Эльилльэ истачийаа

Көдэҥ тэн - ньидитэ бандьэ параԝааньэрэҥ тудэ чуҥдэн ньилдьилэк эннулҥинь-мэдьуолнуни. Көдэҥ энмун чундэ мэ льэй, таатльэр лукундьии ньинэмдьийилпэ дитэ эннуйуол-мораԝньэҥи.

Көнмэгисчэ истачийаа

Көдэ йаԝнар туҥ Декларацияҕа ньидэйуодьэ параԝаапэлэк эннуйуол-мораԝньэй. Таҥунҕанэ эл туҥиэт.

- тэт омо, аруу, ньаачэн сурэ, тадаатэ эрэльиигийэ хуодэдэ банулги, тэт кэйп уури паайп ҥолул;

- тэт социальнэй паруол (происхождение) тадаатэ политическэй чундэ хуодэдэ банулги, тэт идьирэ тэтчиэ уури элньэмэньиийэ ҥолул;

- тэт лэԝэйнбурэбэ чамуолги уури йукуолги, мөрдьэньилги уури элмөрдьэньилги;

Йалмисчэ истачийаа

Көдэ йаԝнар эԝйэ тудэ кэдэл эдьилэк тадаатэ тудэ чуҥдэн ньилдьилэк эԝрэрэҥ эннуйуол-мораԝньэй. Эдьилдаҕа кинуол льэлк ԝэрԝэлэк чалдьэлэ эл паруол-мораԝньэ.

Йэлэклэсчэ истачийаа

Кинуолльэлк хамуль уури хамриил дитэ эл льэйуол-мораԝньэ. Көдэлэ хамриил ҥориил тадаатэ поҕодэҕан ньиданнул анмолҕинь эԝльэйуол-мораԝньэй.

Имдалдьисчэ истачийаа

Кинуолльэлк эл льитэгуол-мораԝньэ, кинуолльэлк кинҕатэн эл туриэйуол-мораԝньэ.

Маалайлисчэ истачийаа

Көдэ йаԝнар - эйк хадаанэҥ льиэнульэлк уури эннульэлк - мэр оҕониийуол-мораԝньэй сокуонлэк.

Пускийисчэ истачийаа

Көдэ йаԝнар сокуон киэйиэ ньидитэ банҥи тадаатэ дискриминацияҕат чоҥнулҕа ньидитэ бандьэ параԝааньэҥи.

Маалайлэклэсчэ истачийаа

Конституциялэк уури сокуонлэк тадийуодьэ параԝаапэдаҕанэ чаԝнааҥудаҕа, қодэ йаԝнар суут чамбалэк тудэ параԝаапэҕанэ мэ чоҥнуйуол-мораԝньэй.

Ԝальҕарумкуруосчэ истачийаа

Кинуолльэлк сукинь эл хаайиллайуол-мораԝньэ, ԝэрԝэлэк эл мооййуол уури тудэ лукулҕат эл маарчийуол-мораԝньэ.

Кунильисчэ истачийаа

Көдэ йаԝнар тудэҕанэ угулуоԝунай анньэрилҕа сэԝрэҥудаҕанэ, таҥунҕанэ независимэй суут амутнэҥ ичуонулдаҕа тадийуол-мораԝ параԝааньэй.

Куниль маарха бурисчэ истачийаа

1. Сокуоннэй эԝиэличэ суут тэт ньалльэ ԝиэйуолҕанэ эл оорэдаҕа гитньуо, тэт ньаллэндьэ көдэ дитэ эл ичуойуо-мораԝньэйэк. Тадаатэ льиэ ньалльэ ԝиэльэлҕанэҥ тэтханэ чоҥнуйуол-мораԝ суут мэ льэй.

2. Сокуон ԝайи ньалльэ ԝиэл дитэльуо эл ичуомэрукундаҕа эйуулҕанэ, тэтханэ кинуолльэлк суутҥинь эл тадийуол-мораԝньэ. Тэт ньалльэ ԝиэйуол йэдэйдаҕанэҥ, таҥ ньаллэҕа эйууйуол-мораԝ миэрэҕат пурэнбандьэ миэрэҕэ эл эйууйуол-мораԝньэйэк.

Куниль кии-бурисчэ истачийаа

Көдэ кэдэл-нимэдаҕанэ кинуолльэлк эл антасуол-мораԝньэ, көдэ кэдэл-эдьилдаҕа кинуолльэлк эл сэԝнуйуол-мораԝньэ, көдэ чиэстэҕанэ тадаатэ репутациядаҕанэ кинуолльэлк эл лөтильэсуол-мораԝньэ.

Куниль йалмисчэ истачийаа

1. Тудэ лэԝэйнбурэбэҕа көдэҥ хадаадэҥ эԝриэнуйуол-мораԝньэй, хадаадэҥ эннуйуол-мораԝньэй.

