsíítyuróne. Pámeere pátsáricyójcatsítyúmé meíjcyáiyá tsahdúré imí meíjcyaki. Tsá múha píivyetétú iímillédú meke idyárɨ́ɨ́véiyóné tehdu múhójtsɨ́ pañé meíjcyámekéjɨ́ɨ́vari. 3. Muuráhjáa iñe túkevéjtsojúúné néhdu tsaímíyé méíjcyáiyáhi. Aane tsá múha tsíhdyúréjtsóítyuró 'Páné Iñújɨ́ɨ́ne Múnáá Pihcyááve' némeiñé pañée íjcyame méénúné túkevéjtsojúúne. 30. Túkevéjtsoju Páneere iñe íhyaarnɨ́ pañe ijcyáné túkevéjtsoju méénúmeíñé tsá múha tsíñejcúvúré illéébóne iímillédú tsaatéké dárɨ́ɨ́véityuróne. Tsáijyu múúne tsaápi, tsaáte, méiiñújɨ́ túkevéjtsojte ijcyarómé tsá tehdu méénúítyuróne. ---- Bosnian (Cyrillic) ОПШТА ДЕКЛАРАЦИЈА О ПРАВИМА ЧОВЈЕКА УСВОЈЕНА У ГЕНЕРАЛНОЈ СКУПШТИНИ УЈЕДИЊЕНИХ НАЦИЈА 10. ДЕЦЕМБРА 1948. УВОД БУДУЋИ да су признавање уроћеног достојанства и једнаких и неотућивих права свих чланова људске обитељи темељ слободе, правде и мира у свијету, БУДУЋИ да су непоштивање и презирање права човјека имали за посљедицу акте, који су грубо вријећали савјест човјечанства, и будући да је стварање свијета у којем ће људска бића уживати слободу говора и вјеровања и слободу од страха и несташице било проглашено као највиша тежња обичних људи, БУДУЋИ да је битно да права човјека буду заштићена владавином права, да човјек не буде приморан да као посљедњем средству прибјегне побуни против тираније и угњетавања, БУДУЋИ да је битно да се унапрећује развој пријатељских односа измећу народа, БУДУЋИ да су народи Уједињених нација поново потврдили у Повељи своју вјеру у основна права човјека, у достојанство и вриједност човјекове особе и у равноправност мушкараца и жена и пошто су одлучили да унапрећују друштвени напредак и бољи животни стандард у широј слободи, БУДУЋИ да су се Државе Чланице обавезале да, у сурадњи с Уједињеним нацијама, постигну унапрећење општег поштивања човјекових права и основних слобода и њихово одржавање, БУДУЋИ да је заједничко разумијевање тих права и слобода од највеће важности за пуно остварење те обавезе, ГЕНЕРАЛНА СКУПШТИНА ПРОГЛАШАВА ОВУ ОПШТУ ДЕКЛАРАЦИЈУ О ПРАВИМА ЧОВЈЕКА као заједничко мјерило постизања за све народе и све државе ради тога да би сваки орган друштва, имајући Декларацију стално на уму, тежили да учењем и одгојем допринесу поштивању ових права и слобода и да би прогресивним националним и мећународним мјерама осигурали њихово опше и дјелотворно признавање и одржавање, како мећу народима самих Држава Чланица, тако и мећу народима оних подручја која су под њиховом ингеренцијом. Члан 1. Сва људска бића раћају се слободна и једнака у достојанству и правима. Она су обдарена разумом и свијешћу и треба да једно према другоме поступају у духу братства. Члан 2. Свакоме су доступна сва права и слободе наведене у овој Декларацији без разлике било које врсте, као што су раса, боја, спол, језик, вјера, политичко или друго мишљење, народоносно или друштвено поријекло, имовина, роћење или други правни положај. Надаље, не смије се чинити било каква разлика на основу политичког, правног или мећународног положаја земље или подручја којима нека особа припада, било да је ово подручје независно, под старатељством, несамоуправно, или да се налази ма под којим другим ограничењима суверености. Члан 3. Свако има право на живот, слободу и особну сигурност. Члан 4. Нико не смије бити држан у ропству или ропском односу; ропство и трговина робљем забрањује се у свим њиховим облицима. Члан 5. Нико не смије бити подвргнут мучењу или окрутном, нечовјечном или понижавајућем поступку или кажњавању. Члан 6. Свако има право да се свагдје пред законом признаје као особа. Члан 7. Сви су пред законом једнаки и имају право, без икакве дискриминације, на једнаку заштиту закона. Сви имају право на једнаку заштиту против било какве дискриминације којом се крши ова Декларација и против сваког подстицања на такву дискриминацију. Члан 8. Свако има право на дјелотворна правна средства путем надлежних националних судова због дјела којима се крше основна права која су му додијељена у Уставу или закону. Члан 9. Нико не смије бити подвргнут самовољном хапшењу, затвору или изгону. Члан 10. Свако има право да га у пуној једнакости поштено и јавно саслуша независан и непристран суд ради утврћивања његових права и обавеза и било какве кривичне оптужбе против њега. Члан 11. 1. Свако ко је оптужен за кривично дјело има право да се сматра невиним док се на темељу закона кривња не докаже на јавном претресу на којем је имао сва јамства потребна за своју одбрану. 2. Нико се не смије сматрати кривим за кривично дјело на темељу било каквог чина или пропуста који нису представљали кривично дјело у смислу националног или мећународног права у вријеме када су они били почињени. Исто тако не смије се изрицати тежа казна од оне која се могла примјенити када је кривично дјело почињено. Члан 12. Нико на смије бити извргнут самовољном мијешању у његов приватни зивот, обитељ, дом или преписку, нити нападајима на његову част и углед. Свако има право на заштиту закона против оваквом мијешању или нападу. Члан 13. 1. Свако има право на слободу кретања и становања унутар границе сваке државе. 2. Свако има право да напусти било коју земљу, укључујући своју властиту и да се врати у своју земљу. Члан 14. 1. Свако има право да тражи и ужива у другим земљама уточиште пред прогонима. 2. На то се правно не може позивати у случају прогона који су заиста изазвани неполитичким злочинима или дјелима противним циљевима и начелима Уједињених нација. Члан 15. 1. Свако има право на држављанство. 2. Нико не смије самовољно бити лишен својег држављанства нити му се смије одрећи право да промијени своје држављанство. Члан 16. 1. Пунољетни мушкарци и жене без икаквих ограничења у погледу расе, држављанства или вјере, имају право да склопе брак и да оснују обитељ. Они су равноправни приликом склапања брака, за вријеме његова трајања и приликом његова развода. 2. Брак се склапа само уз слободан и потпун пристанак оних који намјеравају ступити у брак. 3. Обитељ је природна и основна друштвена јединица и има право на заштиту друштва и државе. Члан 17. 1. Свако има право да сам посједује имовину, а исто тако да је посједује у заједници с другима. 2. Нико не смије самовољно бити лишен своје имовине. Члан 18. Свако има право на слободу мисли, савјести и вјере; то право укључује слободу промијенити своју вјеру или вјеровање и слободу да се, било појединачно или у заједници с другима, јавно или приватно, испољава вјера или вјеровање учењем, вршењем, обредима и одржавањем. Члан 19. Свако има право на слободу мишљења и изражавања; ово право укључује слободу мишљења без тућег мишљења а исто тако и тражење, примање и саопчавање обавјештења и идеја било којим средствима и без обзира на границе. Члан 20. 1. Свако има право на слободу мирног окупљања и удруживања. 2. Нико не може бити приморан да припада неком удружењу. Члан 21. 1. Свако има право да судјелује у управи своје земље, непосредно или преко слободно изабраних представника. 2. Свако има право на једнак приступ јавним службама у својој земљи. 3. Воља народа треба да буде основа владине власти; та воља треба да се изражава у повременим и истинским изборима, који треба да се проводе општим и једнаким правом гласа, тајним гласањем или одговарајучим поступцима слободног гласања. Члан 22. Свако, као Члан друства, има право на социјално осигурање и право да остварује економска, социјална и културна права неопходна за своје достојанство и за развој своје личности путем државне помоћи и мећународне сурадње а у складу с организацијом и средствима сваке државе. Члан 23. 1. Свако има право на рад, на слободан избор запослења, на правичне и повољне увјете рада и на заштиту од незапослености. 2. Свако, без разлике, има право на једнаку плачу за једнаки рад. 3. Свако ко ради има право на правичну и повољну наплату која њему и његовој обитељи осигурава човјека достојни опстанак и која се, по потреби, допуњује другим средствима социјалне заштите. 4. Свако има право да ради заштите својих интереса образује синдикате и да ступа у њих. Члан 24. Свако има право на одмор и доколицу укључујући разумно ограничење радних сати и периодичне плаћене празнике. Члан 25. 1. Свако има право на животни стандард који одговара здрављу и добробити њега самога и његове обитељи, укључујући храну, одјећу, стан и лијечничку његу и потребне социјалне услуге, као и право на осигурање за случај незапослености, болести, неспособности, удовишта, старости или другог помањкања средстава за живот у приликама које су изван његове моћи. 2. Мајка и дијете имају право на нарочиту бригу и помоћ. Сва дјеца, било роћена у браку или изван њега, треба да уживају исту социјалну заштиту. Члан 26. 1. Свако има право на образовање. Образовање треба да буде бесплатно, бар у основним и нижим ступњевима. Основно образовање треба да буде обавезно. Техничко и стручно образовање треба да буде опћенито приступачно, а и више образовање треба такоће да буде свима приступачно на темељу способности. 2. Образовање треба да буде усмјерено на пуни развитак људске личности и на учвршћавање поштивања човјекових права и основних слобода. Оно треба да унапрећује разумијевање, сношљивост и пријатељство мећу свим народима, расним и вјерским скупинама, и треба да унапрећује дјелатност Уједињених нација на одржавању мира. 3. Родитељи имају првенствено право да бирају всту образовања за своју дјецу. Члан 27. 1. Свако има право да слободно судјелује у културном животу заједнице, да ужива у умјетности и да учествује у знанственом напретку и у његовим користима. 2. Свако има право на заштиту моралних и материјалних интереса који проистичу ма од којег знанственог, књижевног или умјетничког производа којему је аутор. Члан 28. Свако има право на друштвени и мећународни поредак у којем права и слободе изложене у овој Декларацији могу бити потпуно остварене. Члан 29. 1. Свако има обавезе према заједници из које је једино могуће слободно и пуно развијање његове личности. 2. У вршењу својих права и слобода сватко треба да буде подвргнут само оним ограничењима која су одрећена законом искључиво у циљу осигурања дужног признања и поштивања права и слобода других и у циљу задовољења правичних захтјева морала, јавног поретка и опчег благостања у демократском друштву. 3. Та права и слободе ни у којем случају не могу се примјењивати противно циљевима и начелима Уједињених нација. Члан 30. Ништа се у овој Декларацији не може тумачити као право ма које државе, скупине или особе да судјелује у било којој дјелатности или да врши било какву дјелатност усмјерену на уништавање било којих овдје изложених права и слобода. ---- Bosnian (Latin) OPĆA DEKLARACIJA O PRAVIMA ČOVJEKA USVOJENA U OPĆOJ SKUPŠTINI UJEDINJENIH NACIJA 10. DECEMBRA UVOD BUDUĆI da su priznavanje urođenog dostojanstva i jednakih i neotuđivih prava svih članova ljudske obitelji temelj slobode, pravde i mira u svijetu, BUDUĆI da su nepoštivanje i preziranje prava čovjeka imali za posljedicu akte, koji su grubo vrijeđali savjest čovječanstva, i budući da je stvaranje svijeta u kojem će ljudska bića uživati slobodu govora i vjerovanja i slobodu od straha i nestašice bilo proglašeno kao najviša težnja običnih ljudi, BUDUĆI da je bitno da prava čovjeka budu zastićena vladavinom prava, da čovjek ne bude primoran da kao posljednjem sredstvu pribjegne pobuni protiv tiranije i ugnjetavanja, BUDUĆI da je bitno da se unapređuje razvoj prijateljskih odnosa između naroda, BUDUĆI da su narodi Ujedinjenih nacija ponovo potvrdili u Povelji svoju vjeru u osnovna prava čovjeka, u dostojanstvo i vrijednost čovjekove osobe i u ravnopravnost muškaraca i žena i posto su odlučili da unapređuju društveni napredak i bolji životni standard u široj slobodi, BUDUĆI da su se Države Članice obavezale da, u suradnji s Ujedinjenim nacijama, postignu unapređenje općeg poštivanja čovjekovih prava i osnovnih sloboda i njihovo održavanje, BUDUĆI da je zajedničko razumijevanje tih prava i sloboda od najveće važnosti za puno ostvarenje te obaveze, GENERALNA SKUPSTINA PROGLAŠAVA OVU OPĆU DEKLARACIJU O PRAVIMA ČOVJEKA kao zajedničko mjerilo postizanja za sve narode i sve države radi toga da bi svaki organ društva, imajući Deklaraciju stalno na umu, težili da učenjem i odgojem doprinesu poštivanju ovih prava i sloboda i da bi progresivnim nacionalnim i međunarodnim mjerama osigurali njihovo opće i djelotvorno priznavanje i održavanje, kako među narodima samih Država Članica, tako i među narodima onih područja koja su pod njihovom ingerencijom. Član 1. Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i sviješću i treba da jedno prema drugome postupaju u duhu bratstva. Član 2. Svakome su dostupna sva prava i slobode navedene u ovoj Deklaraciji bez razlike bilo koje vrste, kao sto su rasa, boja, spol, jezik, vjera, političko ili drugo mišljenje, narodonosno ili društveno porijeklo, imovina, rođenje ili drugi pravni položaj. Nadalje, ne smije se činiti bilo kakva razlika na osnovu političkog, pravnog ili međunarodnog položaja zemlje ili područja kojima neka osoba pripada, bilo da je ovo područje nezavisno, pod starateljstvom, nesamoupravno, ili da se nalazi ma pod kojim drugim ograničenjima suverenosti. Član 3. Svako ima pravo na život, slobodu i osobnu sigurnost. Član 4. Niko ne smije biti držan u ropstvu ili ropskom odnosu; ropstvo i trgovina robljem zabranjuje se u svim njihovim oblicima. Član 5. Niko ne smije biti podvrgnut mučenju ili okrutnom, nečovječnom ili ponižavajućem postupku ili kažnjavanju. Član 6. Svako ima pravo da se svagdje pred zakonom priznaje kao osoba. Član 7. Svi su pred zakonom jednaki i imaju pravo, bez ikakve diskriminacije, na jednaku zaštitu zakona. Svi imaju pravo na jednaku zaštitu protiv bilo kakve diskriminacije kojom se krši ova Deklaracija i protiv svakog podsticanja na takvu diskriminaciju. Član 8. Svako ima pravo na djelotvorna pravna sredstva putem nadležnih nacionalnih sudova zbog djela kojima se krše osnovna prava koja su mu dodijeljena u Ustavu ili zakonu. Član 9. Niko ne smije biti podvrgnut samovoljnom hapšenju, zatvoru ili izgonu. Član 10. Svako ima pravo da ga u punoj jednakosti pošteno i javno sasluša nezavisan i nepristran sud radi utvrđivanja njegovih prava i obaveza i bilo kakve krivične optužbe protiv njega. Član 11. 1. Svako ko je optužen za krivično djelo ima pravo da se smatra nevinim dok se na temelju zakona krivnja ne dokaže na javnom pretresu na kojem je imao sva jamstva potrebna za svoju odbranu, 2. Niko se ne smije smatrati krivim za krivično djelo na temelju bilo kakvog čina ili propusta koji nisu predstavljali krivično djelo u smislu nacionalnog ili međunarodnog prava u vrijeme kada su oni bili počinjeni. Isto tako ne smije se izricati teža kazna od one koja se mogla primjeniti kada je krivično djelo počinjeno. Član 12. Niko na smije biti izvrgnut samovoljnom miješanju u njegov privatni zivot, obitelj, dom ili prepisku, niti napadajima na njegovu čast i ugled. Svako ima pravo na zaštitu zakona protiv ovakvom miješanju ili napadu. Član 13. 1. Svako ima pravo na slobodu kretanja i stanovanja unutar granice svake države. 2. Svako ima pravo da napusti bilo koju zemlju, uključujući svoju vlastitu i da se vrati u svoju zemlju. Član 14. 1. Svako ima pravo da traži i uživa u drugim zemljama utočište pred progonima. 2. Na to se pravno ne može pozivati u slučaju progona koji su zaista izazvani nepolitičkim zločinima ili djelima protivnim ciljevima i načelima Ujedinjenih nacija. Član 15. 1. Svako ima pravo na državljanstvo. 2. Niko ne smije samovoljno biti lišen svojeg državljanstva niti mu se smije odreći pravo da promijeni svoje državljanstvo. Član 16. 1. Punoljetni muškarci i žene bez ikakvih ograničenja u pogledu rase, državljanstva ili vjere, imaju pravo da sklope brak i da osnuju obitelj. Oni su ravnopravni prilikom sklapanja braka, za vrijeme njegova trajanja i prilikom njegova razvoda. 2. Brak se sklapa samo uz slobodan i potpun pristanak onih koji namjeravaju stupiti u brak. 3. Obitelj je prirodna i osnovna društvena jedinica i ima pravo na zaštitu društva i države. Član 17. 1. Svako ima pravo da sam posjeduje imovinu, a isto tako da je posjeduje u zajednici s drugima. 2. Niko ne smije samovoljno biti lišen svoje imovine. Član 18. Svako ima pravo na slobodu misli, savjesti i vjere; to pravo uključuje slobodu promijeniti svoju vjeru ili vjerovanje i slobodu da se, bilo pojedinačno ili u zajednici s drugima, javno ili privatno, ispoljava vjera ili vjerovanje učenjem, vršenjem, obredima i održavanjem. Član 19. Svako ima pravo na slobodu mišljenja i izražavanja; ovo pravo uključuje slobodu mišljenja bez tuđeg mišljenja a isto tako i traženje, primanje i saopćavanje obavještenja i ideja bilo kojim sredstvima i bez obzira na granice. Član 20. 1. Svako ima pravo na slobodu mirnog okupljanja i udruživanja. 2. Niko ne može biti primoran da pripada nekom udruženju. Član 21. 1. Svako ima pravo da sudjeluje u upravi svoje zemlje, neposredno ili preko slobodno izabranih predstavnika. 2. Svako ima pravo na jednak pristup javnim službama u svojoj zemlji. 3. Volja naroda treba da bude osnova vladine vlasti; ta volja treba da se izražava u povremenim i istinskim izborima, koji treba da se provode općim i jednakim pravom glasa, tajnim glasanjem ili odgovarajućim postupcima slobodnog glasanja. Član 22. Svako, kao član drustva, ima pravo na socijalno osiguranje i pravo da ostvaruje ekonomska, socijalna i kulturna prava neophodna za svoje dostojanstvo i za razvoj svoje ličnosti putem državne pomoći i međunarodne suradnje a u skladu s organizacijom i sredstvima svake države. Član 23. 1. Svako ima pravo na rad, na slobodan izbor zaposlenja, na pravične i povoljne uvjete rada i na zaštitu od nezaposlenosti. 2. Svako, bez razlike, ima pravo na jednaku plaću za jednaki rad. 3. Svako ko radi ima pravo na pravičnu i povoljnu naplatu koja njemu i njegovoj obitelji osigurava čovjeka dostojni opstanak i koja se, po potrebi, dopunjuje drugim sredstvima socijalne zaštite. 4. Svako ima pravo da radi zaštite svojih interesa obrazuje sindikate i da stupa u njih. Član 24. Svako ima pravo na odmor i dokolicu uključujući razumno ograničenje radnih sati i periodične plaćene praznike. Član 25. 1. Svako ima pravo na životni standard koji odgovara zdravlju i dobrobiti njega samoga i njegove obitelji, uključujući hranu, odjeću, stan i liječničku njegu i potrebne socijalne usluge, kao i pravo na osiguranje za slučaj nezaposlenosti, bolesti, nesposobnosti, udovišta, starosti ili drugog pomanjkanja sredstava za život u prilikama koje su izvan njegove moći. 2. Majka i dijete imaju pravo na naročitu brigu i pomoć. Sva djeca, bilo rođena u braku ili izvan njega, treba da uživaju istu socijalnu zaštitu. Član 26. 1. Svako ima pravo na obrazovanje. Obrazovanje treba da bude besplatno, bar u osnovnim i nižim stupnjevima. Osnovno obrazovanje treba da bude obavezno. Tehničko i stručno obrazovanje treba da bude općenito pristupačno, a i više obrazovanje treba takođe da bude svima pristupačno na temelju sposobnosti. 2. Obrazovanje treba da bude usmjereno na puni razvitak ljudske ličnosti i na učvršćavanje poštivanja čovjekovih prava i osnovnih sloboda. Ono treba da unapređuje razumijevanje, snošljivost i prijateljstvo medju svim narodima, rasnim i vjerskim skupinama, i treba da unapređuje djelatnost Ujedinjenih nacija na održavanju mira. 3. Roditelji imaju prvenstveno pravo da biraju vstu obrazovanja za svoju djecu. Član 27. 1. Svako ima pravo da slobodno sudjeluje u kulturnom životu zajednice, da uživa u umjetnosti i da učestvuje u znanstvenom napretku i u njegovim koristima. 2. Svako ima pravo na zaštitu moralnih i materijalnih interesa koji proistiću ma od kojeg znanstvenog, književnog ili umjetničkog proizvoda kojemu je autor. Član 28. Svako ima pravo na društveni i međunarodni poredak u kojem prava i slobode izložene u ovoj Deklaraciji mogu biti potpuno ostvarene. Član 29. 1. Svako ima obaveze prema zajednici iz koje je jedino moguće slobodno i puno razvijanje njegove ličnosti. 2. U vršenju svojih prava i sloboda svatko treba da bude podvrgnut samo onim ograničenjima koja su određena zakonom isključivo u cilju osiguranja dužnog priznanja i poštivanja prava i sloboda drugih i u cilju zadovoljenja pravičnih zahtjeva morala, javnog poretka i općeg blagostanja u demokratskom društvu. 