LÖPUKÖ/LEUSA NA UNIVERSAL DECLARATION OF HUMAN RIGHTS I KUTUK NA BARI.

KWEJA ADI PETESI/KWEYESI TI TO’DIRI/’DEKESI TI ŋutu I KAK BUKULUNŊ.

KWEJA ADI

Denet nagwon adi kugga ko tojojo na ’dekesi ti ŋutu liŋ nagwon bain titiki ŋutu. Kona kwe ŋutu ti mede/’baŋ logwon gwo’diet na tolien, to’diri ko taliŋ i kak ’bukuluŋ.

KWEJA ADI

’Bakan na yenet ko laundya na to’diri na ŋutu aje jondia konesi narok nagwon aje toworja yeyesi ti ŋutu. Kona kwe ’durökin na kune ’dekesi kwekindya adi anyen ŋutu liŋ ryeju tolien na jambu ko yenet ko yupet töki ko tolien akwe na kujönö ko ’dekesi aje tokoro gwoso yenet duma na ŋutu i piritön ti kak.

KWEJA ADI

’De’dekarikin adi ŋutu ködyö ti ri’diki anyen ’dekan ŋaret i diŋitan na gwusulak na ti tndu ŋutu i renya na saresi ti miri karudanit ko kasasanyanit kogwon ’dekesi ti ŋutu ködyö gagaya ko saresi ti putet.

KWEJA ADI

’De’dekarikin parik i ’dilikindya na ’durjö na tojulin i kiden na ŋutu logwon nyanyar gwon i pirit geleŋ ko ŋarju konesi na geleŋ.

KWEJA ADI

Ködyö ’de’dekarikin adi ti ŋutu gwe ko to’durjö na gwiliŋit ko tojulin ko jurön.

KWEJA ADI

Laŋet na jurön lomomorja i saresi kase lo peta i kwekindya na yupet i ’dekesi ko ’bulit na ŋutu i tojojo na ŋutu lyan ko wate adi se agi ködyö tindu riŋit i to’durjö i pirit na geleŋ gwiliŋit lo’but i tolien duma.

KWEJA ADI

Yeyesi na morja ti kine ’dekesi ko tolien gwon ’bulit duma ko ati denesi ti kine ŋo nagwon a yukwe kine.

SOŊINANA NYENAGWON.

Ŋina momoret duma tokorju ŋina kweyet na to’durjö na ’dekesi ti ŋutu liŋ i kak ’bukuluŋ gwon a temet na konaki i morja liŋ i jurön liŋ tojo ko ’dutet. Karen ŋutu ko karen mugun na laŋet kepekep ŋina tokoret diŋitan liŋ i kwe anyen tindu riŋit duma na todindyö ko todinet anyen todindyö kuket na kine ’dekesi. Tolien ko temet na ’durjö i Iukata ko nakaŋo na jur anyen gaju gwon nase i kak ’bukuluŋ ko anyen joŋga ’dekesi ko time nase ko laŋet na kilo jurön ko ’börik kase ako ŋutu logwon gwon kase i saresi.

1.

Ŋutu liŋ a yuŋwe kana, jojo i to’diri ko ’dekesi ko ti se tokitaki ko ’börik ko mulökötyo lo toluŋaseran. Se a ’doka ko denet na kulya na’but ko narok.

2.

Karen ŋuto a ’buruki ’dekesi liŋ ko tokoret ’bak nyunyumbö i gwearijin ka’deka’de gwoso adi: ’Boriköt, Kutuk ko Yupet/Yubö.

I.aŋet kode kunie yeyesi ti lukata kode suluwet na gwoloŋ, toro’bo kode kulye gwearijin i juỳu na kine nene gelet ködyö ti kona kwöŋ kode i kiden na laŋet na miri na kaŋo kode jur, kode gwon a luwitöt, yiyiniki, ’bain ’deba mugun kode gwon ko denesi ti tolien.

3.

Karen ŋuto ködyö kata ko to’diri na gwiliŋit adi gwon jörun ko tolien na gaya na ŋutu.

4.