2. Тудэ лэԝэйнбурэбэҕат ԝиэдэ кэԝэйл-буньдэ көдэҥ мэ кэԝэйтэй, тудэ лэԝэйнбурэбиэнь пэнгэйл-буньдэ мэ пэнгэйтэй.

Куниль йэлэклэсчэ истачийаа

1. Чиин таҥудулҕа эйуурэ, көдэҥ ԝиэн лэԝэйнбурэбэҕа эннуйуол-мораԝ йаԝулэ ԝаҥчийуол-мораԝ параԝааньэй.

2. Туҥ параԝаа маархуонь ООН цельпэдаҕа тадаатэ принциппэдаҕа элкодиньбандьэрукунэ ԝиэльэлдьэ чииҥинь эл панаат.

Куниль имдалдисчэ истачийаа

1. Көдэ йаԝнар мэ хади суктуул (государство) гражданинги нолуол-мораԝ параԝааньэй.

2. Кинҕатэҥ гражданствэдаҕанэ ԝэрԝэлэк эл тинҕарэйнунҥу уури эл ԝиэдэгурчиисиэнунҥу.

Куниль маалийисчэ истачийаа

1. Кэйпэпул тадаатэ пайпэпул-титтэ ньаачэн сурэҕат, омоҕат уури эрэльиигийэҕат эл моойуочуон-ньаҕагурчиирэҥ, маархан нимэндьии ҥолаайуол-мораԝ параԝааньэҥи.

2. Ньаҕагурчиил-буньил маалаҕарут льэдаҕа маархуонь, кэйпэ пайпэньэҥ ньимэннунҥа.

3. Маархан нимэндьии ҥолаайэрукунпэлэ суктуул мэр оҕониийуол-мораԝньэй.

Куниль пускийисчэ истачийаа

1. Көдэ йаԝнар эԝйэ тудэ кэдэлльэ ҥодьэ тэтчиэньэйуол нэмэнэйуол-мораԝ параԝааньэй.

2. Кодэҕа кэдэлльэ ҥодьэрукунэ кинуолльэлк ԝэрԝэлэк эл тинҕарээйуол мораԝньэ.

Куниль маалайлэкэсчэ истачийаа

Көдэ йаԝнар эԝйэ тудэ кэдэл-чуҥдэньи, суобасньэй тадаатэ эрэльиигийэньэй. Көдэ тудэ эрэльиигийэҕанэ тадаатэ ԝарул чуҥдэҕанэ (убеждение) ԝиэлльэ ҥолаасулги, таҥун суодэдэ таҥньэпулҕанэ ԝиэн чии чуҥдэҕа сэԝрэл-буньилги эл маалуйуол-мораԝньэ.

Куниль ԝальҕарумкуруосчэ истачийаа

Көдэ ԝарул чуҥдэги (убеждение) нэмэлэдэҥ эл лалԝиийуол-мораԝньэ, көдэ таҥунҕанэ хобо кисэйуол-мораԝ параԝааньэй. Кинҕатэҥ эл иҥиэчуон информацияпэлэ тадаатэ идеяпэлэ ԝаҥчирэҥ нуурэлэк, таҥунпэҕанэ суктуул границапэдаҕат эл игууйичуон чииҥинь мөрдьиийуол-мораԝги эл маалуу.

Кингунильисчэ истачийаа

1. Көдэ йаԝнар эл лайнулньэй солҕадьилпэлэ ԝиэйуол уури таатбандьэ солҕадьилпэҕа эԝрэйуол-мораԝ параԝааньэй.

2. Мэ хади гурууппэҕа уури организацияҕа кодэлэ ԝэрԝэлэк эл сэԝриэнунҥу.

Кингуниль маарха-бурисчэ истачийаа

1. Көдэ йаԝнар тудэ мэдьуолуол лэԝэйнбурэбэ эдьилдаҕанэ-йаԝулдаҕанэ ԝаҕарэчилҕа "тудэ чалдьэҕанэ мэ паруол-мораԝньэй".

2. Көдэҕа йаԝнайдаҕа тудэ мэдьуолуол лэԝэйнбурэбэ суктуулгин сулууспэдаҕа чаҕадьэйуол-мораԝ параԝааги ԝиэн чиинльэҕат эл охойчэнь.

3. Йаԝнай омо чуҥдэги параԝиэчэл дьии (правительство) чаҕадьэлпэгин пара ҥолуол-мораԝньэй. Лэмльэпулги нэмэлэдэҥ эл хорпиилньэй выборпэҕа элхобо бандьэ куоластаал чамбэлэк нууйуолнунҥи.

Кингуниль кии-бурисчэ истачийаа

Көдэ йаԝнар социальнэй чамбалэ мэдьуол-мораԝ параԝааньэй. Тадаатэ личность дитэ ԝарумулҥинь, көдэ йаԝнар экономическэй, социальнэй тадаатэ культурнэй уобаласпэҕэ толиэйуол-мораԝньэй.