3. Ta prava i slobode ni u kojem slučaju ne mogu se primjenjivati protivno ciljevima i načelima Ujedinjenih nacija. Član 30. Ništa se u ovoj Deklaraciji ne može tumačiti kao pravo ma koje države, skupine ili osobe da sudjeluje u bilo kojoj djelatnosti ili da vrši bilo kakvu djelatnost usmjerenu na uništavanje bilo kojih ovdje izloženih prava i sloboda. ---- Breton DISKLERIADUR HOLLVEDEL GWIRIOU MAB-DEN Embannet gant ar Broadou-Unanet d’an 10 a viz Kerzu 1948 Rakger –O vezañ ma’z eo war anaout an dellezegezh enstag ouzh holl izili an denelezh hag o gwirioù par ha diwerzhus eo diazezet ar frankiz, ar reizhded hag ar peoc’h, –o vezañ ma’z eo war dizanaout ha dismegañsiñ gwirioù mab-den eo bet ganet an aktoù a varbariezh a sav koustiañs mab-den en o enep, ha ma’z eo bet embannet eo donedigezh ur bed a vo ennañ gant an dud frankiz da gomz ha da grediñ, dieubet ma vint diouzh ar spont hag an dienez, a zo mennad uhelañ mab-den, –o vezañ ma’z eo ret-holl diwall gwirioù mabden gant reolenn al lezenn evit na vefe ket rediet an dud d’en em sevel ouzh an tirantegezh hag ar gwaskerezh da rekour diwezhañ, –o vezañ ma’z eo ret-holl kas war-raok an darempredoù a vignoniezh etre ar broadoù, –o vezañ ma’z eo bet embannet adarre er Garta gant pobloù ar Broadoù-Unanet o feiz e gwirioù diazez mab-den, e dellezegezh ha talvoudegezh mab-den, e parded ar baotred hag ar merc’hed en o gwirioù, ha ma’z eo bet disklêriet ganto e oant mennet da gas war-raok an diorroadur kevredigezhel ha da wellaat an aozioù-buhez en ur frankiz vrasoc’h, -o vezañ ma’z eo bet gouestlet gant ar Stadoù-Ezel diogeliñ, gant kenlabour Aozadur ar Broadoù-Unanet, an doujañs hollvedel ha gwirion ouzh gwirioù mab-den hag ar frankizioù pennan, –hago vezañ ma’z eo a bouez bras kengompren ar gwirioù hag ar frankizioù-mañ a-benn seveniñ ar gouestl, EZ EMBANN AR VODADEG-VEUR DISKLERIADUR HOLLVEDEL GWIRIOÙ MABDEN evel uhelvennad boutin da vezañ diraezet gant an holl bobloù hag an holl vroadoù, d’an holl dud hag ensavadurioù, gant an Disklêriadur-mañ atav en o freder, da lakaat kreskiñ dre ar c’helenn hag an deskadurezh, an doujans ouzh ar gwirioù ha frankizioù-mañ, d’o lakaat da vezañ anavezet ha sevenet tamm-ha-tamm da vat hag e pep lec’h, dre ziarbennoù broadel hag etrevroadel, koulz e-touez pobloù ar Stadoù-Ezel hag e-touez ar re zo war zouaroù dindan o lezennoù. Mellad unan (1) Dieub ha par en o dellezegezh hag o gwirioù eo ganet an holl dud. Poell ha skiant zo dezho ha dleout a reont bevañ an eil gant egile en ur spered a genvreudeuriezh. Mellad daou (2) Da bep hini eo an holl wirioù ha frankizioù embannet en disklêriadur-mañ, hep ket a ziforc’h, a ouenn, a liv, a reizh, a yezh, a veno politikel pe a veno all, a orin broadel pe gevredigezhel, a leve, a c’hanedigezh pe a natur all. Ouzhpenn-se ne vo graet diforc’h ebet hervez statud politikel, lezennel pe etrevroadel, arvro pe an dachenn-vro emañ an den dindan he lezenn, pe dizalc’h pe dindan verezeh e ve, diemren pe bevennet hec’h aotrouniezh en ur stumm bennak. Mellad tri (3) Gwir a zo gant pep hini d’ar vuhez, d’ar frankiz, ha d’an diogelroez evitañ. Mellad peuar (4) Ne vo dalc’het den er sklaverezh nag er sujidigezh; berzet e vo kement stumm a sklaverezh hag a werzhañ-sklaved. Mellad pemp (5) Ne vo lakaet den da c’houzañv ar jahinerezh, na doareoù pe kastizoù kriz ha didruez. Mellad c’hwec’h (6) Gwir pep hini eo e vefe anavezet e bersonelezh lezennel e pep lec’h. Mellad seizh (7) Par eo an holl dirak al lezenn ha gwir o deus da vezañ diwallet ganti. Holl o deus gwir da vezañ diwallet heñvel diouzh kement gwallziforc’h a dorrfe an Disklêriadur-mañ ha diouzh kement tra a zegasfe seurt diforc’hioù. Mellad eizh (8) Pep hini en deus gwir da gaout digoll gwirion dirak lezioù-barn broadel kenveliek evit oberoù o dije torret ar gwirioù diazez anavezet dezhañ gant ar Vonreizh pa al lezenn. Mellad nav (9) Den ebet ne vo harzet, bac’het pe harluet diouzh c’hoant. Mellad dek (10) Ur gwir par da hini ar re all a zo gant pep hini da vezañ klevet dirak an holl ha gant reizhded gant ul lez-varn dizalc’h ha neptu, dezhi da dermenañ e wirioù ha dleadoù hag an tamalloù graet dezhañ. Mellad unnek (11) 1. Digablus eo kement den a zo tamallet dezhañ ur felladenn ken na vo prouet eo kablus hervez al lezenn en ur prosez digor d’an holl ma vo bet diogelet dezhañ an holl wareziou ret d’en em zifenn. 2. Ne vo kondaonet den ebet en abeg da oberoù pe da nannoberoù ha ne oant ket felladennoù hervez ar gwir broadel pe etrevroadel d’ar mare ma oant c’hoarvezet. Den kennebeut ne vo barnet d’ur c’hastiz kreñvoc’h eget an hini a oa hervez al lezenn d’ar mare ma oa bet graet ar felladenn. Mellad daouzek (12) Den ebet ne vo emellet diouzh c’hoant en e vuhez prevez, e diegezh, e annez pe e lizhiri, ha ne vo ket stoket ouzh e enor nag ouzh e vrud. Pep hini en deus gwir da gaout gwarez digant al lezenn diouzh emelladennoù ha tagadennoù a seurt-se. Mellad trizek (13) 1. Pep den en deus gwir da vont ha dont en e frankiz ha da zibab e annez e diabarzh ur Stad. 2. Pep den en deus gwir da guitaat ne vern pe vro, da guitaat e vro-eñ zoken ha da zont en-dro dezhi. Mellad pevarzek (14) 1. Pep den en deus gwir da glask repu ha da gavout bod e broioù all pa vez heskinerezh. 2. Ar gwir-mañ n’haller ket daveiñ dezhañ pa vez klask war un den gant gwir abeg evit torfedoù a genwir pe evit oberoù kontrol da balioù ha pennaennoù ar Broadoù-Unanet. Mellad pemzek (15) 1. Pep den en deus gwir da gaout ur vroadelezh. 2. Den ebet ne vo tennet e vroadelezh digantañ nag ar gwir da gemmañ e vroadelezh diouzh c’hoant. Mellad c’hwezek (16) 1. Gwir o deus ar wazed hag ar merc’hed adalek an oad da zimeziñ, ne vern o gouenn, o broadelezh, pe o relijion, da zimeziñ ha da sevel tiegezh. Gwirioù par zo dezho e-keñver an dimeziñ, e-pad ar briedelezh hag e-keñver an dibriediñ. 2. Ne c’hell bezañ dimeziñ ebet hep asant gwir ha dieub an danvez-priedoù. 3. An tiegezh eo maen diazez naturel ar gevredigezh, ha gwir en deus da gaout gwarez ar gevredigezh hag ar Stad. Mellad seitek (17) 1. Pep den en deus gwir da vezañ perc’henn e-unan pe a-gevret gant tud all. 2. Den ebet ne vo tennet e berc’hentiezh digantañ diouzh c’hoant. Mellad triwec’h (18) Pep den en deus gwir da gaout frankiz ar soñj, ar goustiañs hag ar relijion; er gwir-mañ emañ ivez ar frankiz da gemmañ e relijion pe e gredenn, hag ivez ar frankiz da ziskuliañ e relijion pe e gredenn, eunan pe a-stroll, dirak an holl pe en-prevez, dre ar c’helenn, an oberoù, an azeulerezh pe al liderezh. Mellad naontek (19) Pep hini en deus gwir d’ar frankiz d’ober e veno ha d’en disklêriañ, da lavarout eo gwir da chom hep bezañ trubuilhet en abeg d’e vennozhioù, gwir da glask, da resev ha da skignañ keleier ha mennozhioù, dre n’eus forzh pe zoare disklêriañ, hep teurel pled ouzh an harzoù. Mellad ugent (20) 1. Pep den en deus gwir d’ar frankiz d’en em vodañ ha d’en em gevreañ e peoc’h. 2. Den ne c’hell bezañ rediet da vezañ ezel eus ur gevredigezh. Mellad unan warn-ugent (21) 1. Pep hini en deus gwir da gemer perzh e gouarnerezh e vro, war-eeun pe dre hantererezh dileuridi dibabet hep gwaskerezh. 2. Pep hini, par d’ar re al, en deus gwir da gaout kargoù publik en e vro. 3. Youl ar bobl eo diazez aotrouniezh ar galloud publik; disklêriet e vo ar youl-se e dilennadegoù onest ha mareadek gant mouezhierezh an holl, dre baperennoù kuzh pe dre zoareoù mouezhiañ kevatal o tiogeliñ frankiz ar vouezhiadeg. Mellad daou warn-ugent (22) Pep den, evel ezel eus ar gevredigezh, en deus gwir d’ar c’hedskor ha da gaout e walc’h eus ar gwirioù armerzhel, kevredigezhel ha sevenadurel en deus ezhomm evit e zellezegezh ha diorroadur dinask e bersonelezh a-drugarez d’ar strivadeg vroadel ha d’ar c’henlabour etrevroadel, en ur zerc’hel kont eus aozadur ha pinvidigezh ar vro. Mellad tri warn-ugent (23) 1. Pep den en deus gwir da labourat, da zibab al labour a gar, da gaout aozioù labour reizh ha dereat, ha da vezañ gwarezet diouzh an dilabour. 2. Pep den en deus gwir, hep gwallziforc’h ebet, da gaout an hevelep gopr evit an hevelep labour. 3. An neb a labour en deus gwir da vezañ paeet reizh ha mat evit ma c’hellfe, eñ hag e diegezh, bevañ en un doare a zere ouzh dellezegezh mab-den, ha mar deo ret ouzhpenn, da gaout gwarez kevredigezhel dre hentoù all. 4. Pep den en deus gwir da sevel sindikadoù pe da emezelañ enno evit difenn e lazioù. Mellad pevar warn-ugent (24) Pep hini en deus gwir da ziskuizhañ ha da gaout lezir, da gaout un amzer-labour bevennet poellek ha vakañsoù mareadek paeet. Mellad pemp warn-ugent (25) 1. Pep den en deus gwir da gaout ul live-bevañ dereat evit e yec’hed, e aezamant ha hini e diegezh da lavarout eo: boued, dilhad, lojeiz, skoazell ar vezegiezh hag ar servijoù kevredigezhel zo ezhomm; gwir en deus ivez d’an diogelroez ma c’hoarvez dezhañ bezañ dilabour, klañv, mac’hagnet, instañvet, kozh, pe koll an tu da gaout peadra da vevañ en desped dezhañ. 2. Ar mammoù hag ar vugale o deus gwir da gaout harp ha skoazell dreist an holl. An hol vugale, ganet eus tud dimezet pe dizimez, o devo ar emmes gwares kevredigezhel. Mellad c’hwec’h warn-ugent (26) 1. Pep den en deus gwir da gaout deskadurezh. Digoust e tle bezañ an deskadurezh, da vihanañ an deskadurezh kentañ ha diazez. Ret ha dleet eo ar gelennadurezh kentañ. D’an holl e tle bezañ kinniget ar gelennadurezh teknikel ha micherel, d’an holl e vo roet tu d’ober studioù uhel hervez o dellid. 2. Pal an deskadurezh eo diorren personelezh mab-den ha lakaat doujañ muioc’h gwirioù mab-den hag ar frankizioù diazez. Drezi e klaskor kreskiñ ar c’hengompren, an habaskted hag ar vignoniezh etre an holl vroadoù hag an holl strolladoù a ouenn pe a relijion disheñvel, hag ivez kas war-raok obererezh ar Broadoù-Unanet evit derc’hel ar peoc’h. 3. An tadoù ha mammoù, da gentañ, o deus gwir da zibab an doare deskadurezh a vo roet d’o bugale. Mellad seizh warn-ugent (27) 1. Pep hini en deus gwir da gemer perzh evel a gar e buhez sevenadurel ar gumuniezh, da gaout dudi gant an arzoù, da gemer perzh en araokadeg ar skiantoù ha da gaout e lod eus ar madoù degaset ganti. 2. Pep den en deus gwir da gaout e lazioù speredel ha danvezel deuet diwar an oberennoù skiantel, lennegel pe arzel savet gantañ. Mellad eizh warn-ugent (28) Pep hini en deus gwir e renfe un urzh kevredigezhel hag etrevroadel a c’hellfe bezañ peursevenet enni ar gwirioù ha frankizioù embannet en Disklêriadur-mañ. Mellad nav warn-ugent (29) 1. Pep den en deus dleadoù e-keñver ar gevredigezh, al lec’h nemetañ ma c’hell peurziorren e bersonelezh en he frankiz. 2. En e wirioù hagen e frankiz ne c’hell pep hini bezañ bevennet nemet gant al lezenn ha nemet evit diogeliñ ma vo anavezet ha doujet gwirioù ha frankizioù ar re all hag evit klotañ gant ezhommoù reizh ar vuhezegezh, an urzh publik, hag aezamant an holl en ur gevredigezh demokratel. 3. Ar gwirioù ha frankizioù-mañ ne c’hellor, war zigarez ebet, ober ganto a-enep da balioù ha pennaennoù ar Broadoù-Unanet. Mellad tregont (30) Pennad ebet eus an Disklêriadur-mañ ne c’hello bezañ komprenet evel pa rofe gwir d’ur Stad, d’ur strollad pe d’un den, da ober pe klask ober traoù abenn distrujañ ar gwirioù hag ar frankizioù embannet amañ. ---- Bugis ADA ASSIMATURUSENG NASENGNGE HAK-HAK SIMULAJAJINNA PADATTA RUPA TAU Sininnna rupa tau ri jajingengngi ri linoe pada nappunnai memanni hak-hak tetongeng marilalenna riaseng rupa tau Asseddingenna Bangsa-Bangsae pura nappannessai riaseng assimaturuseng molai laleng tongenna hak hak simulangenna seddi seddi rupa tau. Assimaturuseng naolai pura napaddiolo pole piagam Asseddingenna Bangsa Bangsae , ye pamasseengngi attepperenna bangsa bangsae ri hak hak simula jajinna padatta rupa tau ye pommarilalengnge na allebbireng appongenna ri asengnge rupa tau. Ri laleng Ada Assimaturusengnge hak hak simulajajinna padatta rupa tau pura napanessa memangngi Asseddingenna Bangsa Bangsae nasengnge hak hak adele'e pura nappunaie seddi seddi rupa tau. Hak hak pura dipanessaengngi ianaritu mencaji ripunnai. Hak hak simulajajinna padatta rupa tau ianatu hak tongeng mupuwere. Parilalengngi paddisengengmu tettongiwi hak hak mupuwere. Paptettei na pamassei ri lalenna alemu na padammu rupa tau. PADDIOLO Pura ritimbang nasengnge dipattongengngi ri asengnge allebbireng napanjajie puang seuwae na hak-hak pada nappunnai manengnge salasureng padatta rupa tau ianaro simulangenna riasengnge merdeka e . Ade'e na atennangengnge tuo ri linoe. Pura ritimbang nasengnge gau de'e nasipakalebbireng pole padatta rupa tau ianaro mancaji pangkaukang makassara najajianni maggoppo maneng accairengnge na ajapparu'e ri laleng atina rupa tau. na ri purennuangi rijajiangi seddi lino naonroi'e padatta rupa tau ye'paneddingi'e riasengnge ininnawa mappau ada tongeng na ininawa suju'e ri Puang seuwae sibawa ininnawa leppe'e pole riasengnge akkitaureng na teggennekengnge pura mancaji seddi purennuang marilaleng pole taumaegae. Pura ritimbang nasengnge hak-hak padatta rupa tau parellu riatoro ri lalenna sure hukung'e, narekko de wedding seddi seddi tau nateru-terusi molai laleng salae na nasengnge laleng madeceng naola makkuraga pacelliri sifa' salae ye temmappakasitaue. Pura ritimbang nasengnge sipakau ripadatta massalassureng pole seddi negara sibawa negara laingne parellu ri pamasse. Pura ritimbang nasengnge ianaro Bangsa Bangsae pole ri asseddingenna Bangsa Bangsae na ri lalenna piagamna pura ripamasse atteprenna ri hak hak simulangenna rupa tau ri pancajie ri Puang Seuwae, ri appongeng madecenna na allebbirengna seddi seddi rupa tau, na hak hak terripasilaingeng pole makkunrai na urane'e. na pura nappettui molai addecengeng attuwongenna rilalenna kemerdekaan ye lebbi maloangnge. Pura ritimbang nasengnge negara negara anggotae pura majjanci molai addecengeng ri lalenna penghargaanna na penghormatanna ri hak hak simulangenna padatta rupa tau na kebebasang kebebasang tongengnge na massamang najama sibawa Asseddingenna Bangsa Bangsae. Pura ritimbang nasengnge paddisseng padae ri hak hak na kebebasangnge parellu mencaji sanreseng pole janci pura ripau'e, ianatu : Tudang Sipulung Ye Mappanesaengngi Ada Assimaturusenna Hak - Hak Simulajajinna Rupa Tau Riasengnge seddi tettongeng wassele pura naolae sininna Bangsa na Negarae ye situjue napurennuangnge sininna rupa tau ri lalenna masyaraka'e. Ada assima turuseng pura ri panjaci sanreseng , ri ala pakkuraga massappa paddissengeng ye pamasseengngi penghargaangnge ri hak hak kebebasanna rupa tau'e. Passaleng 1 Sininna rupa tau ri jajiangngi rilinoe nappunnai manengngi riasengnge alebbireng . Nappunai riasengnge akkaleng, nappunai riasengnge ati marennni na sibole bolena pada sipakatau pada massalasureng. Passaleng 2 Sininna rupa tau nappunnai maneng riasengnge hak na kebebasang ye tarukie ri lalenna Ada Assamaturusengnge, na degaga riasengnge mappasilaingeng appongeng, mappasilaingeng warenna uli, mappasilaingeng urane na makkunrai, mappasilaingeng bangsa, bahasa, agama na atteppereng, politik, arega mappasilaingeng assaleng ussulu bangsana , assugirenna, onro jajianna arega pangka'na. Nasengnge degaga ripasilaingeng riasengnge sifa' politi'na, hukungna na pangka'na ri internasionale' pole negara arega kampong naonroie' seddi tau pole. Mo pole negara ye merdekae ye engkae wilaya wilaya wakkelenna,arega naparentae. Passeleng 3 Sininna rupa tau nappunnai hak tuo ri linoe, paneddingi riasengnge attennangeng na assalamakeng ri watakkalena seddi sedddi tau. Passaleng 4 Degaga riaseng seddi seddi tau wedding ri pancaji ata na didangkangeng topa. Nasaba ye riaseng addangkangeng ata ianatu laleng salah. Passaleng 5 Degaga seddi tau wedding ri sessa na digaukang pappada olokoloe'. Passaleng 6 Sininna rupa tau nappunai hak ripattongeng ri olona hukungnge nasengnge allebbireng seddi seddi tau , motega tega monro. Passaleng 7 Sininna rupa tau nappunai hak riasengnge sanreseng hukung na de' gaga ripasilaingeng. Nappunai maneng hak pada ri sininna pangkaukang makassara na mappassae ye de'e nasituju sibawa Ada assamaturusengnge, na sininna ada salae ye pancajie appassang na akkasarakangnge. Passaleng 8 Sininna rupa tau napunnai hak riasengnge makkuraga addecengeng ri pengadilan nasional'e molaie jamang jamang sala ye de e nasituju hak hak marilaleng ye napuwere Undang Undang Dasar na hukungnge. Passaleng 9 Degaga seddi rupa tau wedding ri tikkeng, ri tahang na riabbiang pappada olokoloe' Passaleng 10 Sininna rupa tau , ri passamai, nappunai hak ri paradilang adele'e na ri peradilang bebasae' na de' namatane ciwali, ri laleng ripattette riasengnge hak na kewajibang kewajibanna na rilaleng sininna tuntutanna pidana ye ripettuangngi. Passaleng 11 1. Sininna rupa tau ye dituntue nasaba riaseng mappigau assalang ri hukungnge depa diaseng salah, lettu ripabuttiangngi assalanna menuru hukungnge rilalenna pengadilang ye pada naisseng maneng tauwe, naengka diarengngi jaminang napperelluangngengngi belai alena. 2. Degaga seddi rupa tau wedding ripassa mappigau assalang hukung nasaba pangkaukang ye dee'panatama mencaji assalang hukung menuru Undang Undang Nasionale arega internasionale, narekko ye pangkaukangnge ri pigau . Deto wedding ripettu hukumanna lebbih matane pole hukung ye sitinajae pappada riwettunna assalangnge ri pigau. Passaleng 12 Sininna rupa tau de' wedding riganggu urusang alena, keluargana, ruma ranggana, na de wedding diteru terusi sure surena. Na lebbipi de wedding ri halangi na ri keccaki riaseng siri'na tauwe. Nasaba pura nappunai hak riasengnge sanreseng hukung. Passaleng 13 1. Sininna rupa tau nappunai riasengnge kebebasang monro rilalenna seddi negara. 2. Sininna rupa tau nappunai hak monro ri sininna negarae', makkotoro ko maeloi monro ri negarana arega maelo lisu ri negarana. Passaleng 14 1. Sininna rupa tau nappunai hak massapa na napaneddingi riaseng akkituoreng ri negara laingnge narekko maelo nasalamakkangngi alena pole passappana. 2. Iyana ye hak'e dewedding ri pake riwettu ri peppeng narisappa nasaba tongeng tongeng napigau aggaukeng salae' ye dee' gaga hubunganna sibawa politik, arega napigau pangkaukangnge nasaba denaseddi laleng sibawa tujuang ammulangenna Asseddingenna Bangsa Bangsae'. Passaleng 15 1. Sininna rupa tauwe nappuna hak mancaji riaseng warga negara. 2. Degaga seddi tau wedding riteru terusi palukai kewarga negaraanna arega de diterimai haknya sellei kewarga negaraanna. Passaleng 16 1. Sininna rupa tau urane na makkunraie ye maggangkani ballege umuruna, temmangki ri batasi assaleng bangsana, warga negarana arega agamana nappunai hak riasengnge nikkah na napunnai seddi seddi keluarga. Ianatu pada napunnai hak ye e' teddipasilaingeng ri laleng perkawinanna, na riwettu na lalengi perkawinanna na riwettunna maeloi sitellereng. 2. Degaga riaseng passang rilalenna perkawinangnge, pappilenapi, elonapi na situjuipi makkunraie na urane. 3. Riasengnge keluarga ripasseddi riasengnge appaseddiang marilaleng pole masyaraka'e nanapunnai hak sanreseng pole masyarakae na negarae. Passaleng 17 1. Sininna rupa tauwe nappunai hak riasengnge assugireng na warangparang, mo nappunnangi seddi tau arega nappunnangi sibawa tau laingnge. 2. Degaga seddi rupa tau wedding ripassa malai assugirenna na warangparanna. Passaleng 18 Sininna rupa tau nappunai hak riasengnge kebebasang ri laleng mappikkiri, pattennang atinna na agamana, arega lecce agama na atteppereng, na kebebasang panessai agama na atteprenna arega napagguruangngi na nalalengi. Arega naola manengngi ajarang agamana mo cuale alena arega massamangngi sibawa tau laingnge. Ri olona tau maegae arega cuale alena. Passaleng 19 Sininna rupa tauwe nappunai maneng riasengnge hak na kebebasang mampau ada nasengnge tongeng. Ianaro hak e' muttama toni rilalenna kebebasang nappunai pendapat tenriganggu mo ripau rilalenna sininna beritae. Passaleng 20 1. Sininna rupa tauwe nappunai riasengnge hak na kebebasang sipulung na pada tudang sipulung. 2. Degaga seddi tau weddi dipassangangi tama rilalenna seddi assipulungenge. Passaleng 21 1. Sininna rupa tau nappunai hak maccue rilalenna pemerintahan negarana, langsungne arega pole wakkele wakkele purae napilei. 2. Sininna rupa tau pada nappunai hak na kesempatang ripaenre pangka'na pole pemerintahan negarana. 3. Akkelorenna taumegae sibole bolena mancaji sanreseng akkuasana pemerintae, akkelorengnge yede sibole bole ripalebbangi rilaleng Pemilihan Umum ye ripigau ri wettu purae ripatentungi nahadere maneng na naisseng maneng tau maegae. Arega engka cara ye weddingengngi rijamingngi kebebasanna mappile. Passaleng 22 Sininna rupa tau, riasengnge anggota masarakae' nappunai hak appunangeng, assalasurengeng, ade na allebireng ye napurennuang maneng riasengnge rupa tau, wedding riola riasengnge makkuraga ri laleng bangsata mo'ribangsa laingnge ri linoe. Sibawa ye dee' nasisalang riaseng peraturanna seddi negara. Passaleng 23 1. Sininna rupa tauwe nappunai hak riaseng ajjamang, nappunai hak mappile jamang , nappunai hak ye rilalenna syara' syara' jamangnge ye adelee' ye mappisaroe nasibole bolena engka nattoangeng ko de gaga jama jamanna. 2. Sininna rupa tau tewwedding dipasilaingeng, nappunai maneng hak runtu wassele papada egana narekko pappada jamang jamanna. 3. Sininna rupa tau majjamae nappunai hak peneddingiwi wassele adele'e na mappisaroe, ye weddingi padacengi na palebbiri attuwongena ri alena na keluargana, narekko parellu napunnai riasengnge assanreseng addecengeng ye weddingnge nattoangang ri laleng laingnge. 4. Sininna rupa tau nappunnai hak patettongi arega muttama rilalenna erikat serikat pekerjae' koeloi nalindungi kepentinganna. Passaleng 24 Sininna rupa tau nappunai hak riaseng attennangeng na pakansi sibawa ripattentui wettunna ajamangnge na wettu pakansie ,na tette natarima gajinna. Passaleng 25 1. Sininna rupa tau nappunai hak paneddingi e riaseng addecengeng tuwo rilinoe, attennangeng ri laleng alena sibawa keluargana. Muttama toni riaseng hak ri si ninna wedding napake'e, pakeanna, bolana, nasininna pabburana ko malasai arega sininna pajjampa ye napareluangengngi , na nappunai to hak riasengnge jaminan narekko degaga jamang jamanna, narekko malasai, narekko sala salangangi arega sininna wettu ye mappancajie kuranna wassele'na assaleng tenniya ye nattungkaiye. 