Lele ŋuto ködyö ti bulö d'epa a ’dupiet kogwon to’dupien kode tugwörö a ’dupiet, kine konesi ködyö ti bulö konaki ŋutu i gweyarijin kase ka’deka’de kwöŋ.

5.

Lele ŋuto ködyö ti bulö tiki i miyesi kode ’depet loron logwon ti temakindya i gwiliŋit lo ŋutu kode riŋet nagwon körju mugun na ŋutu.

6.

Karen ŋuto ködyö kata ko to’diri i karen jur ko i karen pirit i komoŋ na saret.

7.

Ŋutu liŋ agi gwon jojo kode ti nyunyumö i komoŋ na saret lo miri. Lepeŋ ködyö agi gaya jojo ko saret. Ŋutu liŋ ködyö gwon ko gayet nageleŋ ’bak nene nyunyumet kode laŋa na kilo saresi töki kode konesi nagwon ti temakindya i kebbu na saret lo jur.

8.

Karen ŋuto ködyö gwon ko to’diri na kiko lo rigwo ko laŋet na rigwo ’duŋet na putesi i kenesi na laŋgo saresi ti tod'iri na ’dekesi ti ŋuto logwon a tiki nye ko saresi kode saret lo jur.

9.

Lele ŋuto ködyö ti bulö moka ’bakan na saret, rereka kode riköji kaŋo kanyit i jur.

10.

Karen ŋuto ködyö agi gwon ko tojojo i putet ko ti yiŋani yiŋa ko ŋutu ti jur ko ködyö ti ka’duŋök ti putet kulo gwe a luwi i laŋet nase ködyö na ka’duŋök. Ti nyunyumbö, kujönö miri. Ti ’duŋgö na putet gwe i denet na to’diri ko kepesi narok nagwon mokani ŋutu.

11.

Karen ŋuto lo moka adi a torondya agi ködyö ti luŋu a katoronyanit tojo ko lopeŋ a ’duŋöki putet lo liliya ko ŋutu lojore, nagwon kweja adi nye a ryö gayesi liŋ i putet Ionyit. Lele ŋuto ködyö ti luŋu a katoronyanit i karin toronyet, ko kunie ti kunie toronyesi na kona kinu a ’duŋöji kano. Ko köti i saret lo köji ko Io kaŋo jambu adi lele saret lo pömöni lele ŋutu ködyö ti bulö ri’diki i lewudya na ŋilo saret logwon gwon i kitarikin lu.

12.

Lele ŋuto ködyö ti bulö ri’diki i lwönö kanyit kweja adi lubbö ko lele ŋuto kadi ’bak pija kode kendya na manini na lege, kode lyöggu na kukuet ko gwiliŋit lo'but. Karen ŋuto agi ködyö gwon ko to’diri na gaya ko saret, ko lele ŋuto a ’beleŋgu lele lo kilo saresi.

13.

Karen ŋuto ruköki tolien na wörö ko si’da i lokokoritan ti lukata na köjinö ka’deka’de. Karen ŋuto a ’buruki i köyu na jur töki bubulö yitwe bot ’bak teŋet.

14.

Karen ŋuto a ruköki i pija kode i si’da kana i kulye jurön anyen gagaya. Kine dekesi ti bulö ruköki kode luŋu i diŋit na ’duŋöki na putet i tugwakan ko ’bain pondya i toron na laŋet na ’debba jur kode i saresi logwon ko tuka’de ko saresi titeŋ na momoret na jurön.

15.

Karen ŋuto a ruköki i gwon ko jur lonyit kode gwuluyet na jur lonyit. Lete ŋutu ti bulö ri’diki. renyaki i lopuködu na mugun i karen jur lo ’deggi nye.

16.

Ŋutu lyan ko wate logwon aje ’durjö ’bakan na kuniye teŋesi, ko ati kotumit nanyit kode gweyari kode ti yupet ködyö bubulö yema kode yemba anyen ryendu mede. Se ködyö gwon ko ’dekesi kase jojo anyen bubulö toyem i diŋit yemet kode na reyan. a) Yemet tuŋ ka’de bubulö kona i ’dekesi ti kilo logwon yöŋö kondya mede kulo (toyem) b) Mede ködyö a ŋo nagwon ŋUN lo gweja ko agi ködyö gwogwon, ko a laŋet na’dit najur kode köji ko ködyö gagaya ko köji kode ko jur ’bukuluŋ

17.