Кингуниль кии-бурисчэ истачийаа

1. Көдэ йаԝнар тудэ чаҕадьэл-буньил чаҕадьэлҕа чаҕадьэйуол-мораԝ параԝааньэй. Таҥ чаҕадьэлги амучэ усулуобуйаҕа ууйуол-мораԝньэй тадаатэ кодэҕа эл чаҕадьэчуон поньаатэйэҥ монул чуҥдэ анмолҕинь эԝльэйуол-мораԝньэй.

2. Көдэ йаԝнар тудэ чаҕадьэрэн ԝиэйуолньэҥ көдиньбандьэ поҕодэлэ-нэмэлэ мэдьуол-мораԝ параԝааньэй.

3. Көдэ тудэ ԝиэйуол ԝальэдаҕат эл охойчэндьэрукунэҥ мэдьуол-мораԝньэй. Таҥньэги тудэ кэдэл тадаатэ нимэндьиигин наадиимэрукунпэдаҕа мэ пэлуол-мораԝньэй.

4. Көдэ йаԝнар тудэ интэриэспэ чоҥнулҥинь профсоюзлэ ԝиэрэҥ, тадаа чилиэн ҥолуол-мораԝ параԝааньэй.

Кингуниль йэлэклэсчэ истачийаа

Көдэ йаԝнар уттэгэԝрэн-чайлэньи тадаатэ элчаҕадьэлньэй элэмԝиэйэ пэриэмэньи. Тадаатэ льиэ чаҕадьаанубэ чайлэгин чичиркэги мэ моннэруол-мораԝньэй, тан уоппускаги мэ ԝальэньэй.

Кингуниль имдалдьисчэ истачийаа

1. Көдэ йаԝнар тудэ кэдэлҕанэ тадаатэ тудэ нимэндьииҕанэ амутнэҥ эндиийуол-мораԝлэк, көдиньбандьэ тэтчиэньэйуол-мораԝньэй.

2. Уоньийиэ ҥолнурэҥ тадаатэ иҥийидуо ҥолнурэҥ осуобэй чамбэлэ мэннунҥумлэ. Уоҥодьэрукунпэ йаԝнар ньидитэ бандьэ социальнэй чоҥнулҕа льиэнунҥи.

Кингуниль маалийисчэ истачийаа

1. Көдэ йаԝнар нимэлэҕа ураайуол-мораԝньэй. Начальнэй тадаатэ уопсай искуолаҕа ураал эл ԝальэньэ. Начальнэй искуолаҕа көдэ йаԝнар ураайуол-мораԝньэй, тан техническэй тадаатэ профессиональнай ураанубэпэ ураалҕа эл энгэнэҥ икльайуол-мораԝньэҥи.

2. Ураал-кодэ личность дитэ ԝарумулдаҕа чамбиинунум. Тадаатэ-омопэ ньичуҥдэҕан эннулпэдаҕа, ньиԝальбийил ҥолаалҥудаҕа чамбиинунум.

3. Чиипэги титтэ уорпэҕанэ хади ураанубэҕа сэԝрэйуол-мораԝлэ титтэйлэк курильиинунҥа.

Кингуниль пускийисчэ истачийаа

1. Көдэ йаԝнар искусство ԝиэйуолдаҕанэ амутнэҥ йуонурэҥ-мөрнурэҥ, научнай прогресс йэдэйлдаҕа "чалдьэлэ парнурэҥ", тадаатэ таҥньэҥ йаԝнай амудьэдаҕанэ тудэ эдьилҕа мөрнурэҥ, эннуйуол-мораԝ параԝааньэй.

2. Научнэй, литературнэй тадаатэ художественнэй чаҕадьэлпэҕа автор ҥодьэ көдэ, таҥ тудэ ԝиэйуолҕа көдиньбандьэ поҕодэлэ-нэмэлэ мэдьуол-мораԝ параԝааньэй.

Кингуниль маалайлэклэсчэ истачийаа

Көдэ йаԝнар тудэ параԝаапэҕанэ чоҥнутэй-оҕониитэй социальнэй тадаатэ международнэй пэрээдэкньэй эдьилҕа эннуйуол-мораԝ параԝааньэй.

Кингуниль ԝальҕарумкуруосчэ истачийаа

1. Көдэ йаԝнар тудэ общество киэйиэ мэ нэмэн мэр эбээҕинэсньэй.

2. Мэ хади көдэ уури чиипэ параԝаапэдаҕанэ охойчэс нундьэ параԝаа кинҕанэҥ эԝльэ.

3. Көдэ ԝаҥчиримэ параԝаапэги ООН цельпэдаҕат тадаатэ принциппэдаҕат сайдэҥ эл пануол-мораԝньэ.