2. Indona na ana' ana'e nappunai hak lolonganngi riasengnge pammase na bantuang malebbie, sininna ana' ana'e ye rijajiangngi ri lalenna keluarga madecengnge arega ri jajiang mencaji ana' bule. Parellu riasengngi addecengeng tuwong na teddipasilaingeng. Passaleng 26 1. Sininna rupa tau nappunai hak paneddingi riasengnge massikola. Riasengnge massappa paddissengeng ri lalenna assikolangnge dena parellu di waja sibole bole riwettunna mappamula sikola na pendidikan dasar'e . 2. Ammulangenna massikolae parellu ri wajibkan. Ye assikolang tekni'e na kejuruangnge parellu natamaki maneng tauwe mappakkotoro riasengnge assikolang matanre koparellu natamaki maneng sininna tauwe narekko wedding coco. Assikolangnge parellu ripattuju nasaba ianatu addecengeng rialena seddi tau na pada mita deceng. Paddisengeng ye riappue riassikolange ianarito pancaji rupa tauwe pada sipakalebbireng, pada sipakamase ripadanna sinna bangsae. 3. Ia naro riasengnge tau matoa nappunai hak na parellu na pileangangngi sikola ye kira kira cocongngi nolae pada ana anana'. Passaleng 27 1. Sininna rupa tau nappunai hak molai laleng abbiasang ade ri lalenna masyarakae, napaneddingiwi riaseng elong kelong, na napaneddingi toi riasengnge addeeecengeng na gunana assikolangnge. 2. Ia naro rupa tau nappunai hak riasengnge lolongan perlindunganng na addecengngeng riasengnge attuong ri linoe na ri aherae. Passaleng 28 Sininna rupa tau nappunai hak ri asengnge addecengeng tuwo ri linoe na sininna hak kebebasan pura taruki maneng ri laleng na ada assaturuseng na sibole bolena riala sanreseng. Passaleng 29 1. Sininna rupa tau nappunai riaseng kewajiban ri masyaraka onrongna monro tuwe pawekkemaneng sininna alebbireng rialena. 2. Rilaleleng ri paddupana riasengnge hak-hakna kebebasangnge sininna rupa tauwe paerlu tunru ribatasang tanrang purae ripatentuang ri undang-undangnge ye tujuanna na jaming maneng ri asengngnge ada tongngeng na allabbireng ri hak-hakna kebebasanna to laingnge. 3. Ia naritu ri asengnge hak-hak na kebebasangnge temmaka weddingi riola narekko de'na si maturu sibawa tujuaanna na peinsipna Assimaturusenna bangsa-bangsae. Passaleng 30 Degaga mo seddi rilalenna ada assamaturusengnge napalalo ri tafsir nasenggnge dibukkang laleng seddi negara, kelompk, iya ga seddi rupa tau nappunai hak nateru terrusi nasengnge mappigau pangkaukang salae ye wedding na solangi riasengnge allebbirirenna hak-hakna kebebasang kebebasang ye tarukie ri lalenna ada assaturusengnge. ---- Bulgarian ВСЕОБЩА ДЕКЛАРАЦИЯ ЗА ПРАВАТА НА ЧОВЕКА ПРЕАМБЮЛ Като взе предвид, че признаването на достойнството, присъщо на всички членове на човешкия род, на техните равни и неотменими права представлява основа на свободата, справедливостта и мира в света, Като взе предвид, че пренебрегването и неуважаването на правата на човека доведоха до варварски деяния, които потресоха съвестта на човечеството, и че създаването на един свят, в който хората ще се радват на свобода на словото и убежденията си и ще бъдат свободни от страх и лишения, бе провъзгласено за най‐съкровения стремеж на човека, Като взе предвид, че е необходимо правата на човека да бъдат закриляни от закона така, че човек да не бъде принуждаван да прибягва към бунт срещу тиранията и потисничеството, като последен изход, Като взе предвид, че е необходимо да се насърчава развитието на приятелски отношения между народите, Като взе предвид, че народите на Обединените нации потвърдиха в Устава своята вяра в основните права на човека, в достойнството и стойността на човешката личност, в равноправието на мъжете и жените, и обявиха своята решимост да насърчават обществения напредък и по‐добро жизнено равнище при по‐голяма свобода, Като взе предвид, че държавите‐членки се задължиха да постигнат в сътрудничество с Организацията на Обединените нации всеобщо уважение и зачитане на правата на човека и неговите основни свободи, Като взе предвид, че общото разбиране на тези права и свободи е от най‐голямо значение за пълното осъществяване на този обет, ОБЩОТО СЪБРАНИЕ провъзгласява тази Всеобща декларация за правата на човека като обща мярка, към постигането на която трябва да се стремят всички народи и държави, така че всеки човек и всеки орган на обществото, имайки постоянно предвид тази Декларация, да се стремят, чрез просвета и образование, да съдействат за зачитане на тези права и свободи и чрез последователни национални и международни мерки да осигурят тяхното всеобщо и ефективно признаване и спазване, както сред народите и държавите‐членки на Организацията, така и сред народите от териториите, намиращи се под тяхна юрисдикция. Член 1 Всички хора се раждат свободни и равни по достойнство и права. Те са надарени с разум и съвест и следва да се отнасят помежду си в дух на братство. Член 2 Всеки човек има право на всички права и свободи, провъзгласени в тази Декларация, без никакви различия, основани на раса, цвят на кожата, пол, език, религия, политически или други възгледи, национален или социален произход, материално, обществено или друго положение. Освен това няма да се допускат никакви различия, основани на политическия, правния или международния статут на държавата или територията, към която човек принадлежи, без оглед на това, дали тази страна или територия е независима, под попечителство, несамоуправляваща се или подложена на каквото и да е друго ограничение на суверенитета. Член 3 Всеки има право на живот, свобода и лична сигурност. Член 4 Никой не трябва да бъде държан в робство или крепостничество: робството и търговията с роби са забранени във всичките им форми. Член 5 Никой не трябва да бъде подлаган на изтезания или на жестоко, нечовешко или унизително третиране или наказание. Член 6 Всеки човек, където и да се намира, има право на признаване на неговата правосубектност. Член 7 Всички хора са равни пред закона и имат право, без каквато и да е дискриминация, на еднаква закрила от закона. Всички хора имат право на еднаква защита срещу каквато и да е дискриминация, нарушаваща тази Декларация, както и срещу всяко подбуждане към дискриминация. Член 8 Всеки човек има право на ефективно възстановяване на правата си от компетентните национални юрисдикции за действия, нарушаващи негови основни права, признати му от конституцията или закона. Член 9 Никой не трябва да бъде подлаган на произволен арест, задържане или изгнание. Член 10 Всеки човек има право, при пълно равенство, на справедливо и публично разглеждане на неговото дело, от независим и безпристрастен съд, за установяване на неговите права и задължения, както и за разглеждане на каквото и да е наказателно обвинение, предявено срещу него. Член 11 1. Всеки човек, който е обвинен в престъпление, има право да бъде считан за невинен до доказване на неговата вина, в съответствие със закона, в публичен процес, по време на който са му били осигурени всички необходими гаранции за неговата защита. 2. Никой не трябва да бъде осъден за действие или бездействие, което в момента на извършването му не е съставлявало престъпление по националното или международното право. Не може, също така, да бъде налагано наказание по‐тежко от онова, което е било предвидено за съответното престъпление по времето, когато това престъпление е било извършено. Член 12 Никой не трябва де бъде подлаган на произволна намеса в личния му живот, семейството, жилището и кореспонденцията, нито на посегателства върху неговата чест и добро име. Всеки човек има право на закрила от закона срещу подобна намеса или посегателства. Член 13 1. Всеки човек има право свободно да се придвижва и да избира своето местожителство в пределите на всяка държава. 2. Всеки човек има право да напусне всяка страна, включително и своята, и да се връща в страната си. Член 14 1. Всеки човек има право да търси и да получи убежище в други страни, когато е преследван. 2. Това право не може да бъде ползвано, когато действителното основание за преследване е неполитическо престъпление или деяние, което противоречи на целите и принципите на Организацията на Обединените нации. Член 15 1. Всеки човек има право на гражданство. 2. Никой не може да бъде произволно лишен от своето гражданство, нито да му бъде отказано правото да смени гражданството си. Член 16 1. Мъжете и жените, навършили пълнолетие, без каквито и да са ограничения, основани на раса, националност или религия, имат право да сключат брак и да образуват семейство. Те се ползуват с равни права при сключване на брака, по време на брака и при неговото разтрогване. 2. Бракът трябва да се сключва само с доброволното и пълно съгласие на бъдещите съпрузи. 3. Семейството е естествена и основна клетка на обществото и има право на закрила от обществото и от държавата. Член 17 1. Всеки човек има право на собственост, индивидуално или съвместно с други лица. 2. Никой не трябва да бъде произволно лишен от своята собственост. Член 18 Всеки човек има право на свобода на мисълта, съвестта и религията; това право включва правото да смени религията или убежденията си, както и свободата да изповядва религията или убежденията си, индивидуално или колективно, публично или частно, чрез обучение, обреди, богослужение и ритуали. Член 19 Всеки човек има право на свобода на убеждение и на изразяването му; тази свобода включва правото безпрепятствено да се придържа към своите убеждения, както и правото да търси, да получава и да разпространява информация и идеи чрез всички средства и без оглед на държавните граници. Член 20 1. Всеки човек има право на свобода на мирни събрания и сдружения. 2. Никой не трябва да бъде принуждаван да участва в дадено сдружение. Член 21 1. Всеки човек има право да участва в управлението на своята държава пряко или чрез свободно избрани представители. 2. Всеки човек има право на достъп, при равни условия, до обществените и държавни служби на своята страна. 3. Волята на народа трябва да бъде основата на властта на правителството. Тази воля трябва да се изразява чрез периодични и действителни избори, при всеобщо, равно и тайно гласуване или чрез равностойна процедура, осигуряваща свобода на гласуването. Член 22 Всеки човек, като член на обществото, има право на социална сигурност и на осъществяване – чрез национални усилия и международно сътрудничество и в съответствие с устройството и ресурсите на съответната държава – на икономическите, социалните и културни права, необходими за неговото достойнство и за свободното развитие на неговата личност. Член 23 1. Всеки човек има право на труд, на свободен избор на работа, на справедливи и благоприятни условия на труда, както и на закрила срещу безработица. 2. Всеки човек, без каквато и да е дискриминация, има право на равно възнаграждение за равен труд. 3. Всеки човек, който се труди, има право на справедливо и задоволително възнаграждение, което да осигури на него и неговото семейство съществувание, съответствуващо на човешкото достойнство и допълнено, ако това е необходимо, с други средства за социална защита. 4. Всеки човек има право да учредява и да членува в професионални съюзи за защита на своите интереси. Член 24 Всеки човек има право на почивка и отдих, включително на разумно ограничаване на работното време и на периодичен платен отпуск. Член 25 1. Всеки човек има право на жизнено равнище, включително прехрана, облекло, жилище, медицинско обслужване и необходимите социални грижи, което е необходимо за поддържане на неговото и на семейството му здраве и благосъстояние. Той има право на осигуряване в случай на безработица, болест, инвалидност, овдовяване, старост или други случаи на лишаване от средства за съществуване по независещи от него причини. 2. Майките и децата се ползват с особени грижи и подпомагане. Всички деца, родени в брака или извън брака, се ползуват с еднаква социална защита. Член 26 1. Всеки човек има право на образование. Образованието трябва да бъде безплатно, поне що се отнася до началното и основното образование. Началното образование трябва да бъде задължително. Техническото и професионалното образование трябва да бъдат общодостъпни, а висшето образование трябва да бъде еднакво достъпно за всички на основата на техните способности. 2. Образованието трябва да бъде насочено към цялостно развитие на човешката личност и засилване на уважението към правата на човека и основните свободи. То трябва да съдейства за разбирателството, търпимостта и приятелството между всички народи, расови или религиозни групи, както и за осъществяване дейността на Организацията на Обединените нации за поддържане на мира. 3. Родителите имат право, с приоритет, да избират вида образование, което да получат техните деца. Член 27 1. Всеки човек има право свободно да участва в културния живот на обществото, да се наслаждава на изкуствата, да участва в научния напредък и да се ползва от неговите достижения. 2. Всеки човек има право на закрила на моралните и материалните си интереси, които са резултат от каквото и да е научно, литературно или художествено произведение, на което той е автор. Член 28 Всеки човек има право на социален и международен ред, при който правата и свободите, провъзгласени в тази декларация, могат да бъдат напълно осъществени. Член 29 1. Всеки човек има задължения към обществото, в което единствено е възможно свободното и цялостно развитие на неговата личност. 2. Всеки човек, при упражняването на своите права и свободи, е подчинен само на такива ограничения, установени със закон, изключително с цел да се осигури необходимото признаване и зачитане правата и свободите на другите и за удовлетворяване на справедливите изисквания на морала, обществения ред и общото благоденствие в едно демократично общество. 3. Тези права и свободи при никакви обстоятелства не могат да бъдат упражнявани в противоречие с целите и принципите на Организацията на Обединените нации. Член 30 Нищо в тази Декларация не може да бъде тълкувано като предоставящо право на дадена държава, група или лице да се занимават с каквато и да е дейност или да извършват действия, насочени към унищожаване на правата и свободите, провъзгласени в нея. ---- Bulu AKŌK MEMVENDE ENYIŃ A MENGAN BOD NTOL EBUG Eyóñ bia noñ na fili, sosoo ai mvoe bia so bia olugu biave ekokom mod. Eyóñ bia noñ na fili ya nyol ai a nsisim ene dzom ya mod ose ayi, adzeñe fe, ai na ndimi, tege yene, ebiandi y'akar so e minsingi ai minyanda a minnam. Eyóñ bia noñ na ngomena ayian kala enyiñ asu e na bod be za bam nge batibili bo. Eyóñ bia noñ na fulu mbga etam, fulu anyañ, fulu ediñ ndzo ene mfi asu mie bod ya minnam. Eyóñ bia noñ na Akōk Memvende Ekuan Elad Meyoñ amem na aluman asu na enyiñ bod bese etebe etu dzia. Eyóñ bia noñ na abui minnam mbamena ai Ekuan Elad meyoñ mo yebe ovañ ye na si ese ebaala memvende m'enyiñ ma. ai na ovañ te otôbo mbog vom ose. Binga yen hne na Ekuan Elad meyoñ y'anoñ Akōk Memvende ya Mengan bod ane zen, ane ndzoñ bia yian wulu asu etie fili dzaan. Antoa na a zen te, a ndzoñ te nnam ose obele nkil woe, ve da, ntsogan one mbog: olugu etie mod. Atiñ 1 Abiali bod bese, tege ai sesala, bene etie dzia a mis memvende y'enyiñ, dzom dzia etu fili nkóbó, fili ntsogan, fili mboan. Ve abiali te, mod ose ayem dze ene abe, dze ene mbeñ asu e mod mbog antoa ai mfi na enyiñ ewulu mezen mene sosoo. Atiñ 2 Akōk Memvende Enyiń ane asu mod ose sesala ase ki. Fam, mininga, mbubua, ebig, Evindi, Ntañan mod ose tege ai sesala. Mfa mbóg Akōk Memevende Enyiń atele nnam ose etu dzia. Atiñ 3 Mod ose ayian ai enyiñ ai e dzom y'akala enyiñ dzie. Mod ose akiebe ai etoa fili. Atiñ 4 Mod ose ane mod. Ebi ai etibili bene eki. Atiñ 5 Mod ayian ki ai tun nged. Atiñ 6 Mod ose ane mod e Vom se y'ane, e vom se akwi. Atiñ 7 Mvende ya bi mod ose akyae da. Mvende Y'akala fe bod bese akyae deda. Atiñ 8 Mod ose abele ngul n'ake etsig ntol ya nnam woe nge adañ fe kwi nala n'abe e endegele mezen ya Akōk Memvende ya nnam voe l'akaman ai nye. Atiñ 9 Mbolé, Mekaban, ebi a fuan bine eki. Atiñ 10 Mod ose ane fili, abele fe ngul asili dzós asu medzó y'enyiñ dzie, amu nda medzo ene engeggama. Atiñ 11 1. Dzos ya nda medzo etam ave boban a mis mebod tege dañ mvende ndo alede na mod abó evus. 2. Mod ziñ ayian ki ai endegele ntie mvende ya nnam y'ayem ki evus dzie. Ve da, ane evus ane mvende. Atiñ 12 Mod abele ki na abebe enyiñ e mod mbog adañ dañ mam ya metii ai atii die. Nge mod abebe e ze enyiñ mvende y'abi nye. Atiñ 13 1. A si ndon, mod ose ane ngul y'awulu mbol y'adiñ. Sem fe ane mod ose abele ngul atobo e vom ayi. 2. Mod ose abele ngul y'abole a nnam abiali woe ake tobo mfa se y'adiñ. Nge ki akodo e za nnam asu na adugan a nnam abiale woe. Atiñ 14 1. Nnam eñeñam ene, mod ose ane ngul y'akodo ake dzeñ mvoe nnam mfe. 2. Sesala nge e mod y'akodo abele Medzo ai nnam woe nge ki na akódó mvende. Atiñ 15 1. Mod ose abele nnam abiali abe si dzam suñ ai nye. 2. Ve da, mod ose ane ngul ya fol nnam abiali woe. Atiñ 16 1. A si fam ai mninga abog bekui ya bod, bebele ngul y'atindi metiñ m'alug ai abonde nda bod tege ai sesala - Akyae ane osusua ai amos alug, fam ai minnga bene etie dzia dzia a mis me mvende abog beman y'alug. 2. Metiñ m'alug matinban ve ai nyian fam ai minnga ya badzo na balug. 3. Nda bod ene tin enyiñ asu te memvende me nnane mebele na mekalaga dzó. Atiñ 17 1. Mod ose ane ngul y'afug akuma yane endie, tó ane etam to ki ane a nkunda. 2. Mod ziñ abele ki ngul y'afadi akuma mod mbog a fuan. Atiñ 18 Mod ose ane ngul y'atsog ai ayebe aktae die a nnem etere nge ki a nkunda. Afol nyebe osi ki eki. Atiñ 19 Mod ose abele fili ntsogan ai fili nkobo. Asu te mod ziñ ayian ki bi endegele asu mintsogan nge kik, mbidan mam etie dzie. Atiñ 20 1. Mod ose abele ngul y'alad ai nkunda mise ma sie asu elad minnem, mi saala eñeñam azañ menda me bod. 2. Ene eki na benod mōd na anyian ekuan ziñ. Atiñ 21 1. Moan nnam ose abele ngul y'anóñ ngab e mam ya mabebe nnam woe. Etere hm, nge si ti emen, ane dzam tob bod be fe asu na betobo mis, añu ai meló moe. 2. Mod ose abele ngul na sie ngomena a nnam woe. 3. Edzoe betebe b'osu y'a nnam etii ai nyian e boan be nnam bese bewóg. Edzoe y'atoban a sosoo, a zen be obene-bene ya bebele na beboban akyae nnam watele. Atiñ 22 Mod ose etie dzie abele ngab akuma, a mebugban ya nnam woe, endegeben ane nyiñ tege tobo engogól. Atiñ 23 1. Mod ose abele ngul asie e vom adiñ, e vom ayen mfi. Ve da Mvemde nnam yayian Kaman ai bebo bisye asui na bod be bi esie kom ese. 2. Mod ose, to fam to mininga, akiebe ai máan asu esie dzie. 3. Maan bave mode mayian bo na anyiñ, atoñ fe nda bod. 4. Mbo bisye ose ane ngul y'abonde, nge ki, a tiliban ekuan y'akaman a esie dzie. Atiñ 24 Mod ose abele na abii nguma abog y'asie, abog y'asamba, abog y'awae. Ve da, bayian ki vuan moni mewae. Atiñ 25 1. Enyiñ, mod ose abele ngul y'adzeñ na atobo mvoe, atoñ emien a nda bod dzie; ayian fe ai evoli abog okoan, akus, ayom nge ki abog ane ntet. 2. Memvende me nnam mayian kala benyia be boan ai boan beben. A mis me mvende moan ane ve moan: nyo abiali a nda alug ane etii dzia ane e nyo abiale a nseñ. Atiñ 26 1. Akomondo ya nnam ai a be sikulu, ayege ntóg bine fili asu mod ose, etie dzia ane ayege nen. 2. Akomondo ya nnam ai ayege sikulu bene asui na bod beyem baala memvende y'enyiñ a ntilan ekuan elad meyoñ: anyiñ fufulu, atobo mbga, anyiñ mvoe. 3. Be bonde bebele ngul y'atob zen ayege, zen akomondo asu boan baban. Atiñ 27 1. Mod ose ane ngul y'anonñ ngab ekpee mekeñ ya nnam, a dzeñ me zen ya make ai nnam osu, amu mebugban yete mene fe e woe. 2. Mod ose abele na akaman ai e dzom se abonde akeñ die ayób. Atiñ 28 Mod ose abele na ayidan na Akōk Memvende y'ave mod fili di ayaman si ese. Atiñ 29 1. Mod ane enodi na adzala mam ya nnam nge ayen na nnam one dzam kom enyiñ dzie. 2. Fili ene asu mod ose. Ve da Mvende y'akar bia biki bine asu oluga ebod bewog ai asu nnan asui na enyiñ etoba oveves. 