Karen ŋuto kata ko to’diri nagwon bubulö gwon ko toro’bo kanyit kode töki bubulö gwon i momoret ko kulye. Lele ŋutu ködyö ti bulö ryaka kode joŋari toro’bo kanyit kaŋo ’bak saret.

18.

Karen ŋuto ködyö gwon ko tolien na yeyesi kanyit, ko lepeŋ yöŋö kondya nyo kweja adi teŋet ’bain bubulö yeyeju ŋo na’but ko narok ko nye a ’deggi konye töki bubulö torukökindyö ŋutu ko kulye i pirit nageleŋ kweja ad i todinesi, konesi, moỳu, kode kwakwaddu.

19.

Karen ŋuto a ’buruki i jondya kode i kwekindya na ŋutu yeyet nanyit ko ŋutu kata, ko bubulö jambu ’bak teŋet. Kine ’dekesi kode ’burusi morja ko ’burit kweyet na yeyet ’bakan na teŋet kode kakalet ko lele ŋuto pija, wuju, kode leleŋaki na kulya ko lele ŋutu kode yeyet ko nene mugun kalayianit ’bayin na dendya na lokokori.

20.

Karen ŋuto a ’buruki kode bubulö kondya kode luŋgu momoret ko taling ’bak mörö. Lele ŋutu ködyö ti bulö riköji kaŋo i nene mugun na momorja anyen timundya kulyajin, nye ködyö ti bulö joŋga i nene mugun nagwon yeyesi kase ti morja.

21.

Karen ŋuto agi ködyö kikita i miri lo jur lonyit i lukata na miri kode wulundyö ŋutu logwon gwo’dan kase i karen i lukata na miri, a) Karen ŋuto a ’buruki i ryeju na ŋaresi ko a ti biya i kadi na wini kode todinesi ’bakan na nyunyumbö kode gelesi kanyit i jur. b) ’Dekesi ti ŋutu ködyö gwon a yenet na miri. Ko ŋina ka’de bubulö meta kode time ko gayesi ko to’diri na wulet na kona ko ŋutu liŋ ti jur gwon kweja adi kona ko beiembele. Kode (ŋutu geleŋ a belembele geleŋ) ’bak nyönyöggu.

22.

Karen ŋuto gwoso lele lo laŋet agi ködyö gagaya ko miri. Ko ködyö meta i konesi ti miri ko i tojulin na miri ko kulye jurön i saret lo momoret kode tukwöryönjin ti jurön kad'eka’de adi toro’bo gwiliŋit ko ’dekesi ti keryat logwon ti ’dumaji kaŋo anyen buya tolien na ’durjö nanyit.

23.

Karen ŋuto agi ködyö kondya kita na ’deket nanyit ko ti pirit kitayet na gwe i ’deket nanyit ko na kita ko ti gayet na ’bakan na kita gwe kata i jur. a) Karen ŋuto ködyö gwon jojo i kwe na kita i jur ko köti tojojo na ropet na kita, i kitayesi ködyö nagwon jojo ko kona ko ŋutu ka’deka’de. b) Karen ŋuto logwon kikita ködyö yiyiniki köti ropakini ropet na kita nanyit. Nagwon kweja adi tetemakindya i gwon na ŋutu kode ỳalet na ropet ködyö titiki ko bubulö. Ko ti kiko lo gayiri kakitak gwe kata, gwoso adi pirit tokelet kode todinet. c) Karen ŋuto ködyö bubulö lupöki kode gweyundya na mugunya kagayak ti kakitak anyen gaju ’dekesi ti kakitak.

24.

Karen ŋuto ködyö gwon ko diŋit na kita ko diŋit na yukan kode diŋit na birye. Ko töki diŋit kitayet ködyö tetemaki ko perok ti yukan logwon roropa.