3. Ebelan Akōk Memvende di y'ayian toban ai ntsogan ai nyian Ekuan Elad Meyoń. Atiñ 30 To mod mbog, to nkunda, to nnam ziñ obele ki na obó mam me fe m'atoban ki ai Akōk Memvende di. ---- Burmese အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေး ကြေညာစာတမ်း ၁၉၄၈ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလ ၁၀ ရက်နေ့တွင် ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ ညီလာခံအစည်းအဝေးကြီးက လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းကြီးကို အတည်ပြု၍ ကြေညာလိုက်ရာ ထိုကြေညာစာတမ်းကြီး၏ စာသားသည်နောက်စာမျက်နှာ များတွင် အပြည့်အစုံပါရှိသည်။ ဤကဲ့သို့ ရာဇဝင်တင်မည့် ကြေညာချက်ကို ပြုလုပ်ပြီးနောက် ဤညီလာခံအစည်းအဝေးကြီးက ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံ အားလုံးအား ထိုကြေညာစာတမ်းကြီး၏ စာသားကိုအများပြည်သူတို့ ကြားသိစေရန် ကြေညာပါမည့် အကြောင်းကိုလည်းကောင်း၊ ထို့ပြင်နိုင်ငံများ၊ သို့တည်းမဟုတ် နယ်မြေများ၏ နိုင်ငံရေး အဆင့်အတန်းကို လိုက်၍ ခွဲခြားခြင်း မပြုဘဲအဓိကအားဖြင့် စာသင်ကျောင်းများနှင့် အခြားပညာရေး အဖွဲ့အစည်းများတွင် ထိုကြေညာစာတမ်းကြီးကို ဖြန့်ချိ ဝေငှ စေရန်၊ မြင်သာအောင် ပြသထားစေရန်၊ ဖတ်ကြားစေရန်နှင့် အဓိပ္ပာယ်ရှင်းလင်း ဖော်ပြစေရန် ဆောင်ရွက်ပါမည့် အကြောင်းဖြင့် လည်းကောင်း ဆင့်ဆို လိုက်သည်။ စကားချီး . . . လူခပ်သိမ်း၏ မျိုးရိုးဂုဏ်သိက္ခာနှင့်တကွ လူတိုင်းအညီအမျှခံစားခွင့်ရှိသည့် အခွင့်အရေးများကို အသိအမှတ်ပြုခြင်းသည် လူခပ်သိမ်း၏လွတ်လပ်မှု၊ တရားမျှတမှု၊ ငြိမ်းချမ်းမှုတို့၏ အခြေခံအုတ်မြစ်ဖြစ်သောကြောင့်လည်းကောင်း၊ လူ့အခွင့်ရေးများကို အရေးမထား မထီလေးစားပြုခြင်းသည် လူခပ်သိမ်း၏ အကျင့်သိက္ခာကို ချိုးဖောက် ဖျက်ဆီးတတ်သည့် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော အပြုအမှုများကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သောကြောင့်လည်းကောင်း၊ လွတ်လပ်စွာ ဖွင့်ဟပြောဆိုနိုင်မှု လွတ်လပ်စွာ သက်ဝင် ယုံကြည်နိုင်မှု၊ ကြောက်ရွံ့ခြင်း၊ ချို့ငဲ့ခြင်းတို့မှ ကင်းလွတ်စွာ အသက်မွေးနိုင်မှုတို့ကို ခံစားရယူနိုင်စေမည့် လောကတစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာရန်အရေးကို လူခပ်သိမ်းတို့က မိမိတို့၏ အထက်သန်ဆုံးသော လိုလားချက်ဆန္ဒကြီးအဖြစ်ဖြင့် ကြွေးကြော်ကြေညာပြီး ဖြစ်သောကြောင့် လည်းကောင်း၊ လူခပ်သိမ်းတို့သည်၊ တရားလက်လွတ် နှိပ်စက်ကလူပြုမှု၊ အုပ်စိုးမှုနှင့် ဖိစီး ညှဉ်းပန်းမှု တို့ကို နောက်ဆုံး မလွှဲသာ မရှောင်သာ လက်နက် စွဲကိုင်ကာ တော်လှန်ခြင်း၊ ပုန်ကန်ခြင်းမပြုစေရန်၊ လူအခွင့်ရေး များကိုဥပဒေဖြင့် ထိန်းသိမ်းကာကွယ် ပေးရမည်ဖြစ်သောကြောင့် လည်းကောင်း၊ နိုင်ငံ အချင်းချင်း ချစ်ခင်ရင်းနှီးစွာ ဆက်ဆံရေးကို ပိုမိုတိုးတက်စေရန် ကြံဆောင်ရမည်ဖြစ်သောကြောင့် လည်းကောင်း၊ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ဝင်တို့သည် မူလလူ့အခွင့်အရေးများကို လည်းကောင်း၊ လူ၏ ဂုဏ်သိက္ခာကို လည်းကောင်း၊ ယောက်ျား မိန်းမတို့၏ တူညီသည့် အခွင့်အရေးများကို လည်းကောင်း၊ လေးစားယုံကြည်ပါသည် ဟုကုလသမဂ္ဂတွင် ထပ်မံ၍ အတည်ပြု ပြီးသည့်ပြင်၊ လူမှုကြီးပွား တိုးတက်ရေးနှင့်တကွ ပိုမို လွတ်လပ် ကောင်းမွန်သော လူ့ဘဝ အဆင့်အတန်းတို့ကို မြှင့်တင်ရန် သန္နိဋ္ဌာန်ချပြီး ဖြစ်သောကြောင့် လည်းကောင်း၊ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတို့သည် ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့နှင့်ပူးပေါင်း၍ လူအခွင့်အရေးများကိုလည်းကောင်း၊ အခြေခံလွတ်လပ်ခွင့် အခွင့်အရေးများကိုလည်းကောင်း၊ ကမ္ဘာ့တဝှမ်းလုံးတွင် ရိုသေလေးစား ကျင့်သုံးစောင့်စည်းကြခြင်းကို အားပေးမည်ဟု ကတိပြုပြီးဖြစ်သောကြောင့် လည်းကောင်း၊ ထိုကြောင့် အထွေထွေညီလာခံ က အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာလူ့အခွင့်ရေးကြေညာစာတမ်းကို လူတိုင်း အဖွဲ့ အစည်းတိုင်းသည် အစဉ် နှလုံးသွင်းလျက် ကမ္ဘာ တဝှမ်းလုံးတွင် အဆိုပါ အခွင့်အရေးများနှင့် လွတ်လပ် ခွင့်များကို ရိုသေလေးစားကြစေရန် ဆုံးမ သွန်သင်ခြင်းဖြင့် အားထုတ် ကြရမည်ဟုလည်းကောင်း၊ ကုလသမဂ္ဂအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများနှင့် ထိုနိုင်ငံတို့၏အာဏာပိုင်အတွင်းရှိ နယ်ပယ်ဆိုင်ရာ တိုင်းသူပြည်သား များအား အဆိုပါ အခွင့်အရေးနှင့် လွတ်လပ်ခွင့်များကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ထိရောက်စွာ သိမှတ်ကျင့်သုံး စောင့်စည်းကြစေရန် ပြည်တွင်းပြည်ပဆိုင်ရာ တိုးတက်သော ဆောင်ရွက်ချက်များဖြင့် အားထုတ်ကြရမည်ဟုလည်းကောင်း ရည်ရွယ်ပြီးလျှင် လူ့အခွင့်အရေး များဆိုင်ရာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ကြေညာစာတမ်းကို နိုင်ငံခပ်သိမ်း၊ လူခပ်သိမ်းတို့ တပြေးညီစွာ ဆောင်ရွက် နိုင်ကြစိမ့်သောငှာ ယခုထုတ်ပြန် ကြေညာလိုက်သည်။ အပိုဒ် ၁ လူတိုင်းသည် တူညီ လွတ်လပ်သော ဂုဏ်သိက္ခာဖြင့် လည်းကောင်း၊ တူညီလွတ်လပ်သော အခွင့်အရေးများဖြင့် လည်းကောင်း၊ မွေးဖွားလာသူများ ဖြစ်သည်။ ထိုသူတို့၌ ပိုင်းခြား ဝေဖန်တတ်သော ဉာဏ်နှင့် ကျင့်ဝတ် သိတတ်သော စိတ်တို့ရှိကြ၍ ထိုသူတို့သည် အချင်းချင်း မေတ္တာထား၍ ဆက်ဆံကျင့်သုံးသင့်၏။ အပိုဒ် ၂ လူတိုင်းသည် လူ့အခွင့် အရေး ကြေညာစာတမ်းတွင် ဖော်ပြထားသည့် အခွင့်အရေး အားလုံး၊ လွတ်လပ်ခွင့် အားလုံးတို့ကို ပိုင်ဆိုင် ခံစားခွင့်ရှိသည်။ လူမျိုးနွယ်အားဖြင့် ဖြစ်စေ၊ အသားအရောင်အားဖြင့် ဖြစ်စေ၊ ကျား၊ မ၊ သဘာဝအားဖြင့် ဖြစ်စေ၊ ဘာသာစကားအားဖြင့် ဖြစ်စေ၊ ကိုးကွယ်သည့် ဘာသာအားဖြင့် ဖြစ်စေ၊ နိုင်ငံရေးယူဆချက်၊ သို့တည်းမဟုတ် အခြားယူဆချက်အားဖြင့် ဖြစ်စေ၊ နိုင်ငံနှင့် ဆိုင်သော၊ သို့တည်းမဟုတ် လူမှုအဆင့်အတန်းနှင့် ဆိုင်သော ဇစ်မြစ် အားဖြင့်ဖြစ်စေ၊ ပစ္စည်း ဥစ္စာ ဂုဏ်အားဖြင့် ဖြစ်စေ၊ မျိုးရိုးဇာတိအားဖြင့် ဖြစ်စေ၊ အခြား အဆင့်အတန်း အားဖြင့် ဖြစ်စေ ခွဲခြားခြင်းမရှိစေရ။ ထို့ပြင် လူတစ်ဦး တစ်ယောက် နေထိုင်ရာ နိုင်ငံ၏ သို့တည်းမဟုတ် နယ်မြေဒေသ၏ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ ဖြစ်စေ စီရင် ပိုင်ခွင့်ဆိုင်ရာ ဖြစ်စေ တိုင်းပြည် အချင်းချင်း ဆိုင်ရာဖြစ်စေ၊ အဆင့်အတန်း တစ်ခုခုကို အခြေပြု၍ သော်လည်းကောင်း၊ ဒေသနယ်မြေတစ်ခုသည် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် လွတ်လပ်သည့် နယ်မြေ၊ သို့တည်းမဟုတ် ကုလသမဂ္ဂ ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက် ထားရသည့် နယ်မြေ၊ သို့တည်းမဟုတ် ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်ခွင့် အာဏာတို့ တစိတ်တဒေသလောက်သာ ရရှိသည့် နယ်မြေ စသဖြင့် ယင်းသို့ သော နယ်မြေများ ဖြစ်သည်၊ ဖြစ်သည် ဟူသော အကြောင်းကို အထောက်အထား ပြု၍ သော်လည်းကောင်း ခွဲခြားခြင်း လုံးဝ မရှိစေရ။ အပိုဒ် ၃ လူတိုင်း၌ အသက်ရှင်ရန် လွတ်လပ်ခွင့်နှင့် လုံခြုံစိတ်ချခွင့် ရှိသည်။ အပိုဒ် ၄ မည်သူကိုမျှ ကျေးကျွန်အဖြစ်၊ သို့တည်းမဟုတ် အစေအပါးအဖြစ်၊ နိုင်ထက်စီးနင်း စေခိုင်းခြင်း မပြုရ၊ လူကို ကျေးကျွန် သဖွယ် အဓမ္မ စေခိုင်းခြင်း၊ အရောင်းအဝယ် ပြုခြင်းနှင့် ထိုသဘော သက်ရောက်သော လုပ်ငန်းဟူသမျှကို ပိတ်ပင် တားမြစ် ရမည်။ အပိုဒ် ၅ မည်သူကိုမျှ ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်း၊ သို့တည်းမဟုတ် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်စွာ လူမဆန်စွာ ဂုဏ်ငယ်စေသောဆက်ဆံမှု မပြုရ၊ သို့တည်းမဟုတ် အပြစ်ဒဏ် ပေးခြင်းမပြုရ။ အပိုဒ် ၆ လူတိုင်းတွင် ဥပဒေအရာ၌ လူပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦး အဖြစ်ဖြင့် အရာခပ်သိမ်းတွင် အသိအမှတ် ပြုခြင်းကို ခံယူပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ အပိုဒ် ၇ လူအားလုံးတို့သည် ဥပဒေအရာ၌ တူညီကြသည့်အပြင်၊ ဥပဒေ၏ အကာအကွယ်ကို ခြားနားခြင်း မခံရစေဘဲ တူညီစွာ ခံစားပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ ဤကြေညာ စာတမ်းပါ သဘောတရားများကို ဖီဆန်၍ ခွဲခြားခြင်းမှ လည်းကောင်း၊ ထိုသို့ခွဲခြားခြင်းကို လှုံဆော်ခြင်းမှ လည်းကောင်း၊ ကင်းလွတ် စေရန် အကာအကွယ်ကို တူညီစွာ ခံစားပိုင်ခွင့် ရှိသည်။ အပိုဒ် ၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေက သော်လည်းကောင်း အခြား ဥပဒေက သော်လည်းကောင်း လူတိုင်းအတွက် ပေးထားသည့် အခြေခံ အခွင့်အရေး များသည် ချိုးဖောက် ဖျက်ဆီးခြင်းခံခဲ့ရလျှင် ထိုသို့ ချိုးဖောက်ဖျက်ဆီးသော ပြုလုပ်မှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော နစ်နာချက် အတွက် ထိုသူသည် နိုင်ငံဆိုင်ရာ အာဏာပိုင်တရားရုံးတွင် ထိရောက်စွာ သက်သာ ခွင့်ရနိုင်စေရမည်။ အပိုဒ် ၉ မည်သူမျှ ဥပဒေအရ မဟုတ်သော ဖမ်းဆီးခြင်းကို ဖြစ်စေ၊ ချုပ်နှောင်ခြင်းကို ဖြစ်စေ၊ ပြည်နှင်ခြင်းကို ဖြစ်စေ မခံစေရ။ အပိုဒ် ၁၀ အခွင့်အရေးများနှင့် တာဝန် ဝတ္တရားများကို အဆုံးအဖြတ်ခံရာတွင် လည်းကောင်း၊ ပြစ်မှုကြောင့် တရားစွဲဆို စီရင်ဆုံးဖြတ်ခံရာတွင် လည်းကောင်း၊ လူတိုင်းသည် လွတ်လပ်၍ ဘက်မလိုက်သော တရားရုံးတော်၏ လူအများ ရှေ့မှောက်တွင် မျှတစွာ ကြားနာစစ်ဆေးခြင်းကို တူညီစွာ ခံစားပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ အပိုဒ် ၁၁ (၁) လူအများ ရှေ့မှောက်၌ ဥပဒေအတိုင်း စစ်ဆေး၍ ပြစ်မှုကျူးလွန်သည်ဟု ထင်ရှား စီရင်ခြင်းခံရသည့် အချိန်အထိ ပြစ်မှုနှင့် တရားစွဲဆိုခြင်း ခံရသူတိုင်းသည် အပြစ်မဲ့သူဟူ၍ ယူဆခြင်းခံထိုက်သည့် အခွင့်အရေးရှိသည်။ ထိုအမှုကို ကြားနာစစ်ဆေးရာဝယ် စွပ်စွဲခံရသည့် ပြစ်မှုအတွက် ခုခံချေပနိုင်ရန် လိုအပ်သော အခွင့်အရေးများကို ထိုသူအား ပေးပြီး ဖြစ်စေရမည်။ (၂) လူတစ်ဦးတစ်ယောက်အား နိုင်ငံဥပဒေအရဖြစ်စေ၊ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဥပဒေအရ ဖြစ်စေ၊ ပြစ်မှုမမြောက်သော လုပ်ရပ် သို့မဟုတ် ပျက်ကွက်မှုအရ ဆွဲဆိုပြစ်ပေးခြင်း မပြုရ။ ထို့အပြင် ပြစ်မှုကျူးလွန်စဉ်အခါက ထိုက်သင့်စေနိုင်သော အပြစ်ဒဏ်ထက်ပိုမိုကြီးလေးသော အပြစ်ဒဏ်ကို ထိုက်သင့်ခြင်းမရှိစေရ။ အပိုဒ် ၁၂ မည်သူမျှ မိမိသဘောအတိုင်း အေးချမ်းလွတ်လပ်စွာ နေထိုင်ခြင်းကို သော်လည်းကောင်း၊ မိမိ၏ မိသားစုကို သော်လည်းကောင်း၊ မိမိ၏ နေအိမ် အသိုက်အဝန်းကို သော်လည်းကောင်း၊ စာပေးစာယူကို သော်လည်းကောင်း၊ ဥပဒေအရ မဟုတ်သော ဝင်ရောက် စွက်ဖက်ခြင်း မခံစေရ။ ထို့ပြင် မိမိ၏ဂုဏ်သိက္ခာ ကိုလည်း အထက်ပါအတိုင်း ပုတ်ခတ်ခြင်း မခံစေရ။ လူတိုင်းတွင် ထိုသို့ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ခြင်းမှ သော်လည်းကောင်း ပုတ်ခတ်ခြင်းမှ သော်လည်းကောင်း ဥပဒေအရ ကာကွယ် ပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ အပိုဒ် ၁၃ (၁) လူတိုင်းတွင် မိမိ၏နိုင်ငံ နယ်နိမိတ် အတွင်း၌ လွတ်လပ်စွာ သွားလာ ရွှေ့ပြောင်း နိုင်ခွင့်၊ နေထိုင်ခွင့်ရှိသည်။ (၂) လူတိုင်းတွင် မိမိနေထိုင်ရာ တိုင်းပြည်မှ လည်းကောင်း၊ အခြားတိုင်းပြည်မှလည်းကောင်း ထွက်ခွာ သွားပိုင်ခွင့်ရှိသည့်အပြင်၊ မိမိ၏ တိုင်းပြည်သို့ ပြန်လာ ပိုင်ခွင့်လည်းရှိသည်။ အပိုဒ် ၁၄ (၁) လူတိုင်းသည် ညှဉ်းပန်း နှိပ်စက် ခံနေရခြင်းမှ လွတ်ကင်းရန် အခြားတိုင်းပြည် များ၌ အေးချမ်းစွာ ခိုလှုံနေနိုင်ခွင့်ရှိသည်။ (၂) နိုင်ငံရေးနှင့် မပတ်သက်သည့် ပြစ်မှုများမှ သော်လည်းကောင်း၊ ကုလသမဂ္ဂ၏ ရည်ရွက်ချက်နှင့် သဘောတရား မှုများကို ဖီဆန်သော အမှုများမှ သော်လည်းကောင်း၊ အမှန် ပေါ်ပေါက် လာသော ပြစ်မှုကြောင့် တရားစွဲဆိုခြင်း ခံရသည့် အမှုအခင်းများတွင် အထက်ပါ အခွင့်အရေးကို အသုံးမပြုနိုင်စေရ။ အပိုဒ် ၁၅ (၁) လူတိုင်းသည်၊ နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ၏ နိုင်ငံသားအဖြစ် ခံယူခွင့်ရှိသည်။ (၂) ဥပဒေအရ မဟုတ်လျှင် မည်သူမျှ မိမိ၏ နိုင်ငံသားအဖြစ်ကို စွန့်လွှတ်ခြင်း မခံစေရ၊ နိုင်ငံသားအဖြစ် ပြောင်းလဲနိုင်သော အခွင့်အရေးကို လည်း ငြင်းပယ်ခြင်း မခံစေရ။ အပိုဒ် ၁၆ (၁) အရွယ်ရောက် ပြီးသော ယောကျာ်း နှင့် မိန်းမတို့တွင် လူမျိုးကို သော်လည်းကောင်း၊ နိုင်ငံသားအဖြစ်ကို သော်လည်းကောင်း၊ ကိုးကွယ်သည့် ဘာသာကို သော်လည်းကောင်း၊ အကြောင်းပြု၍ ချုပ်ချယ် ကန့်သတ်ခြင်း မရှိဘဲ၊ ထိမ်းမြားနိုင်ခွင့် နှင့် မိသားစု ထူထောင်နိုင်ခွင့်ရှိသည်။ အဆိုပါ ယောကျာ်းနှင့် မိန်းမ တို့သည် လင်မယားအဖြစ် ပေါင်းသင်းနေစဉ် အချိန် အတွင်း၌ သော်လည်းကောင်း၊ အိမ်ထောင်ကို ဖျက်သိမ်း၍ ကွာရှင်းကြသည့် အခါ၌လည်းကောင်း၊ လက်ထပ် ပေါင်းသင်း အိမ်ထောင်ပြုခြင်း နှင့် စပ်လျဉ်းသော တူညီသည့် အခွင့်အရေးများကို ရရှိထိုက်သည်။ (၂) သတို့သား နှင့် သတို့သမီး နှစ်ဦးနှစ်ဘက်၏ လွတ်လပ်သော သဘောဆန္ဒရှိမှသာလျှင် ထိမ်းမြားခြင်းကို ပြုရမည်။ (၃) မိသားစု တစ်ခုသည် လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ သဘာဝကျသော အခြေခံအဖွဲ့တစ်ရပ်ဖြစ်သည်၊ ထိုမိသားစုသည် လူ့ အဖွဲ့အစည်းနှင့် အစိုးရတို့၏ ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ခြင်းကို ခံယူခွင့်ရှိသည်။ အပိုဒ် ၁၇ (၁) လူတိုင်းတွင် မိမိတစ်ဦး ချင်းသော်လည်းကောင်း၊ အခြားသူများနှင့် ဖက်စပ်၍ သော်လည်းကောင်း၊ ပစ္စည်းဥစ္စာ တို့ကို ပိုင်ဆိုင်ရန် အခွင့်အရေးရှိရမည်။ (၂) ဥပဒေအရ မဟုတ်လျှင်၊ မည်သူမျှ မိမိ၏ ပစ္စည်းဥစ္စာပိုင်ဆိုင်ခွင့်ကို စွန့်လွှတ်ခြင်း မခံစေရ။ အပိုဒ် ၁၈ လူတိုင်းတွင် လွတ်လပ်စွာ တွေးခေါ် ကြံဆနိုင်ခွင့်၊ လွတ်လပ်စွာ ခံယူရပ်တည်နိုင်ခွင့် နှင့် လွတ်လပ်စွာ သက်ဝင် ကိုးကွယ်နိုင်ခွင့်ရှိသည်။ အဆိုပါ အခွင့်အရေးများ၌ မိမိကိုးကွယ်သည့် ဘာသာကို သို့တည်းမဟုတ် သက်ဝင်ယုံကြည်ချက်ကို လွတ်လပ်စွာ ပြောင်းလဲနိုင်ခွင့် ပါဝင်သည့် အပြင် မိမိတစ်ယောက် ချင်းဖြစ်စေ၊ အခြားသူများနှင့် စုပေါင်း၍ဖြစ်စေ၊ ပြည်သူအများ ရှေ့မှောက်တွင် သော်လည်းကောင်း၊ ရှေ့မှောက်တွင် မဟုတ်ဘဲ သော်လည်းကောင်း၊ မိမိ ကိုးကွယ်သော ဘာသာကို သို့တည်းမဟုတ် သက်ဝင် ယုံကြည်ချက်ကို လွတ်လပ်စွာ သင်ပြနိုင်ခွင့်၊ ကျင့်သုံးနိုင်ခွင့်၊ ဝတ်ပြုကိုးကွယ်နိုင်ခွင့်နှင့် ဆောက်တည် နိုင်ခွင့်တို့လည်း ပါဝင်သည်။ အပိုဒ် ၁၉ လူတိုင်းတွင် လွတ်လပ်စွာ ထင်မြင် ယူဆနိုင်ခွင့်နှင့် လွတ်လပ်စွာ ဖွင့်ဟ ဖော်ပြနိုင်ခွင့်ရှိသည်။ အဆိုပါ အခွင့်အရေးများ၌ အနှောင့် အယှက်မရှိဘဲ လွတ်လပ်စွာ ထင်မြင်ယူဆနိုင်ခွင့် ပါဝင် သည့်အပြင်၊ နိုင်ငံနယ်နိမိတ်များကို ထောက်ထားရန် မလိုဘဲ သတင်းအကြောင်းအရာနှင့် သဘောတရားများကို တနည်းနည်းဖြင့် လွတ်လပ်စွာ ရှာယူဆည်းပူးနိုင်ခွင့်၊ လက်ခံနိုင်ခွင့်နှင့် ဝေငှ ဖြန့်ချီခွင့်တို့လည်း ပါဝင်သည်။ အပိုဒ် ၂၀ (၁) လူတိုင်းတွင် လွတ်လပ် အေးချမ်းစွာ စုဝေးနိုင်ခွင့် နှင့် ဖွဲ့စည်းနိုင်ခွင့် တို့ ရှိသည်။ (၂) မည်သူကိုမျှ အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုသို့ ဝင်စေရန် အတင်းအကျပ်မပြုရ။ အပိုဒ် ၂၁ (၁) လူတိုင်းတွင် မိမိနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေး၌ ကိုယ်တိုင်ဖြစ်စေ၊ လွတ်လပ်စွာ ရွေးချယ်လိုက်သည့် ကိုယ်စားလှယ်များမှ တစ်ဆင့်ဖြစ်စေ ပါဝင် ဆောင်ရွက်နိုင်ခွင့် ရှိသည်။ (၂) လူတိုင်းတွင် မိမိ၏နိုင်ငံရှိ ပြည်သူ့ ဝန်ထမ်းအဖွဲ့၌ ဝင်ရောက်နိုင်ရန် တူညီသည့်အခွင့် အရေးရှိသည်။ (၃) ပြည်သူပြည်သားတို့၏ ဆန္ဒသည် အုပ်ချုပ် အာဏာ၏ အခြေခံဖြစ်ရမည်၊ အဆိုပါ ဆန္ဒကို အချိန်ကာလပိုင်းခြားလျက် စစ်မှန်သောရွေးကောက်ပွဲများဖြင့် ထင်ရှားစေရမည်။ ရွေးကောက် ပွဲများတွင်လည်း လူတိုင်းအညီအမျှ ဆန္ဒမဲ ပေးနိုင်ခွင့် ရှိရမည့်အပြင်၊ ထိုရွေးကောက်ပွဲများကို လျှို့ဝှက် မဲပေး စနစ်ဖြင့် ဖြစ်စေ၊ အလားတူ လွတ်လပ်သော မဲပေးစနစ် ဖြင့်ဖြစ်စေ၊ ကျင်းပရမည်။ အပိုဒ် ၂၂ လူတိုင်းတွင် လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦးအနေနှင့် လူမှုရေး လုံခြုံခွင့်ရယူပိုင့်ခွင့်ရှိသည့်အပြင် နိုင်ငံရေးကြိုးပမ်းမှုဖြင့်ဖြစ်စေ၊ နိုင်ငံတကာ ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှုဖြင့်ဖြစ်စေ၊ နိုင်ငံအသီးသီး၏ဖွဲ့စည်းပုံနှင့် လည်းကောင်း၊ သယံဇာတအင်အားနှင့်လည်းကောင်း ထိုလူ၏ ဂုဏ်သိက္ခာနှင့် စရိုက်လက္ခဏာ လွတ်လပ်စွာ တိုးတက်မြင့်မားရေးအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သော စီးပွားရေး၊ လူမှုရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှု အခွင့်အရေးများကို သုံးစွဲပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ အပိုဒ် ၂၃ (၁) လူတိုင်းတွင် အလုပ်လုပ် ရန်လည်းကောင်း၊ မိမိနှစ်သက်ရာ အသက်မွေးမှု အလုပ် အကိုင်ကို လွတ်လပ်စွာရွေးချယ်ရန် လည်းကောင်း၊ တရား မျှတ၍ လုပ်ပျော်သော အလုပ်ခွင်၏ အခြေအနေကို ရရှိရန် လည်းကောင်း၊ အလုပ်လက်မဲ့ ဖြစ်ရခြင်းမှ အကာအကွယ် ရရှိရန် လည်းကောင်း အခွင့်အရေးရှိသည်။ (၂) လူတိုင်းတွင် ခွဲခြားခြင်းမခံရစေဘဲ၊ တူညီသော အလုပ်အတွက် တူညီသော အခကြေးငွေ ရနိုင်ခွင့်ရှိသည်။ (၃) အလုပ်လုပ်ကိုင်သည့် လူတိုင်းတွင်၊ မိမိနှင့် မိမိ၏ မိသားစုအတွက် လူ့ဂုဏ်သိက္ခာ နှင့် ညီအောင် နေထိုင် စားသောက်နိုင်ရန်၊ စိတ်ချလောက်သည့်ပြင်၊ တရား မျှတ၍ လုပ်ပျော်သည့် လစာကြေးငွေ ရပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ လိုအပ်ခဲ့လျှင်အခြား နည်းလမ်းများမှ လူမှုရေး အထောက်အပံ့ကိုလည်း ထပ်မံ၍ ရနိုင်ခွင့် ရှိသည်။ (၄) လူတိုင်းတွင် မိမိအကျိုး ခံစားခွင့်ကို ကာကွယ်ရန် အလုပ်သမား အစည်းအရုံးများ ဖွဲ့စည်းခွင့်၊ ပါဝင် ဆောင်ရွက်ခွင့် ရှိသည်။ အပိုဒ် ၂၄ လူတိုင်းတွင် သင့်မြတ်လျော်ကန်စွာ ကန့်သတ်ထားသည့် အလုပ်လုပ်ချိန် အပြင်၊ လစာနှင့်တကွ အခါကာလအားလျော်စွာ သတ်မှတ် ထားသည့် အလုပ် အားလပ်ရက်များပါဝင်သည့် အနားယူခွင့်နှင့် အားလပ်ခွင့် ခံစားပိုင်ခွင့် ရှိသည်။ အပိုဒ် ၂၅ (၁) လူတိုင်းတွင် မိမိနှင့်တကွ မိမိ၏ မိသားစုကျန်းမာရေးနှင့်တကွ ကိုယ်စိတ်နှစ်ဖြာ အေးချမ်းစွာ နေထိုင်နိုင်ရေး အတွက် အစာအဟာရ၊ အဝတ်အထည် နေအိမ်၊ ဆေးဝါး အကူအညီနှင့် လိုအပ်သည့် လူမှု အထောက်အပံ့များ ပါဝင်သော သင့်တော် လျှောက်ပတ်သည့် လူမှု အဆင့်အတန်းကို ရယူခံစားခွင့် ရှိသည်။ ထို့ပြင် အလုပ်လက်မဲ့ဖြစ်သော အခါ၌ သော်လည်းကောင်း၊ မကျန်းမမာဖြစ်သော အခါ၌ သော်လည်းကောင်း၊ ကိုယ်အင်္ဂါမစွမ်းမသန်ဖြစ်သော အခါ၌ သော်လည်းကောင်း၊ မုဆိုးမဖြစ်သော အခါ၌ သော်လည်းကောင်း၊ အသက်အရွယ်အိုမင်းသော အခါ၌ သော်လည်းကောင်း၊ မိမိကိုယ်တိုင်က မတတ်နိုင်သောအကြောင်းကြောင့် ဝမ်းစာ ရှာမှီးနိုင်သောနည်းလမ်း မရှိသော အခါ၌ သော်လည်းကောင်း၊ နေထိုင်စားသောက်ရေးအတွက် လုံခြုံစိတ်ချရမှု အခွင့်အရေးရှိသည်။ (၂) သားသည် မိခင်များနှင့် ကလေးများသည် အထူးစောင့်ရှောက်ခြင်းနှင့် အကူအညီပေးခြင်းကို ရခွင့် ရှိသည်။ ဥပဒေအရ ထိမ်းမြားခြင်းဖြင့်ဖြစ်စေ အခြား နည်းဖြင့် ဖြစ်စေ မွေးဖွားသော ကလေးအားလုံးသည် တူညီသော လူမှု ကာကွယ် စောင့်ရှောက်ရေးကို ရယူ ခံစားကြရမည်။ အပိုဒ် ၂၆ (၁) လူတိုင်းသည် ပညာသင် ယူနိုင်ခွင့်ရှိသည်၊ အနည်းဆုံးမူလတန်းနှင့် အခြေခံ အဆင့် အတန်းများတွင် ပညာ သင်ကြားရေးသည် အခမဲ့ဖြစ်ရမည်။ မူလတန်းပညာသည် မသင်မနေရ ပညာ ဖြစ်ရမည်။ စက်မှုလက်မှုပညာနှင့် အသက်မွေးမှု ပညာများကို ယေဘူယျအားဖြင့် သင်ကြားရယူနိုင်စေရမည်။ ထို့ပြင် အထက်တန်းပညာအတွက် အရည်အချင်းကို အခြေခံပြု၍ တူညီသော အခွင့်အရေး ရရှိစေရမည်။ (၂) ပညာသင်ကြားရေးကို လူသားတို့၏စရိုက်လက္ခဏာအပြည့်အဝတိုးတက်မှု အပြင်၊ လူ့အခွင့်အရေးနှင့် အခြေခံလွတ်လပ်ခွင့် ရိုသေ လေးစားမှု တို့ကို ရှင်သန်ဖွံ့ဖြိုးလာစေရန် ရည်ရွယ်၍ သင်ကြား စေရမည်။ ပညာသင်ကြားရေးသည် နိုင်ငံ အားလုံး တို့တွင် လည်းကောင်း၊ လူမျိုးစုများ တွင်လည်းကောင်း၊ ဘာသာရေးအသင်းအဖွဲ့များတွင် လည်းကောင်း၊ အချင်းချင်းနားလည်မှု၊ သည်းခံ မှုနှင့် ခင်မင်ရင်းနှီးမှုတို့ကို အားပေးရမည်။ ထို့ပြင် ငြိမ်းချမ်းရေး တည်တံ့အောင် ဆောင်ရွက်ရန် အလို့ငှာ၊ ကုလသမဂ္ဂ၏ ဆောင်ရွက်မှုများကိုလည်း ဖြစ်မြောက် အောင် အားပေးရမည်။ (၃) မိဘတို့တွင်၊ မိမိတို့၏ ကလေးများ သင်ယူရမည့် ပညာ အမျိုးအစားကို ရွေးချယ်နိုင်သော လက်ဦး အခွင့်အရေးရှိသည်။ အပိုဒ် ၂၇ (၁) လူတိုင်းတွင် သက်ဆိုင်ရာ ယဉ်ကျေးမှု လောက၌ လွတ်လပ်စွာ ပါဝင်ဆောင် ရွက်နိုင်ခွင့် သုခုမပညာရပ် များကို လွတ်လပ်စွာလိုက်စား မွေ့လျော်နိုင်ခွင့်၊ သိပ္ပံ ပညာထွန်းကားရေး လုပ်ငန်းများတွင် လွတ်လပ်စွာ ဝင်ရောက် လုပ်ကိုင် နိုင်ခွင့်နှင့် ထိုပညာ၏ အကျိုး အာနိသင်များကို လွတ်လပ်စွာ ခံစားသုံးစွဲနိုင်ခွင့် ရှိသည်။ (၂) လူတိုင်းတွင် သိပ္ပံမှ ဖြစ်စေ၊ စာပေမှဖြစ်စေ၊ သုခုမပညာမှ ဖြစ်စေ၊ မိမိကိုယ်ပိုင်ဉာဏ်ဖြင့် ကြံစည်ဖန်တီးမှုမှ ဖြစ်ထွန်းလာသည့် ဂုဏ်နှင့် ငွေကြေး အကျိုးအမြတ်များကို ခံစားရယူနိုင်ရန် အခွင့်အရေးအတွက် ကာကွယ်မှုကို ရရှိရန် အခွင့်အရေး ရှိသည်။ အပိုဒ် ၂၈ လူတိုင်းသည် ဤကြေညာ စာတမ်းတွင် ဖော်ပြထားသည့် အခွင့်အရေးများ နှင့် လွတ်လပ်ခွင့်များကို အပြည့်အစုံ ရယူနိုင်သော လူမှုဆက်ဆံရေး အခြေအနေနှင့် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဆက်ဆံရေး အခြေအနေတို့၏ အကျိုးကျေးဇူးကို ခံစားနိုင်ခွင့် ရှိသည်။ အပိုဒ် ၂၉ (၁) မိမိ၏စရိုက်လက္ခဏာ လွတ်လပ်စွာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်နိုင်သည့် တစ်ခုတည်းသော လူ့အသိုက်အဝန်း အတွက်လူတိုင်း၌ တာဝန် ရှိသည်။ (၂) မိမိ၏ အခွင့်အရေးများနှင့် လွတ်လပ် ခွင့်များကို သုံးစွဲရာတွင် လူတိုင်းသည်၊ အခြားသူများ၏ အခွင့်အရေးများနှင့် လွတ်လပ်ခွင့်များကိုအသိအမှတ်ပြု၍ ရိုသေလေးစားစေရန်အလို့ငှာ လည်းကောင်း၊ ဒီမိုကရေစီကျင့်သုံးသောလူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် ကိုယ်ကျင့်တရားအပြင်၊ ရပ်ရွာအေးချမ်းသာယာရေးနှင့် ပြည်သူ့ အကျိုး စီးပွား ဖြစ်ထွန်းရေးတို့ အတွက်၊ တရားမျှတစွာကျင့် ဆောင်ရန် အလို့ငှာ လည်းကောင်း၊ ဥပဒေက ပြဌာန်းထားသည့် ချုပ်ချယ်မှုများဖြင့်သာ ကန့်သတ်ခြင်းခံရမည်။ (၃) အဆိုပါ အခွင့်အရေးများနှင့် လွတ်လပ် ခွင့်များကို မည်သည့် အမှုကိစ္စတွင်မျှ ကုလသမဂ္ဂ၏ ရည်ရွယ်ချက်များနှင့် လည်းကောင်း၊ အခြေခံမူများနှင့် လည်းကောင်း ဆန့်ကျင်၍ မသုံးစွဲရ။ အပိုဒ် ၃၀ ဤကြေညာစာတမ်းပါ အခွင့်အရေးနှင့်တကွ လွတ်လပ်ခွင့်များ ပျက်စီးရာပျက်စီးကြောင်းတို့ကိုရည်ရွယ်၍၊ နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ အတွက် ဖြစ်စေ၊ လူတစ်စု အတွက်ဖြစ်စေ၊ လူတစ်ဦးတစ်ယောက် အတွက် ဖြစ်စေ ပါဝင် ဆောင်ရွက်ရန် အခွင့်ရှိသည်ဟု သော်လည်းကောင်း၊ ကိုယ်တိုင်ဆောင်ရွက်ရန် အခွင့်ရှိသည်ဟုသော်လည်းကောင်း အဓိပ္ပာယ် ပိုင်းခြားကောက်ယူခြင်း မရှိစေရ။ ---- Bushi TAFASWIRI AN-KIƁUSHI NIM-MATEKELEZO KI DUNIA NIN-HAKI-L-ADAMÌ ALUHA NIN-VUDIN’NI KURAŊA An-fahitaŋa amba, fikuɓaliaŋa amba ɓinadamu djabi nitirahinyi ndreka usheu ndreka haki meraŋa nandzari ro musingi nin-nafasi, nin-haki ndreka usalama duniani ; An-fahitaŋa amba, tsifahizaŋa ndreka fipuzisaŋa haki-l-adamì ro mikutsonga faŋanovaŋa shitrendro ki katili maneitri rohu nin-umati djabi, amin’ni zenyi, fitunga nin-ulemengu mbu kuruhusu ɓinadamu ivulaŋa ndreka ikwamini aminnafasi, ɓilà tahutru wala taãɓu nin-ufukara, ro nikutekelezaŋa kirasimi, ustaãraɓu beheben-djabi ninhulumbelu ; An-An- fahitaŋa amba, aŋatin’ni sharia-musingi nin-ndreu, zanatani nin-Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu) nikutekeleza mara hafa uaminifu nin-ndreu amin’ni haki musingi nim-ɓinadamu ; amin’ni usheu ndreka kima ninhulu an-rohuni, amin’ni fihiraŋa nin-haki nin-lalahi ndreka viavi, amin’zenyi, reu nampahei amba reu nangala ãzima ampadeha aluha faŋadzarisaŋa maisha nimɓinadamu ndreka ampiditri an-lalaŋa raha mbu andei tanafu tsara am-maisha nin-nafasi nankitinyi nimɓinadamu ;ahitaŋa amba, nikulazimu natou nguvu fihavaŋana ɓainan’ni tani ndreka tani ; An- fahitaŋa amba, Daula Aŋatin-shama itì ndreka shama nin-Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu) nangala wahadi an-ndreu aŋaraka kaɓaru retu atà haki-ladamì ndreka nafasi musingi ikustehinyi nankitinyi amin’ni dunia mafia ; An- fahitaŋa amba, fikutrugaŋa djumla nin-sharia ndreka nafasi retu nandzari muhimu swafi an-fikustehiaŋa namuna kulazimu, wahadi itì ; Trengwe djumla nampahei amba Matekelezo ki Dunia nin-Haki-l-Adamì itì ro daradja aŋabuŋabun-djabi nin-ustaãraɓu nikulazimu nahazu nin-kula karazaŋa zanatani ndreka nishani, anga ɓinadamu djabi ndreka kula karazaŋa ninfikueshiŋandreu, ihisi Matekelezo itì daima amin’ni luhan-ndreu, aŋanu djitihadi amin’ni fampidzuruaŋa ndreka fitarimiaŋa, ampiasa masitaha nin-sharia ndreka nafasi retu ; amin’ni zenyi, aŋanu modeli ata, amin’ndreu maŋapiditri an-lalaŋa moramora-moramora satua mifotutru tani ou mifotutru dunia, reu ikutsonga ata fikuɓaliaŋa ndreka fikurumiaŋa reu itì, ike nin-ankitinyi amin’ni dunia mafiha ; rangu amin’ni zanatani nin-Daula aŋatin’ni Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu) ata an-tani amin’ni hifadhwi ni sharian-ndreu. Kanuni aluha Ɓinadamu djabi nitirahinyi an-nafasi, reu bokeu miraŋa amin’ni usheu ndreka haki. Reu teraka ndreka ãkili ndreka hikima, amin’ni zenyi, reu nikulazimu nisi tweraŋa nin-fihavaŋa reu sambi reu. Kanuni faha aroini : Kula huluŋu meti mikudai fikurumianaŋa amin’nazi ninsharia ndreka nafasi retu djabi, nivulaŋana amin’ni Matekelezo itì, wala tsisi fifidanaŋa tsokao yotsi, mfano mifotutru kaɓila, range (nin-nenyi), lalahi au viavi, fivulaŋana, dini, fikira ki siasa au fikira hafa tu, tani nibwahaŋa au daradjan-huluŋu, mali, teraka au kabaru hafa tu. Boka eu, tsi uhisi fifidanaŋa tsokao yotsi mbu atou hatasiɓaɓun’ ni daradja nin-siasa, nim-mahakama au hatasiɓaɓun’ni abezan-tani au gitro nin-tani nibwaha ninhuluŋu ; neka tani iu au gitro nin-tani iu huru, nikutawalan’ni tani hafa, tsi mahaleu teŋa au nikupunguzaŋa yezi. Kanuni faha teluni : Kula shumbe-ɓinadamu misi haki an-fikueshiaŋa, annafasi ndreka an-hifadhwi nin-nafusini. Kanuni faha efatrani : Tsisi huluŋu mbu atou andevu au andivuzaŋa : fandivuzaŋa ndreka kula kalite nin-fanyiraha ki andevu, tsi kuruhusuŋu. Kanuni faha dimini : Tsisi huluŋu mbu atou matriko, wala fihezinyi ou kudilinyi kara raha tsisi manani ou atou raha mikulanisa izi. Kanuni faha tshutani : Kula huluŋu misi haki an-fikuɓaliaŋa haki nazi kula mahala misi izi. Kanuni faha fituni : Huluŋu djabi miraŋa an-lalaŋa ki sharia ndreka misi haki djabi ɓilà fifidanaŋa, an-hifadhwi miraŋa nin-sharia. Huluŋu djabi misi haki miraŋa an-sharia mikuhifadhwi huluŋu ndreka kula uɓanguzi mandeha kinyume ndreka Matekelezo itì, ndreka kula fikutsotsaŋa uɓanguzi itì. Kanuni faha valuni : Kula huluŋu misi haki an-fandihanaŋa mikushitaki ammahakama nin-tani misi maãrifa amin’ni kabaru nazi, neka haki-musingi nazi, boka eu nikuɓalin’ni sharia be musingi ou sharia tu, tsi nikusutehinyi. Kanuni faha sivini : Tsisi huluŋu mbu heti tanin-sirikali ou gadrani lajoli ou atuwatanini ɓilà siɓaɓu. Kanuni faha fuluni : Kula huluŋu misi haki, an-fihiraŋa swafi, an-faŋanovani modeli atà hadja nazi urenyim-mahakama tsi kisirikali, tsi mampinonu hila, an-lalaŋa nin-haki ndreka anyivunntrengwe. Mahakama itì ro mbu ahei neka huluŋu itì amin’ni haki nazi ndreka farudhwi nazi au mashitaka natoŋa izi itì maŋaraka lalaŋa. Kanuni faha fulu areki ambini : 1. Kula huluŋu nikuhutumuŋu ndreka taɓia ratsi, kaza taninyi ndreka halathwi paka izi kuhukumuŋu kirasimi am-mahakama mbiaŋa an-trengwe, amin’izi eu, kula kabaru miditri amin’ni difãi nazi djabi nikurumianaŋa. 2. Tsisi huluŋu mbu vangoŋa kubei hatasiɓaɓun’ni ãmali au raha tsi nishugulinyi, ndreka wakati naŋanovaŋa reu itì, reu tsi nalaŋa amba taɓia ratsi amin’ni sharia nin-tani au nin-ulemengu. Boka eu kua, tsisi raha rati mandiltra inyi fa vua huluŋu lera naŋanovaŋa taɓia rati retu, mbu vua huluŋu kua. Kanuni faha fulu aroi ambini : Tsisi huluŋu mbu hidiraŋa ɓila siɓaɓu, am-maisha ninantanana nazi, amin’ni havaŋa nazi, amin’ni traŋu nazi au amin’ni ɓarua nazi ; wala tsisi huluŋu mbu hiditri amin’ni kabaru mbu ikupua huluŋu usheu, mbu andatsaka izi. Kula huluŋu misi haki an-hifadhwi ninsharia mamahaŋa fidiraŋa an-huluŋu ndreka fikufutsuhaŋa maisha nin-huluŋu. Kanuni faha fulu telu ambini : 1. Kula huluŋu misi haki an-fidiraŋa ndreka fibwahaŋa an-nafasi ndreka an-fifidanaŋa mahala ipitrahani aŋatin’ni Daula . 2. Kula huluŋu misi haki an-fibwahani an-nakwakila tani, ata an-tani nazi, ndreka an-fipudiani an-tani nazi. Kanuni faha fulu efatra ambini : 1. Am-mahala misi udilifu, kula huluŋu misi ruhusa mitsakaraka mahala ififiaŋa, boka eu, misi furswa ahazu mahala ififiani amin’ni tani hafa. 2. Sharia iti tsi heti kurumianaŋa neka huluŋu mila ikurumianaŋa izi itì, tsakarahin’ni sirikali hatasiɓaɓun’ni shidrendro natoni niditri amin’ni ɓaãdhwi nin-shidrendro nikudukuruŋu amin’ni sharia djumla au hatasiɓaɓun’ni taɓia natoni tsi miaraka ndreka madhumuni ndreka makuswada nin-Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu). Kanuni faha fulu dimi ambini : 1. Kula huluŋu misi haki an-fazahuaŋa uraĩa. 2. Tsisi huluŋu mbu heti fahaŋana kaza ahazu uraĩa au amadiki uraĩa, ɓilà siɓaɓu. Kanuni faha fulu tshuta ambini : 1. Neka reu fa kutsimu, lalahi ndreka viavi nin-kula nishani, kula uraĩa au kula dini, meti manambadi ndreka miteraka zanakan-ndreu. Hakin-ndreu amin’ni kabaru mifotutru vadiaŋa meraŋa, lera reu amin’ni vadiaŋa ndreka lera reu miboŋu. 2. Vadiaŋa mbu heti atou neka bwana harusi ndreka bweni harusi nikuɓali izi itì. 3. Fihisiaŋa havaŋa iu raha amin’ni vatan-huluŋu boka eu muhimu amin’ni maisha ki udjamaã ; izi itì misi furswa ahazu hifadhwi nin-udjamaã ndreka nin-Daula. Kanuni faha fulu fitu ambini : 1. Kula huluŋu, rangu inyi mipetraka izi areki ata inyi mipetraka an-djamaã, misi furswa amba izi hu tompinshandza. 2. Tsisi huluŋu mbu heti fahaŋana ɓilà siɓaɓu amba izi kaza utompin-shandza. Kanuni faha fulu valu ambini : Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa nafasi nin-fikufikiriaŋa, nin-fikurumianaŋa ãkili-musingi ndreka nin-fihisiaŋa dini ; haki itì mikuruhusu huluŋu mamadiki dini au fikira, ndreka maŋamia huluŋu nafasi mampahei dini au fikira nazi izi areki au ndreka ri namani rangu an-karamandza ata an-traŋuni ; amin’ni fidzuruaŋa izi, amin’ni faŋanovaŋa izi, amin’ni faŋanovaŋa ĩɓada ndreka mahafala mifotrutu dini itì. Kanuni faha fulu sivi ambini : Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa nafasi ninfaŋabwahaŋa fikira ndreka nin-fivulaŋana ; maãnani iu, huluŋu misi haki an-tsifiampidzaliŋa huluŋu hatasiɓaɓu nin-fikira nazi ; an-fahazuaŋa ndreka faŋabuŋuaŋa ɓila tsisi fikutundaŋa mupaka, kabaru ndreka fikira, an-kula lalaŋa mbu kurumianaŋa. Kanuni faha arompuluni : 1. Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa nafasi nin-fivuriaŋa ndreka nin-faŋanovaŋa shama tsisi tashahushi. 2. Tsisi huluŋu mbu atou nguvu ihiditri an-shama. Kanuni faha arompulu areki ambini : 1. Kula huluŋu misi haki an-fangalaŋa fuvu anfaŋandesaŋa kabaru mifotutru huluŋu djabi an-tani nazi, nahika ro huluŋu tompini au amin’ni huluŋu maŋatitri wakala nifidanaŋa an-nafasi. 2. Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa lalaŋa, mikustehi masharutwi nin-fihiraŋa, iditri an-hasa ki sirikali nin-tani nazi. 3. Nia nin-zanatani io ro musingi nin-yezi nin-sirikali ; nia itì nikulazimu kutekelezaŋa amin’ni voti mazava nikulazimu natou kula mumba muda, amin’ni lalaŋa mikukarɓisa huluŋu djabi an-fihiraŋana, amin’ni voti ninsiri au maŋaraka fomba miraŋa ndreka voti nin-siri, mikuruhusu unafasi nin-voti. Kanuni faha arompulu aroi ambini : Kula huluŋu, amin’izi huluŋu nin-djamaã, misi haki anfazahuaŋa hifadhwi ki fihavaŋana (ki siraki) ; musingi nin-hifadhwi iu, ro fikutsimidzaŋa haki mifotutru ãkiɓa, udjamaã ndreka utamaduni muhimu an-hishima nazi ndreka an-huvambufu an-nafasi nin-tweraŋa, hatasiɓaɓun’ni djitihadi ki tani ndreka fishirikaŋa ki ulemengu, hatasiɓaɓun’ni namuna nin-kupangaŋa ndreka rasulimali nin-kula tani. Kanuni faha arompulu telu ambini : 1. Kula huluŋu misi haki an-fazahuani hasa ndreka anfihisiani shaɓaha an-fifidanani hasa amin’ni lalaŋa ninhaki bokeu kusutou nin-hasa ; ndreka misi haki anfikuhafadhwiaŋa izi ndreka fipitrahaŋa-ɓure. 2. Huluŋu djabi, wala tsisi fifidanaŋa, misi haki anfazahuaŋa mushahara meraŋa an-faŋanovaŋa hasa miraŋa. 3. Kula huluŋu miasa, misi haki an-fazahuaŋa mushahara kusutou, modeli nikulazimu mbu ikuruhusu izi ndreka ri havani uhisi maisha ki uɓinadamu, bokeu meti susohinyi ndreka musada hafa nin-hifadhwi ki udjamaã. 4. Kula huluŋu misi haki an-fikupangana ndreki ri havani, shama nin-fikudaiaŋa haki nin-huluŋu nin-hasa, an-fihidirani an-shama mikudifaĩ tanafu nazi. Kanuni faha arompulu efatra ambini : Kula huluŋu misi haki an-faŋabwahaŋa vaha ndreka fangalaŋa nafasi, amin’ni zenyi, an-faŋanovaŋa mupaka mikustahiki amin’ni muda nin-hasa ndreka anfaŋabwahaŋa vaha ifaŋa nim-muda. Kanuni faha arompulu dimi ambini : 1. Kula huluŋu misi haki an-fihisiaŋa daradja ninfikueshiaŋa kiasi, mikuruhusu izi uhisi swiha tsara, ahazu faivaŋana, izi ndreka ri havaŋa nazi, an-kabaru mifoturu, fihinanaŋa, fisikinaŋa, fihisiaŋa traŋu, fazahuaŋa audi ki lopitali ndreka fazahuan-huluŋu zema ki sirikali muhimu : izi misi haki an-fazahuani musada anwakati nin-fipitrahaŋa-ɓure, nin-aretinyi, ninfikupunguzan’ni ziga, nin-fati nin-vadi, ninhauɓakokuaŋa, au am-mukaɓala nin-fihafahan-raha mampahazu huluŋu maisha, hatasiɓaɓu nin-fandihana nin-kabaru ɓila uvhendza nazi. 2. Fitirahaŋa ndreka hauzazaŋa misi haki an-fazahuaŋa musada ndreka fikututuɓiaŋa mahususu. Zaza djabi, rangu reu nitirahinyi an-vadiaŋa atà reu nitirahinyi antani, misi haki miraŋa an-fazahuaŋa hifadhwi nin-taãɓu nim-maisha. Kanuni faha arompulu tshuta ambini : 1. Kula huluŋu misi haki an-fidzuruaŋa. Fidzuruaŋa nikulazimu ɓure, shingani ro, fidzuruaŋa an-likoli madiniki. Fidzuruaŋa hasan-taŋana nikulazimu mibiaŋa an-huluŋu djabi ; fidiraŋa an-likoli nin-daradja aŋabu ninfidzuruaŋa nikulazimu nibiaŋa an-fihiraŋa nin-ankitinyi, an-kula huluŋu djabi misi maãrifa uhiditri. 2. Fidzuruaŋa nikulazimu nikusudia utsatsarufu nimɓinadamu, faŋanovaŋa nguvu mastaha nin-haki-l-adamì ndreka nafasi musingi. Izi tihì nikulazimu nampandehaaluha fikuelewaŋa, muswamaha ndreka fiwandzaniaŋa nin-tani djabi, ndreka shikao nin-kaɓila au nin-dini ndreka fandihanaŋa-aluha nin-ãmali nin-Uvumoja nin Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu) fikututuɓiaŋa usalama. 3. Ri huluŋu maventi nin-huluŋu, misi haki an-fifidanaŋa amin’ni raha muhimu amin’ndreu, fidzuruaŋa tokutru ahazun-ndri zanakan-ndreu. Kanuni faha arompulu fitu ambini : 1. Kula huluŋu misi haki an-fangalaŋa fuvu neka izi shoku, am-maisha ki tamaduni nin-djamaã, an-fangalaŋa ɓastwi nin-swanaã ndreka an-fangalaŋa ɓandza amin’ni fandihanaŋa-aluha nin-sayãsi ndreka atsaraŋa ahazuŋu an-raha retu. 2. Kula huluŋu misi haki an-fikuafadhwiaŋa zavatra nazi, rangu reu mifotutru ĩlimu ata zombo nikumbaŋa anfikurumianaŋa sayãsi, fanurataŋa buku au fikutrungaŋa kabaru, neka izi ro tompin’ni raha retu. Kanuni faha arompulu valu ambini : Kula huluŋu misi haki an-faŋanovaŋa modeli atà utrilivu amin’ni maisha ki ɓinadamu ndreka amin’ni ulemengu ikuɓala atà haki ndreka unafasi nikudukuruŋu aŋatim- Matekelezo itì, ikurumianaŋa namuna nin-kulazimu. Kanuni faha arompulu sivi ambini : 1. Ɓinadamu misi raha diasinyi ndreka izi amin’ni djamaã nazi ; amin’izi itì, fikuvambusan’ni tweraŋa nazi an-nafasi, iu tu ro raha isiani ruhusa maŋanu azi. 2. Amin’ni fikurumianaŋa hakin-huluŋu, ndreka fihisianhuluŋu nafasi, raha retu djabi misi mupaka napetrakansharia. Makuswada nim-mupaka retu, izi ro faŋanovaŋa modeli ata fikuɓaliaŋa ndreka mastaha nin-haki ndreka nafasi nin-havaŋa ikueshi ; amin’ni fikusutehiaŋa kua, masharutwi nin-uɓinadamu, nin-utrulivu nin-trengwe ndreka fiatsaraŋa djumla nin-djamaã nin-ki nafasi. 3. Haki ndreka nafasi retu, ãla-kulli-hali, tsi uheti ikurumianaŋa amin’ni lalaŋa tsi miaraka ndreka makswada ndreka masharutwi nin-Uvumoja nin-Twaifa (Shama nin-Daula nin-Ulemengu). Kanuni faha telumpuluni : Tsisi atà sharia areki nim-Matekelezo itì mbu heti kutafaswirinyi amin’ni lalaŋa mikuruhusu, Daula, shikao au huluŋu areki, ihisi haki itsokao yotsi nin-faŋanovaŋa mahafala au ãmali mandrubaka haki ndreka unafasi nikudukuruŋu etu. ---- Candoshi-Shapra IN KIRAK -TSAPORONASOSH TPOTS ICHIGORO VANASIR TAPANA; SAMPATA MANTSIR TARINTSPA-ATCHA. Mazinantsa: tpots vanasir tapi-ato ¿anoa mayamaha toxarachich? Kis tapi-ato ¿anoa mayamaha pachidchich? vatam tpotsiva. Pachidkinarich -Ancha yotarita -atiniya ichigoroní. Ichigoroní kis taravaztamam zadkini; vanasir tamam zadkini; mapironi tamam zadkiniya. Misha mazinagtsa: tpots nia tsiyatsia da payoragosin, kizpor yotarit taragana; tpotsia natsaragana. Anomon chi vanipsha tsiyantakich. Itaro, iysha anoa zadkiazini, da. Mapironi tapani atiniya. Tpots Apallia chinapí-ato, vani chinachpa. Tpots tsiyatsia kamanpi-ato, vani kamanichpa. Tpots kis tapi-ato, xaramam vatsta atiniya. ¿Chakaha nia da zadak? Ichigoroni zadaktánicha. Misha mazinagtsa: gobieron ichigoro iyá kukini kamachtachpa. -Tpots ichigorosin vanasir tapana; toxararintspa -ato tayaspatachpa. Dona ashkos, paptsa; tpots varatchillinpa. Tpots kizpor tsiyantaksin -Goblernoa kapiatiani -táchpasinaya; vatam kis tapani atánava. Misha mazinagtsa: gobieron ichigoroní vashonad kis tayani atini. Ashirí, dona nia kukoz payokoni ¿tamayria kis tachiní? Ashirocha, ichigoroni payopani atiniya. Misha mazinagtsa: siro iy korakani vashonad shaniyaragoni -Yanpatatini tpotsini chinayani -táragini.- Iy tpotsini ichigoroni magoaz tatsamoatanicha, kizatamta. Yanpata istayani; vanasir tayani. Toxaramam vatsitshaparia; natsamam, misha varatamam vatstsishaparia -táragtanicha. Misha mazinagtsa: iysha korakani ichigoroni anoa chinaragoni -Tpotsini ichigoroni vanasir tapani; toxaramam vatsta -táragoni ,- Anoari chinayani. ¿Chakaha anoa gatach? Ashiriya, ashichpachi -táragtanicha. Misha mazinagtsa: itsinsaroni da chinakoni ¿tamayria anoa kok payochich? Iysha korakarini -Niatsimari minamari kok payoyani -táragoni ¿tamayriaha llitaritacha chinachich? Ashiriya, da toxaramam izororo kamachtachiniya. Iysha tsaporonas korakarini vashonad shaniyaragoni, kukiatsini payomam kamachtaragini. Ashirocha, iyá kukini ichigoros mazlnagtsa. -Tpots tsaporonasosh ichigorosin vanasir tapana; vanpatatin xararosinapa -atini. Tpots iyá kukini payochiliinpa; gatosinapa atini. Gobieron ichigorosin payochillinpa. Nimari chinayarosin, kis payochillinpa; tayaspatachillinpa. Tayaspatat, tayaspatat shiarsin, zapishat tpots izataro magoanchillinpa. Tpots vanpatatin kis tamam dosha toxarachillinpa. Ashiriya, na izooro kamachtachiniya. Kamachtamarini 1. Iy tpotsini ichigoroni kis tamam zadkini, vatam tpotsiniva. Vatam ichigoroni magini tarova; ashiriya chinakaniya. Ashirocha, zovalliatsich tamaparia-ashiros sanpata chinagtsa atiniya. Kamachtamarini 2. Tpots vanasir tapi-ato toxararintspa; kiyog yacharintspa atini. Kadoaztata natsarintspa; mikoroatsta, kiristiyanatsta, natsarintspa. Kizatsta kiyog yacharintspa. Apallia magoankoanoatstat natsarintspa. Mayamasaha tpots magosh chinako-anomon natsarintspa. Arapchiatsta tpots natsarintspa. Pokiriatsta natsarintspa; virakuchiatstata natsarintspa. Ashirocha, tpots ichigorosin vanasir tapana atiniya. Misha, gobieron ichigorosin anoa tsiyatsis payochillinpa. Tpotsia arapchiatsta natsarintspa atiniya; vatam o gobieronorini taritamtava. Si anoa kasikitatiasa, ashirita natsarintspa. Siyá ksotkita, ashta tpotsia natsarintspa atiniya. Kamachtamarini 3. Tpotsia pcharintspa. Tpotsia kiyog1yacharintspa. Tpots vanasir tapi-ato, vana tachiya atiniya. Kamachtamarini 4. Tpotsia gotaritish topattagarillpa; mchachoriamis yamarintspa. Mchachorish taravaztakcho, tovapagtsa. Shiyá kasamam zadko, vana kasachpa. Msagiarosh gotish topattagaktar ashkos, anoa vatsta atiniya. Kamachtamarini 5. Tpotsia kiyog yacharintspa. Tpotsia ovi tororintspa. Tpotsia kiraptarintspa. Yotarit vaniarintspa atiniya. Kamachtamarini 6. Gobieron tpotsia izataro ishinachpa; tatsamoro ishinagcha. ¿Tamayshtaha minoatsimsha tpots chinako, itaro minoatssha tpots natsach? Anoa vatsta atiniya. Kamachtamarini 7. Gobieron tpotsia izataro istachpa. Tpots iyá kukini kapiatkinari, montakinaria ¿tamayariaha gobieron anoa mago napach? Yotaritcha ano. Tpotsia ichigoro istachpa vanasiri tamama, atiniya. Kamachtamarini 8. Gobieron koraká vanimpaniam inachpa. Tpots korakap nayaro, korakatssha -Tpots gobiernoa kok da payoko; nová kiyog yachakiya -atinari, koraksha yasayaro itsinsaro vanichillinpa. Ashirocha, koraká vanimpaniam inachpa atiniya. Kamachtamarini 9. Korak vanimpan msagiaro tpotsia potatpa. Mago tomantapa. Mago arap zagantapa. Tpots izororo yotarit takinari, ashiri ptagsi; tomanagsi. Itaro, gotaritis shirintspa, atiniya. Kamachtamarini 10. Gobieron koraká natstamapaniam vayachpa. Tpots chiyá yotari tsiyatkinari, chiyá -Yotari takiya; nová magotari kiyog kachiyko -atinari, chisha natstamapanip tsiyatchich. Oshtisin ichigoro mazinayarosin, itsinsaro natstachillinpa. Tpots ab tsiyatamam pchidintspa, atiniya. Kamachtamarini 11. 1. Tpots natstamapanish chiyá -Yotari takiya; vaniagcha -atinari, koraksha ichtaro -Gotpasha atsha -táchpa. Shiaro tpots ichigoro mazinaksin, chisha yamchich. Itaro, oshtisin itsinsaro -kchiptini paragtanicha -atinariasinaya, kasikinariasinaya-ashiro, vanimam varitachiya. Itaro, dona kasikinari, magota atinariasina ¿tamayariaha vanichich? Ashirocha, yammam pchidintspa atiniya. 2. Misha, apaz gobieron kukoz kaniasich kamachtakiya. Kamachtakcho -Siro shi da payoragosh, na vanichilipa -¿tamayriaha tách? vatam kukoz kaniasichsha kamachtakova. Ashimam vatsta atiniya. Misha, vaniashish kaniasich kamachtakcho ¿tamayriaha - Araginasha vanichilipa -tách? ¿Tamayriaha sirapchimad yotarit tarago-anomada tsiyatchich? Ashimam vatsta atitamani. Kamachtamarini 12. Tpotsia magotari tamontarintspa. Tpotsia machirita mago itotstapa. Tpotsosh pag mago pshtotpa. Magotari tpotsia tashitogayaro, pagoa itotstapa. Tpotsia virkaria mago itotstapa. Tpotsia magotari yotaritam inatpa. Gobier on vanasiri ksotachpa. Vanasir ishinkinari, dosha tpots yotari tamontachiya. Ashiriya, shigtsa. Kamachtamarini 13. 1. Yap tpots ximam zadko-ab vanari xitappa; toxararintspa. Yap tamam zadko-abitam vanari tachpa. Itaro, minosh gobiernop xitpi-atinari, xarashish tamana tariya. 2. Tpots arap ximam zadko, vanatsi vatsapon natomasamam kasamam zadko, txaratpa. Vaptam kanappi-atinari, vanari kanapochpa. Kamachtamarini 14. 1. Gobieron tpotsia mago kiyog yachakinari, tpotssha lii taritap sovamam zadko, vanari sovachiya; pchidintspa. 2. Itaro, tpots kapanari yotari tarago ¿tamayria sovako sovach? Vanimam varitakiya. Iyá kukiatsini kapiatkinari, sovamam pchidagtsa. Kamachtamarini 15. 1. Tpots ichigoro gobiernoa virkari payochpa. Shiaro, tpotssha -No anshochtana -táchiya No gobieiori nová vanasiri ishinkiya -táchiya. 2. Gobieron anoa virkari mago itotstapa. Tpots Ilitaritá gobiernoa virkari payopi-atinari, vani yachiya. Kamachtamarini 16. 1. Tpots kizá yamapi ato, vani yamachiya. Kiz zarallpi-ato vani zaralliya. Tpotsia vachin pchidintspa, yamamama. Kadoaziatsta pchidintspa; mikoroatsta, kiristiyanatsta, arapchiatsta, nxakamotshochiatsta vatsta tárintspa. Mayamasaha magosh chinako-anomon toxararintspa. Vipagaz zadko, ashiri toxararintspa. Vanpatatin istachillinpa. Zapish kasakta, vipá istachillinpa. 2. Tpots kis ayo atinari, anoa yamachillinpa. Itaro gatkinariya ¿tamayria yamachich? Yamachiazich. 3. Gobieron tpotsia tapachidachpa. Tpots machiritpata tachpa. Ipariatsich, izalliatstamtich dona tapachidako, vashonad tachiazich, dabaria. Ashiriya, vanasir ishinagtsa; tapachidagtsa. Kamachtamarini 17. 1. Tpots tsapoa paxanxpi-ato pchidintspa. Tpots zapan vashonad paxanxiani-atosin pchidintspa; vani paxanxchillinpa. 2. Tpotsia vatsapon msagiaros itotsintspa. Kamachtamarini 18. Tpots mayamasaha kukoz payopi-ato, toxararintspa. Apallia kok payopi-ato, vani payochiya. Yashigoa kok payopi-ato, vani payochiya. Zitaminá kok payopi-ato, vani payochiya. Minoa kok kapiatiaro, llitaritsha chinapi-atinari, toxararintspa; vani ashchiya. Tpots vashonad Apallilam shaniyiani.atosin, toxararintspa. Tayaspatapi-ato, yasiayani-ato, Apailpa tsiyatpi-ato, vani ashchiya; toxararintspa. Kamachtamarini 19. Tpots tsiyatssia chinakcho, tsiyatssia kamanpi atinari, vanari kamanchiya; vatsta tárintspa. Tsiyatssia mazinamam zadko, kirakamon natstayaro tsiyatssia yasapi atinari, vanari yasachiya; vatsta tárintspa. Kamachtamarini 20. 1. Tpots vashonad shaniypani-atosin, pchidintspa. 2. Tpots shaniymam gatkinari, vani gatchiya; tamontarintspa. Kamachtamarini 21. 1. Tpots goblernosh pshtopi-atinari, vani pshtochiya. Tpotsia tapshtopi-atinari, vani tapshtochiya. Pchidintspa. 2. Tpots goblernosh istapi-atinari, toxararintspa. 3. Gobieron magota tpotsia kasichpa. Yová tpots vashonad zadkana-anoa gobieron mazinachpa. Tpots vamatim orkari iposchillinpa; iposamam pchidintspa. Tpots izataro iposchiííinpa; kirkamon -Nia tpots korakariniamani inpani -atosin, vani iposchilíinpa. Pchidintspa. Kamachtamarini 22. Tpotsia msagiaros kpitintspa; msagiaros zaganintspa. Tpots kiyog kachiytapa. Machia pishtako-anoa vanari paxanxchiya. Vana tarshiam payopi-ato vanari tachiya. ¿Tamayria tpotsia ashimam pachidchich? Tpots vani kis tachpa. Gobieron ashimam istachpa. Pinasakinari, gobieron zapan vashonad istachilíinpa. Kamachtamarini 23. 1. Tpots taravaztamam zadko, vani taravaztachpa. Yovashomasaha taravaztamam zadko, vani taravaztachpa; vatsta tárintspa. Tpots taravaztako, gotis kpitintspa. 2. Tpots vanasir taravaztako, vanasiritam tovapagtsa; vanasiritam napagtsa. 3. Tpotsia ichigoro tatsamoro tovapagtsa. Apaz tpots taravaztakcho, nigich tovapkoch, itaro llitari tpots antam taravaztakch, aragiam tovapkich. Anoa vatsta. Tatsamoro tovapagtsa. 4. Tpots taravaztako, vanasiri tovapagtsa; kiyog kachiytapa. Tovapakchosh, vipatstam chinagtsa; istagtsa, vatam tpotsiva. Kamachtamarini 24. Tpots taravaztako, kanosamam pchidintspa. ¿Tamayria kashchiri psanpatari tsibon ashko taravaztachich? Zari kanosish ashpatatam gotaritis tovapagtsa. Kamachtamarini 25. 1. Tpots vanasir tachpa; vipá vanasir ishinachpa. Kas yotatpa. Mariz kayattapa. Zapitpa. Masaro tatpa. Gob¡eron istachpa; irimiyá vayachpa. Gobieron tpotsia istachpa; kiyog kachiytapa. Apaz tpots taravaztamam pinasako, apaz kas yotako, apaz mchosava, apaz mashidova, apaz kizpor vachinaro ¿tamayria da nayaniychich? Gobieron anoa tpots istachpa. 2. Kiz vipá tatsipkacho, kizpor istagtsa; napagtsa. Gobieron vanasir napachpa. Gobieron shochitamatsta vip vanasiri napachpa. Kamachtamarini 26. 1. Llorá ichigoro iskoviarash tapshtogtsa. Gobieron magotari istachpa, iskoviarama. Primaria mad tovapchiazich, dabaria. Itaro, llor ichigoro pshtochillinpa; gatosinapa. Tpots primaria ivapayaro, aragiam pshtopi-atinari, yap zadko vani pshtochiya. Gobierno anoam iskoviar vayachpa. Itaro, yo mag tar-an araginasha pshtochpa; pchidintspa. 2. Iskoviarosh vanasir tayaspatachpa. Vanasiri tamam tayaspatachpa; kis tamam tayaspatachpa. Mayistor tayaspatako -Si ichigoros vanasir tagtsa; sanpata natsarintspa -táchpa.- Tpotsia ichigoro chinagtsa. Arapchiatsta tonariavatsta tpots chinagtsa. Llitaritap tsap tpots taro-anshochiatsta vanasir chinagtsa. Vanotsia borshiavatsta, vanotskansirpiavatsta, mikorovatsta chinagtsa; ichigoros chinagtsa. Tpots Apallia chinako-anoa chinagtsa. Misha, yovatsta Apallia da chinako-anoatsta chinagtsa. Vashonad tsaporonasosh mapiro tayani -mayistor táchpa. 3. Tpots vipá iskoviarap llitaritap tapshtopi-atinari, vanari tapshtochpa; pchidintspa. Kamachtamarini 27. 1. Tpots vamkorish napamam zadko, pchidintspa. Tpots machiatsi tinamam zadko, vanari tinachpa. Tpots machiatsi payopi atinari, itotsintspa. 2. Tpots machiatsi llitaritamash tinakinari, kirak yadakinari, gobieronsha anoa tpotsia istachpa; llitari tpots shochitpa; líitari tpots anomad korikia magota potatpa. Kamachtamarini 28. Iy korakarini ichigoroni nia chinaragoni, kamachtaragtanicha. Ashiriya, iysha ichigoroni payopani atiniya. Si tpots izataros payogtamsa atiniya. Anoa kok payomam yanpata istayani. Kamachtamarini 29. 1. Tpotspatari takosh, anosh istagcha. Ashkachinariasha, kispa tachsha. 2. Shi vanasir tapi-atosh, shigcha. Itaro, tpotsia kiyog yachariílpa. Tpotsia toxararilípa. Tpotsia tamontarilipa. Tpotsia yotaritam inarilipa. Yotari tarilipa. Vashonad kis tagtsa. 