25.

Karen ŋuto ködyö si’da i gwiliŋit lo tetemakindya, kweja adi ’dekesi kanyit ködyö ti bulö yöŋgu lepeŋ gwoso i kelan, gwon na mede ’bura ’bak sasanyesi gwoso ti kinyotot, boŋgo, wini, mede kode kuniye ’dekesi ti gwiliŋit lo ŋuto ko gayet töki ko ati ’bakan na kita, gilö kata, karu’be, doŋga, kode kuniye ti pirit ko i ŋo nagwon a gandu ’dekesi ti ŋutu. Wate ko lupudyet agi ködyö gagaya ko ŋaŋaraki. Ŋwajik lupudyet liŋ logwon yuŋwe kaŋo na yemet (tolup) agi ködyö ryeju ruruket ko gayet jojo ’bakan na koresi kode gelesi kase kiden.

26.

Karen ŋuto ködyö totodinö kanyit i jur ko ködyö todinesi kune gwon kana ’bak ropet biya parik suluet na todinö (primary school) kogwon ŋina ’de’dekarikin i saret. Ko agi ködyö tiki ko riŋit i ŋutu liŋ. Todinesi ti kita na könin ko ti koŋon na kwe gwe kata i keniya liŋ ko töki ryeni ko ŋutu liŋ ti jur. a) Todinesi ködyö gwon i ’dekesi ti ’durjö na yeyesi ti ŋutu ko ti togoỳu na kugga na to’diri ko tolien na ŋutu i pirit na geleŋ. Ko ti to’dure yiŋga ko julin i kiden na jurön liŋ, kweja adi kotumitön kode i yupesi ko köti i konesi ti laŋet na jurön lo momorja anyen tindu taliŋ i gwon ko ŋutu kiden. b) Karurukak kode ko monye ko ŋote ködyö logwon a ŋerot i wulundyö na kiko lotodinöri ŋwajik kase.

27.

Karen ŋuto ködyö kondya ŋo ti keri lonyit i ’deket naynit ko ŋutu kanyit kiden anyen ryendu ’bulit na ŋo na teten se kune, töki anyen ŋarju seko ’durjö na mugun na koŋon na dendya na gweyarijin ti ŋo ti kak liŋ. Karen ŋutu ko toro’bo kanyit i jur kata ködyö gagaya ko se ködyö gaya jojo ’bak nene gelet.

28.

Ti gwilingit lo karen ŋuto gwe i ruket lo saret lo jurön liŋ ti kak anyen to’diri ko tolien nagwon köju aje tokuruki ŋutu na kukure ko ŋutu i gwiliŋit lose.

29.

Karen ŋuto ködyö agi kikita i jur ko ködyö ti kondi kita nagwon temakindya i koŋon nanyit anyen nye bubulö ’durjö kanyit i gwiliŋit. b) Anyen ŋutu bubulö dendya adi tolien ko d'ekesi ti ŋutu a kuka, tuŋ ka’de ko gwiliŋit lo ŋutu a lo’but kanyit i jur. Töki ko ŋutu wulundyö kimak kase ko ’börik kase. c) Tuŋ ka’de kine ’dekesi ko tolien na ŋutu i kikolin liŋ konani i saret lojurön lo momorja anyen tokorju kilo saresi. Kweja adi konesi ti ŋutu ködyö gwon ’bak nene tuka’de kokilo saresi.

30.

Nene ŋo ’bain nagwon kaka’delo i ŋina manini, ko saret logwon kekepo ko jurön liŋ, laŋetan, ŋutu logwon kita kitayesi kase, kode kondya saret logwon anyen laŋgu kode körju nene na kine ’dekesi kode tolien nagwon a ’beron peta i diŋit na tokoroni se na.

Translated by (a lopukö ko)

Sebur Anthony Lodu & Gordon Lucy Kiden.

Denet nagwon adi kugga ko to jojo na ’dekesi ti ŋutu liŋ nagwon ’bain tiki ŋutu ko lele ŋuto, töki tibulö joŋa kaŋo ko lele ŋuto.