3. Iyá kukini kpitintspa. Kamachtamarini 30. Xarashish minam tariya. Iyá kukini yayaros, sarich sarich shirintspa. Sarich sarich shiaros ¿mayamshita yosor tpotsia kiyog yachich? Ashiri, tpotsia natsarintspa; chinagtsa atiniya. Vatamcha. ---- Caquinte Ovegarataca 10 de diciembre 1948, icapiocajiaca oshequini caquintepae poneaguetanquitsica maasano quepatsipaequi. Icantajitiri "La Asamblea General de las Naciones Unidas". Iriojiaqueate capiocajianquitsi itigancanepae imajirotejia iriatimpa. Ivetsatacojiacaroqueate tioncanentsipae tioncanquitsica acaniqui paperiqui. Icanque ocameetsataque antajiaquero maasano ocatica itioncacotaqueca. Tee oncameetsateji inchoocataque tsaneapi tsatacaj ironeca. Aisa icanque ocameetsataque antioncajiaqueneri maasanovio caquintepae iguenquetsatsarequi iriatimpa intsaj iaquenij i te. Ocameetsataque avaraaquero quereocagueti ichoocajiguigueti caquinte ontaniqui iquintenipaequi, shicoipaequi, querocagueti. Ocameetsataquequeate antsatacaajiaqueri maasano agonoropae cantaguetanquitsica ocaniqui tioncanentsiqui, intsamajajiaqueronijite. QUERO ANCOTAVACAAJIAQUEMPANI MAASANO CAQUINTE ANCHOOCMIAQUENIJI CAMEETSA Jero oca iroqueti anquenqueajiaque: Ariqueate aquejetavacaajiaca maasano. Anintajiaque anchoocajiaque cameetsa. Tee oncameetsateji iromperanajiacaji itsipapae, tee oncameetsatej iramataviij iacaj i, tee oncameetsatej i iraacaantsiitacaj i, tee oncameetsatej i irashimirintaj iacaj i. Aatogueti itsatiro maasano caquinte ocatica tioncanquitsica, aato achoocajigui cameetsa. Atsajiaque caaviji ocameetsamajaque ancavintsaajiaqueri itsipapae caquintepae. Irooquea cotanquitsi chooca atsipetacaaj iacarica i tsipapae. Teequeate oncameetsateji. Tee amejiguemparoji yantajiguica iriatimpa. Tee anintaj igueji inchoocaque catsimatashitacaj ineca arigueti anquenquetsajiaquero quejetaroca aninque antsavetacotanqueri Aapani Irioshi. Tee oncameetsateji irinijashinaj icaji. Ocameetsataque anquemisantajiaquero taaca opajitapae anintajiaqueca. Tee anintajigue inchoocaque catsimatimentacajironeca, iroguenti anintajiaque anchoocaque cameetsa, aatoquea ashoshoguitetimentiro taacaopajitapae. Aisa anintajiaque onchoocaguetaque ashecapae, avatsacaropae, maasano, aatonijite ashimampoancajiga. Atsajiaquequeate aisa ocameetsataque impigamentajiacaji irira majirontaguetatsica aisa coareta, maasano. Teequeate oncameetsateji incatsimatashicaji. Aisa arica incatsimatashij iacaj i itsipapae, ocameetsataque iramicaj iamaj irote, aatoquea yoguishinej iri catsimajiacajinemeca, mana irogameetsantavaqueri, aatoniji maasano acatsimatavacaga. Atsajiaquequea aisa ocameetsataque incavintsajavacaajiaquempa maasano caquinteguetatsica. Ariqueate aquejetavacaajiaca: chooca cameetsaguetatsica anintajiaqueca. Irootaquequea acapiocantajiacaca ocaniqui, aquenaguepojaque maasano guinteninintsipaequi. Icameetsajiaque maasano caquinte: tee oncameetsateji anaaqueri, tee oncameetsateji ashirontimentempari. Choocaqueate amejigaca aisaquea anintajiaqueca maasano: shirampari, manquigarentsi, maasano. Anintajiaque anchoocajiaque cameetsa onchoocaguetanaquenijite anintaguequeca. Aroguentiqueate itigancanejia agonoropae ontaniqui aguintenipaequi, acoraquepinijiaque acaniqui atsatacaavacaajica. Atsipajiacaca Naciones Unidas, maasano anintajiaque aguishinejajiaqueri maasano caquintepae icoacocaca aisa aguishineavacaajiaquempa cameetsaguetatsica amejiacaca. Tee oncameetsateji amperanajiguemparigueti itsipa. Ariqueate ocameetsataque antioncajiaqueneri maasano caquintepae ocatica anejaguequeca cameetsa. Ocameetsataque irimajiaquero maasano caquinte: tee oncameetsateji inchoocate tsaneaquemparineca. Irootaquequeate notioncantajiacaroca naatimpavio ASAMBLEA GENERAL ocatica cantajiacajineca: "Quero Ancotavacaajiaquempani Maasano Caquinte Anchoocajiaqueniji Cameetsa" Choocaquea noncamantajiaquerica maasano caquintepae, querocagueti ichoocajiguigueti aisa querocagueti ocantagueta iguenquetsatsare iriatimpa. Ocameetsataque inquenquejaquero maasano caquinte ocatica notioncaqueca, incavintsajantajiaquemparica itsipapae. Aisaquea ocameetsataque antsatacaajiaqueri maasano caquintepae, querocagueti ichoocaguetigueti. Antsajiaqueca 1 Aquejetavacaajiaca maasano caquinte. Chooca aquenquejantaca maasano, chooca amejigaca, atsajiaque taaca opajitapae ocameetsataque antajiguica. Tee oncameetsateji iromperaperanajicaji, tee oncameetsateji irogashinoncajajiacaji. Jero cameetsatatsica aavacaj aiaquempa. Antsajiaqueca 2 Anintajiaque intsajiaquero maasano caquinte ocatica cameetsaguetatsica ationcacotaqueca. Tee oncameetsatej intsaneacotaquemparo. Aritari aquejetavacaajiaca, aato acantimentiri itsipapae: "Aato noguishinejimpi aviatimpa. Picantashitatiaca tee nogonorontempij i, ocantashitatiaca pitsino, aviatimpa manquigarentsi, ocantashitatiaca piguenquetsatsare, ocantashitatiaca piquemisanqueca, piponeacaquea otsipapaequi quepatsi, tee pashintajarantempaji, tee pimaj irontempaj i, tee pincameetsateji". Tee oncameetsatej i ancanquegueti ocaticapae, iroguenti ocameetsataque anquejetavacajaiaquempa maasano. Aisati, querocagueti aponeaca, querocagueti icocani imaj irontacagueti amaj irojiate, querocagueti ococani icantacaantaqueca aato itsaneacotapitsaj itaj iro oca tioncacotanquitsica. Arigueti irimajirontaquempa poneanquitsica jmm aisa iricatica choocatimocajica aato itsaneacotapitsatajiro ocatica. Antsajiaqueca 3 Tee oncameetsateji irimetojajitaji, tee oncameetsateji iroguiaashijitacaji, tee oncameetsateji irantsipetacaashijitacaji. Antsajiaqueca 4 Tee oncameetsateji irinoshicajitajeri caquinte romperanajiaquempariqueate incatsiquetacaantajiaquemparicate. Tee oncameetsateji incatsiquetacaaqueri teeca irininteji incatsiquete. Ocameetsataque irovegarajiqueri maasano catsiquetimotantatsica. Antsajiaqueca 5 Tee oncameetsateji inquemacatsicatacajaiqueri caquinte, aato aquejetacagari caarica caquintetatsi. Tee oncameetsatej i irishimampojancacajaiquempari, tee oncameetsateji impashiventacajaiquempari. Antsajiaqueca 6 Caquintetari anajiaque, aquejetavacaajiaca. Tee oncameetsateji incantajiacaji majirontatsica gobierno, coareta aisa joese: "Tee aviro caquinte. Tee pinquejetenaji naatimpa". Antsajiaqueca 7 Arimaja aquejetavacaajiaca. Ocameetsataque incavintsaj ajiacaj i maasano itigancanepae gobierno majirontatsica anquejetantajiaquemparica maasano itsipapae. Itioncacaanqueca majirontatsica amitacoj iacaj aatimpajia maasano. Tee oncameetsateji incantajiacajigueti, "Tee pincameetsateji aviatimpa tee pinquejetenaji". Antsajiaqueca 8 Chooca itioncacaanqueca majirojiatsica anquemisanqueca. Iroquetica pariacaroca opajita "constitución". Onchoocavetaquempa otsipapae "ley" aato avishiro "constitución". Maasano caquintej ia iraavej aque iraventaquemparo leyepae aisa "constitución". Inchoocaquegueti nintatsineca intsaneapitsacajiro, cameetsaquea incantacoventajiacajiqueate irira majirontaguetatsica. Tee oncameetsateji iroguishinejaqueri atsipetacaaj iacaj ineca. Antsajiaqueca 9 Teegueti onchoocateji antaqueca tee oncameetsateji iraashitanacaji coareta, tee oncameetsateji iroguiaashij itacaji. Aisa tee oncameetsateji iraashiitanacaji otsipaqui quepatsi. Antsajiaqueca l0 Choocagueti cantanquitsineca ochoocati caarica cameetsaguetatsica antaqueca, ocameetsataque inchoocate caarica catsimataj ineca, incoacotacaantaj iacaj i. Irira caarica catsimatatsi iriotaquequea iriomajaia icantajitica irira cantacovencajineca. Incoacocajigueti aato yaaveji apaniro irisenacaquempa, inquemavaqueronijite taaca nintanquitsine. Antsajiaqueca 11 1. Arigueti inchoocate caquinte intsavetacocaji incante: "Chooca yantaqueca poguijagueri", irooqueate cotanquitsi tee oncameetsatej i incantsitaquempagueti maj irontatsica: "Arimaja, chooca yantaqueca". Iroquetita incoacomaj acaj inquemisancaji aatimpa aisa itsipavio intsamaj atantaj iavaquempaca quero ococani maasano. Ocameetsataque intsajiaqueroqueate maasano agonoropae, aatonij ite yatsipetacaashitaji. 2. Arigueti onchoocaque antaguetica caarica icantacoti amajirote, iroompaquea incancajigueti amajirQtepae tee oncameetsatej i ocatica antaguetaqueca, irooqueate cotanquitsi tee oncameetsateji incatsimatimencaj iro ocatica antsitacaca coramani. Pamenero, coramani antaquero tequerotagueti intioncacaanteroji. Ari oquejetaca, arigueti irogaaquero ovegaratagueti teegueti inquemisantaji teroj i tioncacotanquitsica "ley", aato ogaga coramanitica iroquetica yantaque tequerotagueti irogagueroji. Antsajiaqueca 12 Tee oncameetsateji irasereashijitacajigueti aatimpa aisa arijanitepaejaniqui, aisaquea tee oncameetsatej inquijashijipojemparogueti atsovironaquite irasereapojacaji. Tee oncameetsatej irampatsajavantashijitemparo antioncagueteca, aisa aato iticaacoj itiro. Aato acantacotashitaritsi itsipa, ishirontimentashijitaritsi. Ocameetsataque irivetsatacoventacaji irira amajirotepae, aisa onchoocataque tioncarentsi "ley" pigamencajineca. Antsajiaqueca 13 1. Cameetsavaeque anquenaguetanaque querocagueti ontaniqui aguepatsitequi. Tee oncameetsateji intsaneapitsaj icajiro. 2. Aninquegueti oanaque otsipapaequi quepatsi, tee oncameetsateji inticaavaquempa amajirotepae. Aisaqueate aninquegueti ancoraquetajegueti ampiajegueti aguepatsitequi tee oncameetsateji intsaneapitsatajiro amaj irote. Antsajiaqueca 14 1. Ariguetiquea incatsimatashijiacaji agonoropae aatimpa ontaniqui aguepatsitequi ocameetsamajataque incavintsajaj iavacaj iqueate itsipapae caquinte ontaniqui iguepatsitequi iriatimpa. 2. Irooqueate cotanquitsi arigueti antaquero caarica cameetsatatsica aguepatsitequi, aato aj iquej incavintsajaj iavacaj i itsipapae caquinte. Antsajiaqueca 15 1. Ocameetsataque agonorontaj iaquempari maasano savicajiatsica aguepatsitequi. 2. Tee oncameetsateji incantashij itacaj i amaj irotepae: "Tee aviatimpa nogonorontempiji". Aisa tee oncameetsateji incancaj i: "Aato noguishinej impitsi pigonoronquempari itsipapae caquinte". Antsajiaqueca 16 1. Arigueti inquenquevaritapojaquegueti shirampari aisa manquigarentsi, iraavejaque irague aisaquea ocameetsaque inchoocataque irijanitepae. Tee oncameetsatej i incantajiqueri: "Tee pigonorontenaj i, aato paguitsi; ocantashita piquemisanqueca: aato paguitsi". Iroguenti manquigarentsi onquej etaquempari shirampari, aavejaque oncanqueri shirampari oninquegueti agueri; aisa arigue ti aaqueri onquejetaquempari aisa aavejaque oncanque oninquegueti ompishoncanajeri. 2. Teegueti irininque shirampari irague aisa teegueti oninque manquigarentsi ague, tee oncameetsateji iromperanajiquempari iraavacaajiaquempa. 3. Caaviji ocameetsamajati antsipajiaquempari arijanite aisa aguempeane, quisho oavacaaquempa quempeji. Amitacotavacaaquempa aatoniji atij aitavacaaj iga, ari inquejetaquempa iriatimpa majirontatsica iramitacoj iacaj aatoniji atijaitavacaga. Antsajiaqueca 17 1. Ocameetsataque irashintaguetaquempa maasano caquinte. Ocameetsaque irashintaquempa apaniropae aisa irininquegueti intsipajiaquempari itsipapae irashintajiaquemparo maasano. 2. Tee oncameetsateji iraapitsatashitaquempari intati irajaararo. Antsajiaqueca 18 Ocameetsataque anquenquejero taaca opajitapae anintaj iaqueca aisa ocameetsataque antsarovenquempari Aapani Irioshi arigueti aninque. Tee oncameetsateji incatsimatimencajiro amajirote. Aninquegueti ancantashitatijajero aguemisanqueca, aisa ocameetsataque aato icantimentantiro. Ocameetsataque amajiaquero apaniro, aisa ocameetsaque antsipajiaquempari maasano agonoropae, aavejanquemparoca. Ocameetsaque antsatacaajiaqueri itsipapae, aisa antaquero inintacaacajica atsaroventajiacaca. Antsajiaqueca 19 Ocameetsataque anquenquejero taaca opajitapae anintaguequeca aisa ancamanqueri itsipapae; tee oncameetsateji incatsimatimencajiro aato yasereimentajiro taacaopajitapae anquenquejaque. Ocameetsataque antsatacaajiaqueri aisa choocajiatsica otsipapaequi quepatsi. Antsajiaqueca 20 1. Ocameetsataque ancapiocajiaquempa antsatacaavacaaj iaquempa. Tee oncameetsatej i incantimencajiro. Cotanquitsi aato iro acapiocashitimentari caquinte agashinoncaaqueri. 2. Aatogueti ininti itsipa intsipatacaji aato aaveji asereguiri, aato amperatari. Antsajiaqueca 21 1. Ocameetsataque ancamanqueri amajirote taacaopaj itapae anintaj iaqueca irantaj jaqueca. Iroguenti ancamantamajaqueri aatimpa: teegueti anejeri aatimpa, ancoguiaqueri agonoro antigaranqueri incamantaj iaqueri iriatimpa. 2. Chooca oshequi yantajiaqueca irira majirontatsica aisa itigarancanejia yamitacojiacajigueti. Ocameetsataque iramitacoj iacaji maasano, aquejetavacaaj iacatari. 3. Tee oncameetsateji irimajirontashitaquempa amajirotepae, iroguenti ocameetsataque ancoguiaj iaqueri amajirontajiaquempaca. Maasano ancojaiaque avotataqueri. Ocameetsataque irishinejiacaji ampijitapiniquero ancanque quericaca aninqueca irimajirontacojiacaji. Ocameetsataque antioncaquero, tee oncameetsateji intsaque majirontatsica quericaca caarica nintatsi irimajirontempa aatonij i icatsimatiritsi. Antsajiaqueca 22 Ocameetsaque incavintsajavacaajiaquempa maasano choocaj iatsica iguinteniqui aisa otsipapaequi guinteninintsi, tee oncameetsateji irishimampoj ancaj iaquempa aparopae. Chooca acoacoj iacaca: asheca, ajaararo; anintaj iaque agonoropae ancavintsajaiaqueri; anintaj iaque aisa amaguetaquero amejigaca. Tee oncameetsateji intsaneapitsatajiro. Antsajiaqueca 23 1. Ocameetsataque onchoocaque querocagueti ancatsiquequeca iroca otsipa antaguequeca ocancaniqueate amanantanquemparoca acoacoguetacaca. Ocameetsataque ancoguiaquero aatimpa querocaca antapiniqueca, tee oncameetsateji incamancaji itsipapae taaca opajita antaguetaque. Iriraquea camanquerica catsiquej iatsica aato yatsipetacaashitari cameetsaniji irantajiaque. Irininquegueti itsipa onchoocaque irantane, ora cotanquitsi aatogueti ochoocati irantane, cameetsa iramiqueri itsipapae. 2. Arigueti anquejetaquempari itsipapae ancatsiquejiaque, ocameetsataque irimoflcaraqueri quenapapana irovegarajiacajica. 3. Arigueti ancatsiquete cameetsataque irovegaramajacaji irira acatsiquetaqueneca aatoniji atsipetashita intati aisa aatoniji yatsipejiaro itase arijanitepae jero aisa aguempeane. Ancatsiquevetaquempa cotanquitsi aatogueti imoncaratari quenanpapana arijanitepae cameetsa itsipa iramicaji. 4. Incatsiquetacajaiacajigueti itsipa aato iticacagaji arigueti aninte ancapiocavacaajiaquempa cameetsaniji ancantajiaque irovegaramajaiacaji, irogueti ancantajiaque, "Nomagorejaquiteta tampatica", iroca otsipa ancantaj iaque. Antsajiaqueca 24 Ocameetsataque iroguishinejajiacaji catsiquetacaacajica amagorejajiaque. Tee oncameetsateji incatsiquetacaapinijiacaji ancantacoguitempani savincaguiteriqui. Cameetsa iroguishinejajiacaji amagorejajiaque apaniropae savincaguiteri, fiesta, aisa irovegarajiacaji oquejetaca acatsiquejiaque. Antsajiaqueca 25 1. Maasano anintajiaque asheca, avatsacaro, atsovironaquite aisa aavintarontsi. Arigueti ancatsiqueteneri itsipa ocameetsataque irovegaratacaji quenapapana avegaratantaquemparoca maasano acoacojiacaca aisa ocoacocaca aguempeane aisa arijanitepae. Aisa teegueti amatajeroji ancatsiquete, aisa arigueti anquenquevaritanaje ocameetsataque onchoocaque acoacojiacaca. Aisa ocameetsataque onchoocaque ocoacoj iacaca ora metoj acoro. 2. Ocameetsataque ancavintsajamajaiaquero manquigarentsi choocatatsica orijanite aisa ancavintsajamaj aiaqueri chaajaniquiripae, maasano. Ari anquejetacaajiaquempari ancavintsajaqueri chaajaniquiripae jocacori, ari anquejetacaaj iaquempari itsipapae teeca irojocacojiguete. Antsajiaqueca 26 1. Ocameetsataque onchoocaque shicoi intsatacaantajitaquemparica maasano caquintepae. Arigueti inquijaque primariaqui, tee oncameetsateji irovegaraquero inquijantaquempaca shicoiqui. Ocameetsataque aisa intigarancaqueri inquijaque, tee oncameetesateji irisotogue irosati interoncanaquero primaria. Ocameetsataque onchoocaque otsipapae shicoi intsatantaquempaca agonoropae mecanica, agropecoaria, taacaopajitapae. Ocameetsataque onchoocate alsa Universidad inquijantempaca tsamajaqueroca tioncanentsi. Arica irovegaraquero iriatimpa irira quijajiatsica. 2. Ocameetsataque ogamejiaqueri quijajiatsica shicoi intsatantaquempa quero incoquempa inchoocatantajiaquempaca cameetsa, incavintsajantajiaquemparica itsipapae aisa iriguishinejantaj iaquemparica itsipapae inchoocaque cameetsa. Caaviji ocameetsataque ancavintsaj aj iaqueri itsipapae, aavacajajiaquempa. Aato acatsimatashitaritsi coraquej iatsica otsipaqui quepatsi vetsatantaguetaroca otsipapae quenquetsatsarentsi. Aisa aato acatsimatashiguetari cantashitatiatsica itsinoqui, aisa irira caarica quejejiacajica iquemisanque. Ocameetsataque amitacoj iaqueri maasano caquinte, aavacaj aj iaquempa, anchoocajiaque cameetsa. 3. Irira ashintarica irijanitepae iriotaque cantanquitsineca querocagueti intigancaqueri irijanitepae inquij antempaca shicoi. Antsajiaqueca 27 1. Cameetsataque irininquegueti caquinte intsipaj iaquempari igonorovio iramashaij iaque, irogueti intsamaroj iaque, irogueti irisoncataque, irogueti igantaguere, taacaopajitapae incantacoque. Tee oncameetsatej i intsaneapitsajitempari itsipa taaca coraquetanquitsine. Qcameetsavaeque irishinevenquemparo taacaopajitapae yantagueque iguinteniqui qu¿jecaroca shicoi interoncaquerogueti ipeacaacaca. 2. Arigueti impeacaguemparo agonoropae taacaopaj itapae, aisa arigueti intioncaquero taacaopajitapae, iriotaquetarite ashintaroca. Irininquegueti, ocameetsataque irovegaratsiiqueri; tee oncameetsatej i incoshij iqueri. Antsajiaqueca 28 Ocameetsaque iroguishinejajiacaj iro amajirotepae ocatica ationcacotaqueca; tee oncameetsateji intsaneapitsacaj iro. Antsajiaqueca 29 1. Arigueti aninque anchoocajigue cameetsa, aato acantashitapinitari itsipapae incavintsajaj iacaj i aisa iramitacojiacaji. Iroguenti ocameetsataque ancavintsajaigueri iriatimpa, amitacojiaqueri. Anquejetacaaquemparoguetj ari anchoocaj iaque cameetsa. 2. Ocameetsamajataque majirontatsica iramenamajatero querocaca cantanquitsica tioncacotanquitsica "ley", irootaquequea impampiatanaque. Irootaquequeate anchoocatantajiaquempaca cameetsa aatoniji asereavacajajaja acaniqui aguintenijiaqui aisa apaniropae guinteninintsi querocagueti incoguiajiaque imaj irote. 3. Ocameetsamajataque ampampiatero ocatica tioncacorentsi ocanqueca, aatoquea yogaashitaro acantajiaqueca. Ocameetsataque maasano ocatica aguishinejajiaqueri itsipapae, irooqueate cotanquitsi tee oncameetsateji iranquero caarica anintacajajiguiri maasano acapiocaventajiacaca. Antsajiaqueca 30 Ocameetsataque amoncarajiaquero maasano ationcajiaqueca ocatica. Tee oncameetsateji intsaneapitsacajiro amajirotepae aisa agonoropae. Ocameetsataque aguishinejajiaqueri maasano caquinte inchoocajiaque cameetsa. ---- Cashibo-Cacataibo A ÑUCAMA SINANXUN CA AXA ANU TIMËCË UNICAMAN ËSAQUIN CAXA: A PAIN SINANCË BANA CAMAXUNBI CA 'UNANIA: Camabi uni ca bëtsibë sënën 'icë quixun camaxunbi 'unancë 'aish ca camabi uni, uni itsin racueocema 'janan cëmei ami mananquin 'atimocëna 'aish chúamarua bucuti 'icën. CAMAXUNBI CA 'UNANIA: Camabi uni ca bëtsibë sënën 'icë quixun sinanti 'ainbi ca an usaquin sinancëma unicaman an sinancëx a meu 'icë uni 'aisamaira tëmëramianan paë tanmiquin 'atimoia, uni raíri usoquin uni 'ati ca 'aisama 'icë quicëbëtanbi. Usaquin bëtsi uní 'ati cuëënima ca camabi uni ësai iti 'icën: añu ñu ñui cara banaia a cupí ubíocëma ití, 'ianan añu ñu cara sinania a cupí ubíocëma 'iti, 'ianan añu cara pisa tania pianan ain cuëëncë ñu bianan uinu cara 'isa tania anu 'iabi ca bëtsi uní unin racuëotima icën. CAMAXUNBI CA 'UNANIA: Gobiernocaman uni upitax bucunun quixun bana mëniocëma 'ain tëmëraquin ca unicaman masá nuituquin ain 'apumibí nishi 'acananti sinanti 'icën. CAMAXUNBI CA 'UNANIA: Camabi netenu 'icë unicama ubíocëma 'aish chúamarua 'inun ca camabi nëtënu 'icë gobiernobë ain unicamaribi bëtsi gobierno 'imainun ain unicamabë nishananima upí iti 'icën. CAMAXUNBI CA 'UNANIA: Gobiernocaman xucëx timëcë unicaman ca upíma ñu 'acëma 'aish ca camabi uni bëtsibë sënën 'aish ubionancëma upiti ití icë quixun sinanquin camabi uni usai 'inun 'aquinú camaxbi 'iásamaira oi upiti bucunun. CAMAXUNBI CA 'UNANIA: Gobiernocamanribi ca caxa, camabi 'apun anëcë unicaman sinancësaribi oquin cananuna nunribi sinanin. Usaxun cananuna atubëtan atún sinancësabi oi nun nëtënu 'icë unicama 'atima ñu 'acëma 'aish upiti bucunun 'aquinti 'ain. CAMAXUNBI CA 'UNANIA: Camabi unicama ubíocëma upiti bucunun ca camaxunbi pain ënë banacama unanquin sinanti 'icën. Gobiernocaman xucëx timëcë unicaman ca ësaquin caxa: A ÑUCAMA SINANXUN CA AXA ANU TIMËCË UNICAMAN ËSAQUIN CAXA: Camabi nëtënu 'icë unicaman: ësai 'iti 'aish ca camabi uni upiti bucutí ice quixun sinanquin ca ënë quiricanua ñuicë banacama manutimoquin sinánan an ënë bana 'unancëma unicamanribi upí oquin 'unánun 'unanmití 'icën. Camabi gobiernonën ca ain nëtënu icë unicaman ënë banacama upí oquin 'unánun 'aquinti 'icën. Camabi nëtënu 'icë unicaman ënë banacama upí oquin 'unánun ca gobiernocama bëtsi gobiernobë 'aquiananti 'icën. 1. Ui uni cara 'iti icë axbi ca bëtsi unibë gobiernonën iscëx sënën ití icën. Ui cara ain tita ain papa 'iaxa quixun sinanquinma ca gobiernonën sinancëx ax bëtsibë sënën 'icën. Camaxunbi ca sinanti 'unanin. Camaxunbi ca añu ñu ati cara asábi 'icën, añu ñu 'ati cara 'aisama 'icë quixun 'unanti 'icën. Usa 'ain ca camaxbi ain xucënbë 'icësaribiti nuiananti 'icën. 2. Uinu 'icë ëmanu 'icë uni cara ax 'icë, ui unin aintsi cara ax 'icë, ax cara xanu 'icë, ax cara nucë bënë 'icë, uisa banan cara banaia. Nucën Papa Diosmi cara sinania, ami sinanima añu ñubi rabi cara sinania, ui unicamax cara 'apu 'iti ice quixun sinania, añu ñu cara sinania, uisai cara ain papa ain tita 'ia, ñuñu cara ax 'icë, ñuñuma cara, usa ñucama sinanquinma ca gobiernonën camabi uni ñu 'atima 'acëma 'aish ca bëtsi unibë sënën icë quixun sinanti 'icën. Uisa cara ain nete icë, a nëtë cupí ca uni 'atimocë 'itima 'icën. 3. Ui unibi ca bëtsi unin bamamiti sinantima 'icën. Ca chiquítimoi sipuacë 'itima 'icën. Ca 'atimocë 'itima 'icën. 4. Uinu 'icë unixbi ca chiquitimoquin marucë 'itima 'icën. Uni chiquitimoquin maruxun 'ibuati 'aíma ití 'icën. 5. Uinu ice unibi ca 'aisamaira oquin uni itsin paë tanmitima 'icën. Bëtsi uni ami nishquin paë tanmiquin 'atimocë a ca 'itima 'icën. Ñuina 'acësa oquin 'atimocë ca uni 'itima 'icën. 6. Uinu 'icë uníxa uinu cara 'ia a ca anu 'icë gobiernonën uni itsi 'acësaribi oquin sinanti 'icën, ax bëtsi unisaribi 'icë cupí. 7. Uinu ice unibi, ami uni itsin upima sinanquin paránan 'atimonunma ca gobiernonën 'aquintí 'icën. Enë banacama sinanquinma ain cuëëncës a oquin unin uní itsi atimoi ami 'ësënanunma ca gobiernonën bërúati 'icën. 8. Uni ñu 'atima 'acëma 'icëbi uni itsin 'atimocë 'ixun ca a unin an uni bana mënioxuncë 'apu cati 'icën. Cacëxun ca mëniotí 'icën, gobiernonën cacësabi oquin. 9. Uinu 'icë unixbi ca añubi 'uchacëma 'icëbi bëtsi uni ain cuëëncësa oquin sipuacë 'itima 'icën. Sipunu 'icë ca anubi 'inun ëntima 'icën. Ain menua ca bëtsi menu cuantanun xutima 'icën. 10. Unin uisa ñu 'acë 'icëa bëtsi uni a 'aisamonun quixun ami mananquin cacëxun ca an bana mëniocë 'apun bëtsi uni manancë a unin banaribi asërabí cara usa 'icë quixun 'unantí 'icën, uni raírinënribi ismainun. Upí oquin istancëxuinshi ca cati 'icën, uisa cara a uní otí ice quixun, gobiernonën ain quiricanu mëníosabi oquin. 11. 1. Uinu 'icë uni cara uni itsin ami manania, a ca an bana mëniocë 'apun pain upí oquin sinantí 'icën, sapi ca ñu 'atima 'acëma 'icë quixun. Gobiernonën cacësabi oquin pain ca isti 'icën uisa ñucama cara 'axa quixun. Uni rairinën ismainun ca axa ami manancë unicaman bana cuanan amia manancancë a unin banaribi cuanan an a uni unancë unin banaribi cuatí 'icën. Cuaxuinshi ca asérabi uisa cara a uni 'iaxa quixun upí oquin 'unantí 'icën. 2. Uisai cara gobiernonën bana quia usoquinshi ca an bana menioce 'apun a 'uchacë uni asérabi ain ñu 'atima 'acë istancëxun uisa cara otí ice usoquin 'atí 'icën. Anun a ñu 'aisama 'acë nëtë ain fecha isquin ca an bana mëniocë 'apun a fecha gobierno quicë bana bëtisoima a bana quicësabi oquinshi axa 'uchacë uní atí icën. 12. Uinu 'icë uninbi ca ain cuëëncësa oquinshi bëtsi uni 'imainun ain xanu 'imainun ain bëchicë ubiotima 'icën, ain xubunu ca atsintima 'icën, ain quirica bëtsi unin bëmicë 'imainun quirica an buanmicë ca rairinën bitima 'icën. Usa 'ain ca uinu ice unixbi, a unix ca 'aisama icë quixun uni rairi sinanmi 'atimati banatima 'icën. Usai banacëbëtanbi an bana menioce apun gobiernonën cacësabi oquin meniotí 'icën. 13. 1. Uinu cara uni cuainsa tania, anu ca cuanti 'icën; ain nëtënu 'aisch uinu cara tsotisa tania ca uni anu tsoti 'icën. 2. Ui unix cara ain nëtënuax nëtë itsinu cuainsa tania ax ca cuanti 'icën. Amanu 'itancëx ain nëtënu utëcëinsa tani ca uti 'icën. 14. 1. Uix cara ain nëtënuxun bëtsi bëtsi ocë 'ia ax ca tëmëranuxma bëtsi nëtënu cuainsa tani cuanti 'icën. 2. Ain ñu 'atima 'acë cupí gobiernonën mënioquin 'atimocë usa uni ca ain nëtënuax tëmërati rabanan bëtsi nëtënu cuantima 'icën. 15. 1. Camabi uni ca ain netenu ití icën. 2. Enë nëtë minan 'aishbi ca minanma 'iti 'icë quixun ca unin bëtsi uni catima 'icën. Bëtsi nëtënu 'isa tanquin ca unin usai 'inuxun gobiernobëtan mëniotí 'icën. 16. 1. Bëtsi bëtsi unix ca quia: Uni canice ixunbi ca bëtsi netenu icë xanu bitima 'icën, ca bëtsi banan banacë xanu bitima 'icën, ca an rabicë dios rabicëma xanu bitima 'icën. Usa unix quicësai ca 'itima 'icën. Unin usa xanu canicë 'icë bisa tanquin ca bití 'icën, a xanu cuëëncëbëtan. Atux 'isa tani ca bëchicëñu 'ití 'icën. Gobiernonën iscëx ca a uni ain xanubë sënën 'icën, xënibua 'ainbi. 2. Nucë bënë cuëënquinshi ca xanu biti 'icën, a anúribi cuëënia ca bití 'icën. 3. Tuácama ain tita ain papabë 'aquiananti ca asábi 'icën. Usai upiti bucunun ca camabi unin sinantí 'icën. 'Apunribi ca usai 'inun sinanxunquin 'aquintí 'icën. 17. 1. Uni meñu 'isa tania ca uni itsin meñu 'inun ënti 'icën. Xuburibi 'imainun añu ñuñu cara uni 'isa tania ca uni itsin a ñuñu 'inun ënti 'icën. 'Aisa tanquin uni rairibëtan mëníotancex ca a ñu ainainshima, rairinanribi 'iti 'icën. 2. Unin ca ain cuëëncësa oquinshi bëtsi unin ñu bitima 'icën. 18. Camabi unin ca ain cuëëncësa oquin sinanti 'icën; uni rairinën ubiócëma ca 'ití 'icën. Uisoquin cara ain dios rabitisa tania usoquin ca 'ati 'icën. Usaquin sinanxunbi ca amiribishi 'aisa tanquin sinantécentí 'icën; uni rairinén ubíocéma ca 'ití 'icën. En rabicë diosan iscëx ca bëtsi bëtsi ñu 'ati 'aisama 'icë quixun sinancë uni ca bëtsi unin a ain cuëëncësabi oquin 'anun ënti 'icën. Usa ain ca ain diosmi catamëisa tania bëtsi unin a 'axunma 'anun catima 'icën. An rabicë dios ca anbi rabití 'icën. 'Aisa tani ca uni rairibë timëquin abëtan rabiti 'icën. Rabiquin ca 'aisa tanquin rairi uniribi ain dios ñuiquin 'unanmití 'icën. 19. Camabi unin ca ain cuëëncësa oquin sinanti 'icën. Ca ubíocëma 'iti icën. Ca bëtsi unin cacë bana 'aisa tanquin sinanti 'icën. Bëtsi nëtënu 'icë unibëribi ca 'unanmiananti 'icën. Usai 'i ca ubíocëma iti 'icën. Usaribi oi ca ain sinancë ñu ñui banatisa tani banati 'icën; ca ubíocëma 'iti 'icën. 20. 1. Uni rairibë tim¿tisa tani ca uni upí oquiinschi sinanx timetí 'icën. 2. Uinu 'icë uninbi ca bëtsi unin abëtan ñu 'aisama tania ubioxun ñu 'amitima 'icën. 21. 1. Camabi unin ca libreta electoralñu 'ixun ain cuëëncësa oquin 'apu caisquin votación 'atí 'icën. 2. Gobiernonën ain nëtënu 'icë unicama 'aquinun mëniocë ñucama ca camabi uninan 'icën. Ca esa 'icën: Bai cha anun ca carrocama 'imainun unicama cuainsa tani cuanti 'icën. Anun quirica buanmiti correo anun ca unin 'aisa tanquin ain quirica buanmiti 'icën. Usai ca 'iti 'icën. 3. Uisa gobierno cara a nëtënu 'icë unicama cuëënia, usa ca ain gobierno 'iti 'icën. Uisa gobierno cara a unicama cuëënia 'unánun ca libreta electoralñu 'icë unicaman quiricanu cuënëoquin uicama cara ain 'apu 'iti cuëënia quixun 'unánun 'ati 'icën. Camabi uni ain sinancësabi oquin ca uix 'apu 'iti cara cuëënia, ain anë quiricanu cueneotí icën. Cuënëocë ca uni itsin 'unantima 'icën, anbi cuënëocë ca ití 'icën. Camabi uni ca bëtsibë sënën 'icën. Usa 'aish ca camabi uni gobierno quicësabi ol libreta electoralñu 'iti 'icën. 22. An ñu 'atima 'acëma 'aish ca uinu 'icë unixbi rabinima bëtsi uni 'icësai ñu meetinu ianan uni rairibë nuianancë 'ianan ain rairinën ñu 'acë 'icësaribi oi 'isa tani iti 'icën. Uní usai 'icëma 'aish tëmërala ca uni itsin 'aquinti 'icën, ain 'apunribi mëniocësabi oi ca 'aquince ití icën. Uni ain nëtënuax cara uisa ñu cara 'icëbë tënmëria ca bëtsi nëtënu 'icë gobiernonënribi 'aquinsa tanquin 'aquinti 'icën. 23. 1. Camabi unin ñu mëëtisa tanquin ca ñu meetí 'icën. Añu ñu mëëti cara 'aisa tania a ñu mëëti mëraquin ca 'ati 'icën. An ñu mëëmicë unin ca ain uni 'atimotima 'icën. Ñu mëeti 'alma 'ain ca 'apun ñu mëëti mëranun 'aquintí 'icën. 2. Ui uni cara, uisa cara ain bana 'icë, camabi uni ca sënen 'icën. Usa 'ixun ca upí oquin ñu meece 'ixun bëtsi unin 'acësaribi oquin ain cupí biti 'icën. 3. Ui unin bëtsi uni ñu mëëxuncë 'ixun ca ain cupí biti 'icën, a 'imainun ain xanu 'imainun ain bëcicëcama upiti bucunun. Ain cupí 'itsamashi bicë 'aish 'aquinsa 'icë ca apun anun a 'aquinti mëníoti 'icën. 4. An ñu mëëcë uni raíri unibë timëquin bëtsibë bëtsibë aquiananisa tanquin, ulsoquin cara ain ñu mëëti 'ati 'icë quixun sinánan uisa cara ain ñu meetí icë quixun acama sinánux timëtia ca uni itsin usaquin anun enti icën. 24. Camaxbi ñu mëëtancëx tantiti ca asábi 'icën. 'Uráinra tantiquinma ñu mëëtancëx ca tantití 'icën. Anun tantiti nëtë gobiernonën mënlocësabi oquin ca unin ñu mëëquinmabi ain cupí biti 'icën. 25. 1. Camabi uni 'imainun ain xanu 'imainun ain bëchicëcama ësai 'iti ca asábi ''icën: 'insincëma chuámarua, pitiñu, chupañu, anu itinu, insincë 'aish roñu 'iti. Uni ain ñu meetí 'alma, uni insince, uni bëtsicë, xanu casunamëcë, uni xëni acama anun upiti 'iti 'alma 'ain, ain aintsin 'aquiniama ca a 'aquinti 'apun mëniotí 'icën. 2. Tuáñu xanucama 'imainun tuácamaribí upití inun ca 'aquincë ití icën. Bëtsi tuácama 'icësaribitia 'inun ca unin xanumi sëcë' ocë tuácama bërúance ití icën. 26. 1. Camabi tuá ca escuelanu atsintisa tani atsinti 'icën. Cuploquinma ca primaria 'ati pain atsinti 'icën. Camabi tuáratsu ca escuelanu cuanti 'icën. Ui unicama cara escuela tëcnica anu atsintisa tania ca anu cuanti 'icën, apun mëníosabi oi. Secundaria cëñutancëxun bëtsi ñuribi unantisa tani ca bëtsi escuelanuribi atsinti 'icën, ain nota asábi ain. 2. Escuelanuxun ca quiricanu cuënëocë ñuishi 'unanmicëma 'iti 'icën. Anuxun ca alumnocama bëtsi ñu 'atiribi 'unanmicë ití 'icën, 'imainun ca upí oquian alumnonën sinanti aribi 'unanmicë 'iti 'icën. Bëtsi menu 'icë unicama 'imainun bëtsi banan banacë unicama 'imainun Nucën Papa Diosmi sinancë unicama 'imainun ami sinancëma unicama, camabi nusaribi uni 'aish unibë nuibananti ca 'unanmicë 'iti 'icën. Usaquin sinanmicëx ca gobiernocaman xucë unicama timëxun cuëëncësabi oi unicama bëtsibë nishanani 'acananti 'aima ití icën. 3. Bëtsi unin cacësamaira oquin ca ain titabëtan ain papan cati 'icën, uisa escuelanuxuinra cara ain bëchicënën ñu 'unanti ice quixun. 27. 1. A ëmanu 'icë unicaman 'acësa oquin ca anu 'icë uni rairinën 'aisa tanquin usaribi oquin 'ati 'icën. A ëmanu 'icë unicaman sinancësa oquin ca anu 'icë uni rairinën 'aisa tanquin usaribi oquin sinanti 'icën, camaxunbi ñu 'ati upí oquin 'unánan upiti bucunun. 2. An ñu 'acë uní 'imainun an ñu cuënëocë uni anpan 'acë 'ain ca bëtsi unix, en 'acë ca quiax quitima 'icën. Usai bëtsi unix quiti rabanan ca an ñu 'acë unin 'aisa tanquin an 'acë ñu a 'apu 'unanmiti 'icën. 28. Enë quiricacama quicësabi oi camabi uni uni itsin ublocëma upiti bucuti 'inun ca camabi nëtënu icë unin ain aintsi 'aquinti 'icën. 29. 1. Camabi únin ca ain ëmanu 'icë unicama 'imainun a 'urama 'icë ain caibucama 'aquianan atubëtan ain ëma 'imainun mecama upí imití icën. Usaquin 'ai cuni ca unix masá sinancëma 'aish upiti 'ití 'icën. 2. Unix ublocë 'aish upiti bucucëma 'imainun unin ñu 'atima 'aquin uni itsiribi ñu 'atima 'amiti 'imainun bëtsi bëtsi ñu sinanquin uni raíri tsuáquirumiti usai 'iti rabanan ca gobiernonën ain unicaman cuati bana mëníoia. Usa oquin mënlocë banacama ca ain unicaman cuati 'icën. 3. Gobiernocaman xucëx tim¿cë unicaman upí oquin sinanquin ca ënë banacama cuënëoxa. Usaribi oquin ca camabi unin ënë bana isquin, usaquin sinanquin 'acë ca enex ice quixun upí oquin sinanti 'icën. An 'acë unicaman sinancë bana ca bëtsiotima 'icën. 30. Enë banacama bëtsioquin ca uinu 'icë uninbi uni raíricama upiti bucunun quixun sinanquinma, 'ëx cuëëncësa oquin 'anun ca a bana quia quixun sinantima 'icën. Uni raíri bëtsi unibë timëcëcama 'imainun gobiernonu ice apucamanribi ca usa oquin sinantima icën. ---- Cashinahua JAVADA JUNIBUN MAl DASIBÍ AUN AKAIBUN, JATU NEMATIDUBUMAKI 10 de diciembre de 1948 anu, xanen ibu ichapa ichaxun, na jancha kenenibuki. Xanen ibu tibin javen nabu jau yuinunven, na janchadan. Preambulo Ainbu inun juni yudakuinki, yuinakamadan. Jabiaskadi xinain, pepanametidubuki, detenamemadan. Jaska xinanma, sinatakin, yuda betsa chakabu va, nuitapamisbuki. Ikunkin, yuikin, xinain, xinan pepamisbuki, dateamadan. Detenamekatsi ikama, xanen ibubun jancha pepa jau chibanunbunven. Javen nabu jivea pepa uinmatidubuki. Dasibi jau medabenamenunbunven, jaibunameidan. Yudabu dasibi pepa xinain, juni inun ainbu jau dua vanunbunven, jabiaskadi vakinan. Yuda dasibi pe jivenunbunan. Jaska xinankin, xanen ibun javen nabu pepa vakatsi imiski. Jaskaven taexun, yuda dasibibun unayan, xanen ibubu ichapa ichaxun, na jancha kenenibuki. Artículo 1 Yudabu dasibi jabiaskadi akin, xinantidubuki. Javen taea jau jaibunamenunbunven. Artículo 2 Na jancha dasibibun atidubuki, yuda mexupabu, yuda taxipabu, yuda juxupabu jusia, jancha betsa betsapabu, ikuain betsa betsapabu, baiyabu, baiumabu, jene betsa betsapaven jiveabu, bekex betsa betsapaven jiveabu, na dasibi jau duanamenunbunven, jabiaskadi vaidan. Artículo 3 Dasibi unanuma maniabun, juni betsa betsapan jau nemayamanunbunven. Artículo 4 Tsumavakin, dayamakin, java inamadan, chakabuki. Jau nemanunbunven. Artículo 5 Ichakanika chakabuki. Jau nemanunbunven. Artículo 6 Gobierno xanen ibubun yudabu dasibi jau dua vanunbunven, jabiaskadidan, javen jaibu bestimadan. Artículo 7 Xanen ibu bexmastun jancha pepa chibanma, yudabu ichaka vaya, javen xanen ibun jau pevanunven. Artículo 8 Ichaka vaken, gobierno xanen ibubun jau medabe vanunbunven, dau vakinan. Artículo 9 Chakabu xinankin, guardiabun achixun, jau bichiyamanunbunven. Jakia pe xinankin, atiduki. Jabiaskadi achixun, mae betsanu jau nichinyamanunbunven. Artículo 10 Yuda betsan yuikin -Ja juni chakabuki -ivanan, kupimakatsi ika, gobierno xanen ibubun javen xinan pepa, ninkakin, ¿Jadatu pemen? akin, yukabaunkin, jau katununbunven, unankinan. Artículo 11 Ja dukun juni pepa xanen ibun jau uinunven. Xinanxun javen chakabu uinkin -Juni chakabuki -ixun, xinantiduki. -En peki -ixun, uinmakatsi ika, xanen ibun ja juní jau medabe vanunven. Artículo 12 Juni betsa jiveabu ichaka vatimaki. Unanma, juni betsa kidi chakabu yuitimaki. Unanma, juni betsa kidi chakabu vaken, xanen ibun jau nemanunven, medabe vakinan. Artículo 13 Janida jivekatsi iki, itiduki. Javen mae jenebaini, katiduki. Xinan ana jukatsi iki, jutiduki. Artículo 14 Javen mae anu ichaka vaya, mae betsa anu ka, janu unanuma jívetiduki. Artículo 15 Dasibi mae jayabuki. Chakabu jayamaken, xanen ibun nichintidumaki. Artículo 16 1. Junin ainbu eva ain vantiduki. Ainbun juni eva bene vatiduki. Ja dabe jabiaskadi itiduki. 2. Ja dabe bechipainamei, beneyamiski. Bechipaiamaken, bimatimaki. 3. Javen nabubes jivea, peki. Javen nabuuma, unanuma jivetidubumaki. Javen nabu xanen ibun jau mekenunven. Artículo 17 Dasibi bai jayatidubuki. Pakamaxun, gobierno jatu mebintidumaki. Artículo 18 Javada ikuankin, yuikin, yusinkin, ken vankin, juni betsa ichaka vama, itidubuki. Jau nemayamanunbunven. Artículo 19 Dasibi xinankin, javada xinankin, juni betsa ichaka vama, yuitidubuki. Xanen ibubun jau nemayamanunbunven. Artículo 20 Ikatsi iki, dasibi ichatidubuki. Ikatsi ikamaken, jatu icha vayamanunbunven. Artículo 21 Mae tibi anu, dasibibun javen xanen ibu jau kabenunbunven. Xanen ibubun yuda tibi jau medabe vanunbunven, jabiaskadi vakinan. Artículo 22 Juni yusinan inun juni dauya inankin, padanaibu nemakin, xanen ibubun yuda tibi jau medabe vanunbunven. Jaskaven taea unanuma dasibi evatidubuki. Artículo 23 1. Dasibi jau dayanunbunven. Javada dayakatsi iki, itidubuki. Daya jayamaken, xanen ibu akin, dayamatidubuki.' 2. Juni dabe jabias dayaken, jabiaskadi jau pakanunven, padanmadan. 3. Javada bikatsi ikin, bia, javen daya pei ikamaken, chakabuki. Xanen ibubun jau medabe vanunbunven. 4. Akatsi ikin, Cooperativo icha vatidubuki. Artículo 24 Dasibi beyustidubuki, dayabestimadan. Artículo 25 1. Piti inun, tadi inun, jive inun, dau inun, yusinanan, dasibi bikatsi ikaibun, jayamaken, xanen ibubun jau medabe vanunbunven. 2. Ainbu bakeya xanen ibubun pepa vakin, jau medabe vanunbunven. Artículo 26 Dasibi escuelanu butidubuki. Bakemixtibu escuelanu jau bununbunven, pakamadan. Dasibitun kene pe jaida vai, escuela anua evatiduki. Keneama, ana escuelanu jikitidubumaki. Juni betsa dua vakín, escuelanu jau tapinunbunven jaibu keskaidan. Artículo 27 1. Javen nabu ichaya, dasibi ichatidubuki. Juni bestichai nematidubumaki. 2. Javada junin akin, javen pepa javenaki. Juni betsan jau yumetsuyamanunven. Artículo 28 Jaska na jancha yuia, janida unanuma jivekin, dasibi bikatsis ikikiki. Artículo 29 1. Dasibi javen mae jau dayaxununbunven. 2. Javada akin, juni betsa jau ichaka vayamanunbunven. 3. Xanen ibubu ichaxun, yuiniken, ninkaxun, chakabu jau vayamanunbunven. Artículo 30 Na jancha ninkaxun -En ichaka vatiduki -ivanan jau xinanyamanunbunven. ---- Catalan Adoptada i proclamada per l’Assemblea General de les Nacions Unides, resolució 217 A (III), de 10 de desembre de 1948 Declaració Universal de Drets Humans PREÀMBUL Considerant que el reconeixement de la dignitat inherent i dels drets iguals i inalienables de tots els membres de la família humana és el fonament de la llibertat, la justícia i la pau en el món, Considerant que el desconeixement i el menyspreu dels drets humans han originat actes de barbàrie que han ultratjat la consciència de la humanitat; i que s’ha proclamat com l’aspiració més elevada de tothom l’adveniment d’un món on els éssers humans, deslliurats del temor i la misèria, puguin gaudir de llibertat d’expressió i de creença, Considerant que és essencial que els drets humans siguin protegits per un règim de dret per tal que les persones no es vegin forçades, com a últim recurs, a la rebel·lió contra la tirania i l’opressió, Considerant també que és essencial de promoure el desenvolupament de relacions amistoses entre les nacions, Considerant que els pobles de les Nacions Unides han ratificat en la Carta llur fe en els drets humans fonamentals, en la dignitat i el valor de la persona humana i en la igualtat de dret d’homes i dones; i que han decidit de promoure el progrés social i millorar el nivell de vida dins d’una llibertat més àmplia, Considerant que els Estats membres s’han compromès a assegurar, en cooperació amb l’Organització de les Nacions Unides, el respecte universal i efectiu dels drets humans i les llibertats fonamentals, Considerant que una concepció comuna d’aquests drets i llibertats és de la més gran importància per al ple compliment d’aquest compromís, L’Assemblea General Proclama aquesta Declaració Universal de Drets Humans com l’ideal comú a assolir per a tots els pobles i nacions amb el fi que cada persona i cada institució, inspirant-se constantment en aquesta Declaració, promoguin, mitjançant l’ensenyament i l’educació, el respecte a aquests drets i llibertats i assegurin, amb mesures progressives nacionals i internacionals, el seu reconeixement i aplicació universals i efectius, tant entre els pobles dels Estats membres com entre els dels territoris sota llur jurisdicció. Article 1 Tots els éssers humans neixen lliures i iguals en dignitat i en drets. Són dotats de raó i de consciència, i han de comportar-se fraternalment els uns amb els altres. Article 2 Tothom té tots els drets i llibertats proclamats en aquesta Declaració, sense cap distinció de raça, color, sexe, llengua, religió, opinió política o de qualsevol altra mena, origen nacional o social, fortuna, naixement o altra condició. A més, no es farà cap distinció basada en l’estatut polític, jurídic o internacional del país o del territori al qual pertanyi una persona, tant si és independent com si està sota administració fiduciària, si no és autònom, o està sota qualsevol altra limitació de sobirania. Article 3 Tota persona té dret a la vida, a la llibertat i a la seva seguretat. Article 4 Ningú no serà sotmès a esclavitud o servitud: l’esclavitud i el tràfic d’esclaus són prohibits en totes llurs formes. Article 5 Ningú no serà sotmès a tortures ni a penes o tractes cruels, inhumans o degradants. Article 6 Tota persona té el dret arreu al reconeixement de la seva personalitat jurídica. Article 7 Tots són iguals davant la llei i tenen dret, sense cap distinció, a igual protecció per la llei. Tots tenen dret a igual protecció contra qualsevol discriminació que violi aquesta Declaració i contra qualsevol incitació a una tal discriminació. Article 8 Tota persona té dret a un recurs efectiu prop dels tribunals nacionals competents que l’empari contra actes que violin els seus drets fonamentals reconeguts per la constitució o per la llei. Article 9 Ningú no serà detingut, pres o desterrat arbitràriament. Article 10 Tota persona té dret, en condicions de plena igualtat, a ser escoltada públicament i amb justícia per un tribunal independent i imparcial, per a la determinació dels seus drets i obligacions o per a l’examen de qualsevol acusació contra ella en matèria penal. Article 11 1. Tots els acusats d’un delicte tenen el dret que hom presumeixi la seva innocència fins que no es provi la seva culpabilitat segons la llei en un judici públic, en què hom li hagi assegurat totes les garanties necessàries per a la seva defensa. 2. Ningú no serà condemnat per actes o omissions que en el moment que varen ésser comesos no eren delictius segons el dret nacional o internacional. Tampoc no s’imposarà cap pena superior a l’aplicable en el moment de cometre el delicte. Article 12 Ningú no serà objecte d’intromissions arbitràries en la seva vida privada, la seva família, el seu domicili o la seva correspondència, ni d’atacs al seu honor i reputació. Tothom té dret a la protecció de la llei contra tals intromissions o atacs. Article 13 1. Tota persona té dret a circular lliurement i a triar la seva residència dins les fronteres de cada Estat. 2. Tota persona té dret o sortir de qualsevol país, àdhuc el propi, i a retornar-hi. Article 14 1. En cas de persecució, tota persona té dret a cercar asil en altres països i a beneficiar-se’n. 2. Aquest dret no podrà ser invocat contra una persecució veritablement originada per delictes comuns o per actes oposats als objectius i principis de les Nacions Unides. Article 15 1. Tota persona té dret a una nacionalitat. 2. Ningú no serà privat arbitràriament de la seva nacionalitat, ni del dret de canviar de nacionalitat. Article 16 1. Els homes i les dones, a partir de l’edat núbil, tenen dret, sense cap restricció per motius de raça, nacionalitat o religió, a casar-se i a fundar una família. Gaudiran de drets iguals pel que fa al casament, durant el matrimoni i en la seva dissolució. 2. Només es realitzarà el casament amb el lliure i ple consentiment dels futurs esposos. 3. La família és l’element natural i fonamental de la societat i té dret a la protecció de la societat i de l’Estat. Article 17 1. Tota persona té dret a la propietat, individualment i col·lectiva. 2. Ningú no serà privat arbitràriament de la seva propietat. Article 18 Tota persona té dret a la llibertat de pensament, de consciència i de religió; aquest dret inclou la llibertat de canviar de religió o de creença, i la llibertat, individualment o col·lectivament, en públic o en privat, de manifestar la seva religió o creença per mitjà de l’ensenyament, la pràctica, el culte i l’observança. Article 19 Tota persona té dret a la llibertat d’opinió i d’expressió; aquest dret inclou el de no ser molestat a causa de les pròpies opinions i el de cercar, rebre i difondre les informacions i les idees per qualsevol mitjà i sense límit de fronteres. Article 20 1. Tota persona té dret a la llibertat de reunió i d’associació pacífiques. 2. Ningú no pot ser obligat a pertànyer a una associació. Article 21 1. Tota persona té dret a participar en el govern del seu país, directament o per mitjà de representants lliurement elegits. 2. Tota persona té dret, en condicions d’igualtat, a accedir a les funcions públiques del seu país. 3. La voluntat del poble és el fonament de l’autoritat de l’Estat; aquesta voluntat ha d’expressar-se mitjançant eleccions autèntiques, que hauran de fer-se periòdicament per sufragi universal i igual i per vot secret o per altre procediment equivalent que garanteixi la llibertat del vot. Article 22 Tota persona, com a membre de la societat, té dret a la seguretat social i a obtenir, mitjançant l’esforç nacional i la cooperació internacional, segons l’organització i els recursos de cada país, la satisfacció dels drets econòmics, socials i culturals indispensables per a la seva dignitat i el lliure desenvolupament de la seva personalitat. Article 23 1. Tota persona té dret al treball, a la lliure elecció de la seva ocupació, a condicions equitatives i satisfactòries de treball, i a la protecció contra l’atur. 2. Tota persona, sense cap discriminació, té dret a salari igual per igual treball. 3. Tothom que treballa té dret a una remuneració equitativa i satisfactòria que asseguri per a ell i la seva família una existència conforme a la dignitat humana, completada, si cal, amb altres mitjans de protecció social. 4. Tothom té dret a constituir sindicats per a la defensa dels seus interessos i a afiliar-s’hi. Article 24 Tota persona té dret al descans i al lleure i, particularment, a una limitació raonable de la jornada de treball i a vacances periòdiques pagades. Article 25 1. Tota persona té dret a un nivell de vida que asseguri, per a ell i la seva família, la salut i el benestar, especialment quant a alimentació, vestir, habitatge, assistència mèdica i als serveis socials necessaris; també té dret a la seguretat en cas d’atur, malaltia, incapacitat, viduïtat, vellesa o altra manca de mitjans de subsistència independent de la seva voluntat. 2. La maternitat i la infantesa tenen dret a una cura i a una assistència especials. Tots els infants, nascuts d’un matrimoni o fora d’un matrimoni, gaudeixen d’igual protecció social. Article 26 1. Tota persona té dret a l’educació. L’educació serà gratuïta, si més no, en la instrucció elemental i fonamental. La instrucció elemental serà obligatòria. L’ensenyament tècnic i professional es posarà a l’abast de tothom, i l’accés a l’ensenyament superior serà igual per a tots en funció dels mèrits respectius. 2. L’educació tendirà al ple desenvolupament de la personalitat humana i a l’enfortiment del respecte als drets humans i a les llibertats fonamentals; promourà la comprensió, la tolerància i l’amistat entre totes les nacions i grups ètnics o religiosos, i fomentarà les activitats de les Nacions Unides per al manteniment de la pau. 3. El pare i la mare tenen dret preferent d’escollir la mena d’educació que serà donada als seus fills. Article 27 1. Tota persona té dret a participar lliurement en la vida cultural de la comunitat, a gaudir de les arts i a participar i beneficiar-se del progrés científic. 2. Tota persona té dret a la protecció dels interessos morals i materials derivats de les produccions científiques, literàries o artístiques de què sigui autor. Article 28 Tota persona té dret a un ordre social i internacional en què els drets i llibertats proclamats en aquesta Declaració puguin ser plenament efectius. Article 29 1. Tota persona té deures envers la comunitat, ja que només en aquesta li és possible el lliure i ple desenvolupament de la seva personalitat. 2. En l’exercici dels drets i les llibertats, tothom estarà sotmès només a les limitacions establertes per la llei i únicament amb la finalitat d’assegurar el reconeixement i el respecte deguts als drets i llibertats dels altres i de complir les justes exigències de la moral, de l’ordre públic i del benestar general en una societat democràtica. 3. Aquests drets i llibertats mai no podran ser exercits en oposició als objectius i principis de les Nacions Unides. Article 30 Res en aquesta Declaració no podrà interpretar-se en el sentit que doni cap dret a un Estat, a un grup o a una persona a emprendre activitats o a realitzar actes que tendeixin a la supressió de qualsevol dels drets i llibertats que s’hi enuncien. ---- Catalan (2) Declaració Universal de Drets Humans Adoptada i proclamada per l’Assemblea General de les Nacions Unides, Resolució 217 A (III), de 10 de desembre de 1948 PREÀMBUL Considerant que el reconeixement de la dignitat inherent i dels drets iguals i inalienables de tots els membres de la família humana és el fonament de la llibertat, la justícia i la pau en el món; Considerant que el desconeixement i el menyspreu dels drets humans han originat actes de barbàrie que han ultratjat la consciència de la humanitat, i que s’ha proclamat, com l’aspiració més elevada de tota persona, l’adveniment d’un món on els éssers humans, alliberats del temor i la misèria, puguen fruir de llibertat d’expressió i de creença; Considerant que és essencial que els drets humans siguen protegits per un règim de dret per tal que les persones no es vegen forçades, com a últim recurs, a la rebel·lió contra la tirania i l’opressió; Considerant també que és essencial promoure l’establiment de relacions amistoses entre les nacions; Considerant que els pobles de les Nacions Unides han ratificat en la Carta la seua fe en els drets humans fonamentals, en la dignitat i el valor de les persones, i en la igualtat de drets d’hòmens i dones, i que han decidit promoure el progrés social i millorar el nivell de vida dins d’un concepte de llibertat més ampli; Considerant que els Estats membres s’han compromés a assegurar, en cooperació amb l’Organització de les Nacions Unides, el respecte universal i efectiu dels drets humans i les llibertats fonamentals, i Considerant que una concepció comuna d’estos drets i llibertats té la màxima importància per al ple compliment d’este compromís, L’Assemblea General Proclama esta Declaració Universal de Drets Humans com l’ideal comú que s’ha d’aconseguir per a tots els pobles i nacions amb el fi que cada persona i cada institució, inspirant-se constantment en esta Declaració, promoguen, a través de I’ensenyament i l’educació, el respecte a estos drets i llibertats i asseguren, amb mesures progressives nacionals i internacionals, el seu reconeixement i aplicació universals i efectius, tant entre els pobles dels Estats membres com entre els dels territoris que es troben sota la seua jurisdicció. Article 1 Tots els éssers humans naixen lliures i iguals en dignitat i en drets i, dotats com estan de raó i de consciència, s’han de comportar fraternalment els uns amb els altres. Article 2 Tota persona té tots els drets i llibertats proclamats en esta Declaració, sense cap distinció de raça, color, sexe, llengua, religió, opinió política o de qualsevol altra índole, origen nacional o social, fortuna, naixement o qualsevol altra condició. A més, no s’ha de fer cap distinció basada en la situació política, jurídica o internacional del país o del territori del qual depenga una persona, tant si és un país independent com si està sota administració fiduciària, si no és autònom o està sotmés a qualsevol altra limitació de sobirania. Article 3 Tota persona té dret a la vida, a la llibertat i a la seua seguretat. Article 4 Ningú pot estar sotmés a l’esclavitud o la servitud. L’esclavitud i el tràfic d’esclaus estan prohibits en totes les seues formes. Article 5 Ningú pot ser sotmés a tortures ni a penes o tractes cruels, inhumans o degradants. Article 6 Tot ésser humà té dret, a tot arreu, al reconeixement de la seua personalitat jurídica. Article 7 Totes les persones són iguals davant de la llei i tenen, sense cap distinció, dret a la mateixa protecció per la llei. Totes les persones tenen dret a una protecció igual contra qualsevol discriminació que infringisca esta Declaració i contra qualsevol incitació a tal discriminació. Article 8 Tota persona té dret a un recurs efectiu davant dels tribunals nacionals competents que l’empare contra actes que violen els seus drets fonamentals reconeguts per la Constitució o per la llei. Article 9 Ningú serà detingut, pres o desterrat arbitràriament. Article 10 Tota persona té dret, en condicions de plena igualtat, a ser escoltada públicament i amb justícia per un tribunal independent i imparcial, per a determinar els seus drets i obligacions o per a examinar qualsevol acusació contra ella en matèria penal. Article 11 1. Tota persona acusada d’un delicte té el dret a la presumpció d’innocència fins que no es prove la seua culpabilitat, segons la llei i en un juí públic en què se li hagen assegurat totes les garanties necessàries per a la seua defensa. 2. Ningú pot ser condemnat per actes o omissions que en el moment de cometre’s no eren delictius d’acord amb el dret nacional o internacional. No es pot imposar tampoc cap pena superior a l’aplicable en el moment de cometre el delicte. Article 12 Ningú pot ser objecte d’intromissions arbitràries en la seua vida privada, la seua família, el seu domicili o la seua correspondència, ni d’atacs al seu honor i a la seua reputació. Tota persona té dret a la protecció de la llei contra estos atacs o intromissions. Article 13 1. Tota persona té dret a circular lliurement i a triar la seua residència en el territori d’un estat. 2. Tota persona té dret a eixir de qualsevol país, inclús del propi, i a tornar-hi. Article 14 1. En cas de persecució, tota persona té dret a buscar asil en altres països i a beneficiar-se’n en qualsevol país. 2. Este dret no podrà ser invocat contra una persecució verdaderament originada per delictes comuns o per actes oposats als objectius i principis de les Nacions Unides. Article 15 1. Tota persona té dret a una nacionalitat. 2. Ningú pot ser privat arbitràriament de la seua nacionalitat, ni del dret de canviar de nacionalitat. Article 16 1. Totes les persones, a partir de l’edat núbil, tenen dret, sense cap restricció per motius de raça, nacionalitat o religió, a casar-se i fundar una família, i a fruir dels mateixos drets pel que fa al casament, durant el matrimoni i en la seua dissolució. 2. Només es podrà contraure matrimoni amb el lliure i ple consentiment dels futurs esposos. 3. La família és l’element natural i fonamental de la societat, i té dret a la protecció de la societat i de l’Estat. Article 17 1. Tota persona té dret a la propietat, individualment i col·lectivament. 2. Ningú pot ser privat arbitràriament de la seua propietat. Article 18 Tota persona té dret a la llibertat de pensament, de consciència i de religió. Este dret inclou la llibertat de canviar de religió o de creença, i també la llibertat de manifestar la religió o la creença de manera individual o col·lectiva, tant en públic com en privat, a través de l’ensenyament, la pràctica, el culte i l’observança. Article 19 Tota persona té dret a la llibertat d’opinió i d’expressió. Este dret inclou el de no ser molestada a causa de les pròpies opinions, el d’investigar i rebre informacions i opinions, i el de difondre-les per qualsevol mitjà i sense límit de fronteres. Article 20 1. Tota persona té dret a la llibertat de reunió i d’associació pacífiques. 2. Ningú pot ser obligat a pertànyer a una associació. Article 21 1. Tota persona té dret a participar en el govern del seu país, directament o per mitjà de representants lliurement elegits. 2. Tota persona té dret, en condicions d’igualtat, a accedir a les funcions públiques del seu país. 3. La voluntat del poble és el fonament de l’autoritat del poder públic. Esta voluntat s’ha d’expressar a través d’eleccions autèntiques que s’han de celebrar periòdicament per sufragi universal i igual, i per vot secret o per un altre procediment equivalent que garantisca la llibertat del vot. Article 22 Tota persona, com a membre de la societat, té dret a la seguretat social i a obtindre la satisfacció dels drets econòmics, socials i culturals, indispensables per a la seua dignitat i el lliure desenvolupament de la seua personalitat, a través de l’esforç nacional i la cooperació internacional, i d’acord amb l’organització i els recursos de cada país. Article 23 1. Tota persona té dret al treball, a la lliure elecció de la seua ocupació, a condicions equitatives i satisfactòries de treball, i a la protecció contra l’atur. 2. Tota persona té dret a percebre, sense cap discriminació, el mateix salari per un treball igual. 3. Tota persona que treballa té dret a una remuneració equitativa i satisfactòria que li assegure, a ella i a la seua família, una existència d’acord amb la dignitat humana, i que ha de ser completada, si és necessari, amb altres mitjans de protecció social. 4. Tota persona té dret a crear sindicats i a sindicar-se per a defendre els seus interessos. Article 24 Tota persona té dret al descans i al temps lliure, a una limitació raonable de la jornada de treball i a vacacions periòdiques pagades. Article 25 1. Tota persona té dret a un nivell de vida que li assegure, a ella i a la seua família, la salut i el benestar, i especialment l’alimentació, el vestir, l’habitatge, l’assistència mèdica i els servicis socials necessaris. També té dret a les assegurances en cas de desocupació, malaltia, incapacitat, viudetat, vellesa i altres casos de pèrdua dels seus mitjans de subsistència per circumstàncies independents de la seua voluntat. 2. La maternitat i la infància tenen dret a cures i assistència especials. Els xiquets i les xiquetes, tant si han nascut dins del matrimoni com si no, tenen dret a la mateixa protecció social. Article 26 1. Tota persona té dret a l’educació. L’educació ha de ser gratuïta, almenys quant a la instrucció elemental i fonamental. La instrucció elemental és obligatòria; la instrucció tècnica i professional ha de ser generalitzada, i l’accés als estudis superiors ha de ser igual per a totes les persones, d’acord amb els mèrits respectius. 2. L’educació ha de tindre per objecte el ple desenvolupament de la personalitat humana i l’enfortiment del respecte als drets humans i a les llibertats fonamentals; ha d’afavorir la comprensió, la tolerància i l’amistat entre totes les nacions i grups ètnics o religiosos, i ha de fomentar les activitats de les Nacions Unides per al manteniment de la pau. 3. El pare i la mare tenen dret preferent de triar el tipus d’educació que s’ha de donar als seus fills. Article 27 1. Tota persona té dret a participar lliurement en la vida cultural de la comunitat, a fruir de les arts i a prendre part en el progrés científic i beneficiar-se’n. 2. Tota persona té dret a la protecció dels interessos morals i materials que li corresponguen per raó de les produccions científiques, literàries o artístiques de què siga autora. Article 28 Tota persona té dret a l’establiment d’un orde social i internacional en què els drets i les llibertats proclamats en esta Declaració es facen plenament efectius. Article 29 1. Tota persona té deures respecte de la comunitat, ja que només en l’àmbit d’esta pot desenvolupar de manera plena i lliure la seua personalitat. 2. En l’exercici dels seus drets i de les seues llibertats, tota persona només està sotmesa a les limitacions establides per la llei amb l’única finalitat d’assegurar el reconeixement i el respecte dels drets i de les llibertats de les altres persones, i de complir les justes exigències de la moral, l’orde públic i el benestar general en una societat democràtica. 3. Estos drets i llibertats no podran mai ser exercits en oposició als objectius i principis de les Nacions Unides. Article 30 Res en esta Declaració s’ha d’interpretar en el sentit que conferix cap dret a l’Estat, a un grup o una persona, per a mamprendre activitats o realitzar actes tendents a suprimir qualsevol dels drets i llibertats proclamats en esta Declaració. ---- Cebuano MALUKPANONG DEKLARASYON SA TAWHANONG MGA KATUNGOD Samtamg ang pag-ila sa tiunay nga kabililhon ug sa managsama ug dili maagaw nga mga katungod sa tanang sakup sa tawhanong banay mao and sukaranan sa kagawasan, hustisya ug kalinaw sa kalibutan. Samtang ang wala pagtagad ug pagbiaybiay sa mga tawhanong katungod misangpot samabangis nga mga buhat nga nagbiaybiay sa tanlag sa katawhan, ug ang pag-abot sa usa ka kalibutan diin ang tanang katawhan makapahimulos/makatagamtam sa kagawasan sa pagsulti ug pagtoo ug kagawasan gikan sa kahadlok ug sa panginahanglan gimantala isip pinakahingpit nga tinguha sa yanong katawhan. Samtang kini gikinahanglan kung ang tawo dili mapugos sa pagdangop, isip katapusang dalangpan, sa pag-alsa batok sa pagpanglupig ug paglisudlisod, nga ang tawhanong mga katungod mapanalipdan pinaagi sa mga lagda sa balaod. Samtang kini gikinahanglan sa pagpauswag sa paglambo sa hinigala nga resyon tali sa mga nasud. Samtang ang katawhan sa Tinipong Kanasuran (UN) naghimo diha sa lagda sa pagmatuod pag-usab sa ilang pagsalig sa sukaranan sa tawhanong mga katungod sa kabililhon ug kamahinungdanon sa mga tawo ug sa managsamang katungod sa mga lalaki ug mga babaye ug malig-on sa pagpalambo sa sosyal nga kauswagan ug sa mas maayong sumbanan sa kinabuhi sa mas halapad nga kagawasan. Samtang ang mga sakop sa mga nasud nanumpa sa ilang kaugalingon sa pagtuman, uban sa pagtambayayong sa Tinipong Kanasuran, ang pagpalambo sa malukpanong pagtahud ug pag-atiman sa tawhanong mga katungod ug gikinahanglang mga kagawasan. Samtang yanong gikasabutan niining mga katungod ug mga kagawasan ang sangputanan sa bug-os nga pagtuman sa maong saad. Karon, tungod niini, ang tibuok Asembleya nagpahayag: Kining Malukpanong Deklarasyon sa Tawhanong mga Katungod isip dayag nga sumbanan sa tanang katawhan ug mga kanasuran, nga sa katapusan nga ang matag tawo ug matag bahin sa katilingban, makanunayong magabansay niining Deklarasyon sa hunahuna, sa pagsalig sa malukpanon ug malampuson nga pagtamud ug pagtuman, alang sa tanang katawhan sa sakup nga mga nasud ug alang sa mga katawhan usab sa mga ginsakpang kayutaan ubos sa ilang gahum. Artikulo 1 Ang tanang katawhan gipakatawo nga may kagawasan ug managsama sa kabililhon. Sila gigasahan sa salabutan ug tanlag og mag-ilhanay isip managsoon sa usa'g-usa diha sa diwa sa ospiritu. Artikulo 2 Ang matag usa adunay luna sa tanang mga katungod ug mga kagawasan gihan-ay niining Deklarasyon, sa walay pagpihig sa bisan unsa, sama sa kaliwat, tribu, bulok sekso, pinulongan, relihiyon, politikal o sosyal nga kagikan, kabtangan, pagkatawo o uban pang kahimtang. Dugang pa, dili himoon ang pagpihig pinasikad sa politikal, gahum o internasyonal nga kahimtang sa nasud o ginsakpang kayutaan diin ang tawo nahisakop, bisan kon kini gawasnon, gisalig, walay kinaugalingong kagamhanan o ubos sa bisan unsang limitasyon sa kamandoan. Artikulo 3 Ang matag usa adunay katungod s